Rodzina jej typy i funkcje

Funkcje rodziny

• Funkcje prokreacyjne;

• Przygotowanie dzieci do wejścia w życie społeczne, ich pielęgnowanie i wychowywanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego;

• Prowadzenie gospodarstwa domowego, zaspokajającego potrzeby członków rodziny;

• Sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem, trudnościami życiowymi.

Inne funkcje rodziny

Funkcje materialno – ekonomiczne wiążą się z postępującą partykularyzacją dochodów członków rodziny. Często zarobkują oboje rodzice, także dorastające dzieci. Członkowie rodziny zatrzymują część dochodów przez siebie osiąganych, przeznaczając je na realizację własnych celów;

Funkcja kontrolna ulega coraz dalej idącym ograniczeniom, co wynika z anonimowości jednostki poza domem, zwiększenia czasu przebywania poza nim. Autonomizacji członków rodziny itd.;

Funkcja socjalno – wychowawcza ulega zawężeniu na rzecz poszerzenia obszarów działania innych instytucji. Tym niemniej oddziaływanie socjalizacyjne rodziny odgrywa fundamentalną rolę dla prawidłowego funkcjonowania człowieka i społeczeństwa.

Ogromnie zyskała na znaczeniu emocjonalno – ekspresyjna funkcja rodziny, między innymi ze względu na wzrost rangi uczuć wyższych (miłość).

Szersza definicja rodziny określająca specyficzny układ relacji międzyludzkich zwany rodziną.

„Rodzina to mała grupa społeczna złożona z osób, które łączy stosunek małżeński i rodzicielski oraz silna więź międzyosobnicza, przy czym stosunek rodzicielski używany jest w szerokim, społeczno – prawnym rozumieniu tego terminu, umacniany z reguły prawem naturalnym, obyczajami i kontekstem kulturowym”.

Rodzina jako grupa lub instytucja społeczna

Wielu badaczy za socjologami przyjmuje, że rodzinę można rozpatrywać bądź w kategoriach grupy, bądź też w kategoriach instytucji społecznej.

Rodzina rozumiana jako grupa społeczna to zbiorowość krewnych mieszkających zarówno we wspólnym gospodarstwie domowym, jak i poza nim. Jak podaje Z. Tyszka:

Grupa krewnych ma poczucie swojej odrębności w stosunku do niekrewnych, ma własne zadania i cele życiowe, układ stałych międzyosobniczych stosunków, określoną strukturę. Posiada, więc wszystkie podstawowe socjologiczne kontakty socjologiczne, face to face. Stosunki pomiędzy ludźmi są bliskie, intymne, nasycone emocjami, a szczególnie w ostatnich czasach więzi osobowe i znaczące interakcje przeważają nad organizacją i związkiem ról społecznych”.

Trzon rodziny

Podstawą i trzonem rodziny jest małżeństwo, czyli legalny, względnie trwały związek kobiety i mężczyzny, powołany w celu wspólnego pożycia, współpracy dla dobra rodziny, a więc głównie wychowywania dzieci i wzajemnej pomocy. Więź rodzinna, podobnie jak więź społeczna, przejawia się dwóch odrębnych płaszczyznach subiektywnej i obiektywnej. Płaszczyznę subiektywną stanowi świadomość łączności z innymi osobami w rodzinie oraz poczucie przynależności do rodziny jako odrębnej grupy społecznej. Przejawia się to w sferze myśli, uczuć, uznawanych wartości oraz zgodnych z tym działań. Płaszczyzna obiektywna więżi rodzinnej oparta jest na czynnikach prawnych, obyczajowych, religijnych, społecznych, gospodarczych. Czynniki te działają na rzecz rodziny jako podstawowej grupy społecznej i każdy, kto zakłada rodzinę musi się z nimi liczyć. Zdaniem J. Brągiel Czynniki obiektywne i subiektywne w tworzeniu więzi rodzinnych mogą występować w różnych proporcjach, lecz zawsze wzajemnie się warunkują i uzupełniają. Więzi rodzinne jako element struktury rodziny wyznaczają główne formy i typy rodzin. Stanowią, zatem jedno z najważniejszych kryteriów ich podziału.

Wyróżnia się najczęściej trzy typy rodzin

Typy rodzin

• rodzinę małą,

• rodzinę dużą,

• rodzinę zmodyfikowaną dużą (rozszerzoną).

Rodzina mała

Składa się z pary małżeńskiej i niepełnoletnich dzieci. Według Z. Tyszki wspólną cechą rodzin małych jest to, że są to rodziny dwupokoleniowe, chociaż wyjątek stanowi rodzina jednopokoleniowa,

,„która de facto jest dopiero zalążkiem rodziny małej”.

W rodzinach małych kontakty osobowe z krewnymi ograniczone są do najbliższych członków rodziny. Według J. Brągiel dalsi krewni czują się odciążeni od obowiązków wzajemnej opieki i pomocy. Według Sylwii Badory, Barbary Czeredeckiej i Danuty Marzec, Autorek publikacji zatytułowanej „Rodzina i formy jej wspomagania”:

„Rodziny tego typu (rodziny małe) występują w różnych formach, np. w formie pełnej i niepełnej, jako rodzina instytucjonalna (nacisk kładzie się na przystosowanie zachowania i postępowania współmałżonków i dzieci do sztywnych i nienaruszalnych form norm i ról życia rodzinnego) i rodzina oparta na koleżeństwie (większego znaczenia nabiera interakcja oraz ekspresja osobowości członków rodziny).”

Rodzina duża

W ramach, której kilka pokoleń krewnych żyje we wspólnym gospodarstwie. Muszą to być przynajmniej trzy pokolenia. Krewni są zazwyczaj w ramach takiej rodziny połączeni wspólnotą majątkową i dominują w tego typu rodzinie więzy przedmiotowe.

Rodzina duża zmodyfikowana

Jest nazywana inaczej rozproszoną, zredukowaną rodziną dużą. Jest to wielopokoleniowa, bliska sobie grupa rodzinna, która nie mieszka jednak we wspólnym gospodarstwie.

Z punktu widzenia wychowawczego funkcjonowania rodziny ważne wydaje się wyróżnienie kilku innych kryteriów podziału. Jednym z nich może być kryterium zawodu wykonywanego przez żywiciela rodziny, a tym samym status społeczny rodziny. W tej płaszczyźnie można wyróżnić:

• rodzinę robotniczą,

• rodzinę chłopską,

• rodzinę inteligencką,

• rodzinę elitarną.

Badając płaszczyznę wychowawczych ról rodziny można również wziąć pod uwagę także układ stosunków pracy zawodowej poszczególnych członków rodziny. Na podstawie kryterium układu stosunków pracy zawodowej w rodzinie można wyróżnić rodzinę tradycyjną, w której pracuje tylko mąż i ojciec, a żona i matka prowadzi gospodarstwo domowe; rodzinę, w której pracują obydwoje małżonkowie i jednocześnie nie mają nikogo z dorosłych do pomocy w domu i wychowywaniu dzieci; rodzinę, która przy zaangażowaniu zawodowym obojga małżonków korzysta z takiej pomocy.

Podział rodzin według stanu ekonomicznego

• Rodziny bardzo biedne, bez stałego źródła zarobku, które utrzymują się z prac dorywczych, sezonowych oraz zasiłków opieki społecznej, praktycznie pozbawione warunków do wychowywania i kształcenia dzieci;

• Rodziny biedne – z trudem samowystarczalne, z warstwy robotników niewykwalifikowanych, w których warunki wychowawcze są mało sprzyjające i poziom aspiracji w zakresie kształcenia dzieci jest niski;

• Rodziny zamożne, ze średnich klas zawodowych, żyjące w dostatku, dążące do awansu społecznego rodziny, w których warunki do wychowywania dzieci są dobre i poziom aspiracji ich kształcenia wysoki;

• Rodziny bardzo zamożne

Przyjmując za kryterium taki element struktury rodziny, jak rozkład władzy i autorytetów, można, szczególnie w rodzinie dużej, wyróżnić trzy podstawowe jej typy:

• Rodzinę patriarchalną, której istotną cechą jest to, że władza nad jej członkami spoczywa w rękach mężczyzny, ma ona zwykle tradycyjny i instytucjonalny charakter, a jej członkowie są bezwzględnie podporządkowani woli głowy rodziny;

• Rodzinę matriarchalną, w ramach, której władzę w znacznej mierze sprawuje kobieta – matka;

• Rodzinę egalitarną, która jest przeciwieństwem dwóch wymienionych wcześniej typów, gdyż akceptuje równość współmałżonków i równy podział władzy i obowiązków.

Z punktu widzenia warunków wychowawczych w rodzinie, interesujący i znany od dawna jest podział rodzin według ich liczebności. Uwzględnia on:

• Rodzinę nieliczną (1 – 2 dzieci), uznawaną za mało sprzyjającą uspołecznieniu dziecka, głównie z powodu braku (w przypadku jedynaka) albo ubóstwa styczności rówieśniczych w rodzeństwie;

• Rodzinę średnio liczną (3 – 4 dzieci), o optymalnym dla procesu uspołecznienia układzie styczności między rodzeństwem oraz rodzicami i dziećmi;

• Rodzinę bardzo liczną (ponad 4 dzieci) o raczej niekorzystnym dla procesu socjalizacji układzie stosunków – zbyt złożonym, trudnym do wychowawczego opanowania.

Pozornie podział ten traci na aktualności w miarę upowszechnienia się w kulturze europejskiej rodziny małodzietnej. Kolejnego podziału rodzin można dokonać, biorąc pod uwagę zróżnicowanie więzi społecznej. Przy czy to zróżnicowanie obejmuje zarówno normalną Strukturę rodzin, jak i strukturę zaburzoną. Taki podział wydaje się ważny i aktualny nie tylko z socjologicznego, ale i pedagogicznego punktu widzenia.

Wspomniane powyżej kryterium pozwala na wyróżnienie następujących typów rodzin:

• Rodzinę normalną, opartą na więzi biologicznej między rodzicami a wszystkimi dziećmi, która odznacza się pozytywną atmosferą współżycia, spójnością wzajemnych stosunków dzięki ich ukierunkowaniu na zaspokojenie potrzeb i aspiracji wszystkich jej członków, w szczególności na wychowanie i wykształcenie dzieci, dążącą do eliminacji pojawiających się między członkami konfliktów;

• Rodzinę niepełną wskutek trwałej nieobecności jednego z rodziców, z dalszym zróżnicowaniem jej na typy podrzędne według przyczyn tej niepełności (na przykład: śmierć, rozwód, separacja, niepełność czasowa, niepełność biologiczna), z których każdy implikuje swoiste trudności i problemy wychowawcze;

• Rodzinę zreorganizowaną przez zawarcie po jej rozbiciu drugiego lub jeszcze następnego małżeństwa, stanowiącą skomplikowany układ stosunków społecznych między naturalnymi a przybranymi rodzicami i dziećmi oraz problemy związane z ojczymem lub macochą;

• Rodzinę zdezorganizowaną, w której panują stosunki konfliktowe, zaburzające proces socjalizacji;

• Rodzinę zdemoralizowaną, pozostająca w kolizji z prawem czy z zasadami współżycia społecznego, – choć często solidarną w stosunkach wewnątrzrodzinnych, połączoną więzią uczuciową, podobnie jak rodzina normalna, będącą jednak głównym źródłem deprawacji dziecka;

• Rodzinę stanowiącą środowisko zastępcze, opartą na więzi współżycia i funkcji opiekuńczo – wychowawczej w stosunku do dzieci przy świadomości braku więzi biologicznej z nimi.

Relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi we współczesnej Polsce są w miarę poprawne, a pozycja dziecka, bez względu na płeć, jest w rodzinie bardzo wysoka. Jednakże współczesna rodzina jest poddawana presji czynników wewnętrznych i zewnętrznych i ulega często naciskowi i przestaje funkcjonować w sposób prawidłowy.

Procesem wywierającym ogromny wpływ nie tylko na zjawisko życia rodzinnego, ale mającym swoje odniesienie w funkcjonowaniu szerszych struktur społecznych, jest autonomizacja jednostki. We wspólczesnych społeczeństwach europejskiego kręgu kulturowego proces ten wyraża się w narastającym prymacie interesów i osobistych dążeń człowieka w stosunku do interesów i celów grupowych. W sferze subiektywnej wyraża się w dążeniu człowieka do autonomii i względnej przynajmniej niezależności, w upominaniu się o własne korzyści, w ograniczaniu skłonności do poświęceń. Cywilizacja postindustrialna sprzyja tego rodzaju zjawiskom, a nawet je generuje. Rozwój nauki i techniki stwarza możliwości wyizolowanego funkcjonowania człowieka, coraz bardziej uniezależnionego od bezpośredniej pomocy innych ludzi. Zwiększona ruchliwość przestrzenna wyrywa jednostki z tradycyjnych kręgów wspólnotowych, uniezależnia od ich wpływu, poszerza zakres autonomii.

Druga połowa XX wieku zintensyfikowała autonomię człowieka wobec narodu, społeczności lokalnej, mikrogrup i innych ludzi, w tym także w stosunku do własnej rodziny. Autonomizacja jednostki implikuje procesy indywidualizacji zachowań wewnątrz rodziny.

W okresie preindustrialnym praca zarobkowa wykonywana była na terenie domu rodzinnego bądź w ścisłym z nim powiązaniu (rzemiosło, handel, praca na roli). W okresie industrialnym mąż wykonywał pracę najemną w pozarodzinnych instytucjach zarobkowych, w drugiej kolejności czyni to żona, dzieci zaś w wyniku rozwoju szkolnictwa uczęszczają do szkoły. Epoka postindustrialna wymienione procesy zwielokrotniła i zintensyfikowała. Ukształtowała się przy tym nowa hierarchia dóbr rodzinnych.

Indywidualizacja wewnątrzrodzinna oraz dążenie do wysokiej jakości życia rodzinnego uzupełniają się i zachodzą nawzajem. Naczelnym dobrem w oczach ludzi stała się nie tyle trwałość rodziny, co jakość życia w jej ramach.

W skali globalnej zauważa się następujące tendencje:

• Wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów;

• Wzrost zatrudnienia kobiet, także z powodów pozaekonomicznych (ciekawość życia, samorealizacja);

• Relatywne zmniejszenie wartości dzieci dla rodziców (dobra konkurencyjne);

• Indywidualizacja form aktywnych w rodzinie i zainteresowań;

• Dyferencjacja (zróżnicowanie) norm i norm wartości u poszczególnych członków rodziny nawzajem w stosunku do siebie.

• Stosownie do zarysowanych wyżej problemów zmianie uległy tradycyjne funkcje rodziny.

