Hormon:
-substancja wydzielana do otaczającego środowiska
-transportowana do komórek docelowych
-reaguje z nimi za pośrednictwem swoistych receptorów
-reguluje reakcje komórki
-nie jest źródłem energii
-działanie przy niskich stężeniach

HORMONY (ze względu na budowę)
Białka (aminokwasy) -hormon wzrostu (duże ilości białka) -insulina -tyroksyna -adrenalina

Hormony peptydowe- zwane też hormonami białkowymi to grupa hormonów o zbliżonej budowie peptydowej.

Do najbardziej znanych należą hormony wytwarzane przez tylny płat przysadki mózgowej: 

• oksytocyna (pobudzająca skurcze macicy oraz gruczoły mleczne)

• wazopresyna (regulująca wydalanie wody przez nerki).

• insulina (wytwarzana przez trzustkę i wpływająca na obniżenie poziomu cukru we krwi),

• kortykotropina (ACTH, wytwarzana przez przedni płat przysadki mózgowej i pobudzająca wzrost kory nadnercza i wydzielanie kortykosterydów), 

• sekretyna (hormon tkankowy pobudzający trzustkę do produkcji soku trawiennego wytwarzana w przewodzie pokarmowym),

• angiotensyna (hormon tkankowy regulujący ciśnienie krwi i skurcze mięśni gładkich).

• glutation 

• hormony tropowe przysadki mózgowej.

Hormony Sterydowe-  grupa hormonów o różnorodnych funkcjach biologicznych, których cechą wspólną jest szkielet steroidowy. Hormony steroidowe są małocząsteczkowymi związkami chemicznymi, które bez trudu przenikają przez błonę komórkową i dla których receptory znajdują się w jądrze komórek, na które oddziałują.

Do hormonów steroidowych zalicza się także witaminę D, która jako jedyna spośród tego rodzaju hormonów nie zawiera układu steroidowego (jej prekursorami są jednak steroidy). Za syntezę hormonów steroidowych w komórce odpowiada gładkie retikulum endoplazmatyczne. Istnieje kilkadziesiąt różnych hormonów steroidowych, które spełniają najrozmaitsze funkcje regulacyjne w organizmach zwierząt i organizmie człowieka.

Do najbardziej znanych należą hormony płciowe męskie (androgeny), takie jak np. 

• testosteron 

i żeńskie (estrogeny i gestageny), m.in.

• estradiol

• progesteron.

• Są one syntezowane w jądrach lub jajnikach oraz nadnerczach.

Inne znane hormony steroidowe to:

• kortykosteroidy - powstające w korze nadnerczy, (m.in. kortyzon - który kontroluje przemianę białek w cukry oraz aldosteron, który reguluje metabolizm jonów sodu i potasu

• ekdyzon - hormon produkowany przez owady, który stymuluje ich przepoczwarzanie się.

Produkcja poszczególnych hormonów steroidowych znajduje się pod kontrolą specyficznych hormonów nadrzędnych:

• aldosteron ← angiotensyna II/III

• hormony płciowe ← LH/FSH

• kortyzol, DHEA ← ACTH

MECHANIZMY DZIALANIA HORMONOW BIAŁKOWYCH I STERYDOWYCH
hormon białkowy (peptydowy) receptor znajduje się w błonie komórkowej. Powstaje kompleks hormon-receptor. Powstanie tego kompleksu powoduje zapoczątkowanie reakcji które spowodują aktywację enzymu. Czyli przekształcenie enzymu z formy nieaktywnej w aktywną (czynną) i nastąpi przemiana metabolizmu.
hormon sterydowy- receptor znajduje się wewnątrz komórki. Hormon musi przeniknąć przez błonę komórkową i dotrzeć do receptora. Dopasowuje się i tworzy się kompleks
hormon-receptor. Powstanie tego kompleksu powoduje aktywację genu (zaangażowanie jądra) ,co powoduje powstanie nowego białka enzymatycznego. Dopiero enzym który został wysyntetyzowany pod wpływem działania genu wpływa na zmianę metabolizmu.

Porównywalna cecha: hormony peptydowe, hormonu sterydowe
Lokalizacja receptora: Błona komórkowa, cytoplazma
Miejsce działania hormonu: błona komórkowa, jądro komórkowe
Sposób oddziaływania na komórkę: aktywacja układów enzymatycznych za pośrednictwem wtórnych przekaźników np. cAMP bezpośredni wpływ na rozpoczęcie transkrypcji.

CYKLE HORMONALNE:

Okołodobowe
sezonowe:
-miesięczne
-roczne
życiowe:
-GH
-hormony płciowe

wieczór
↑ GH
↓ glikosterdów, katecholamin (A, NA)

nad ranem
↑ insuliny
↓ hormony płciowe

rano
↑ glikosterdów

popołudnie
↑ katecholamin

PRZYSADKA MÓZGOWA I JEJ HORMONY [ którego funkcją jest wytwarzanie hormonów]

-Tyreotropina, hormon tyreotropowy (TSH)- pobudza czynność wydzielniczą tarczycy, pobudza wzrost gruczołu tarczowego
-Kortykotropina, hormon adrenokortykotropowy (ACTH)- wzmaga wydzielanie hormonów przez korę nadnerczy
-Somatotropina, hormon wzrostu (GH)- przyspiesza wzrost ciała, pobudza wydzielanie IGF-I
-Folitropina, hormon folikulotropowy (FSH)- pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych u płci żeńskiej i spermatogenezę u płci męskiej
-Lutropina, hormon luteinizujący (LH)- pobudza owulację i lutenizację pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie testosteronu
-prolaktyna (PRL) –pobudza gruczoły mleczne do wytwarzania i wydzielania mleka, zapobiega owulacji
-wazopresyna, hormon antydiuretyczny (ADH)- ułatwia zatrzymanie wody w organizmie
-oksytocyna- powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych, powoduje skurcz mięśni gładkich macicy (zapłodnienie, poród)

WYSEPKA TRZUTSKOWA inaczej wysepki Langerharsa-  jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, w postaci zgrupowania (skupiska) komórek występujących i rozrzuconych w miąższu trzustki. Stanowią one około 1% masy całej trzustki. Człowiek posiada od 1 do 2 mln takich komórek, które wydzielają hormony regulujące węglowodanową przemianę materii organizmu.

• komórki A (alfa) wydzielają glukagon

• komórki B (beta) wydzielają insulinę i amylinę

• komórki D (delta) wydzielają somatostatynę

• komórki F wydzielają trzustkowy polipeptyd.

Pełnią one zasadniczą rolę w wydzielaniu dokrewnym. Uszkodzenie lub zniszczenie wysepek trzustkowych, do którego dochodzi z reguły na tle autoimmunologicznym, prowadzi do powstania cukrzycy, choroby wynikającej z niedoboru insuliny.

Działanie insuliny:
⊕
Insulina → glukoza
glikogen (zapas)
rozkład glukozy (energia)

- hamowanie lipolizy, wzrost TG w tkance tłuszczowej, pobudzenie lipogenezy

Hormon tarczycy

• T₄ = tyroksyna (tetrajodotyromina)

• T₃ = trójjodotyromina

• Kalcytonina (Ct) powoduje obniżenie poziomu wapnia we krwi m.in. przez odkładanie się tego pierwiastka w kościach, co zapobiega osteoporozie.

