Podstawowe zasady prawa wyborczego

ZASADA POWSZECHNOŚCI

• Zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze (dorosłym powinno przysługiwać co najmniej czynne praw wyborcze)
• Ograniczenia praw wyborczych mogą mieć jedynie naturalny charakter
• Ograniczenia polityczne (cenzus majątkowy, wykształcenia, domicylu- uzależnia uzyskania czynnego prawa wyborczego od wpisania osoby do lokalnego spisu wyborców co najmniej na 12 miesięcy przed wyborami)

• Przesłanki posiadania czynnego prawa wyborczego
- posiadanie obywatelstwa polskiego
- ukończenie 18 roku życia najpóźniej w dniu głosowania
- posiadanie pełni praw publicznych
- posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

• Bierne prawo wyborcze-
- przesłanką jest posiadanie czynnego prawa wyborczego,
- trzeba zamieszkiwać na obszarze danej jednostki samorządu przez cały okres sprawowania mandatu
- w wyborach do organów stanowiących samorządu terytorialnego ( 18lat)
- w wyborach do Sejmu i Parlamentu Europejskiego (21lat)
- w wyborach do Senatu (30lat)
- w wyborach prezydenckich (35 lat)
- w wyborach na burmistrza, wójta, prezydenta miasta (25lat)

• system gwarancji zasady proporcjonalności
- nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy od godz. 6 do 20
- zasady tworzenia obwodów głosowania.
Obwód głosowania to jednostka terytorialna w ramach której oddaje głosy określona grupa wyborców. Obwody tworzone są wg kryterium terytorialnego. Są one tworzone przez radę gminy na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Powinien on obejmować ok. 500 do 3000 mieszkańców
- instytucja rejestrów i spisów wyborców.
Gmina prowadzi rejestr wyborców, obejmujący wszystkie stale zamieszkałe na terenia gminy osoby, którym przysługuje prawo wyborcze
- instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania
- procedura protestu wyborczego- wyborca bezprawnie niedopuszczony do głosowania może wnieść protest kwestionujący ważność wyborów.

ZASADA RÓWNOŚCI

• Każdy wyborca może głosować tylko 1x i może oddać tyle samo głosów co inni wyborcy w danym okręgu
• W znaczeniu materialnym- wymaga by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę, a więc by wpływał na wynik wyborów w tym samym mniej więcej stopniu. Każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą liczbę wyborców
• Metody zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego
- wprowadzenie stałej normy przedstawicielstwa – ustalenie liczby mieszkańców przypadającej na jeden mandat
- ustalenie stałej liczebności parlamentu

• pytanie czy zasada równości odnosi się też do biernego prawa wyborczego ?
- każdy kto ma prawo wybieralności, ma równe prawo do tego by zostać kandydatem. Za kandydatami stoją partie polityczne. Uprzywilejowana jest pozycja partii silniejszych. Uzyskują prawo do dotacji z budżetu państwa, każda partia, która uzyskała samodzielnie przynajmniej 3% głosów uzyskuje prawo do subwencji z budżetu państwa

ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

• wyborca oddaje swój głos na osobę, która ma zostać wybrana. Wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego
• Konstytucja z 1997r. wymaga aby zasada bezpośredniości została zachowana we wszystkich postępowaniach wyborczych
• Głosować można tylko osobiście

ZASADA TAJNOŚCI GŁOSOWANIA

• Zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona
• Gwarancje zachowania tajności głosowania:
- karty do głosowania muszą być jednakowe
- nie mogą być zaopatrzone w znaki czy numery
- w każdym lokalu muszą być urządzone kabiny do głosowania, muszą w nich znajdować się przybory do pisania
- wyborca musi wejść do kabiny sam
- wypełnioną kartę osobiście wrzuca do urny

• zakłóceniem zasady tajności są przepisy związane ze zgłaszaniem kandydatów w wyborach. Dla zgłoszenia listy kandydatów konieczne jest przedstawienia podpisów określonej liczby wyborców. Udzielając tego poparcia wyborcy ujawniają swoje preferencje polityczne

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI

• zasada ta odnosi się do sposobu ustalenia wyników głosowania i występuje alternatywnie do zasady większości
• wybranym został ten, kto uzyskał największą liczbę głosów
• zasada większości względnej- aby zostać wybranym należy uzyskać jak najwięcej głosów
• zasada większości bezwzględnej- wymóg uzyskania jak największej liczby głosów, ale określa też odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%
Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska więcej niż 50 % to przeprowadzana jest druga tura głosowania. Pozostają w niej dwaj kandydaci. (zastosowanie w wyborach prezydenckich, wójtów, burmistrzów, prezydentów miast)
• istotą zasady proporcjonalności jest dokonywanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym proporcjonalnie do odsetka głosów, który uzyskały poszczególne partie

• System proporcjonalny jest czasem uzupełniany instytucja tzw. Listy państwowej – nie wszystkie mandaty obsadza się na poziomie okręgów wyborczych, pewną liczbę mandatów obsadza się w skali kraju.

• Progi wyborcze (klauzule zaporowe)- wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka głosów w skali całego kraju, jeżeli próg 5% nie zostanie osiągnięty głosy przepadają
- 5% dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez pojedyncze ugrupowania czy grupy wyborców
- 8% dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez komitety koalicyjne