Organizacje międzynarodowe

Najważniejsze organizacje międzynarodowe

FAO – organizacja do spraw wyżywienia i rolnictwa
MOP – międzynarodowa organizacja pracy
UNESCO – organizacja do spraw oświaty kultury i nauki
WHO – światowa organizacja zdrowia
WTO – światowa organizacja handlu
MFW – międzynarodowy fundusz walutowy
UNIDO – organizacja do spraw rozwoju przemysłowego
IBRD – międzynarodowy bank odbudowy i rozwoju
EFTA – europejskie stowarzyszenie wolnego handlu
LPA – liga państw arabskich
NAFTA – północnoamerykański układ wolnego handlu
OPEC – organizacja państw eksportujących ropę naftową

OECD - organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju
UE – unia europejska
KE – komisja europejska
PE – parlament europejski
ONZ – organizacja narodów zjednoczonych
CIAO – międzynarodowa organizacja lotnictwa cywilnego
RWPG – rada wzajemnej pomocy gospodarczej
EWG – europejska wspólnota gospodarcza
GATT – układ ogólny w sprawie ceł i handlu
UDEAC – unia celna i gospodarcza Afryki środkowej
ASEAN – stowarzyszenie narodów Azji południowo wschodniej
AMC – andyjski wspólny rynek
COMESA – wspólny rynek Afryki wschodniej i południowej
SELA – latynoamerykański system gospodarczy
WNP – wspólnota niepodległych państw
EWWiS – europejska wspólnota węgla i stali
EUROATOM – europejska wspólnota energii atomowej
WE – wspólnota europejska
AU – unia afrykańska
CEFTA – środkowo europejskie stowarzyszenie wolnego handlu
NATO – organizacja paktu północnoatlantyckiego
ANZUS – pakt bezpieczeństwa Pacyfiku
UZE (WEU) – unia zachodnioeuropejska
SEATO – organizacja paktu południowo-wschodniej Azji
OJA – organizacja jedności afrykańskiej
OBWE – organizacja bezpieczeństwa i współpracy w europie
ICRC – międzynarodowy komitet czerwonego krzyża
ISO – międzynarodowa organizacja informacyjna
MTF – międzynarodowe towarzystwo finansowe
MTS – międzynarodowy trybunał sprawiedliwości
UEFA – unia europejskich związków piłkarskich
WU – unia światowa  

Rada Europy

Rada Europy, założona w 1949 roku, jest najstarszą organizacją polityczną w Europie, która:
- skupia 47 państw
- przyznała status obserwatora dalszym 5 państwom (Japonia, Kanada, Meksyk, Stany Zjednoczone, Stolica Apostolska)
- jest odrębna od Unii Europejskiej złożonej z 27 państw (jednak żadne państwo nie zostało członkiem Unii, jeśli wcześniej nie należało do Rady Europy)
- ma siedzibę w Strasburgu, w północno-wschodniej Francji
- państwo kandydujące do członkostwa: Białoruś (12.03.1993)

Cele Rady Europy

- chronienie praw człowieka, bronienie demokracji i rządów prawa
- promować świadomość europejskiej tożsamości opartej na wspólnych wartościach i obecnej w różnych kulturach.
- ostoja demokracji i strażnik praw człowieka w postkomunistycznych, demokratycznych państwach Europy,
- pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej w przeprowadzaniu i umacnianiu reform politycznych, prawnych i konstytucyjnych - przekazywanie wiedzy w dziedzinach takich jak prawa człowieka, demokracja lokalna, edukacja, kultura i środowisko
- promowanie wspólnych podstawowych wartości praw człowieka, rządów prawa i demokracji
- wzmacnianie bezpieczeństwa obywateli Europy poprzez walkę z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną i handlem ludźmi
- popieranie współpracy z innymi międzynarodowymi i europejskimi organizacjamiJak działa Rada

Głównymi organami i instytucjami Rady Europy są m.in:
- Komitet Ministrów, złożony z 47 ministrów spraw zagranicznych lub ich zastępców rezydujących w Strasburgu (ambasadorów lub stałych przedstawicieli). Komitet jest organem decyzyjnym Organizacji
- Zgromadzenie Parlamentarne, skupiające 636 członków (318 przedstawicieli i 318 zastępców) z 47 parlamentów krajowych oraz delegacje o statusie gościa specjalnego (Izrael, Kanada, Meksyk)
- sekretariat, na którego czele stoi od września 2004 roku Sekretarz Generalny Terry Davis (Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej)

Trójkąt Weimarski

Trójkąt Weimarski został powołany do życia w 1991 r. przez ministrów spraw zagranicznych Polski, Francji i Niemiec. Powstał jako organizacja służąca przede wszystkim włączeniu Polski w nurt polityki europejskiej i wspierający jej integrację ze strukturami euroatlantyckimi. Był to początek procesu transformacji w Europie Środkowej i Wschodniej. Istniał jeszcze ZSRR, Armia Czerwona stacjonowała na terytorium Polski a nieodwracalność zmian w Europie stała pod znakiem zapytania.

Dzięki tej inicjatywie Polska mogła mieć - jako jedyny kraj w regionie - poczucie szczególnego oparcia w państwach będących siłą napędową jednoczenia kontynentu. Regularne spotkania trzech ministrów spraw zagranicznych pozwalały na dyskusje o najważniejszych kwestiach międzynarodowych i na prezentowanie polskiego stanowiska w kluczowych dla kontynentu sprawach.

Lata dziewięćdziesiąte zaznaczyły się niezwykłym ożywieniem stosunków polsko-niemieckich i przezwyciężaniem odziedziczonych przez historię stereotypów. Po przystąpieniu Polski do NATO i po wejściu do UE dotychczasowa formuła Trójkąta uległa wyczerpaniu.

Rozwój wydarzeń wokół konfliktu irackiego a także kontrowersje wokół Konstytucji Europejskiej postawiły Polskę po innej stronie niż Francję i Niemcy. Oba te kraje pozostają naszymi bardzo ważnymi partnerami i dialog z nimi musi być kontynuowany.

Grupa Wyszehradzka

Narodziny współpracy przypadają na początek lat 90-tych. Podczas spotkania prezydentów Polski i Czechosłowacji oraz premiera Węgier w lutym 1991 roku przyjęto deklarację, nazwaną od miejsca spotkania Deklaracją Wyszehradzką. Wówczas to stwierdzono, że kraje te mają wspólne cele w polityce zagranicznej, a podobieństwo doświadczeń historycznych oraz bliskość geograficzna dają pole do powołania związku regionalnego, zwanego Grupą Wyszehradzką (obecnie mówimy też o Czwórce Wyszehradzkiej - bowiem od 1993 r. tworzą ją cztery państwa: Polska, Węgry, Republika Czeska i Słowacja). Współpraca czterech państw obejmie takie strefy, jak polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona środowiska i nauka. W 1991 roku podpisano także tzw. Deklarację Krakowską, w której m.in. jest mowa o możliwie szybkim przyjęciu umów o wzajemnej liberalizacji handlu. Było to podwaliną powołanego do życia 1 marca 1993 r. Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA). W większości jednak spotkania partnerów wyszehradzkich koncentrowały się na problematyce międzynarodowej.

Mechanizmy współpracy czwórki państw, zwłaszcza w kwestiach bezpieczeństwa, procesu integracji z Unią Europejską i współpracy regionalnej, okazały się na tyle silne i sprawdzone, że pozwoliło to pokonać trudności w drugiej połowie lat 90. i rozpocząć nowy etap. Lata 1999 – 2004 Grupa Wyszehradzka zyskała na znaczeniu, wzbudzając duże zainteresowanie ze strony innych państw regionu, które wyrażają chęć przynależenia do niej. Jednak czwórka państw zgodnie uważa, że obecnie nie ma potrzeby zastanawiania się nad formalnym rozszerzaniem Grupy, ale należy wzmocnić istniejące i dobrze funkcjonujące mechanizmy i struktury.

Do usprawnienia współpracy przyczyniło się ustanowienie rotacyjnej, rocznej prezydencji Grupy. Każdą prezydencję, co roku w czerwcu, zamyka szczyt premierów Grupy Wyszehradzkiej, podczas którego dokonuje się podsumowania działań i wyznacza nowe cele i zadania na przyszłość. Grupa Wyszehradzka nie posiada żadnych rozbudowanych struktur. Jedyną jej instytucją jest Sekretariat Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego z siedzibą w Bratysławie, który finansuje wspólne przedsięwzięcia Grupy na polu kultury, edukacji i wymiany młodzieży. W 2002 r. podjęto decyzję o utworzeniu Wyszehradzkiego Funduszu Stypendialnego.

Zasadnicze cele owej współpracy zostały zrealizowane z powodzeniem. Grupa Wyszehradzka była bardzo efektywną platformą współpracy w kwestiach związanych z aspiracjami integracyjnymi Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Rozszerzenie NATO to wielki wspólny sukces tych państw. Siłą Grupy Wyszehradzkiej jest bliskość geograficzna i podobieństwo kulturowe, gospodarcze oraz wspólnota interesów, wynikająca z przynależności do tego samego regionu.
Współcześnie najważniejszymi celami są: ochrona środowiska naturalnego, rozwój infrastruktury, transportu, energetyki i turystyki. Szczególne znaczenie wydaje się mieć wspólne działanie Czwórki w promocji naszego regionu.

CEFTA

Powstała na podstawie porozumienia podpisanego w grudniu 1992 r. w Krakowie. Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie trzy kraje: Czechosłowacja, Polska i Węgry. Przyczyną powstania CEFTY (Central European Free Trade Agreement) był drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej po upadku muru berlińskiego i rozwiązaniu RWPG. Kolejną przyczyną powstania CEFTY był nacisk Unii Europejskiej, która nie chciała dopuścić do wzajemnej dyskryminacji towarów z państw, które równocześnie zgłosiły swój akces do UE. Nie bez znaczenia była również chęć zawiązania silniejszej współpracy politycznej, czego przejawem było powstanie Grupy Wyszehradzkiej.
Obecnie CEFTA ma znacznie szerszy zasięg. Do porozumienia przystąpiły Bułgaria, Słowenia, Rumunia, Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Mołdawia, Serbia, Czarnogóra oraz Albania. Obszar CEFTY rozciąga się od Bałtyku po Morze Czarne i Adriatyk.

Celem porozumienia jest zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi, współpraca gospodarcza oraz tworzenie wspólnego rynku. Towary podzielono na kilka grup w ramach których cła są stopniowo znoszone.

Artykuły poszufladkowano do grup kierując się "wrażliwością" na konkurencje na rynkach państw członkowskich. Do najbardziej wrażliwych zaliczono artykuły rolno-spożywcze, na które cła nie zostaną zupełnie zniesione a nastąpi jedynie ich redukcja.

Układ Schengen

– znosi kontrole paszportową na granicach członków tego  
   Układu. Schengen – miejscowość w Luksemburgu

Członkowie Układu z Schengen

1) Austria 1.12.1997
2) Belgia 26.03.1995
3) Czechy 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
4) Dania 25.03.2001
5) Estonia 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
6) Finlandia 25.03.2001
7) Francja 26.03.1995
8) Grecja 26.03.2000
9) Hiszpania 26.03.1995
10) Holandia 26.03.1995
11) Islandia 25.03.2001
12) Litwa 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
13) Luksemburg 26.03.1995
14) Łotwa 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
15) Malta 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
16) Niemcy 26.03.1995
17)Norwegia 25.03.2001
18) Polska 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
19) Portugalia 26.03.1995
20) Słowacja 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
21) Słowenia 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
22) Szwajcaria 12.12.2008
23) Szwecja 25.03.2001
24)Węgry 21.12.2007 (granice powietrzne 30.03.2008)
25) Włochy 26.10.1997

Społeczeństwo

Definicja społeczeństwa

Społeczeństwo to zbiorowość ludzi, która stanowi względnie autonomiczną i zamkniętą całość.

Zbiorowość społeczna

Zbiorowość została wyodrębniona w oparciu o cztery zasady: terytorialną, ekonomiczną, polityczną i kulturową.
Trwające od lat skupienie ludności na wyznaczony, terytorium określa warunki jej życia, jest podstawą organizacji życia gospodarczego. Tego rodzaju skupienie tworzy podstawę integracji politycznej o charakterze państwowym oraz sprzyja tworzeniu się autonomicznej wspólnoty kulturowej. Społeczeństwo nie stanowi prostego zbioru jednostek, które są rozmieszczone pod względem statystycznym, to nie ogół ludności danego kraju.

Społeczeństwo można nazwać formą organizacji grup, instytucji i różnych form życia zbiorowego.

Reasumując używany w naukach społecznych termin społeczeństwo oznacza, najszerszą pod względem przestrzennym i ilościowym ogólną zbiorowość ludzi, która istnieje w obrębie jednego narodu, bądź państwa.

Społeczeństwo jest złożone z kompleksu grup społecznych, jest zintegrowane wszechstronnie na wielu płaszczyznach: ekonomicznej, politycznej, administracyjnej, instytucjonalnej, kulturowej, religijnej, osobowościowej itp.

Pojęcie i koncepcje struktury społecznej

Społeczeństwo to duża zbiorowość społeczna ( Zbiorowość społeczna – zbiór osób, między którymi istnieją więzi społeczne) zamieszkująca określone terytorium, posiadająca wspólną kulturę i tożsamość oraz własne instytucje.

Idea społeczeństwa obywatelskiego€

Struktura społeczna - jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa (np. ról społecznych czy pozycji), między którymi zachodzą dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Społeczeństwo amorficzne – pozbawione struktury (wspólnoty pierwotne)
Społeczeństwo morficzne – zbudowane z elementów ( grup społecznych) tworzących strukturę

→ na rozwój struktury społecznej wpływają:

• warunki ekonomiczne ( poziom rozwoju gospodarczego, proporcje między sektorami gospodarki, stosunki własnościowe, zasady wytworzonego dochodu, społeczny podział pracy)
• czynniki demograficzne ( skład ludności ze względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania)
• geograficzne ( ukształtowanie powierzchni, wyposażenie w bogactwa naturalne, klimat)
• ustrojowo-ideologiczne i kulturowe

→ Elementy tworzące społeczeństwo: rodziny i szersze kręgi pokrewieństwa, społeczności lokalne, zbiorowości regionalne, kategorie społeczno-zawodowe, klasy i warstwy społeczne, instytucje związki i zrzeszenia itp.

→ Koncepcje struktury społecznej:

a/ koncepcja funkcjonalna wg, której struktura społeczna to układ ról społecznych związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa. Społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość. Koncepcja ta opiera się na założeniu, że istota życia społecznego polega na harmonii i współdziałaniu.