•  Tyreoglobulina (Tg) produkowana jest zarówno przez komórki prawidłowo funkcjonującej tarczycy jak i przez gruczoł zmieniony nowotworowo. Znaczące przekroczenie normy stężenia tyreoglobuliny we krwi jest traktowane jako wskaźnik nowotworów tarczycy.

Działanie:

↑
-podstawowa przemiana materii
-aktywność enzymów oksydacyjnych
-liczbę mitochondriów w komórce

HORMONY TARCZYCY

1. Wzrost zużycia tlenu i wytworzenie ATP w tkankach

2. Metabolizm białek:
   -synteza białek

3. Metabolizm tłuszczów:
   Wzmagają metabolizm tłuszczów do glicerolu i kwasów tłuszczowych

4. Metabolizm węglowodanów
   ↑ glukozy we krwi

Wzmagają zużycie witamin: B1, B2, B12, C, D

HOROMONY NADNERCZY:

RDZEŃ

• Katecholaniny
  -adrenalina

• Powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach szkieletowych oraz zwężenie naczyń w skórze, w błonach śluzowych i w narządach jamy brzusznej.

• Zwiększenie stężenia glukozy we krwi.

• Przyspieszenie kurczów serca, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i zwiększenie skurczowego ciśnienia tętniczego krwi.

• Pobudza spalanie tłuszczów.

  -noradrenalina
  Wytwarzana przez komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, jest pochodną tyrozyny.

• Powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej

• Powoduje wzrost zużycia tlenu w tkankach

• Przekaźnik impulsów w układzie nerwowym

Adrenalina i noradrenalina są syntezowane i magazynowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy, gdzie zostają związane z ATP i białkiem- chromograniną A.
Bodźce zwiększające wydzielanie A i NA:
-spadek ciśnienia tętniczego we krwi
-spadek objętości całkowitej krwi
-spadek zawartości glukozy we krwi
-dopamina

KORA

• Mineralosterydy
  -aldosteron

• Zapobiegają zmniejszeniu objętości płynów pozakomórkowych

• Utrzymują równowagę elektrolitową

• Zwiększają resorpcję zwrotną sodu i wody w kanalikach nerkowych

• Zwiększają zawartość potasu w komórkach mięśniowych i nerwowych

• Glikosterydy
  -kortyzol
  -kortykosteron
  Powodują rozpad białek i syntezę węglowodanów z aminokwasów

• Działają na gospodarkę mineralną

• Hamują odczyny zapalne i alergiczne

• Zwiększają wydzielanie doku żołądkowego

• Zmniejszają liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych

  -kortyzon
  organiczny związek chemiczny zaliczany do steroidów, hormon kory nadnerczy. Wpływa na metabolizm węglowodanów i białek. Ma działanie przeciwzapalne. Jest uznawany przez DFB (komisję antydopingową) za zabroniony środek dopingujący. Stosuje się go również przy zatruciach cyjankiem potasu lub cyjanowodorem.

• Hormony płciowe
  -DHEA dehydroepiandrosteron, okrzyknięty „fontanną młodości”, „eliksirem młodości”.

DHEA to substancja wytwarzana fizjologicznie w organizmie człowieka w nadnerczach. Stężenie DHEA we krwi zmienia się wraz z wiekiem. Jest bardzo niskie u dzieci, rośnie tuż przed dojrzewaniem płciowym, by osiągnąć maksimum pomiędzy 20 a 30 rokiem życia. U osób w wieku 80 lat poziom DHEA stanowi zaledwie 10-20% stężenia hormonu występującego u trzydziestolatków.
Wysoki poziom DHEA we krwi zapewnia człowiekowi siłę, witalność, sprawność fizyczną oraz intelektualną- słowem wszystkie przymioty młodości. DHEA jest swoistym “paliwem”, które nas napędza, dodając sił i woli działania. często określany mianem “hormonu macierzystego”, ponieważ sam nie wywiera bezpośrednio efektów metabolicznych, ale właśnie z DHEA powstają hormony płciowe - testosteron i estrogeny. Jego  wysoki poziom we krwi jest nierozerwalnie związany z okresem młodości, kiedy to mężczyzna zakłada rodzinę, a kobieta wydaje na świat potomstwo. DHEA Człowiek jest wówczas u szczytu sprawności fizycznej i umysłowej.

HORMONY REGULUJĄCE GOSPODARKĘ WAPNIOWO-FOSFORANOWĄ
Parathormon = PTH -kość
Witamina D3= 1,25 (OH)₂D₃ – nerka
kalcytonina= CT – jelito

1. 
   HORMONY PŁCIOWE

hormony płciowe męskie:

• testosteron 

hormony płciowe żeńskie:

• estradiol

• progesteron.

  HORMONY CIĄŻY

Estrogeny – produkowane są przez jajniki (obecne są też w niewielkich ilościach w męskich jądrach) lub – w okresie ciąży – przez łożysko. Estrogeny odpowiedzialne są głównie za: kształtowanie się żeńskich narządów płciowych, regulowanie cyklu miesiączkowego czy choćby kształtowanie naszego popędu płciowego. Inne ich funkcje to ochrona serca i naczyń krwionośnych podczas menstruacji, nawilżenie błon śluzowych i skóry, zwiększają odkładanie wapnia w kościach, zapobiegając osteoporozie. Najistotniejsze estrogeny to estradiol, estriol i estron. 

Progesteron – nazywany jest hormonem ciążowym, ale – choć produkowany w okresie ciąży przez ciałko żółte i łożysko – nie powstaje i nie występuje jedynie w tym szczególnym stanie. Wytwarzany jest przez część pęcherzyka Graafa – ciałko żółte – podczas owulacji i utrzymuje się na wysokim poziomie jeszcze w drugiej fazie cyklu, nawet gdy ciałko żółte zanika, bo nie doszło do zapłodnienia. Hormon ten umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Jeśli do ciąży nie dojdzie, wydzielanie progesteronu zmniejsza się i dochodzi do menstruacji. W przypadku zajścia w ciążę progesteron jest wydzielany na początku przez ciałko żółte, a po 14-18 tygodniu ciąży zaczyna być wytwarzany także przez łożysko i jego produkcja jest na tyle duża, że ciałko żółte nie jest niezbędne do dalszego utrzymania ciąży.
Pełni wiele ważnych funkcji, takich jak regulacja procesu dojrzewania pęcherzyka Graafa (po owulacji proces ten jest wstrzymywany) czy przygotowanie śluzówki macicy do przyjęcia zarodka (śluz gęstnieje w drugiej fazie cyklu, utrudniając tym samym plemnikom drogę do komórki jajowej), hamowanie skurczów macicy. Nieocenioną rolę progesteron pełni w okresie ciąży – przede wszystkim podtrzymuje ją pobudzając śluzówkę macicy i jajowodów do wydzielania substancji odżywczych, nie pozwalając, by odporność matki odpowiadała na antygeny dziecka, a także przygotowuje gruczoły piersiowe (sutkowe) do laktacji. Podobnie jak estrogeny, hormon ten jest jednym ze składników tabletek antykoncepcyjnych. Ponad to, stosowany jest jako uzupełnienie w przypadku zaburzeń miesiączkowania, a także zatrucia ciążowego czy poronienia.

Lutropina (LH – hormon luteinizujący) – wydzielany przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej, hormon odpowiada za pracę jajników, podział komórek podczas dojrzewania komórki jajowej, a także luteinizację (proces przemiany pęcherzyka Graafa w ciałko żółte).

Folitropina (FSH) – hormon ten reguluje pracę estrogenów i odpowiada za wzrost pęcherzyka Graafa. Podobnie jak LH wytwarzany jest przez przysadkę mózgową.

Gonadotropina kosmówkowa – hcG to hormon kluczowy dla ciąży. Syntetyzowany przez przedni płat przysadki mózgowej podtrzymuje ciążę rozpoczynając pracę już podczas luteinizacji – utrzymuje funkcje ciałka żółtego i produkcję progesteronu. Jego wysokie stężenie we krwi i moczu kobiety jest oznaką zapłodnienia, które może być wykryte tym sposobem już w 7-8 dniu życia zarodka. To właśnie o właściwe zagnieżdżenie się go w macicy dba gonadotropina kosmówkowa. Na początku ciąży produkowana jest przez zarodek, następnie funkcję tę przejmuje łożysko. Niekiedy hormon ten znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń miesiączkowania i impotencji.

1. Układ pokarmowy, układ trawienny (łac. systema digestorium) – układ narządów zwierząt służący do pobierania, trawienia i wchłaniania pokarmu oraz usuwania niestrawionych resztek.

Motoryka przewodu pokarmowego

1)Okres między trawiennyMMC

MMC-między trawienny wędrujący kompleks motoryczny

Rola MMC:

-usuwanie z p. pokarmowego resztek treści pokarmowej

-usuwanie nabłonka

2)Okres trawienny skurcze

Motoryka jelita cienkiego
Skurcze:
-perystatyczne
-odcinkowe
Skurcze odcinkowe, które odpowiadają za przesuwanie pokarmu, zachodzą z większą częstotliwością w proksymalnych niż w dystalnych częściach jelit.

Skurcz perystaltyczny polega na objęciu skurczem cienkiego odcinka (2-3 centymetry), który "wędruje" w stronę odbytu. Bayliss i Starling ustalili, że pobudzenie (nawet sztuczne) w jakimkolwiek miejscu jelita, powoduje zawsze obwodowy kierunek skurczu.

Motoryka jelita grubego:
Skurcze:
-perystalityczne
-propulsywne
-masowe
-odcinkowe
Skurcze propulsywne rozpoczynają się w losowym miejscu i biegną w obu kierunkach. Najczęściej występują w jelicie ślepym oraz w okrężnicy wstępującej.

Skurcze masowe odbywają się kilka razy dziennie. Tuż przed skurczem zanika pozostała aktywność motoryczna na całym obszarze jelita grubego. Masy kałowe są przesuwane do odbytnicy w ciągu 20-30 sekund.

Gastryna, cholecystokinina oraz stany emocjonalne zmieniają aktywność motoryczną, podobnie jak nerwy autonomiczne (odruchy jelitowo-jelitowe i żołądkowo-jelitowe). Morfina wzmaga skurcze i wchłanianie wody, co powoduje zaparcie.

TRAWIENIE I WCHŁANIANIE WĘGLOWODANÓW.

Enzymy amylolityczne – rozkładają wiązania glikozydowe. Polisacharydy rozkładają się do monosacharydów.

Trawienie węglowodanów rozpoczyna się już w jamie ustnej. Gruczoły ślinowe wydzielają ślinę, która nawilża pokarm. Ślina zawiera enzymy : a - amylazę ślinową oraz maltazę ( niewiele). Rozkładają  one polisacharydy do maltazy i glukozy. Pokarm wędruje do żołądka, gdzie enzymy nadal są aktywne. Następnie dostaje się do dwunastnicy, gdzie wydzielana jest b - amylaza trzustkowa, której wydzielanie z trzustki do dwunastnicy powoduje enzym – sekretyna. W jelicie cienkim pod wpływem soków jelitowych dekstryny i di sacharydy rozkładane są do cukrów prostych. Skrobia i glikogen poprzez amylazę jelitową rozkładane są do maltozy, a ta przez maltazę do glukozy. Laktoza poprzez enzym laktozy rozkładana jest do glukozy i galaktozy, a sacharoza poprzez enzym sacharazy rozkładana do glukozy i fruktozy.

Wchłanianie – cukry proste wchłaniane są przez kosmki jelitowe, dostają się do naczyń krwionośnych a układ zwrotny prowadzi je do wątroby, gdzie glukoza ulega zamianie na glikogen i w tej postaci jest tam magazynowana. Glikogen wydzielany jest pod wpływem enzymów: insuliny i glukagonu. Gdy zaopatrzenie w glukozę jest nadmierne to wątroba przekształca ją w tłuszcz, odkładany w tkance tłuszczowej.

TRAWIENIE I WCHŁANIANIE BIAŁEK.

Enzymy proteolityczne ( rozbijają wiązania peptydowe)białka rozkładane są do aminokwasów.

Trawienie białek. Aby białka mogły zostać strawione muszą zostać poddane denaturacji. Trawienie białek rozpoczyna się w żołądku. W żołądku wydzielany jest enzym pepsynogen – w postaci nieaktywnej. Aktywacja pepsynogenu zachodzi pod wpływem kwasu solnego wydzielanego w żołądku. Powstaje aktywny enzym pepsyna. Pepsyna trawi polipeptydy do peptoz i peptonów. U młodych ssaków w żołądku występuje również enzym podpuszczka (renina), który ścina kazeinę – białko mleka. Następnie pokarm dostaje się do dwunastnicy gdzie wydzielany jest enzym trypsynogen – w postaci nieaktywnej. Aktywacja zachodzi pod wpływem enteriokinazy wydzielonej przez ściany jelita. Trypsyna trawi białka do dwu i trójpeptydów. W dalszej części jelita cienkiego peptydazy ścian jelita cienkiego ( są to egzopeptydazy) rozkładają dwu i trójpeptydy do aminokwasów.

Wchłanianie – białka wchłaniane są w postaci aminokwasów do krwi. Nadmiar aminokwasów ( białka nie są magazynowane w organizmie) ulega w wątrobie przekształceniom, polegającym na usunięciu z aminokwasów grup aminowych, połączenia ich z CO2 i odprowadzeniu pozostałego w ten sposób mocznika do nerek.

TRAWIENIE I WCHŁANIANIE TŁUSZCZÓW.

Enzymy lipolityczne ( rozbijają wiązania estrowe).

Trawienie tłuszczy rozpoczyna się w dwunastnicy. ( Ale niewielka ilość tłuszczów trawiona jest już w żołądku przez lipazę żołądkową). Początkowo tłuszcze są emulgowane ( rozdrabniane), następnie oblewane żółcią, która je wtacza i zapobiega powrotnemu sklejaniu. Wydzielanie żółci stymuluje cholecystokinina. Następnie z trzustki wydzielane są lipazy trzustkowe, następuje proces zmydlania tłuszczy. Pod wpływem zmydlania tłuszcze rozdzielają się na: kwasy tłuszczowe, glicerynę. W jelicie cienkim kwasy tłuszczowe i gliceryna w otoczkach tłuszczowych wchłaniane są przez komórki jelitowe. W komórkach nabłonkowych żółć jest oczyszczana ( producentem oczyszczenia jest birubina – barwnik kału). Trawienie tłuszczy wymaga katalizatorów przyspieszających działanie lipaz. Są nimi jony sodu i potasu zawarte w pokarmie

WYDZIELANIE ŚLINY

ŚLINA

Ślinianki : przyuszne, podżuchwowe, podjęzykowe

1 l/dobę

pH:6,8-7,2

Funkcje:

-ochronne

-trawienne

WYDZIELANIE ŚLINY

Faza psychiczna Odruch nerwowy

-widok

-wyobrażenia pokarm obecność pokarmu w

-zapach jamie ustnej

WYDZIELANIE ŻOŁĄDKOWE

Komórki okładzinoweHCl

Komórko głównepepsynogen

HCl

pepsyna

Komórki dodatkoweśluz

Komórki Ggastrynawydzielanie soku żołądkowego

SOK TRZUSTKOWY

Wydzielany przez trzustkę. 1/2 litry na dobę, pH=8,0-8,3

SKŁADNIKI SOKU TRZUSTKOWEGO

Woda 99% Nieorganiczne Organiczne

białka (enzymy)

WYBRANE HORMONY PRZEWODU POKARMOWEGO:

• Gastryna – stymuluje wydzielanie kwasu solnego,

• Cholecystokinnina – stymuluje skurcz pęcherzyka żółciowego i wydzielanie enzymów trzustkowych, hamuje napięcie zwieracza Oddiego,

• Sekretyna – stymuluje wydzielanie soku trzustkowego i wodorowęglanów,

• Żołądkowy peptyd hamujący – zwiększa wydzielanie insuliny w odpowiedzi na wzrost stężenia glukozy we krwi,

•  Wazoaktywny peptyd jelitowy – działa na trzustkę podobnie jak sekretyna, wpływa na motorykę jelita oraz przepływ krwi w naczyniach krezkowych,

• Motylina – stymuluje motorykę jelit w okresie między posiłkami,

•  Somatostatyna – hamuje wydzielanie gastryny i innych hormonów przewodu pokarmowego i pepsyny, stymuluje wytwarzanie śluzu w żołądku,

•  Insulina – obniża stężenie glukozy we krwi,

• Glukagon trzustkowy – stymuluje glukogenolizę, lipolizę, glukogenezę, zwalnia motorykę jelit.

CZYNNOŚCI WĄTROBY

1)czynności trawienne-wydzielanie żółci

2)funkcje metaboliczne

3)synteza mocznika

4)wydalanie bilirubiny z ustroju

5)magazynowanie witamin (A,D,B12)

6)wytwarzanie czynników krzepnięcia krwi (fibrynogen,protrombina)

7)Magazynowanie żelaza

8)odtruwanie ustroju z toksyn Endo i egzogennych

9)inaktywacja hormonów(steroidowe,insulina)

10)rola termoregulacyjna

BUDOWA NEFRONU

NEFRON podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna nerki kręgowców, której zadaniem jest wytwarzanie moczu. Procesy związane z powstawaniem moczu obejmują: filtrację, resorpcję i sekrecję. N. zbudowany jest z ciałka nerkowego, od którego odchodzi kanalik kręty I rzędu (proksymalny); przechodzi on w pętlę Henlego, a ta w kanalik kręty II rzędu (dystalny), który wraz z innymi nefronami uchodzi do cewki zbiorczej w piramidzie rdzenia nerki.

• FILTRACJA
  Filtrowanie krwi zachodzi w obrębie ciałek nerkowych i jest procesem czysto mechanicznym. Tętniczka doprowadzająca krew do kłębuszka ma większą średnicę niż tętniczka odprowadzająca, co powoduje powstawanie wysokiego ciśnienia w naczyniach włosowatych. Równocześnie ścianki naczyń nie są szczelne. Woda i rozpuszczone w niej substancje swobodnie przeciskają się między komórkami i dostają się do wnętrza torebki Bowmana, natomiast większe składniki krwi, jak krwinki czy białka, pozostają we wnętrzu naczyń włosowatych.

Wszystkie krwinki i cząsteczki białka, ze względu na swe rozmiary, nie podlegają filtracji i pozostają w naczyniach krwionośnych.

W torebce Bowmana zbiera się ciecz nazywana moczem pierwotnym. Skład moczu pierwotnego:

- woda

- drobnocząsteczkowe związki organiczne, jak: glukoza, aminokwasy, witaminy, mocznik

- związki nieorganiczne w postaci soli mineralnych.

Skład moczu pierwotnego jest podobny do składu osocza krwi.

• RESORBCJA

Mocz pierwotny zawiera bardzo dużo wody oraz różne składniki potrzebne organizmowi, w tym składniki odżywcze (glukoza, aminokwasy, witaminy).

Resorbcja to proces wchłaniania zwrotnego potrzebnych organizmowi substancji.

Resorbcja składników odżywczych odbywa się w kanaliku krętym I rzędu i polega na aktywnym transporcie substancji ze światła kanalika do organizmu. Komórki wyścielające kanalik rozpoznają te substancje dzięki obecności odpowiednich receptorów. Jeśli substancja nie jest znana organizmowi, pozostaje we wnętrzu kanalika. W ten sposób organizm może pozbyć się różnych toksycznych substancji bez konieczności ich rozpoznawania.

Wchłanianie wody, zwane też zagęszczaniem moczu, odbywa się w pętli Henlego. Jest to bardzo ważny proces, pozwalający odzyskać ponad 90% wody z moczu pierwotnego.

W razie potrzeby resorbcja może też zachodzić w kanaliku krętym II rzędu. Dodatkowe wchłanianie zwrotne wody regulowane jest przez hormon podwzgórza - wazopresynę.

• SEKRECJA

W kanaliku krętym II rzędu do powstającego moczu ostatecznego mogą być dodatkowo wydzielane substancje takie jak:

- hormony, jeśli znajdują się w organizmie w nadmiarze

- niektóre leki (np. antybiotyki)

- niektóre barwniki

- jony H⁺, co pozwala na regulację pH krwi.

Efektem końcowym opisanych procesów jest powstanie moczu ostatecznego, który opuszcza kanalik nefronu i przewodami zbiorczymi dostaje się do dalszych części układu wydalniczego. W porównaniu z moczem pierwotnym, mocz ostateczny ma wysoki procentowo udział mocznika, natomiast nie zawiera glukozy ani innych składników odżywczych.

Człowiek w ciągu doby produkuje około 2 litrów moczu.

WEWNĄTRZWYDZIELNICZA CZYNNOŚĆ NEREK – nerki są nie tylko miejscem filtracji krwi i produkcji moczu, ale także syntezy i uwalniania hormonów. 

Komórki aparatu przykłębuszkowego wytwarzają reninę. Enzym ten powoduje przejście angiotensynogenu w angiotensynę I, a proces ten ma miejsce w wątrobie. Z nieaktywnej angiotensyny I przy udziale konwertazy angiotensynowej (reakcja zachodzi przede wszystkim w krążeniu płucnym) powstaje angiotensyna II, która wpływa na stężenia jonów sodowych i potasowych w organizmie, kurczy naczynia krwionośne oraz pobudza wytwarzanie aldosteronu w korze nadnerczy. Ponadto w nerkach, w warunkach obniżenia ciśnienia parcjalnego tlenu powstaje tzw. nerkowy czynnik erytropoetyczny, który pobudza szpik kostny do tworzenia krwinek czerwonych. W nerkach zachodzi także bardzo ważny proces przejścia 25-hydroksycholekalcyferolu (prekursos witaminy D3) w 1,25-dihydroksycholekalcyferol, czyli aktywną postać witaminy D3 – silnego regulatora gospodarki wapniowo-fosforanowej w organizmie. 