→ Reprezentanci tej koncepcji: Platon, Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, Adam Smith

b/ koncepcja dychotomiczna ( konfliktowa) - społeczeństwo składa się z przeciwstawnych, wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest czynnikiem zmian społecznych. Przedstawiciele koncepcji: Thomas Hobbes, Karol Marks.

c/ koncepcja gradacyjna przedstawia strukturę społeczną, jako pionowy układ warstw, które różnią się dostępem do cenionych dóbr ( środki materialne, władza, prestiż, wykształcenie)
→ Struktura społeczna nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej
Restrukturyzacji. Zmiany są efektem ruchliwości społecznej. Społeczeństwo, w którym występuje ruchliwość, nazywamy otwartym. Brak tego zjawiska oznacza społeczeństwo zamknięte.


Ruchliwość pozioma – zmiana statusu jednostki poprzez zmianę miejsca zamieszkania lub zawodu.
Ruchliwość pionowa – awans lub degradacja z klasy do klasy.

→ Elementy struktury społecznej:
• struktura klasowa
• struktura warstwowa
• struktura zawodowa
• struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania) Klasa społeczna – jest to podstawowa grupa społeczna, wyodrębniona na podstawie kryteriów ekonomicznych. Termin ten upowszechnili Hegel, Max Weber i Karol Marks. Marks charakteryzując klasy wskazał 3 kryteria ekonomiczne: stosunek do środków produkcji, źródła i rozmiary dochodów oraz miejsce i rolę w społecznej organizacji pracy. Opisując strukturę klasową, jako wyraz różnic i konfliktów społecznych Marks wyodrębnił podziały na:
• klasy posiadające – klasy nieposiadające
• klasy niepracujące – klasy pracujące
• klasy korzystające z pracy najemnej – klasy niekorzystające z pracy najemnej.

Warstwa społeczna jest definiowana na kilka sposobów:
a/ warstwa, jako część klasy, grupa wewnątrz klasowa. Warstwy mogą się różnić stanem różnić stanem posiadania (np. wielka, średnia i drobna burżuazja), rodzajem działalności gospodarczej
(burżuazja przemysłowa, burżuazja handlowa), poziomem wykształcenia i kwalifikacji ( np. robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani).

b/ grupa społeczno-zawodowa wyodrębniona ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie oraz charakter pracy np. inteligencja ( obejmująca urzędników, nauczycieli, prawników)
c/ warstwa, jako grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworzących wspólnotę obyczajów i stylu życia, np. subkultura młodzieżowa, emeryci.

Struktura zawodowa przedstawia zawody i hierarchię społecznego uznania dla nich.
Struktura demograficzna - skład społeczeństwa pod względem wieku, płci i zdolności do pracy.

Historyczne i współczesne formy organizacji społeczeństwa

Społeczeństwo obywatelskie (ang. civil society, fr. societe civile) - społeczeństwo aktywnych obywateli uczestniczących w rozstrzyganiu spraw publicznych na poziomie lokalnym i ogólnopaństwowym. Terminu używali m. in. Cyceron, John Locke, Georg Hegel

Cechy społeczeństwa obywatelskiego

- oparte na zasadzie pluralizmu
- władza publiczna jest kontrolowana i ograniczana przez społeczeństwo poprzez mechanizm wyborów i opozycję parlamentarną
- rządy prawa; władza i obywatele podlegają tym samym zasadom prawnym, istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywatelskich oraz instytucje gwarantujące przestrzeganie praw
np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich.
- funkcjonowanie wielu stowarzyszeń, które na zasadzie dobrowolności skupiają ludzi wokół wspólnych poglądów i istotnych spraw ( rolę stowarzyszeń podkreślał w XIX wieku Alexis de
Tocqueville w pracy O demokracji w Ameryce). Stowarzyszenia są samorządnymi zrzeszeniami tworzonymi w celach, niezarobkowych – non profit. W Polsce stowarzyszenia mogą tworzyć
obywatele – w liczbie, co najmniej 15 osób – mający zdolność do czynności prawnych i nie
pozbawieni praw publicznych. Stowarzyszenia podlegają rejestracji.
- innowacyjność; powstawanie nowych idei, opinii, rozwiązań – dzięki swobodnej wymianie myśli
- aktywizm – przejawem zbiorowej aktywności są ruchy społeczne, dążące do zmian, np. ruchy
ekologiczne, ruchy obrony praw człowieka .

Rozwój idei społeczeństwa obywatelskiego w XX wieku

- w związku z walką opozycji politycznej z reżimem komunistycznym w Europie Wschodniej .
W Polsce na formowanie się społeczeństwa obywatelskiego wpływały opozycja demokratyczna,
Kościół katolicki i Solidarność.
- w walce z systemami autorytarnymi w państwach śródziemnomorskich: w Portugalii, Hiszpanii
i Grecji .
- w walce z uciskiem kolonialnym ( np. działalność Mahatmy Gandhiego).
- w walce z rasizmem w USA w latach 60-tych XX wieku, prowadzonej pod kierunkiem Martina
Luthera Kinga.

W walce stosowano tzw. obywatelskie nieposłuszeństwo – nie respektowanie obowiązującego prawa, jako niesprawiedliwego.

Ze względu na stopień rozwoju wyróżnia się społeczeństwo

- tradycyjne - przemysłowe - poprzemysłowe
→ W przypadku społeczeństw tradycyjnych wyróżnia się różne formy ich rozwoju:
I społeczeństwo pierwotne - pierwotny typ społeczeństwa ludzkiego, który dominował na Ziemi do około 10 000 lat p.n.e., a następnie zdominowany został przez społeczeństwa rolnicze i przemysłowe. Obecnie szczątkowo występuje ono jeszcze na trudnych do kolonizacji obszarach dżungli w Ameryce Południowej, Afryce czy Nowej Gwinei. Społeczeństwa te stanowiły grupy niewielkie, liczące najwyżej kilka tysięcy członków. Ze względu na sposób gospodarowania dzieli się na : zbieracko-łowieckie, pasterskie i kopieniacze .
a/ społeczeństwa zbieracko – myśliwskie określają cechy
• Koczownictwo - dane obszary zamieszkiwane są okresowo, aż do wyeksploatowania zasobów żywności ( wędrowny tryb życia)
• Niewielka liczba osób w grupie koczowniczej (zazwyczaj kilkadziesiąt osób)
• Brak rozbudowanej struktury społecznej i znaczących nierówności w dostępie do dóbr
• Prymitywne technologie pozwalające na zdobywanie większej ilości żywności (np. technologie i techniki pozwalające polować na wieloryby).
• Silna zależność kultury od warunków klimatycznych i ekologicznych
• Podział pracy i wynikający z niego status społeczny zależny przede wszystkim od płci i wieku, zbieractwem zajmują się kobiety, myśliwymi są wyłącznie mężczyźni.
b/ społeczeństwa pasterskie - powstały poprzez udomowienie zwierząt - ok. 7 tysiąclecia p.n.e., prowadziły wędrowny tryb życia i ulegały rozwarstwieniu społecznemu. Najbardziej rozwinięte na stepach Afryki Wschodniej i Azji Środkowej.
c/ społeczeństwa kopieniacze – stosujące tzw. ekstensywną uprawę roli ( wycinanie i wypalanie lasów). Pojawiły się w IX tysiącleciu p.n.e. na Bliskim Wschodzie.

II społeczeństwa rolnicze – ludzie wykorzystywali dla uprawy ziemi siłę pociągową zwierząt i wynaleźli pług . Dzięki produkcji znacznych nadwyżek żywności pojawiła się specjalizacja zawodowa i rozwarstwienie społeczne. Społeczeństwa te wynalazły pismo.

→ Społeczeństwa przemysłowe powstały w XIX wieku, jako efekt rewolucji przemysłowej. Charakteryzuje je malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola przemysłu, rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny urbanizacja. Nastąpiło pogłębienie różnic społecznych i ekonomicznych.

W okresie formowania się społeczeństw przemysłowych powstawały takie jego określenia jak: społeczeństwo masowe, społeczeństwo obywatelskie, społeczeństwo otwarte, społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne.
• społeczeństwo masowe – społeczeństwo biernych odbiorców kultury masowej. Powstaje, jako procesów związanych z industrializacją i urbanizacją. Następuje dezintegracja tradycyjnych struktur społecznych wraz z ich wartościami, normami i kontrolą społeczną, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane.
• społeczeństwo obywatelskie
• społeczeństwo otwarte - pojęcie wprowadzone przez francuskiego filozofa Henri Bergsona. W społeczeństwie otwartym polityka rządu podlega ocenie społecznej i zmienia się pod jej wpływem. U podstaw społeczeństwa leżą prawa jednostki i wolność stowarzyszeń, sprawy dotyczące społeczności nie są skrywane, a wiedza na ich temat jest ogólnie dostępna. Charakterystyczne dla społeczeństwa otwartego jest zjawisko ruchliwości społecznej - możliwości awansu zawodowego i społecznego, w tym przechodzenie z jednej warstwy społecznej do drugiej.
Karl Popper w książce Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie wskazał, że cechą społeczeństwa otwartego jest możliwość zmiany elit politycznych bez rozlewu krwi

Społeczeństwo otwarte zezwala na swobodną krytykę i kontrolę swych działań w trakcie liberalnej i demokratycznej dyskusji. Zmiany społeczne zachodzą poprzez modyfikację tego, co złe i utrwalanie tego, co dobre, nie zaś drogą gwałtownych skoków. Społeczeństwo takie jest pluralistyczne i wielokulturowe, co pozwala na wyciągnięcie maksimum korzyści z wielu różnych punktów widzenia dostępnych w takim społeczeństwie.

• społeczeństwo nowoczesne

→ Społeczeństwo poprzemysłowe – rozwija się od 2 połowy XX wieku. W społeczeństwie tym głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego. Zaczęły się rozwijać ponadnarodowe korporacje.

- alternatywne pojęcia dla tego społeczeństwa to:

• społeczeństwo informacyjne - w którym towarem jest informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji).

• globalna wioska – media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając ludziom komunikację na masową skalę. Glob staje się wioską za sprawą elektronicznych mediów.

• społeczeństwo sieciowe - którego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę. Za istotny czynnik zmian uważa się rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacji oraz rozbicie tradycyjnych form interakcji ludzkich.

• społeczeństwo ryzyka - z uwagi na ich podatność na katastrofy technologiczne oraz wywołane rozwojem przemysłu i techniki – jak na przykład globalne ocieplenie.

Czynniki wyznaczające ład społeczny

Życie społeczne to wzajemne oddziaływania (interakcje) między jednostkami i zbiorowościami obejmujące: współpracę rywalizację i konflikty. Na ich przebieg ( na kształt życia społecznego) wpływają normy i wartości społeczne.

Normy społeczne – zasady zachowania (nakazy i zakazy) przyjęte w społeczeństwie:

a/ normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach..
W przeciwieństwie do innych norm są one powszechne i ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie naraża na sankcje - ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego.

b/ normy religijne - mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te określające stosunki między ludźmi traktowane są jako normy moralne. Dotyczą wyznawców i wskazują jakie zachowanie jest grzeszne.

c/ normy moralne (etyczne) – mają one charakter absolutny co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki ale mogą dotyczyć całych grup społecznych. Ich nieprzestrzeganie może przynieść izolację jednostki.

d/ normy obyczajowe - nawyki zachowania się rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Są przekazywane z pokolenia na pokolenie ( np. całowanie kobiety w rękę obyczaje
świąteczne). Ale nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia.

e/ normy zwyczajowe - nawyki zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa albo dla jakichś grup społecznych np. sposób jedzenia zachowania wobec osób starszych.

f/ normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów.
g/ normy nieformalne - nie spisane powstają w wyniku wzajemnych kontaktów interpersonalnych

Wartości społeczne – wartością określamy "to wszystko co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich" 
Wartości społeczne wynikają z tego co wspólnie potrzebne ludziom co ułatwia współżycie  i współpracę: życie bezpieczeństwo możliwość rozwoju uczciwość odpowiedzialność tolerancja praworządność.

→ Występowanie w społeczeństwie powszechnie aprobowanych i pozytywnych wartości i norm społecznych oznacza ład społeczny – stan który zapewnia rozwój zbiorowości jako całości osiąganie wyznaczonych celów.

Instytucje społeczne – osoby czy grupy osób wyłaniające się ze zbiorowości i wykonujące dla niej określone zadania. Służą zaspokojeniu potrzeb tej zbiorowości realizacji jej celów. Istnieją:

a/ instytucje formalne – utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami. (np. szkoła lub sąd)
b/ instytucje nieformalne – powstają spontanicznie kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność. Do takich instytucji można zaliczyć np. Uniwersytety Latające zakładane przez opozycję w czasach PRL-u.

Kolejny podział instytucji odnosi się do ich merytorycznych funkcji:

a) polityczne – wiążą się ze zdobywaniem wykonywaniem i utrzymywaniem władzy np. partie.
b) religijne – określające zachowania religijne stosunek ludzi do sił i osób uznanych za święte np. Kościół katolicki.
c) ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr usługami obiegiem pieniądza np. zakłady pracy banki.
d) wychowawcze i kulturalne – przekazywanie dziedzictwa kulturowego(szkoły muzea biblioteki)
e) socjalne – opiekuńczo wspomagające

Konflikty i sposoby ich rozwiązywania

Konflikty społeczne są stałym elementem życia społecznego. Wskazuje się trzy  przyczyny: 

- nierówny podział dóbr między klasami lub grupami społecznymi ( tzw. przyczyny strukturalne związane z budową społeczeństwa) sprzeczności interesów
- różnice rozwojowe występujące między regionami jakiegoś państwa
- odmienne systemy wartości różnice ideologiczne np. w kwestii eutanazji kary śmierci aborcji

→ sposoby rozwiązywania konfliktów:

• negocjacje – rozmowy dobrowolnie podjęte przez strony konfliktu
• mediacje – strony konfliktu zwracają się do strony trzeciej aby pośredniczyła w rozmowach
• arbitraż – strony konfliktu zwracają się do osoby trzeciej aby rozstrzygnęła sporny problem i zobowiązują się do uznania jej (arbitra) decyzji
• sąd – oddanie sprawy do sądu gdy strony lub strona nie wyrażają zgody na podjęcie mediacji lub negocjacji
• głosowanie ( np. referendum) – poddanie przedmiotu konfliktu pod ocenę społeczną 

Formy udziału obywateli w życiu publicznym

Życie publiczne – relacje między jednostką a strukturami państwowymi i samorządowymi.