KLIRENS KREATYNINY oznacza zdolność nerek do oczyszczania krwi z endogennej kreatyniny - substancji produkowanej pracujących mięśniach. Badanie to mówi o czynności filtracyjnej kłębuszków nerkowych. Służy do oceny stadium przewlekłej niewydolności nerek.

Narząd: nerki.
Materiał: surowica lub surowica i dobowa zbiórka moczu.
Norma: wynosi 80-120 ml/min.

Obniżony klirens występuje w przebiegu:
- niewydolności nerek,
- zastoinowej niewydolności krążenia,
- spadku dopływu krwi do nerki.

Podwyższony klirens kreatyniny może pojawić się w przypadku:
- ciąży,
- spożywania dużej ilości mięsa,
- intensywnego wysiłku fizycznego.

5.

Pobudliwość - zdolność do reakcji na bodźce, które są najczęściej związane z warunkami środowiska zewnętrznego. Określenie bodziec nie jest jednoznaczne. Znaczenie pojęcia jest np. inne w fizjologii niż w psychologii lub w behawioryzmie. Warunkiem pobudliwości jest istnienie potencjału spoczynkowego błony komórkowej neuronu. W chwili pobudzenia powstaje potencjał czynnościowy. Zwykle pobudzenie neuronu następuje po przekroczeniu przez bodziec odpowiedniego progu, np. progu słyszalności lub progu wyczuwalności węchowej, może jednak nastąpić również pod wpływem bodźca podprogowego.

POBUDLIWOŚĆ-jest to określona zdolność komórki, tkanki, lub organizmu do reagowania na bodźce stanem pobudzenia.

Miarą pobudzenia jest PRÓG POBUDLIWOŚCI,  po przekroczeniu którego komórka ulega pobudzeniu.

BODZIEC PROGOWY- jest to najsłabszy bodziec zdolny do pobudzenia komórki.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZMIANĘ POBUDLIWOŚCI

1.Temperatura (wzrost temperatury powoduje wzrost pobudliwości)

2.Środki znieczulające

3.Rytm biologiczny (np. wzrost stężenia hormonów powoduje wzrost pobudliwości).

Wzrost pobudliwości-powoduje obniżenie progu pobudliwości.

Spadek pobudliwości-powoduje wzrost progu pobudliwości.

Potencjał spoczynkowy to różnica potencjałów (napięcie) między obiema stronami błony plazmatycznej niepobudzonej komórki pobudliwej.

Wszystkie napięcia na błonie wyraża się jako różnice potencjału wnętrza komórki do potencjału po stronie zewnętrznej. Potencjały spoczynkowe mają wartości ujemne, które w komórkach nerwowych wahają się między –65 mV a –90 mV. Powstanie potencjału spoczynkowego jest spowodowane przede wszystkim tendencją jonów potasu do przepływania zgodnie z gradientem stężenia tych jonów z wnętrza na zewnątrz błony komórkowej. Powoduje to pozostanie niewielkiego nadmiaru ładunków ujemnych po wewnętrznej stronie błony. Inne jony (np. sodu) jedynie w niewielkim stopniu wpływają na wartości potencjału spoczynkowego. Siła elektrochemiczna, powodująca ruch jonu poprzez błonę komórkową, jest różnicą między potencjałem spoczynkowym a potencjałem równowagi dla danego jonu. Potencjał równowagi jonu jest to taki potencjał, przy którym wypływ tego rodzaju jonów z komórki jest równy ich wpływowi do jej wnętrza.

Potencjał równowagi dla poszczególnych jonów można obliczyć stosując równanie Nernsta. Potencjały spoczynkowe można obliczyć stosując równanie Goldmana, które uwzględnia wszystkie zaangażowane rodzaje jonów.

Pompa sodowo-potasowa- pompa jonowa - aktywny mechanizm utrzymujący duże stężenie jonów potasu i małe jonów sodu wewnątrz komórki. Pompa jonowa transportuje wbrew gradientowi stężeń na zewnątrz jony sodu, a do wewnątrz jony potasu, wykorzystując do tego procesu energię z ATP. Ponieważ wewnątrz komórki nagromadzone są aniony organiczne, transport taki powoduje, że błona komórkowa jest spolaryzowana. Dzięki polaryzacji błony komórkowej takie komórki jak nerwowe, mięśniowe, czy pierwotniaki mogą reagować na bodźce. Po zadziałaniu bodźca pompa jonowa przestaje pracować i wzrasta przepuszczalność błony komórkowej dla jonów wskutek otwierania się kanałów jonowych. Następuje depolaryzacja błony komórkowej. Pompa jonowa podejmuje szybko swą działalność i ponownie transportuje jony sodu na zewnątrz, a potasu do wewnątrz, co spowoduje kolejną polaryzację błony komórkowej.

Rola pompy sodowo potasowej :
1.utrzymuje równowagę osmotyczna komórek
2.bierze udział w tworzeniu i utrzymaniu potencjałów błony /jest elektorgenna /
3.warunkuje transport aktywny sprzężony 

Komórki glejowe – stanowią obok komórek nerwowych drugi składnik tkanki nerwowej. Nie przekazują impulsów, jak to czynią neurony, ale są do tego niezbędne. 
Wyróżnia się: 
- makroglej 
• astrocyty 
• oligodendrocyty 
• komórki Schwanna 
- mikroglej 

ASTROCYTY 
są największymi i najliczniejszymi komórkami glejowymi. Wypełniają niemal całą przestrzeń pomiędzy neuronami. Mają gwiaździsty kształt. 
1) Dzięki długim wypustkom zakończonym stopkami ssącymi otaczają synapsy, zabezpieczając przed wydostawaniem się neuroprzekaźników poza ich obręb 
2) Uczestniczą w metaboliźmie neuroprzekaźników 
3) Zapewniają zaopatrzenie neuronów w glukoze 

4) Regulują zewnątrzkomórkowe stężenie jonów K+ 
5) Tworzą barierę krew – mózg 
6) Tworzą błonę graniczną wewnętrzną (pokrywa ona powierzchnię rdzenia kręgowego i mózgu) 

MIKROGLEJ 
to najmniejsze komórki tkanki glejowej nazywane także komórkami odgruzowywania lub neurofagami. Są składnikami układu odpornościowego i wywodzą się z makrofagów. Mają zdolność do fagocytozy (pochłaniania produktów rozpadu tkanki nerwowej), namnażania (w stanach zapalnych) oraz poruszania się. 
W zniszczonych rejonach mózgu, jeżeli ubytek tkanek nie jest duży, tworzą tzw. blizny glejowe (ten proces nazywa się: glejoza) 

KOMÓRKI SCHWANNA 
To komórki glejowe skąpowypustkowe (mają niewiele krótkich wypustek), które występują w układzie obwodowym 
Tworzą osłonkę mielinową, która stanowi elektryczny izolator aksonów. 

OLIGODENDROCYTY 
To komórki glejowe skąpowypustkowe (mają niewiele krótkich wypustek), występujące w ośrodkowym układzie nerwowym 
Tworzą osłonkę mielinową, która stanowi elektryczny izolator aksonów. 

Płyn mózgowo-rdzeniowy (łac. liquor cerebrospinalis) – przejrzysta, bezbarwna ciecz, która wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową, układ komorowy i kanał rdzenia kręgowego. W jego skład wchodzą te same ciała co występujące w osoczu krwi. Zawiera śladowe ilości białek i komórek - ich zwiększona ilość wskazuje na procesy chorobowe. Płyn ten pełni funkcje amortyzacyjne, chroniąc tkankę nerwową mózgu i rdzenia przed urazami mechanicznymi. Drugim istotnym zadaniem płynu jest wyrównywanie zmian ciśnienia wewnątrz czaszki, które dokonuje się dzięki jego krążeniu.