→ Formy udziału obywateli w życiu publicznym:

• udział w referendum inicjatywa ludowa weto ludowe ( formy demokracji bezpośredniej)
• udział w wyborach do parlamentu i organów samorządu ( demokracja pośrednia)
• działalność w partiach politycznych i stowarzyszeniach
• inicjatywy obywatelskie
• zgromadzenia i manifestacje
• petycje listy otwarte

Środki masowego przekazu i opinia publiczna

Środki masowego przekazu ( mass media) odgrywają ogromną i stale rosnącą rolę w życiu publicznym stąd nazywane są czwartą władzą.

→ rodzaje mass mediów: książka prasa film radio telewizja (ostatnio satelitarna) Internet.

Media dostarczają i przetwarzają wiedzę o świecie ale podlegają wpływom politycznym ( media
publiczne i ekonomicznym ( media komercyjne). Status mediów zależy od systemu politycznego.
 
Z czasem pojawiły się różne koncepcje wpływu mediów na społeczeństwo:

• media jako okno – pozwalają nam poznać świat który leży poza możliwościami naszego doświadczenia bez jakiejkolwiek manipulacji
• media jako zwierciadło – dają obraz w miarę prawdziwy choć odwrócony. Pole widzenia jest ograniczone przez nadawcę
• media jako filtr – przepuszczają niektóre informacje dają więc obraz rzeczywistości niepełny zależny od intencji nadawcy
• media jako bariera – są ekranem oddzielającym nas od rzeczywistości ( dają wizerunek fałszywy)

→ dzięki istnieniu mediów masowych i dużych grup odbiorców ukształtowała się tzw. opinia publiczna – system przekonań i poglądów na sprawy publiczne ( polityka ekonomia kwestie społeczne). Na opinię publiczną wpływają media i elity.

→ wzrost znaczenia opinii publicznej ( wykorzystywanej przez polityków i reklamę) doprowadził do rozwoju badań w tym zakresie. Wykorzystuje się sondaże – czyli analizę i interpretację wypowiedzi określonej liczby osób. Zajmują się tym wyspecjalizowane instytucje: OBOP CBOS Pentor i inne.

Czynniki wpływające na zachowanie człowieka

Człowiek żyje w pewnym otoczeniu - nazywanym środowiskiem z którym łączą go ścisłe związki. Podejmuje określone czynności ( działania) czyli zachowuje się w określony sposób. Na jego zachowanie wpływają potrzeby postawy i osobowość.

Potrzeba – stan braku czegoś co jest niezbędne do życia rozwoju pełnienia roli społecznej.
Skłania jednostkę do działania.
→ często dzieli się potrzeby na biologiczne – wrodzone i wynikające z funkcji organizmu
( potrzeba jedzenia snu wydalania zachowania temperatury ciała itd.) oraz psychiczne –
uwarunkowane strukturą osobowości ( np. pragnienie miłości uznania władzy wiedzy itd.)

→ Wg badacza amerykańskiego Abrahama Maslowa potrzeby tworzą pewną hierarchię która
 decyduje o kolejności ich zaspokajania.
 
I klasa – potrzeby wynikające z braku czegoś ( elementarne)
→ Potrzeby fizjologiczne:  potrzeba jedzenia potrzeba odpoczynku potrzeby seksualne
→ Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego co może przynieść śmierć lub cierpienie: potrzeba opieki oparcia ładu poczucia pewności co do przyszłości ( brak lęku)
→ Potrzeby przynależności i miłości ( afiliacji)
→ Potrzeby szacunku i uznania
        
II  klasa – potrzeby które służą wzrostowi doskonaleniu jednostki

→ Potrzeby samorealizacji ; potrzeba wiedzy i rozumienia( poznawcza) potrzeby estetyczne religijne
Postawa - stan emocjonalny stosunek do podmiotu polegający na ocenianiu go i reagowaniu nań. Przedmiotem może być człowiek rzecz zdarzenie ideologia.

Postawy mają pewne właściwości: nastawienie pozytywne lub negatywne(kierunek) intensywność
tj. siła postawy zakres postawy – może dotyczyć przedmiotu jednostkowego lub grupy przedmiotów
złożoność postawy trwałość postawy.

Osobowość  - ogół cech psychicznych człowieka zorganizowana struktura cech indywidualnych.
W skład tej struktury wchodzą: rozum uczucia motywacja temperament charakter intelekt

Koncepcje osobowości człowieka

Typologie osobowości

→  wg  Hipokratesa osobowość wynikiem mieszania się 4 żywiołów i 4 cieczy. Ich kombinacje
dają cztery typy ludzkie:
a/ choleryk – pobudliwy wrażliwy wytrwały
b/ melancholik – o słabych reakcjach mało aktywny smutny sumienny wrażliwy
c/ flegmatyk – spokojny dokładny powolny nie ulega gwałtownym uczuciom pamiętliwy
d/ sangwinik – aktywny ulegający silnym emocjom i uczuciom wesoły.

→ wg  Carla Gustava Junga szwajcarskiego psychologa 2 rodzaje osobowości:
 
a/ introwertyk – kieruje uwagę i energię na własne ja („ do wewnątrz”). Typ spokojny który usuwa się w cień utrzymuje rezerwę wobec innych ludzi.
b/ekstrawertyk – zwraca się na zewnątrz na świat. Typ ten jest towarzyski beztroski skłonny do gwałtownych reakcji.

→ psychologiczne koncepcje osobowości:

• behawiorystyczna – zakłada że na zachowanie człowieka ma wpływ środowisko; zwłaszcza system kar i nagród na które człowiek reaguje ( koncepcja bodźca-reakcji)

• psychoanalityczna - wg austriackiego uczonego Zygmunta Freuda  zachowanie człowieka określają potrzeby warunki społeczne i kultura. Freud wskazał 3 elementy osobowości:
id – związane z biologicznymi potrzebami ego – odpowiada za świadome zachowania jednostki
superego – związane z uwewnętrznianiem ( przyjmowaniem norm społecznych)

• poznawcza – człowiek podlega wpływom środowiska ale nie jest tylko biernym odbiorcą. Ma postawę aktywną zdobywając informacje i tworząc własny system wartości.

• humanistyczna – człowiek dąży do samorealizacji stanowiąc część świata społecznego i będąc z natury dobrym.

Socjalizacja i jej etapy

W toku rozwoju od momentu narodzin człowiek uczy się życia w społeczeństwie – proces ten nazywamy socjalizacją. Socjalizacja obejmuje 2 etapy:
 
a/  pierwotna – obejmuje dzieciństwo i wczesną młodość kiedy dziecko podlega wpływom
rodziny i rówieśników. Naśladuje innych przyswaja sobie wzorce zachowań. Na tym
etapie szczególną rolę odgrywa zabawa.
  
b/  wtórna – jednostka przyjmuje coraz więcej ról społecznych staje się członkiem nowych
grup i w coraz większym stopniu wpływa na otoczenie oraz dokonuje wyboru wartości.

Subkultury

Subkultura młodzieżowa - nazwa grupy młodzieżowej w której normy obyczajowe zasady postępowania ubiór odbiegają od norm reszty społeczeństwa.

Subkultury manifestują negację wzorów kultury uznawanych przez większość społeczeństwa
odrzucane elementy zastępują własnymi wzorcami zachowań – stąd subkulturę nazywa się czasem
kontrkulturą lub kulturą alternatywną.

Członkowie subkultur manifestują swoją odrębność poprzez: twórczość artystyczną przekonania
fryzurę i stroje. Przykładami grup subkulturowych są:

• punki - w węższym znaczeniu gatunek muzyczny w obrębie muzyki rockowej ( punk rock)
w szerszym ruch kulturowo-społeczno-polityczny zapoczątkowany w połowie lat 70. XX w.
w różnych swoich przejawach istniejący do dziś.  Punk początkowo zakładał odrzucenie ideologii ale w miarę upływu czasu przekształcał się w ruch społeczno-polityczny wymierzony przeciwko instytucjom które – jak uważano- ograniczają wolność i niezależność człowieka: rząd policja i wojsko zorganizowana religia środki masowego przekazu wielkie korporacje itp. Negacja wszelkich form rządów doprowadziła do przyjęcia przez znaczną część punków ideologii anarchistycznej.
→ cechy punków: skórzane kurtki wysokie wojskowe buty fryzura zw. irokezem tatuaże.

→ Za pierwszy zespół punkowy uznaje się brytyjski The Sex Pistols choć  geneza zjawiska jest znacznie wcześniejsza. Słowo "punk" oznaczające w języku angielskim m.in. coś zgniłego bezwartościowego śmieć dziwkę szczeniaka gówniarza itp. w kontekście muzyki rockowej było używane od połowy lat 60. XX w. na określenie amatorskich zespołów przedstawicieli tzw. rocka garażowego. Czołowe zespoły lat 70-tych: The Ramones Television Talking Heads Blondie Suicide Patti Smith Group  Sex Pistols  The Clash .
→ Podkreślano prostotę punka zarówno w warstwie muzycznej jak i literackiej. Negatywną opinię
o punk rocku kształtowały koncerty: wyzwiska padające ze sceny rzucanie różnymi przedmiotami iszczenie instrumentów przez muzyków.
→ Lata 80. XX wieku przyniosły drugą falę zespołów wywodzących się bezpośrednio z ruchu punk narodziła się też bardziej melodyjna i zróżnicowana odmiana hardcore. Renesans przyniosły lata 90. kiedy to za sprawą grup takich jak Rancid czy The Offspring  punk rock stał się bardziej przystępny dla przeciętnego słuchacza ale i bardziej komercyjny.

• skini ( Skinhead)- ruch powstał w latach 60-tych w WB ; wyróżnikiem tej grupy jest noszenie bardzo krótkich wygolonych blisko skóry włosów na głowie.
→  W połowie lat 70. XX w. nastąpiła  eksplozja tego ruchu. Odrodził się wtedy jako reakcja na subkulturę punk. Z punku pozostała jednak ostra negacja zastanego porządku. Subkultura ta
zaczęła rozwijać się najintensywniej w środowisku pseudokibiców piłki nożnej a następnie została skierowana przez skrajnie prawicową partię National Front która zaczęła zdobywać w tym środowisku znaczne wpływy na tory antyimigracyjnego rasizmu. Druga fala ruchu skinheadów
przyniosła eksport nacjonalistyczno-rasistowskiego wariantu tej subkultury. Pod koniec lat 70. i na początku 80. XX w. stylistykę "wygolonych" bojówek w bryczesach i "podkutych butach" zaczęły na swoim gruncie zaszczepiać skrajnie prawicowe partie z USA Niemiec i Francji.
→ Obecnie subkultura ta występuje  w Europie (głównie w Rosji Niemczech i na Śląsku w Polsce) a także w Japonii Brazylii USA i Kanadzie przyjmując różne formy od nacjonalistycznych  przez neonazistowsko-rasistowskie  po skrajnie-antyrasistowsko-lewicowe. (najwięcej 60 tyś. w Rosji)

• hipisi - dzieci kwiaty ( hippie-s; to be hip – żyć na bieżąco dniem dzisiejszym) – kontrkultura kontestacyjna II połowy lat 60. i początku lat 70. XX wieku. Wyrażała bunt przeciwko światu dorosłych (nie wierzcie nikomu po trzydziestce) i jego instytucjom: rodzinie Kościołowi szkole pracy szefom rywalizacji pieniądzowi wojsku wojnie normom przymusom zakazom (zakazuje się zakazywać) domniemanej hipokryzji konwencji ubioru własności prywatnej (życie w komunach). zjawisko to ogarnęło niemal cały zachodni świat. Istotną ideą tego ruchu był skrajny pacyfizm co wyrażają hasło Make love not war (czyń miłość nie wojnę) Non-violence (bez przemocy) i Peace and love (pokój i miłość). Mężczyźni nosili długie włosy co było wyrazem wolności oraz sprzeciwu wobec konieczności odbywania służby wojskowej.

→ Konsekwencjami istnienia tego ruchu stało się rozszerzenie zasięgu ruchów pacyfistycznych i ideologii ekologicznych zainteresowanie duchowością Wschodu krytyka wyścigu szczurów konformizmu i wszelkiego konsumpcjonizmu. Ruch ten przyczynił się do upowszechnienia narkotyków i był jedną z przyczyn  tzw. rewolucji seksualnej.

→ wygląd ; długie włosy brody luźne bluzki z szerokimi rękawami wytarte jeansy z szerokimi 
 nogawkami – dzwony barwne spódnice tanie ozdoby z drewna podwieszane na rzemykach.

→ Ruch stanowił też jedno z pośrednich źródeł ruchu New Age.( przez chrześcijan ruch New Age
jest uważany za sektę)

( Muzyka określana mianem New Age często niesie wizję lepszej przyszłości oraz wyraża uwielbienie dla dobra i piękna. Rzadko zajmuje się ona problemami tego świata i jego mieszkańców. Zamiast tego oferuje pokojową wizję lepszego świata. Przedstawiciele: Enigma
Enya Era Vangelis Mike Oldfield)

• rastafarianie – emancypacyjny ruch murzyński który narodził się w latach 30-tych na Jamajce.
  Potępiał rasizm i nawoływał do życia w zgodzie z nakazami Boga.Obecnie do idei tego ruchu
  nawiązują miłośnicy muzyki reggae – wywodzącej się z folkloru Jamajki. Rastafarianie często
  noszą dredy i trójkolorowe elementy stroju ( czerwono-żółte-zielone)

• hiphopowcy - ruch kulturowy rozpoczęty przez Afroamerykanów i Latynosów we wczesnych latach 70. XX wieku w nowojorskim Bronksie. Hip-hop zaczął powoli przenikać do świata kultury masowej na początku lat 80. by w następnej dekadzie rozprzestrzenić się na każdy zakątek globu.
 Główne "elementy" kultury hip-hop to: rapowanie Djing graffiti b-boying (znany też jako breakdance). Hip-hop poczuwa się do pokrewieństwa z muzyką reggae w jej różnych postaciach z którym to ruchem łączą go społecznie postępowa i antyestablishmentowa ideologia oraz aspekt sztuki ulicznej i folkloru miejskiego. Kultura hip-hopu jest negacyjna wobec zachodniego systemu wartości i estetyki np. często nie potępia łamania prawa ani nie stroni od wulgarnej ekspresji.

→ Muzyka hip-hopowa w Polsce szerzej pojawiła się w latach 90. XX wieku z kilkuletnim
 w stosunku do zachodniej Europy opóźnieniem. Prawdziwy boom nastąpił wraz z pojawieniem się płyty Alboom Liroya z Kielc okrzykniętego twórcą polskiej odmiany gangsta rapu.
Polscy raperzy wcześnie dopatrzyli się podobieństwa między gettami miast amerykańskich a polskimi blokami i blokowiskami z którymi hip-hop na stałe się zidentyfikował. Na scenie  zaistniały zespoły takie jak np. Molesta czy Slums Attack. Od roku 2005 media powoli odwracają się od hip-hopu. W radiu nadaje się coraz mniej polskiego rapu poznikały niektóre magazyny.