Ilość płynu mózgowo-rdzeniowego w układzie komorowym i przestrzeni podpajęczynówkowej wynosi ok. 135 ml.

Jest nieustannie wytwarzany w splotach naczyniówkowych i wyściółce układu komorowego mózgu w ilości ok. 550 ml na dobę, wobec czego podlega czterokrotnej wymianie w ciągu 24 godzin.

Wymiana i krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego przebiega w następującej kolejności:

struktury układu komorowego

komory boczne

otwory międzykomorowe (Monro)

komora trzecia

wodociąg mózgu

komora czwarta

otwory komory czwartej: pośrodkowy (Magendiego) i 2 boczne (Luschki).

Dalej płyn przepływa głównie do zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego przestrzeni podpajęczynówkowej i w niewielkiej ilości do kanału środkowego rdzenia kręgowego. Ostatnim etapem jest jego wchłonięcie w układzie żylnym mózgowia, głównie przez ziarnistości pajęczynówki.

Funkcje rdzenia kręgowego
- Przesyła bodźce do mięśni
- Przewodzi impulsy z i do mózgu
- Unerwia skórę, mięśnie, gruczoły, ukł. Naczyniowy
- Znajdują się w nim ośrodki odruchów bezwarunkowych

Prawo Bella – twierdzenie, że brzuszne korzenie nerwów rdzeniowych zawierają wyłącznie włókna ruchowe, a grzbietowe wyłącznie włókna czuciowe (niepewne)

Kora ruchowa – obszar kory mózgu odpowiedzialny za planowanie i wykonywanie ruchów dowolnych ciała. Znajduje się w płacie czołowym.

W korze ruchowej można wyróżnić trzy ściśle współpracujące regiony, różniące się od siebie budową cytoarchitektoniczną i funkcjami:

pierwszorzędową korę ruchową

korę przedruchową

dodatkową korę ruchową

Dwie ostatnie określa się mianem drugorzędowej kory ruchowej.

Homunkulus to graficzny obraz reprezentacji ciała w korze mózgowej. Jeśli gęstość receptorów w danej części ciała jest duża, to również odpowiadający im obszar w mózgu jest proporcjonalnie większy i dana część ciała homunkulusa będzie znacznie większa w porównaniu z normalną budową człowieka.

Są dwa typy homunkulusów, w zależności od tego jaki obszar kory mózgowej jest obrazowany. Homunkulus sensoryczny jest obrazem kory dotykowej, natomiast homunkulus motoryczny obrazuje korę ruchową, której zadaniem jest kontrola ruchów organizmu.

Układ piramidowy (łac. systema pyramidale) – część układu nerwowego kontrolująca ruchy dowolne i postawę ciała. Układ piramidowy ma dwie drogi unerwiające ruchowo mięśnie. Pierwsza z nich to droga korowo-jądrowa, która unerwia mięśnie twarzoczaszki, szyi, a także część mięśnia czworobocznego. Druga to droga korowo-rdzeniowa, która unerwia resztę mięśni organizmu.

Neuron motoryczny

U kręgowców, motoneurony (zwane także neuronami motorycznymi lub ruchowymi) toneurony eferentne, które wychodzą swoimi wypustkami z rdzenia kręgowego lub pnia mózgu i tworzą synapsy z włóknami mięśniowymi (motoneurony alfa) służące do wywoływania skurczu, a także synapsy z wrzecionami mięśniowymi (motoneurony gamma) służące do regulacji czułości proprioceptywnej.
- łuk odruchowy
- neuron czuciowy

Jądra podstawne, inaczej jądra podstawy (łac. ganglia basales, nuclei basales) – grupa jąder wysyłających projekcje do kory mózgowej, wzgórza i pnia mózgu. Jądra podstawne ssakówpełnią rozmaite funkcje związane z kontrolą ruchów, procesami poznawczymi, emocjami i uczeniem się.

Móżdżek - (łac. cerebellum) część mózgowia występująca u wszystkich kręgowców, odpowiadająca za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi ciała

Móżdżek dostaje informacje z wielu ośrodków mózgu, szybko je analizuje i odpowiednio moduluje, aby ruchy były płynne i dokładne. Decyduje, które mięśnie mają się kurczyć, a których odruch rozciągania ma być zahamowany, z jaką siłą etc. Móżdżek także stale kontroluje przebieg ruchu i wprowadza do niego automatyczne poprawki. Aby to obrazowo wyjaśnić posłużmy się przykładem: widzimy walizkę, którą mamy podnieść. Nie wiemy jednak, że została ona wcześniej przez kogoś opróżniona i teraz jest bardzo lekka. Móżdżek podejmuje więc decyzję, że siła przyłożona ma być dość duża. Efektem jest, że walizka ta "wylatuje w powietrze", a my sami tracimy równowagę. W ułamku sekundy móżdżek redukuje przyłożoną siłę, a nawet każe przeciwstawnemu mięśniowi wyhamować walizkę, aby np. nie został on uszkodzony. Zmienia także napięcie innych mięśni szkieletowych, aby przywrócić równowagę.

koordynacja ruchowa

równowaga

tonus (napięcie) mięśni

uczenie się zachowań motorycznych (np. jazda na rowerze)

decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej)

Móżdżek otrzymuje informacje z:

narządów ruchu - mięśni, stawów i wiązadeł (z proprioreceptorów)

ze skóry, narządów wzroku, słuchu, równowagi, rąk, stóp

z okolicy ruchowej kory mózgu

z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego

Rodzaje informacji docierających do móżdżku:

o stanie narządów ruchu

o ruchu aktualnie wykonywanym

o stanie pobudzenia ośrodków ruchowych

o zakłóceniach równowagi ciała.

Receptory – wyspecjalizowane komórki lub narządy zmysłowe odbierające informacje z otoczenia. Ze względu na charakter bodźca bądź stymulacji receptory dzielą się na:

• chemoreceptory – receptory rozróżniające substancje chemiczne (białka: białka receptorowe smaku i węchu; komórki: neurony smakowe, neurony węchowe; narządy: kubki smakowe, śluzówka węchowa);

• termoreceptory – receptory reagujące na temperaturę bądź jej zmianę;

• nocyceptory – receptory wrażeń bólowych;

• mechanoreceptory – receptory wrażeń mechanicznych, takich jak dotyk (ciałko blaszkowate Vatera-Paciniego) lub dźwięk (narząd ślimakowy ucha wewnętrznego wykorzystuje mechanoreceptory do przetworzenia dźwięku w sygnały nerwowe);

• fotoreceptory – receptory światła (białka: opsyny, rodopsyna; komórki: czopki, pręciki; narządy: oko);

• magnetoreceptory – receptory natężenia i kierunku pola magnetycznego;

• elektroreceptory – receptory natężenia i kierunku pola elektrycznego;

• osmoreceptory – receptory ciśnienia osmotycznego;

• proprioreceptory – receptory ruchu, pozycji i równowagi;

• baroreceptory – receptory ciśnienia.

Niektóre receptory mogą też reagować na bodźce inne niż właściwe dla ich funkcji. Na przykład nocyceptory i termoreceptory człowieka reagują na kapsaicynę zawartą w odmianach papryki(Capsicum sp.) o ostrym smaku, a receptory zimna są aktywowane mentolem.

Receptory cholinergiczne (ukł. przywspółczulny):

Nikotynowe (N) – agonistą jest nikotyna;

Nikotynowe neuronalne (Nn);

Nikotynowe mięśniowe (Nm);

Muskarynowe (M) – agonistą jest muskaryna. Wyróżniamy 5 rodzajów M1-M5:

M1 – uczenie się i pamięć;

M2 – serce;

M3 – mięśnie gładkie.

Klasyfikacja receptorów

ze względu na lokalizację:

• eksteroreceptory – na zewnątrz ciała;

• interoreceptory – wewnątrz ciała; dzielą się ze względu na lokalizację:

• proprioreceptory (proprioceptory) – narząd ruchu (stawowe, mięśniowe) – informuje o położeniu ciała oraz jego części względem siebie (kinestezja);

• wisceroreceptory – narządy wewnętrzne – informuje o stanie poszczególnych narządów;

• angioreceptory – informują o stanie środowiska w naczyniach.

eksteroreceptory, dzielą się ze względu na styczność z bodźcem:

• telereceptory – z pewnej odległości (np. wzrok, słuch);

• kontaktoreceptory – są w bezpośrednim kontakcie z bodźcem (np. smak, ucisk);

Droga czuciowa, jest to droga nerwowa, prowadząca informację z receptorów przejmujących działanie środowiska (eksteroreceptory) i zreceptorów naszego ciała do ośrodków czuciowych kory mózgowej.

Droga rdzeniowo-wzgórzowa (łac. tractus spinothalamicus) prowadzi wrażenia bólu i temperatury oraz dotyku bez określenia jego rodzaju, od zwojów nerwów rdzeniowych do wzgórza. Impulsacja z receptorów biegnie nerwami obwodowymi do zwojów nerwów rdzeniowych, następnie korzeniami tylnymi do rogów tylnych rdzenia kręgowego, gdzie ulegają przełączeniu synaptycznemu, po czym przecinają istotę pośrednią środkową i przechodzą na przeciwną stronę rdzenia. Następnie wstępują lub zstępują szlakiem rdzeniowo-wzgórzowym bocznym (Lissauera) o jeden lub dwa segmenty rdzenia. Na tym poziomie ulegają skrzyżowaniu i wstępują w przeciwstronnej drodze rdzeniowo-wzgórzowej w sznurach bocznych (szlak rdzeniowo-wzgórzowy boczny Lissauera przewodzący czucie bólu i temperatury) i przednich (szlak rdzeniowo-wzgórzowy przedni przewodzący czucie dotyku) rdzenia kręgowego. Oba szlaki zbiegają się w pniu mózgu jako wstęga rdzeniowa (lemniscus spinalis), sąsiadująca z wstęgą przyśrodkową, i ulegają przełączeniu w jądrze brzusznym tylnym-bocznym (VPL) wzgórza. Stamtąd wysyłana jest projekcja do kory somatoczuciowej w płacie ciemieniowym.

kora czuciowa, kora somatosensoryczna, pola czuciowe, obszar → kory mózgowejssaków zlokalizowany w przedniej części płata ciemieniowego, do którego docierają włókna czuciowe z jąder wzgórza, stanowiące ostatni neuron dróg prowadzących od receptorów czucia dotyku, ucisku, rozciągania, temperatury i bólu rozmieszczonych w całym ciele

Układ limbiczny, układ rąbkowy, układ brzeżny – układ struktur korowych i podkorowych mózgu, biorący udział w regulacji zachowań emocjonalnych oraz niektórych stanów emocjonalnych takich jak zadowolenie, przyjemność czy strach. Jest istotny dla procesu zapamiętywania oraz motywacji danego osobnika. Wpływa na pewne czynności wegetatywne. Pierwotnie był kojarzony wyłącznie ze zmysłem węchu. W jego skład wchodzą różne struktury, różnych pięter mózgu. Nie ma ścisłych kryteriów pozwalajacych określić, które obszary mózgu należą do tego układu.

Zwykle wymienia się:

węchomózgowie

płat limbiczny

zakręt obręczy

zakręt hipokampa (zakręt przyhipokampowy)

pole podspoidłowe

hipokamp

nawleczka szara

zakręt tasiemeczkowy

zakręt zębaty

ciało migdałowate

prążek krańcowy

przegroda przezroczysta

zakręt przykrańcowy

jądro półleżące

sklepienie

wzgórze

jądra przednie wzgórza

jądro przyśrodkowe wzgórza

podwzgórze

ciało suteczkowate

śródmózgowie

jądro międzykonarowe

Według niektórych autorów do układu limbicznego należą również:

zakręty oczodołowe

brzuszna część prążkowia i gałki bladej

pole brzuszne nakrywki

istota szara okołowodociągowa

Funkcja

Układ limbiczny jest pojęciem fizjologicznym. Budowa anatomiczna mózgu człowieka nie uzasadnia odrębności struktur wchodzących w jego skład od innych jego obszarów, ani również nie pozwala na wyodrębnienie jego elementów. Stąd też postuluje się porzucenie tego terminu[1]. Układ limbiczny został wyodrębniony wyłącznie na podstawie badań klinicznych. Początkowo przypisywano mu rolę w odbiorze i interpretacji wrażeń węchowych. W rezultacie dokładniejszych badań ostało się jasne, że układ limbiczny pełni bardzo ważną funkcję w wyzwalaniu pewnychemocji oraz wpływa na zachowania popędowe. Większość jego struktur pełni wiele ról. Przykładowo zakręty oczodołowe pozwalają nie tylko na ocenę pokarmu na podstawie wyglądu, konsystencji czy zapachu, ale również na wyzwalanie uczucia strachu oraz agresji. Układ limbiczny wpływa również na popędy takie jak głód, pragnienie czy popęd seksualny. Uszkodzenie przyśrodkowej części ciała migdałowatego powoduje afagię (zaburzenie pobierania pokarmu). Układ limbiczny może być odpowiedzialny za pewne odmienne zachowania seksualne. Dzięki swoim licznym połączeniom z różnymi ośrodkami mózgu wpływa na wiele czynności wegetatywnych, w tym na ośrodki krążeniowe i oddechowe. Odbywa się to głównie za pośrednictwempodwzgórza, gdzie znajdują się liczne ośrodki wegetatywne, choć może oddziaływać na nie za pomocą bezpośrednich połączeń np. połączenia ciała migdałowatego z jądrem pasma samotnegoi niektórymi jądrami nerwu błędnego. Układ limbiczny pełni pewną rolę w modyfikacji procesów sensorycznych na wczesnym etapie ich powstawania, poprzez oddziaływanie na obszary sensoryczne asocjacyjne oraz pierwotne.

Podwzgórze (łac. hypothalamus, z gr. ὑπó = "pod" θάλαμος "izba, sypialnia") – część podkorowa mózgowia zaliczana do międzymózgowia. Podwzgórze składa się z wielu jąder spełniających szereg istotnych funkcji.

Podwzgórze produkuje i wydziela neurohormony i w ten sposób funkcjonalne łączy OUN z układem wewnątrzwydzielniczym poprzez przysadkę mózgową.

Podwzgórze reguluje liczne procesy metaboliczne, oraz wiele funkcji autonomicznego układu nerwowego i OUN.