• subkultura techno - styl w muzyce rozrywkowej i kulturze masowej; powstały w silnej opozycji do innych stylów muzycznych zwłaszcza muzyki rockowej. Cechy: rezygnacja z buntowniczego i idealistycznego ducha entuzjastyczna akceptacja wszystkiego co niesie z sobą nowoczesność.
• chuligani (ang. Hooligan) – subkultura przestępcza charakteryzująca się agresją i pogardą wobec
   obcych. Obecnie grupy chuliganów (szalikowców) szczególnie aktywne na meczach futbolu.

• skejci – subkultura ludzi jeżdżących na deskorolkach  których strój tworzą: bluza dresowa
   z  kapturem luźny T- shirt szerokie spodnie

• blokersi – mieszkańcy dużych osiedli miejskich spędzający czas na osiedlowych podwórkach
  nadużywający alkoholu i agresywni wobec otaczającej ich rzeczywistości.

Sekta - pierwotnie określenie grupy wyznawców których poglądy religijne są przez tradycyjne Kościoły uznane za niezgodne z oficjalną dominującą doktryną.
Sektę charakteryzują cechy często uznawane są za negatywne przez oficjalne instytucje państwowe lub religijne m. in.
-    autorytarne sprawowanie władzy przez przywódcę sekty
-    traktowanie członków sekty w sposób instrumentalny przez jej kierownictwo
-    łączenie celów politycznych i ekonomicznych (korzyści materialne z działalności sekty przez wybrane osoby lub grupy osób) z celami religijnymi lub parareligijnymi
-    brak samokrytycyzmu dążenie do uniezależnienia się od uznawanych przez społeczeństwo czynników kontroli (np. rodzina lub media)

→ Wg Komisji Rodziny Sejmu RP sekta - to „ zbiór ludzi o charakterze totalitarnym naruszający podstawowe prawa człowieka lub zasady współżycia społecznego który poprzez stosowanie technik psychologicznych i socjologicznych wykorzystanie fizyczne psychiczne lub materialne powoduje uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy a jej wpływ na jednostkę rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny".

 → sekta to grupa w której zachodzi wysoki poziom totalności (kontroli życia członków)
  i psychomanipulacji. Przy rozpoznawaniu i ocenie sekty ważne są pytania dotyczące:
1.    zakresu władzy przywódcy grupy
2.    stosunku do spraw finansowych (nacisk na gromadzenie funduszy  negatywnym sygnałem)
3.    swobody rezygnacji z członkostwa
4.    istnienia obowiązku zakładania rodzin wewnątrz grupy
5.    stopnia izolacji od informacji z zewnątrz
6.    istnienia postawy niechęci lub wrogości wobec społeczeństwa instytucji ludzi spoza grupy oraz istnienia przekonania o jedyno zbawczości nauk grupy
7.    stosunku do oświaty i kształcenia pozareligijnego
→ przyczyny wstępowania do sekt:
-    działalność przywódców tych ugrupowań religijnych którzy wykorzystują ludzkie słabości do manipulowania i podporządkowania sobie innych - opinię tę wyraża 90% społeczeństwa.
-    chęć doznania nowych wrażeń i przygód
-    deprywacja psychiczna potencjalnych członków sekt (jest to trudna sytuacja życiowa  po utracie bliskiej osoby gdy jesteśmy skazani na długotrwałą rozłąkę z osobą kochaną opuszczamy dom rodzinny) - członkami sekt zostają osoby słabe zagubione poszukujące zewnętrznego oparcia (82% badanych) oraz osoby poszukujące sensu życia 
-    potrzeba afiliacji i więzi z grupą - członkami sekt zostają osoby  mające w sektach przyjaciół i znajomych
-    brak ciepła i zainteresowania w domu rodzinnym
-    rygorystyczne środowisko w którym jednostka dorastała - według badania OBOP członkami sekt zostają osoby nadmiernie kontrolowane przez rodziców (46 % procent badanych)
→  Przykłady sekt:
•  Świadkowie Jehowy – sektę tę założył Karol Russel w 1872 r. w Pensylwanii (USA).Zyskała prawny status anonimowego towarzystwa zwanego Towarzystwem "Strażnica" które mieści się w Brooklynie (Nowy Jork).Doktryna tej sekty opiera się na całkowicie dowolnej interpretacji Biblii.
Przykłady: 
-    jehowici nie przyjmują Bóstwa Chrystusa. Uważają go tylko za człowieka.     
-    utrzymują również że człowiek i dusza są śmiertelne.. –
-    zwalczają także kult Krzyża który jest symbolem Męki Pańskiej odkupienia oraz znakiem miłości ku nam.
-    odrzucają również wszystkie sakramenty (poza chrztem).
-    dowolna interpretacja wyrwanych z kontekstu fragmentów Biblii każe im np. nie służyć w wojsku nie zgadzać się na transfuzję krwi nie zasiadać w lawach przysięgłych itd.
Sekta Świadków Jehowy na całym świecie liczy ok. 25 mln  członków. Od wielu lat jest  aktywna w Polsce.
• Kościół scjentologiczny - nowy ruch religijny założony w roku 1951 przez pisarza science fiction  Ronalda Hubbarda.Zamieścił on swój program w książce „Dianetyka czyli nowoczesna wiedza o zdrowiu psychicznym”(1950). Poglądy tam zawarte są mieszaniną myśli zaczerpniętych z religii azjatyckich(buddyzmu i taoizmu) magii medycyny i psychologii. Hubbard stwierdza że znalazł klucz do osiągnięcia szczęścia. Trzeba tylko pozbyć się „engramów”- „aberracji umysłowych” które są wynikiem urazów z wczesnego dzieciństwa. W tym celu należy się poddać wymyślonej przez Hubbarda uproszczonej technice terapeutycznej.
 Oczywiście "psychoterapeutami" są przedstawiciele sekty. Celem tych spotkań (auditingów) jest doprowadzenie do "odblokowania się człowieka" tzn. uwolnienie się od wszelkich stresów uprzedzeń czy zahamowań a więc doprowadzenie jednostki do takiego stanu emocjonalnego i duchowego aby czuła się wyzwolona wolna od wszelkich napięć. Niestety - podobnie jak w przypadku innych sekt - to pozorne "wyzwolenie" jest początkiem jeszcze większego zniewolenia wewnętrznego. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego w swoim raporcie z roku 1995 uważa że jednym z zagrożeń jakie niesie ze sobą Kościół Scjentologiczny jest podejmowanie działań dążących do wyłudzania środków materialnych na tzw. orientalne techniki odnowy psychicznej tak zresztą modne obecnie.
• satanizm - satanistycznymi określa się  wyznania religijne których członkowie  czczą różnie rozumianego Szatana. Sataniści: odrzucają  piekło i niebo nie istnieją. nie wierzą w zbawienie i życie pozagrobowe nie dopuszczają zewnętrznych ograniczeń moralnych czy kulturowych.
Sataniści jako subkultura to luźne nieformalne grupy ulegające fascynacji elementami satanizmu  w literaturze filmie i zainteresowani muzyką death metalową i black metalową     Popełniają czasem wykroczenia i występki jak dewastowanie cmentarzy czy kościołów malowanie symboli satanistycznych na murach profanacja rzeczy ogólnie przyjętych w danym społeczeństwie religijnym za "święte" ("kopulacja" z krzyżami załatwianie potrzeb fizjologicznych na "święte księgi" - Chrześcijańską Biblię Judaistyczną Torę czy Islamski Koran). Rzadko składane są ofiary z małych zwierząt.
•  Polski Kościół Stwórcy -nieoficjalnie działająca od 2001 r. polska gałąź Światowego Kościoła  Stwórcy formacja rasistowska typu wodzowskiego pretendująca do miana organizacji religijnej głosząca  separację i supremację białej rasy. Członkami tej formacji są m.in. aktywiści grupy Krew i honor.

Społeczeństwo polskie. Cechy społeczeństwa polskiego w 20-leciu międzywojennym

→ społeczeństwo rolnicze ; większość ludności mieszkała na przeludnionej wsi ( problem
 reformy rolnej zyskiwał szczególne znaczenie) a migracja do miast była ograniczona
 ze względu na słabość przemysłu.
→  drugą liczebnie grupę stanowiła klasa robotnicza ( 29 %) będąca w trudnej sytuacji
  materialnej.
→ w lepszej sytuacji były grupy inteligencji i drobnomieszczaństwa a elitę stanowiły
 burżuazja i ziemiaństwo.
→ społeczeństwo było wielonarodowościowe ; 1/3 obywateli należała do mniejszości
 narodowych

*  W okresie tym społeczeństwo polskie było zamkniętym - przejście z klasy do klasy było trudne.

→   II wojna światowa przyniosła zmiany: spadek ludności z 35 do 24 milionów straty wśród inteligencji burżuazji i ziemiaństwa wskutek represji okupantów prawie  zanik mniejszości narodowych - wskutek eksterminacji Żydów wysiedleń Niemców Ukraińców i Białorusinów.

b/   Zmiany w społeczeństwie polskim po II wojnie światowej

→  zjawisko migracji związane ze zmianą granic ( np. napływ ludzi z tzw. Kresów na tzw. Ziemie
Odzyskane) oraz napływ ludzi ze wsi do miast w związku z forsowną industrializacją. Efektem
tych procesów była dla wielu Polaków utrata małej ( lokalnej) ojczyzny.

→ wskutek reformy rolnej oraz nacjonalizacji przemysłu  zniknęły ziemiaństwo  i burżuazja. Likwidacja wolnego rynku w ramach tzw.” bitwy o handel ”przyniosła niemal zanik klasy średniej.

→ zmieniła się sytuacja inteligencji ; inteligencja przedwojenna spychana była na boczny tor
a jej miejsce zajmowali ludzie nowi na podstawie kryterium politycznego i pochodzący z rodzin
chłopskich lub robotniczych którym ułatwiano zdobycie wykształcenia.Pokłosiem tej polityki
były później tzw. punkty za pochodzenie.

→ zaczęła tworzyć się nowa warstwa społeczna związana ze sprawowaniem władzy – tzw. nowa
klasa wg Milowana Dzilasa ( Nomenklatura partyjna - najogólniej oznacza ono pracowników aparatu partyjnego oraz mianowanych przez władze partyjne urzędników i funkcjonariuszy państwa organizacji społecznych i administracji przemysłowej)

→ w epoce Gomułki ( 1956-1970) liczba ludności miejskiej przewyższyła liczbę mieszkańców wsi
- pojawiło się społeczeństwo industrialne cechujące się egalitaryzmem ( zacierały się różnice
  materialne między rolnikami robotnikami i pracownikami umysłowymi.)
→ w dekadzie gierkowskiej (1970-1980) wzrosła rola klasy robotniczej zwłaszcza górników
    i hutników. Płace robotników przekraczały płace pracowników umysłowych.
→ u schyłku PRL widoczny był wzrost wykształcenia społeczeństwa ale zaznaczyło się zjawisko
    jego starzenia się.

Zmiany społeczne w okresie transformacji po 1989 roku

→ zjawisko transformacji systemowej w sferze ekonomicznej(m.in.prywatyzacja restrukturyzacja)
 zrodziło bezrobocie spadek liczby rolników i robotników ; z drugiej strony wzrosła liczba osób
 pracujących na własny rachunek( w usługach i handlu) oraz  pracujących umysłowo.
 Klasa robotnicza utraciła uprzywilejowaną pozycję i bezpieczeństwo socjalne.

→ rozwój klasy średniej ( sektor usług handel gastronomia) ; górną jej część stanowią eksperci
 przedsiębiorcy menedżerowie.

→ zjawisko marginalizacji (wykluczenia) – dotyczy bezrobotnych i nisko zarabiających wzmacnia
 tendencje patologiczne w życiu społecznym. Nastąpił wzrost rozpiętości dochodów i różnic
 w dostępie do usług.

→ dalsze zmiany struktury wiekowej ( wydłużanie życia spadek liczby urodzeń)

→ wzrost różnic międzypokoleniowych ( otwartość młodzieży na cywilizację informatyczną
 globalną kulturę masową i z drugiej strony problemy średniego a zwłaszcza starszego pokolenia
 odczuwającego tzw. szok przyszłości ( Alvin Toefler). Nastąpił kryzys autorytetów: rodziny
 szkoły Kościoła. Zmniejsza się u młodzieży poczucie przynależności narodowej.

Obecnie sytuację społeczną w Polsce cechują

  • proces starzenia się społeczeństwa – malał w ostatnich kilkunastu latach odsetek ludności  
  w wieku przedprodukcyjnym a rósł udział ludności w wieku poprodukcyjnym.
   • poprawa poziomu wykształcenia – rośnie liczba ludzi z wykształceniem wyższym.
   • nadal wysoki procent mieszkańców wsi ( ponad 30 %).
   • duża liczba osób niepełnosprawnych zwłaszcza wśród osób po 55 roku życia.
   • rosnące kontrasty w poziomie życia  (ponad 1/3 rezygnuje z uczestnictwa w kulturze  wobec
 problemów finansowych ponad połowa  rezygnuje z wyjazdów na urlop)

Problemy dotykające współczesne społeczeństwo polskie:

•   zjawisko biedy i bezdomności marginalizacja wielu rodzin ( jedną z przyczyn bezrobocie)
•   patologie: alkoholizm narkomania prostytucja przemoc w rodzinie
•   przestępczość powodująca spadek poczucia bezpieczeństwa
•   rozwój sekt
•  wandalizm i agresja w zachowaniach w życiu publicznym
•  brak poszanowania prawa
•  stres i alienacja dotykające wiele jednostek pracoholizm – destrukcyjnie wpływający na zdrowie
   i niszczący więzi rodzinne.

Normy społeczne

Definicja normy społecznej

Norma to przepis określający, jak powinien postępować każdy członek, który należy do danej grupy czy do określonej społeczności.

Normy grupowe, według kryteriów interesów grupy, pełnią dwie fundamentalne funkcje:
- przyczyniają się do osiągania celu grupy;
- służą utrzymywaniu się grupy przy życiu.

Normy grupowe, podobnie jak i cel grupowy, mogą pochodzić od dwóch przyczyn:
- zewnętrznych;
- wewnętrznych.

Rodzaje norm społecznych

Normy prawne
- charakteryzują się skutecznością wobec wszystkich obywateli;
- popierają je sankcje państwa;
- są spisane (niekiedy są oparte na precedensie, jak w systemie anglosaskim).

Normy moralne
- wynikają z rozróżnienia, co dobre a co złe;
- nie są poparte sankcją państwa, oprócz tzw. sankcji rozproszonej (wyszydzanie, izolacja w środowisku, itp.)
- ich charakter jest grupowy.

Normy religijne
- są skuteczne wobec członków danego wyznania;
- są zapisane;
- ich nieprzestrzeganie powoduje sankcje religijne.

Normy obyczajowe
- związane są z określoną tradycją (np.: śmigus – dyngus, obchodzenie Wigilii, itd.);
- istnieją w dowolny sposób, albo w formie spisanej, lub nie. Istnieją w świadomości społecznej, są przekazywane z pokolenia na pokolenie;
- karą za ich nieprzestrzeganie może być izolacja w środowisku, ośmieszenie, itp.

Normy zwyczajowe
- wynikają z nawyków dystynktywnych dla całego społeczeństwa lub pewnych jego grup (np. nawyk całowania kobiet w rękę, ustępowanie miejsca, itp.);
- bywają spisane (np. zachowanie przy stole), ale najczęściej wynikają z naśladownictwa innych;
- karą za ich nieprzestrzeganie jest zgorszenie, ośmieszenie drwiny itp.

Pewne normy mogą być przenoszone do grupy z powodów kulturowych. Członkowie należący do jakiejś kultury regionalnej, narodowościowej, mogą wprowadzać jej elementy do grupy, którą tworzą. Normy grupowe mogą być narzucone przez większą organizację, której grupa jest jakimś elementem. Na przykład ucznia jakiejś klasy I „a” obowiązuje Statut szkoły, który obowiązuje wszystkich uczniów, tworzących razem społeczność uczniowską. Każdego harcerza obowiązuje przestrzeganie „Prawa Harcerskiego”, ustalonego przez ZHP, itd.

Normy formalne

Innymi przykładami tego typu norm są: Dekalog, Konstytucja, Kodeks pracy itp. Z powyższego wynika, że normy grupowe, które pochodzą z zewnątrz mają charakter dokumentu (zapisu), dlatego określane są jako normy formalne.

Normy nie formalne

Nie wyklucza to faktu, że w grupach o normach formalnych mogą i istnieć normy nieformalne.

Na przykład na obozach harcerskich poszczególne zastępy wymyślają sobie różne totemy, insygnia, które mają dany zastęp wyróżniać z pozostałej części społeczności obozowej.

Drugi kategoria norm to normy nieformalne. Powstają wewnątrz grupy. Są wynikiem procesu interakcji zachodzącej między jej członkami. Normy nieformalne nie są pozbawione cech norm występujących w społeczeństwie, którego elementem jest dana grupa, czy też norm obowiązujących w środowiskach, z których pochodzą członkowie danej grupy. I tak na przykład, nowo powstająca rodzina ustala własne, specyficzne normy, które jednak są wynikiem ustaleń, modyfikacji, kompromisów, a to, dlatego, że każdy z małżonków wnosi własne doświadczenia, zwyczaje czy nawyki, wyniesione z domu rodzinnego, środowisk i grup, do których należał lub należy. Takie procesy interakcyjne powtarzają się, są ciągłe. Ich rola to zachowanie i ciągłość różnych rodzajów społeczności, a tym samym i całego społeczeństwa. Reasumując, raz ustalone i przyjęte normy wywierają wpływ na zachowanie się członka jakiejś nowej grupy nawet wtedy, kiedy opuszcza on grupę, w której daną normę sobie przyswoił lub brał udział w jej ustanowieniu.

Rodzaje prawa, funkcje prawa

Rodzaje prawa

Prawo możemy podzielić na naturalne i stanowione.

Prawo stanowione (pozytywne)

Musi być zapisane i odpowiednio ustanowione. Obowiązuje wszystkie osoby przebywające na terytorium danego państwa.

Prawo naturalne

To zespół norm wiążących społeczeństwo i władzę, które istnieją niezależnie od woli ludzi, ponieważ zostały ustanowione przez Boga i/ lub wynikają z natury. Istotą prawa naturalnego jest, iż istnieje nieżalenie od świadomości ludzkiej i powszechnie obowiązuje społeczeństwo i władzę, bez względu czy są one przez tą władzę ustanowione i uznawane. Nauka kościoła katolickiego wywodzi ten rodzaj prawa z natury człowieka, obdarzonego przez Boga rozumem i wolną wolą.

Funkcje prawa

- Regulacja życia społecznego – eliminacja zachowań niezgodnych z prawem, zapewnianie ładu społecznego, poczucia bezpieczeństwa

- Represyjna – wymierzanie kary za przestępstwa

- Wychowawcza - prawo ma kształtować trwałe motywacje do pozytywnych zachowań

- Dystrybucyjna – tworzenie odpowiednich zasad rozdziału dóbr społecznych oraz świadczeń (pomoc socjalna, becikowe; bogatsi płacą wyższe podatki)

- Kulturotwórcza – integruje społeczeństwo żyjące w danym państwie, utrzymuje ciągłość historyczną narodu i państwa

Prawo karne

Ten rodzaj prawa gwarantuje zachowanie ładu społecznego, ponieważ poczucie bezkarności mogłoby doprowadzić do wzrostu negatywnych zachowań. Kara ma oddać stopień potępienia dla sprawy i czynu przestępcy, mimo że nie naprawi wyrządzonego zła. Dla zapobiegania przestępstw ważniejsza jest nieuchronność wykrycia i osądzenia zbrodni niż surowość kar. Czyny zabronione możemy podzielić na wykroczenia i przestępstwa.

Rodzaje przestępstw

- Zbrodnie – grozi za nie kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata

Występki – za ich popełnienie grozi sankcja w postaci grzywny, kary finansowej, a także ograniczenie lub pozbawienie wolności przekraczające miesiąc, ale nie dłuższe niż 3 lata

Przestępstwa ze względu na sposób ścigania możemy podzielić na:
- Ścigane z urzędu – dowody w sprawie są zbierane niezależnie od tego, czy osoba pokrzywdzona zwróciła się z wnioskiem o wszczęcie postępowania

- Ścigane na wniosek – osoba pokrzywdzona złożyła odpowiednie zgłoszenie o popełnieniu przestępstwa

Prawo cywilne

W postępowaniach cywilnych bardzo często korzysta się z instytucji sądów polubownych. Ich wyroki podlegają wykonaniu w takim samym zakresie, jak wyroki innych sądów i są skuteczne, ponieważ nie przysługuje od nich odwołanie (poza przypadkami określonymi w Kodeksie postępowania cywilnego). Coraz większa popularność sądów polubownych wynika z krótkiego terminu rozstrzygania sporów. Organy te najczęściej zajmują się takimi sprawami jak rozwody, unieważnienia małżeństw czy postępowania o ustalenie ojcostwa.

Prawo pracy

Umowę o pracę możemy zawrzeć na czas nieokreślony, na czas ściśle określony lub na czas wykonania pracy (np. budowa domu). Stosunek pracy ustaje w momencie rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron lub na drodze wypowiedzenia przez jedną ze stron. Polak zatrudniony na pełny etat powinien spędzać w pracy 40 godzin w tygodniu, a wraz z nadgodzinami – 48. Podstawowe obowiązki pracodawcy to m.in.:

- Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- Terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia oraz udzielanie urlopu wypoczynkowego
- Zgłoszenie pracownika do społecznego i powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego
- Ułatwianie pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych
- Wydanie świadectwa pracy w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy

Podstawowe obowiązki pracownika

- Sumienne i staranne wykonywanie pracy
- Stosowanie się do poleceń przełożonych dotyczących pracy, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami prawa lub postanowieniami umowy o pracę
- Przestrzeganie regulaminu pracy i obowiązującego porządku, zasad BHP, przepisów przeciwpożarowych
- Przestrzeganie tajemnicy informacji poufnych

Prawo administracyjne

Administrowanie polega na rządzeniu – w państwie zajmują się tym wyspecjalizowane organy takie jak administracja rządowa lub samorząd terytorialny. Polskie prawo administracyjne nie zostało jeszcze skodyfikowane, a jego normy istnieją w wielu ustawach oraz innych aktach normatywnych. Organy administracji publicznej tworzące akty tego rodzaju prawa to: Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Minister, centralny organ administracji państwowej, Wojewoda, Sejmik województwa, Rada powiatu, Rada gminy.

Sposoby egzekwowania prawa

Sankcje

(Sankcja, aby spełniała swoją rolę powinna być dolegliwa, nieuchronna i proporcjonalna do określonego zachowania i czynu.)

Rozsiane

Zinstytucjonalizowane (zorganizowane)

Ten rodzaj sankcji wiąże się z przekroczeniem norm moralnych, obyczajowych lub religijnych. Przykładem może być np. wyrzucenie z grupy, pogarda, bojkot sklepu, nie kupowanie danego tytułu prasowego. Są to wszelkie formy społecznej dezaprobaty dla osoby bądź instytucji naruszającej określoną normę.

Są egzekwowane przez prawo. Możemy je podzielić na sankcje: • karne - zaliczamy do nich kary takie jak grzywny, ograniczenie lub pozbawienie wolności oraz środki karne, np. nawiązka, odebranie prawa jazdy, pozbawienie praw wyborczych, zakaz wykonywania zawodu, prowadzenia działalności gospodarczej • egzekucyjne – zmuszenie konkretnej osoby do wykonania ciążącego na nim zobowiązania. Przykładem sankcji egzekucyjnych mogą być np. eksmisja, odebranie dziecka rodzicom, wejście komornika na konto bankowe firmy • unieważnienia (nieważności) - polega na unieważnieniu działań niezgodnych z prawem

Życie społeczne

Życie społeczne ma szeroki zakres i odnosi się nie tylko do świata ludzi, ale także charakteryzuje światy: roślinny i zwierzęcy.

Naturalnie życie społeczne ludzi różni się od życia społecznego roślin i zwierząt głównie tym, że opiera się na więzi społecznej, czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach.

Definicja życia społecznego

Życie społeczne to ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni.

Podstawy życia społecznego

Wyróżniamy następujące podstawy życia społecznego:

- przyrodnicze;
- ekonomiczne (gospodarcze);
- kulturowe.

Przyrodnicze uwarunkowania życia społecznego obejmują Czynniki, które dotyczą samego człowieka traktowanej jako istota biologiczna, jego środowiska geograficznego i struktury ludności.

Uwarunkowania życia społecznego

Można wyróżnić następujące uwarunkowania życia społecznego:
- biologiczne;
- geograficzne - ekonomiczne;
- demograficzne - kulturowe.

Ekonomiczne podstawy życia społecznego

Składają się na nie:

- sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego;
- narzędzia i maszyny;
- organizacja pracy;
- forma własności środków produkcji.

Kulturowe uwarunkowania życia społecznego

Ujawniają się w następujących procesach życia społecznego:

- socjalizacji i kształtowaniu osobowości jednostki;
- ustanawianiu systemów wartości i kryteriów je określających;
- ustalaniu paradygmatów zachowania i postępowania;
- powoływaniu modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów.

Struktura życia społecznego

- Społeczeństwo to pewna samowystarczalna forma życia zbiorowego ludzi, będąca historycznie ukształtowanym kompleksem zbiorowości i grup społecznych, połączonych przez wspólne terytorium, instytucje, formy działania i wartości kulturowe. Charakterystyczne dla członków takiego społeczeństwa jest poczucie odrębności w stosunku do innych zbiorowości.
- Społeczeństwo jest najbardziej złożoną zbiorowością społeczną. Składają się na nią obiektywne warunki bytu (przyroda, warunki ekonomiczne), kultura i struktura społeczna
- Na strukturę społeczną składają się zbiorowości społeczne (grupy, organizacje i instytucje społeczne) powiązane ze sobą systemem zbieżności.
- Społeczeństwo można dzielić na podstawie różnic demograficznych (płeć i wiek), zamożności (klasy społeczne), pozycji społecznej (warstwy społeczne) i wykonywanego zawodu.

Prawidłowości życia społecznego

- Podstawowymi mechanizmami regulującymi życie społeczne są normy postępowania. Zaliczamy
do nich normy prawne, religijne, moralne i obyczajowe.
- Gotowość do przestrzegania norm społecznych wyznaczają postawy jednostki wobec problemów społecznych. Do cech najbardziej pożądanych dla życia społecznego należą: odwaga cywilna, słowność, prawdomówność, punktualność, odpowiedzialność, pracowitość, zaradność, wrażliwość społeczna i solidarność międzyludzka.
- Normy społeczne i postawy składają się na ład społeczny panujący w danej zbiorowości. Najważniejszymi czynnikami kształtującymi ład społeczny są prawo, moralność, religia i tradycja.
- Do najpoważniejszych problemów moralnych współczesnego świata należą zagadnienia aborcji, eutanazji, nieprzestrzegania praw człowieka, korupcji, nietolerancji, degradacji środowiska, praw zwierząt i inne.
- O etyce życia społecznego decyduje między innymi obowiązujące w danej zbiorowości rozumienie pojęcia sprawiedliwości.
- Czynniki kształtujące ład społeczny to: prawo, moralność, religia, tradycja
- Konflikty społeczne są jednym z procesów zachodzących w każdym społeczeństwie. Ich przyczyny wynikają ze sprzeczności i antagonizmów występujących w danej zbiorowości (pozycja społeczna, dysproporcje w rozwoju, nierównowaga rynkowa, źle funkcjonujący system informacji, sprzeczności pomiędzy wartościami).
- Rodzaje konfliktów społecznych to: konflikty klasowo-warstwowe, kulturowe, ekonomiczne, wartości, małżeńskie i rodzinne.
- Najkorzystniejszymi sposobami rozwiązywania konfliktów są negocjacje, mediacje, arbitraż, droga sądowa, głosowanie i wybory.

Instytucje społeczne

- Instytucja to grupa osób realizujących zadania powierzone im przez daną zbiorowość lub środki służące realizacji tych zadań
- Do podstawowych funkcji instytucji społecznych należą: zaspokajanie potrzeb członków zbiorowości (oświata, sł. Zdrowia), regulowanie stosunków społecznych (policja, prokuratura, izby karbowe), integrowanie jednostek i grup wchodzących w skład zbiorowości (instytucje oświatowe, samorząd), zapewnienie ciągłości zbiorowej.
- O skuteczności instytucji społecznych decydują między innymi: precyzyjnie określone cele, racjonalny podział pracy i wewnętrzna organizacja, depersonalizacja instytucji oraz prestiż i uznanie
w społeczeństwie.
- Instytucje mogą być formalne lub nieformalne.
- Do podstawowych instytucji społecznych zaliczamy: instytucje polityczne (partie polityczne), ekonomiczne (zakłady, firmy, banki), wychowawcze (placówki oświatowe, rodzina) i kulturalne (biblioteki, muzea), socjalne (obyczaje, stowarzyszenia, fundacje) oraz religijne (kościoły, związki wyznaniowe)

Problem głodu na świecie

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 2/3 ludności świata jest niedożywiona lub głoduje. Problem ten dotyczy głównie Afryki, Azji i subkontynentu indyjskiego. Duża cześć zapasów zboża na świecie przeznaczana jest na paszę dla bydła, które jest hodowane w celu zaspokojenia popytu krajów rozwiniętych na mięso i jego przetwory.