Podwzgórze kontroluje

głód

pragnienie

rytm okołodobowy

sen

temperaturę ciała

zachowania rodzicielskie.

Podwzgórze jest częścią mózgu wszystkich kręgowców[1].

Podwzgórze znajduje się między postawną częścią kresomózgowia i brzuszną częścią śródmózgowia. Podwzgórze jest ściśle połączone z przysadką mózgową. Podwzgórze wraz z przysadką stanowią część osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

W przedniej części podwzgórza znajdują się jądra:

płciowodwupostaciowe

nadwzrokowe

przykomorowe

nadskrzyżowaniowe

W części środkowej (guzowej) znajdują się jądra:

brzuszno-przyśrodkowe

grzbietowo-przyśrodkowe

guzowo-suteczkowe

łukowate

W części bocznej znajduje się jądro:

boczne

W części tylnej (sutkowatej) znajdują się jądra:

suteczkowe przyśrodkowe

suteczkowe boczne

przedsuteczkowe

tylne

)Okolice kojarzeniowe kory mózgu i ich znaczenie

Około 80% powierzchni kory mózgu to obszary, które nie mają ściśle określonej funkcji. Są one nazwane okolicami kojarzeniowymi mózgu. Zaliczamy  do nich 3 okolice kojarzeniowe.

1)     Okolica skroniowa przednia

POŁĄCZENIA:

a)      Czuciowe pola somatyczne

b)     Wzrokowe pola czuciowe

c)      Słuchowe pola czuciowe

d)     Układ limbiczny

FUNKCJA- ze względu na to, że okolica przedskroniowa posiada liczne połączenia z korą czuciową jest ona odpowiedzialna za magazynowanie bodźców środowiska zewnętrznego a co więcej do ich interpretacji i magazynowania w postaci śladu pamięciowego pamięci trwałej. Właśnie w tej okolicy powstają zmiany synaptyczne, które prowadzą do powstania pamięci trwałej.

2)     Okolica styku płata skroniowego ciemieniowego i potylicznego.

POŁĄCZENIA

a)      Pola ruchowe

b)     Pola czuciowe

c)      Pola wzrokowe

d)     Pola słuchowe

e)      Ośrodki czuciowe i ruchowe mowy

f)       Poduszka podwzgórza

FUNKCJE: WYŻSZE CZYNNOŚCI NERWOWE

1)     Odbieranie jak okolica skroniowa bodźców ze środowiska z różnych receptorów jednak nie w celu wytworzenia pamięci trwałej a w celu analizy

2)     Jest to siedlisko powstawania idei i pojęć. Dzięki temu miejscu znamy znaczenie definicji rozumiemy pewne pojęcia czy np. ideologie filozoficzne lub subkulturowe.

3)     Jest to nadrzędna okolica mowy- Tutaj powstają skojarzenia nazwy z rzeczami. Bez tego nie bylibyśmy w stanie nazwać rzeczy, które rozumiemy.

 

3) Okolica czołowo- oczodołowa – znajduje się ona bezpośrednio do przodu od okolicy ruchowej i w okolicy kory oczodołów

FUNKCJE:

a)      Jest to siedlisko myśli, intelektu i osobowości-, bo uszkodzeniu zmniejsza się inteligencja oraz procesy kojarzeniowe ( myślenie) a także dochodzi do zmian osobowości. Tutaj powstają pojęcia abstrakcyjne. Rozważanie następstw dokonanych ruchów.

b)     Hamuje silne stany emocjonalne, których źródłem powstawania jest podwzgórze i układ limbiczny. W wyniku tego dochodzi to długotrwałych depresji.

c)      Ma znaczenie w mechanizmach pamięci, głównie pamięci świeżej.

 

Prawa półkula mózgowa przetwarza informacje holistycznie (globalnie) przez całościowe i symultaniczne (jednoczesne) analizowanie wszystkich cech bodźca. Strategia holistyczna, jako jednoczesna, jest niezależna od przebiegów czasowych. Globalne rozpoznawanie wyrazu następuje jednocześnie. 

Prawa półkula:

rozumie słyszane i odczytywane globalnie konkretne rzeczowniki w mianowniku;

identyfikuje i różnicuje samogłoski;

kontroluje kierunek czytania (w naszej kulturze – od lewej do prawej);

kontroluje cechy prozodyczne wypowiedzi (tzn. intonacje, akcent i rytm);

pozwala rozumieć kontekst wypowiedzi, także metafory);

kieruje funkcjami globalnymi (całościowymi), np.: może porównywać globalne „obrazy” zapisanych słów;

steruje procesami orientacji na bodźce nowe;

kieruje się w procesach identyfikacji bodźców podobieństwem fizycznym, np.: tata i łata mogą być rozpoznawane jako takie same słowa, litery s i ś jako identyczne;

dokonuje przetwarzania wszystkich informacji przestrzennych, także specyficznych, takich jak identyfikowanie twarzy;

przetwarza i przechowuje informacje muzyczne i matematyczne;

odbiera informacje dotyczące przekazywanych uczuć (przede wszystkim negatywnych) dzięki przewadze (w stosunku do półkuli lewej) połączeń z układem limbicznym;

wykazuje także specjalizację związaną z rozpoznawaniem figur geometrycznych, podstawowych cech bodźców  (kontur, barwa, jasność);

rozpoznaje bodźce zawierające ładunek emocjonalny;

identyfikuje znaczenie reakcji mimicznych;

reguluje emocjonalną ekspresję twarzy;

rozpoznaje gesty wyrażające emocje;

reguluje ocenę znaczenia informacji emocjonalnych w sytuacji komunikacji społecznej, np.: pozwala rozumieć, co oznacza podniesiony ton rozmówcy lub nagłe ściszenie głosu na widok jakiejś osoby.

Lewa półkula mózgowa przetwarza informacje w sposób analityczny (sekwencyjny), przez percepcję kolejnych elementów. Analityczno – sekwencyjne systematyzowanie materiału jest ściśle uzależnione od upływającego czasu. Kolejność dźwięków w wyrazach uwzględniać musi ich uporządkowanie w czasie (wzajemne następstwo). 

Lewa półkula:

odbiera, identyfikuje i różnicuje dźwięki mowy, co aktywizuje lewą okolicę skroniowo – ciemieniową;

przetwarza materiał związany z cichym czytaniem, co powoduje aktywność przede wszystkim okolicy wzrokowej;

odnajduje rymy, co jest zależne od pracy okolicy skroniowej;

dokonuje złożonych operacji werbalnych związanych z aktywnością kory czołowej;

kieruje funkcjami analitycznymi i relacyjnymi, np.: dostrzega elementy liter, wszystkie kropki i kreski (w literach ś, ź), a także „widzi” zależność między obecnością znaku lub jego brakiem (w literach l, ł lub n, ń);

organizuje informacje w sposób sekwencyjny, np.: układa kolejność głosek w wyrazach kto – kot, zmieniając ich znaczenie;

przetwarza (odbiera i przechowuje) bodźce znane;

kieruje się w procesach identyfikacji bodźców (np.: obrazów graficznych liter) związkami logicznymi;

dokonuje porównywania bodźców poprzez ujęcie relacji (związków) między nimi, np.: jest kreseczka (t), nie ma kreseczki (l), jest pętelka (ą), nie ma pętelki (a);

odbiera i rejestruje upływający czas;

zawiaduje pamięcią dotyczącą ogólnej wiedzy o świecie;

ukierunkowuje uwagę.