Przyczyny głodu na świecie

• klęski żywiołowe (susze, powodzie)
• trwające konflikty zbrojne
• niestabilność polityczna (co odstrasza zagranicznych inwestorów)
• wysoki przyrost naturalny, przeludnienie miast
• złe warunki klimatyczne
• zacofanie cywilizacyjne
• wysoki poziom korupcji

Większość głodujących ludzi na świecie zamieszkuje kraje, które posiadają nadwyżki żywności, nie zaś jej niedobory. Zgodnie z opinią Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), obecnie produkujemy półtora raza więcej pożywienia niż jest to potrzebne. Jednak wciąż jeden na siedmiu mieszkańców Ziemi cierpi głód. Część nadwyżki żywności jest niszczona ze względu na zbyt wysokie koszty magazynowania. Zamiast wytwarzać żywność zdolną zaspokoić potrzeby lokalnych społeczności, przemysł rolniczy zajmuje się produkcją upraw, które sprzedaje następnie na rynkach międzynarodowych. Niedożywienie powoduje 55% z wszystkich zgonów dzieci na świecie.
Połowa ludności świata żyje za mniej niż dwa dolary dziennie. Jedna Europejka wydaje miesięcznie na same kosmetyki tyle co afrykańska kobieta na utrzymanie całej swojej rodziny przez rok. Obecnie duża część czarnego lądu jest wykorzystywana do produkcji luksusowych używek, takich jak kawa, herbata czy tytoń, które sprzedawane są krajom bogatym. Afrykańczycy są pozbawiani swych poletek, na których hodowali żywność na swoje codzienne potrzeby, aby mogły powstać wielkoobszarowe gospodarstwa, produkujące na eksport do Europy i Ameryki. Przyczyna jest prosta - w Trzecim Świecie opłaca się produkować (tania siła robocza, duże obszary itd.), lecz nie opłaca się sprzedawać na miejscu. Lepiej żywność sprzedać drożej na Zachodzie, aniżeli wykarmić nią głodnych.

To nie brak jedzenia, ale nieracjonalna gospodarka żywnością jest głównym powodem głodu i niedożywienia.

W krajach, których mieszkańcy umierają z głodu, uprawia się zboża, które są następnie eksportowane i przerabiane na paszę dla zwierząt hodowlanych krajów zachodnich. Etiopia w 1984 uprawiała zboża z przeznaczeniem dla europejskich zwierząt hodowlanych, podczas gdy jej ludność umierała z głodu. W tym samym czasie kraj ten kupował broń od Związku Radzieckiego, a 22% budżetu Etiopii przeznaczano na utrzymanie wojska.

W znacznej części państw Afryki, Azji i Ameryki Południowej wzrost liczby ludności jest zwykle większy niż wzrost produkcji żywności, a złą sytuację w takich krajach często pogłębiają klęski żywiołowe. W ostatnich 50-ciu latach niedostatki produkcji rolnej w tych państwach próbowano uzupełniać wykorzystując żywność importowaną z państw posiadających jej nadwyżki. Z reguły jest jednak tak, że kraj posiadający zbyt mało żywności, nie ma z czego zapłacić, aby sprowadzić jakikolwiek towar z zagranicy. Wsparcie krajów rozwiniętych w dłuższym okresie czasu może doprowadzić do zahamowania produkcję rolnej na obszarze dotkniętym kryzysem. Świadomość, że w trudnych chwilach zawsze napłynie pomoc z zewnątrz, może sprawić, że władze poszkodowanych państw będą przesuwać na kolejne lata konieczne reformy gospodarcze. Dlatego przynoszącym rezultaty sposobem pomocy jest przekazywanie takim państwom sprawdzonych technologii rolniczych, które pozwolą na zwiększenie wydajności produkcji. Kolejnym rozwiązaniem jest tworzenie nowych gruntów rolnych, m.in. dzięki zagospodarowaniu nieużytków pustynnych, osuszaniu mokradeł i bagien.

Zwalczanie głodu

Zwalczaniem głodu zajmują się różne organizacje, m.in. Banki Żywności oraz fundacje zbierające pieniądze na zakup jedzenia. Idea Banków Żywności narodziła się pod koniec lat 60. Ich pomysłodawcom był emerytowany amerykański biznesmen John van Hengel, który po zakończeniu swojej kariery zawodowej podjął pracę jako wolontariusz w lokalnej organizacji pomocy najuboższym. Podczas swoich działań zauważył, że wielu właścicieli sklepów marnuje żywność wyrzucając produkty, których termin ważności zbliżał się do końca. Van Hengel postanowił zbierać od handlowców tą żywność i przekazywał ją do miejskich jadłodajni. Pomysł byłego biznesmena szybko znalazł naśladowców w wielu miastach ameryki. Idea ta szybko rozprzestrzeniła się na kraje Europy Zachodniej. W 1993 roku z inicjatywy Jacka Kuronia powstaje w Warszawie pierwszy "Bank Żywności SOS". Banki Żywności są organizacjami pozarządowymi non-profit i działają w środowisku lokalnym.

Partie polityczne

Poniższa część rozważań na temat partii politycznych opracowana została na podstawie publikacji Konstantego Adama Wojtaszczyka zatytułowanej „Współczesne systemy partyjne”.¹

System partyjny

Traktując o partiach politycznych należy najpierw wyjaśnić pojęcie systemu partyjnego. Klasyczna definicja mówi, że system partyjny to formy i warunki koegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju.² W literaturze przedmiotu, reprezentującej polską myśl polityczną, przyjmuje się, że system partyjny jest to „mechanizm współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i w jej sprawowaniu”.³ Reasumując w nauce wiedzy o społeczeństwie ustalono, że system partyjny obejmuje partie polityczne, całokształt zachodzących pomiędzy nimi relacji oraz zasad i norm regulujących zarówno stosunki międzypartyjne, jak stosunki między partiami a aparatem państwowym.

System partyjny a system polityczny System partyjny jest pojęciem węższym od kategorii systemu politycznego. System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi. W systemie politycznym wyróżnić można kilka podsystemów:

• instytucjonalny;

• funkcjonalny;

• regulacyjny;

• komunikacyjny.

Elementy systemu partyjnego

Tylko częściowo zajmują powyższe obszary w systemie politycznym. Podsystem instytucjonalny systemu politycznego wypełniają nie tylko partie polityczne, ale również grupy interesu, a przede wszystkim aparat państwowy. System partyjny obejmuje tylko partie polityczne. Decydujące dla wyodrębnienia pojęcia partia polityczna są:

• formalna organizacja;

• program działania;

• dążenie do zdobycia i wykonania władzy.

Wiele polemik wywołuje rozróżnienie partii politycznych i znajdujących się na zewnątrz systemu partyjnego, chociaż niejednokrotnie ściśle z nim powiązanych, grup interesu. Partie polityczne uczestniczą bezpośrednio w walce o panowanie i urzeczywistnianie władzy państwowej. Grupy interesu, przez które można rozumieć zorganizowane grupy wywierające różnymi metodami określony nacisk na władze państwowe celem osiągnięcia rezultatów zbieżnych z interesami wyrażanymi przez dane grupy, stanowiąc reprezentację określonych interesów grupowych, są płaszczyznami wyrażania postulatów i żądań różnorodnych grup społecznych i zawodowych, a nawet całych warstw społecznych. Grupy interesu są w mniejszym stopniu niż partie polityczne zainteresowane w kształtowaniu decyzji dotyczących wszystkich dziedzin życia, toteż nie mają rozwiniętych koncepcji ideologicznych i programów politycznych oraz rozbudowanych struktur organizacyjnych. Biorą udział w tej lub innej mierze w walce politycznej, ale zasięg ich oficjalnego uczestnictwa w procesach politycznych jest w dużym stopniu zróżnicowany. To tradycyjne rozróżnienie między grupami interesu działającymi przede wszystkim w kręgu interesów partykularnych a partiami politycznymi reprezentującymi interesy ogólne charakterystyczne było dla wcześniejszego etapu rozwoju demokracji parlamentarnych opartych na modelu pluralistycznym.

Wraz z rozwojem demokracji pluralistycznej, zwłaszcza w warunkach państwa interwencjonistycznego. Następowało Dalsze upolitycznienie interesu, a tym samym zmniejszenie dystansu do partii politycznych oglądanych z perspektywy organizacji przetwarzających interesy, dokonujących ich generalizowania i integracji. Różnice pomiędzy partiami politycznymi i grupami interesu dotyczą wciąż różnych form legitymizowania, zróżnicowanych w ich całokształcie zadań, oraz intensywności, ram i problematyki selekcji interesów. Legitymizacja partii politycznych dokonuje się formalnie za pośrednictwem wyborów. Działalność grup interesu nie podlega takiej sankcji, co pogłębia jeszcze znaczne ograniczenie procedur demokratycznych wewnątrz ich struktur organizacyjnych. Rozróżnienie systemu partyjnego i systemu grup interesu może być dokonane w kontekście bazy społecznej, sfer sformułowania polityki i praktykowanych reguł rozstrzygania.

Dominującą zasadą funkcjonowania systemu partyjnego jest zasada większości, gdy tymczasem elementem spajającym w ramach systemu grup interesu jest dążność do wewnątrz organizacyjnego konsensusu. W literaturze przedmiotu toczy się spór o to, czy wszystkie istniejące i działające w danym kraju ugrupowania polityczne wchodzą w skład systemu partyjnego. Podstawowe kontrowersje powstają wokół partii nielegalnych. Z punktu widzenia kanonów obowiązujących w demokratycznych systemach politycznych niewątpliwie w systemie politycznym mieszczą się te partie:

• które działają legalnie;

• dążą do władzy metodami demokratyczno – parlamentarnymi.

Wymogami podstawowymi dla takiej kwalifikacji są, więc w szczególności:

• legalna działalność;

• udział w wyborach;

• oddziaływanie na programową działalność państwa i innych partii politycznych.

Taki pogląd podzielany przez wielu autorów znalazł urzeczywistnienie w praktyce politycznej i unormowaniach prawnych różnych krajów.⁴

Partie nielegalne

Chociaż nie mieszczą się w powyższej demokratycznej formule, to o tyle, o ile odpowiadają podstawowym kryteriom stawianym przed partiami politycznymi, ciągle nimi pozostają. Inne są jednak metody i formy działania nielegalnych partii politycznych oraz ograniczone możliwości realizacji wysuwanych celów, co nie pozwala na zaliczenie ich do systemu partyjnego danego państwa. Partie nielegalne znajdują się w sytuacji podobnej do grup interesu, wywierając wpływ na kształt stosunków politycznych. Podsystem regulacyjny, inaczej normatywny, systemu politycznego obejmuje ogól norm, za pośrednictwem, których regulowane są stosunki społeczno – polityczne. Jest on wewnętrznie złożony i zawiera normy prawne i pozaprawne oraz reguły nie normatywne.

Zasady i normy regulujące stosunki między partiami

Relacje między partiami a innymi elementami systemu politycznego, są zawarte:

• w prawie autonomicznym pochodzącym od samych partii politycznych:

  • statuty;

  • regulaminy.

• w prawie państwowym:

  • postanowienia konstytucji;

  • ustawy o partiach politycznych;

  • ustawy o finansowaniu partii politycznych;

  • ordynacje wyborcze;

  • regulaminy parlamentarne.

Do zasad regulujących stosunki między partiami należą również:

• normy polityczne;

• narodowe tradycje;

• polityczne tradycje;

• kultura polityczna;

• różne formy świadomości społecznej;

• praktyka prawna;

• praktyka polityczna;

• idee prawne;

• doktryny sądowe.

Podsystem komunikacyjny systemu politycznego

obejmuje ogół stosunków zachodzących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego. Dla systemu partyjnego najważniejsze znaczenie mają relacje między partiami politycznymi oraz miedzy nimi a aparatem państwowym i grupami interesu. Rozstrzygające są związki podtrzymujące oraz naruszające istniejący system. One, bowiem determinują stopień jego stabilności.

Podsystem funkcjonalny

Składa się z ról wypełnianych przez poszczególne elementy strukturalne oraz przez system polityczny w całości. W odniesieniu do systemu partyjnego są to funkcje realizowane przez partie polityczne oraz przez system partyjny.

Partie polityczne pośredniczą miedzy społeczeństwem a państwem. Treść tego pośrednictwa jest odmienna w systemach autorytarnych i demokratycznych. W warunkach reżimów niedemokratycznych partie zmierzają do podporządkowania rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie poprzez swoją działalność zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej. Współcześnie w poczynaniach partii dominują przedsięwzięcia mobilizacyjne zmierzające do uzyskania poparcia elektoratu.

Funkcje partii politycznych

Partie wywiązują się ze swojego działania poprzez realizację trzech podstawowych funkcji:

• kształtowania opinii:

  • społecznej;

  • wyborczej;

• rządzenia.

Funkcja kształtowania opinii społecznej przejawia się przede wszystkim w budowaniu i propagowaniu programów partyjnych. Programy większości liczących się partii politycznych cechuje obecnie tendencja do ideologicznego centrum. Są one pragmatyczne i obejmują różne sfery życia społecznego. Funkcja wyborcza partii politycznych przejawia się w organizowaniu i uczestnictwie w wyborach, poprzedzonych dokonaną wcześniej selekcją kandydatów i przyjętą platformą wyborczą. W państwach niedemokratycznych, gdzie w rzeczywistości ma miejsce poza wyborcza rekrutacja elity rządzącej, funkcja wyborcza schodzi na drugi plan lub nie jest realizowana. Funkcje rządzenia wykonuje partia, która wygrała wybory, a w konsekwencji samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami obsadza decydujące stanowiska w państwie, W warunkach państwa demokratycznego udział w funkcji rządzenia mają również partie opozycyjne poprzez kontrolowanie i racjonalne krytykowanie.

Rola partii politycznych

System partyjny (ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa} stanowiąc podsystem w systemie politycznym wypełnia następujące funkcje:

• jest płaszczyzną konfrontacji partii politycznych w ich przedsięwzięciach zmierzających do realizacji założonych celów politycznych, a w szczególności walki o zdobycie lub utrzymanie władzy;

• jest forum kształtowania opinii publicznej i rozwijania kultury politycznej;

• stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzenia legitymizacji władzy państwowej.

System partyjny jest wewnętrznie zróżnicowany. I tak dla opisywania systemów partyjnych na kontynencie europejskim od czasów Rewolucji Francuskiej (1789–1799) stosuje się schemat lewica – prawica. Poniższa tabela nr 2 ukazuje samo przyporządkowanie na skali prawica – lewica w krajach europejskich (%).

Tabela nr 2. Samo przyporządkowanie na skali prawica – lewica w krajach europejskich (%).

Kraj	Procent akceptujących skalę prawica – lewica	Z równoczesną identyfikacją z określoną partią	Bez identyfikacji z określoną partią
Niemcy Holandia Dania Włochy Wielka Brytania Irlandia Francja Luksemburg Belgia	93 93 91 83 82 80 78 78 73	62 80 69 70 67 48 59 51 49	31 13 22 13 15 32 19 27 25

Źródło: K. A. Wojtaszczyk: Współczesne systemy partyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992.

Współcześnie prawicę, na przykład partie konserwatywne, utożsamia się z obroną indywidualizmu i wolnej konkurencji oraz przeciwstawianiem się rozbudowanej roli państwa. Lewicę, na przykład partie socjalistyczne czy komunistyczne, kojarzy się z tendencjami do zmian społecznych, często w kierunku zwiększenia roli państwa, opieki społecznej i pełnego zatrudnienia. Ten partyjny dualizm jest ciągle akceptowany przez wyborców. Obok polaryzacji pojawił się odmienny trend prowadzący do wyodrębnienia centrum, obecnego zwłaszcza w silnie sfragmentaryzowanych systemach partyjnych, na przykład we Włoszech. Nowe ruchy i partie polityczne, na przykład ekologiści, nie mieszczą się w schemacie lewica – prawica.

Terroryzm

W obecnych czasach jednym z najważniejszych problemów ludzkości jest przestępczość zorganizowana. Jej początki sięgają końca XIX wieku i wiążą się z powstaniem włoskiej mafii. Do najsilniejszych organizacji mafijnych należy sycylijska cosa nostra i neapolitańska camorra. Silne organizacje przestępcze działają również na terenie Stanów Zjednoczonych, Rosji, Azji Południowo-Wschodniej, Kolumbii i Nigerii.
 
Organizacje mafijne na świecie zajmują się głównie produkcją narkotyków i handlem nimi, przemytem broni, handlem żywym towarem, czyli porwaniami młodych dziewcząt i ich sprzedażą do domów publicznych.
 
Roczne obroty mafii szacowane są na kilkadziesiąt miliardów dolarów. Uzyskane z przestępstwa środki inwestowane są w legalne przedsięwzięcia. Organizacje przestępcze zdobywają wpływy nie tylko w środowiskach przemysłowców i finansistów, ale przenikają także do świata polityki.
 

Jednak najgroźniejszym zjawiskiem powodującym często destabilizację ładu społecznego jest terroryzm. Pojęcie to oznacza używanie siły i przemocy, organizowanie i stosowanie zamachów zbrojnych na ludzi powiązanych z władzą, przeciwników politycznych, religijnych, osoby innej narodowości w celu zdobycia władzy, wyrażenia protestu, uzyskania okupu, wymuszenia określonych zachowań i zastraszenia opinii publicznej. Jednak tak rozumiane zjawisko nie jest typowe tylko dla dzisiejszych czasów. Porwania, wymuszenia, zabójstwa z powodów ideologicznych zdarzały się praktycznie od zawsze w dziejach rozwoju ludzkości.
 
Formę zorganizowaną, terroryzm przyjął na Bliskim Wschodzie, już w XI wieku, kiedy to na terenie Persji działało muzułmańskie bractwo asasynów, stworzone i kierowane przez Hasana ibn Sabbah’a, którego nazywano „Starcem z gór”. Asasyni jako pierwsi stosowali terror na wielką skalę, przeprowadzali zamachy i mordy polityczne. Ich fanatyzm religijny, odwaga i bezwzględne posłuszeństwo przywódcy budziło grozę zarówno na Bliskim Wschodzie, jak również wśród uczestników wypraw krzyżowych organizowanych przez rycerstwo europejskie. Asasyni mogli więc skutecznie wpływać na układ sił politycznych w poszczególnych krajach regionu. W ciągu następnych wieków asasyni stali się świetnie wyszkolonymi, bezwzględnymi, groźnymi mordercami – najemnikami.
 
W XX wieku, doszło do nasilenia działań terrorystycznych. Wpływ na rozwój terroryzmu w drugiej połowie XX wieku miał przede wszystkim dwubiegunowy układ sił w powojennym świecie, wyścig zbrojeń, eksport idei rewolucyjnych zwłaszcza przez ZSRR, oraz realizowana przez USA doktryna powstrzymywania. Jednak najsilniejsze bodźce do powstania zjawiska terroryzmu dały procesy dekolonizacyjne, ruchy separatystyczne, czy radykalizacja ruchów religijnych. W efekcie pojawiały się liczne organizacje terrorystyczne o różnym podłożu ideologicznym. Do największych zalicza się terroryzm islamski, etniczny i lewacki.

Definicja Terroryzmu

Wyraz terror, pochodzi z języka łacińskiego i oznacza strach, grozę, zastraszenie. Wśród badaczy toczą się spory o definicję terroryzmu. Najbardziej popularna mówi, że terroryzm to: „Różnie umotywowane ideologicznie, planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub grup skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań i świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych. Działania te realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w celu nadania im rozgłosu i celowego wytworzenia lęku w społeczeństwie”

Rodzaje terroryzmu

Terroryzm arabski

Terroryzm arabski ściśle utożsamiany jest z islamem. Na jego powstanie w epoce nowożytnej, a dokładnie w XX wieku, w znacznym stopniu wpłynęło powstanie w 1948 roku państwa Izrael. Powodem jest wroga polityka prowadzona przez to państwo w stosunku do krajów arabskich, głównie Egiptu, Syrii, Jordanii i Libanu, a przede wszystkim odmawianie uznania praw Palestyńczyków do utworzenia własnego państwa. Wszystko to doprowadziło do utrwalenia wizerunku Izraela jako wroga islamu, wroga historycznego i religijnego. A w konsekwencji doprowadziło do postawy wg, której Izrael należy zniszczyć możliwie jak najszybciej.

Izrael jak wiadomo posiada możnego protektora w postaci USA, dlatego też Stany Zjednoczone, utożsamiane z Izraelem również stanowią wroga islamu. Do najważniejszych organizacji palestyńskich, walczących o niepodległość swojego kraju należą:

Ludowy Front Walki, do 1967 kierowany przez Samira Ghosheha;

Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, założony przez Georgia Habisha w 1967 roku;
Demokratyczny Front Wyzwolenia Palestyny, którego przywódcą od 1969 roku jest Naif Hawatmeh,
al-Fatah Jasira Arafata
 
Od 1988 roku Jasir Arafat oficjalnie zerwał współpracę z organizacjami terrorystycznymi. W 1993 roku spotkał się w Paryżu z premierem Izraela Icchakiem Rabinem. Efektem tego spotkania było podpisanie porozumienia w 1994 roku dotyczącego utworzenia Autonomii Palestyńskiej. W październiku 1994 roku J. Arafat wraz z Icchakiem Rabinem i Szymonem Peresem otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.
 
Grupami terrorystycznymi o nieco innym charakterze są egipski Dżihad, palestyński Hamas, libańsko-irański Hezbollah i saudyjsko-afgańska Al-Kaida. Wyznacznikiem tych organizacji jest fundamentalizm islamski, głoszący idee świętej wojny z niewiernymi, głównie z Izraelczykami i Amerykanami, wyzwolenie Jerozolimy z rąk „Szatana” (Izraela), likwidowanie zdrajców islamu.
 
Do największych ataków Dżihadu należał zamach w 1981 roku w wyniku, którego śmierć poniósł prezydent Egiptu Anwar Sadat. Hamas swoje najkrwawsze ataki przeprowadził w Jerozolimie w 1997 roku, kiedy to od bomb zamachowcy samobójcy zginęło 29 osób a rannych zostało 348, oraz wcześniej w 1996 roku, kiedy to bomba rzucona na autobus zabiła 26 osób.
 
Al-Kaida czyli Baza, Osamy bin Ladena jest rodzajem sieci wielu organizacji fundamentalistycznych z różnych krajów arabskich. Dysponując potężnymi środkami finansowymi. Jest w stanie prowadzić działalność terrorystyczną na skalę międzynarodową, nawet z wykorzystaniem broni biologicznej, chemicznej oraz sieci informatycznych. Osama bin Laden odpowiedzialny jest za kierowanie wieloma akcjami przeciwko Amerykanom, między innymi za zbombardowanie w sierpniu 1998 roku ambasad amerykańskich w Dar-es-Salam i w Nairobi, czy za atak na WTC w Nowym Jorku w 1993 roku, kiedy od bomby umieszczonej w samochodzie zaparkowanym w podziemnym garażu gmachu zginęło sześć osób, a około tysiąca zostało rannych. Osiem lat później, 11 września 2001 roku doszło do uprowadzenia samolotów pasażerskich przez terrorystów Al-Kaidy, które zostały skierowane na wieże WTC oraz Pentagon. Śmierć poniosło około 3000, a rannych zostało znacznie więcej.

Terroryzm etniczny

Inną formą przemocy jest terroryzm etniczny, którego podłożem są tendencje separatystyczne, konflikty etniczne, dążenia niepodległościowe. Za pomocą bomb, wymuszeń czy broni palnej poszczególne organizacje chcą osiągnąć cel dla siebie najważniejszy - suwerenność polityczną regionu w którym działają.
 
Najlepszym przykładem takich działań jest Irlandzka Armia Republikańska, założona w 1969 roku jako zbrojne ramię Sinn Feinn, dążące do wyzwolenia Irlandii Północnej od zależności brytyjskiej i przyłączenia jej do Republiki Irlandii. W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych działalność IRA cieszyła się poparciem wielu Irlandczyków i miała na całym świecie bardzo wielu sympatyków. IRA otrzymywała uzbrojenie i instruktorów od Libii i OWP, a środki finansowe od środowisk irlandzkich w USA.
Do zawieszenia broni w 1994 roku, IRA przeprowadzała ataki na brytyjskich polityków, siły policyjne i wojsko brytyjskie stacjonujące w Irlandii Północnej oraz na lojalistów protestanckich. Po zerwaniu rozejmu bojownicy IRA, dokonywali ataków bombowych w środkach komunikacji, centrach handlowych i w budynkach użyteczności publicznej na terenie Wielkiej Brytanii. Za najkrwawszy zamach przeprowadzony przez IRA uważa się atak na centrum handlowe w Irlandii Północnej w mieście Omagh, w wyniku, którego zginęło 28 osób. Powszechne oburzenie i protest społeczności zarówno katolickiej jak i protestanckiej wpłynęły na zawieszenie działalności terrorystycznej.
 
Podobnymi metodami jak IRA posługuje się baskijska separatystyczna organizacja o nazwie ETA założona w 1959 roku, żądająca samostanowienia dla Kraju Basków i oderwania go od Hiszpanii. Ofiarami zamachów są przede wszystkim politycy hiszpańscy, sędziowie, urzędnicy. Najbardziej spektakularną akcją był udany zamach na premiera Hiszpanii Carrero Blanco w 1973 r.
 
Innymi organizacjami o podobnych celach i sposobach walki są tak zwane Tamilskie Tygrysy żądające oderwania prowincji Tamil od Sri Lanki (obecnie Cejlon), Front Wyzwolenia Narodowego Korsyki i Partia Pracy Kurdystanu.

Terroryzm lewacki

Terroryzm lewacki powstał na gruncie powszechnego potępienia amerykańskiej interwencji w Indochinach i wzmagającej się w latach sześćdziesiątych krytyki konsumpcyjnego trybu życia głoszonej przez kontestacyjne ruchy akademickie i środowiska inteligenckie w Stanach Zjednoczonych i zachodniej Europie. Jednocześnie duża popularność różnych odmian myśli komunistycznej, takich jak marksizm, trockizm i anarchizm, miała wpływ na rozwój terroryzmu lewackiego skierowanego na walkę z państwem, porządkiem prawnym i systemem gospodarczym. Do najbardziej znanych grup należą włoskie Czerwone Brygady, niemiecka Frakcja Czerwonej Armii, japońska Czerwona Armia, czy peruwiański Świetlisty Szlak.
 
Czerwone Brygady w latach sześćdziesiątych były jedną z najgroźniejszych grup terrorystycznych. W służbie marksizmu i leninizmu organizowały liczne akcje przeciwko politykom, ludziom z kręgu biznesu itp. Kulminacją ich działalności było w 1978 roku porwanie, a po dwóch miesiącach przetrzymywania zabicie włoskiego polityka, byłego premiera - Aldo Moro. Aresztowanie przywódców tej organizacji, w tym głównego ideologa Renato Curzio, wewnętrznie spory ideologiczne, niechęć włoskiej opinii publicznej przyczyniły się do spadku jej aktywności.

Zapobieganie konfliktom i walka z terroryzmem

Społeczność światowa dąży do likwidacji konfliktów i rozwiązywania spornych problemów przy pomocy organizacji międzynarodowych, których zadaniem jest utrzymanie pokoju. Głównie jest to ONZ. Ale skuteczne są również działania militarne podejmowane miedzy innymi przez NATO.
 
W przeszłości konflikty miedzy państwami z reguły rozstrzygane były na drodze wojny, a powszechną zasadą w ich rozstrzyganiu było twierdzenie, że zwycięzca ma rację. Współczesne sposoby rozwiązywania konfliktów międzynarodowych i konfliktów lokalnych opierają się na zaniechaniu używania siły i przemocy. Różnorodność sytuacji, które stanowią potencjalne zagrożenie dla pokoju wykształciła kilka typowych środków pokojowego załatwiania sporów. Ogólny ich podział to środki dyplomatyczne i sądowe.

Środki dyplomatyczne charakteryzuje bardziej lub mniej bezpośrednie współdziałanie stron zainteresowanych rozwiązaniem sporu, z jednoczesnym zarezerwowaniem sobie do ostatniej chwili możliwości odstąpienia od uzgodnień, a także niewiążący prawnie charakter ostatecznych rozstrzygnięć. Do najważniejszych środków dyplomatycznych można zaliczyć rokowania bezpośrednie inaczej negocjacje, dobre usługi, mediacje, komisje śledcze i koncyliacyjne.
 
Negocjacje są najprostszym i najczęściej stosowanym środkiem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Strony wymieniają poglądy w bezpośrednich rozmowach i poprzez wzajemne ustępstwa starają się wypracować taką formułę, którą mogłyby zaakceptować obie strony.
 
Rokowania mogą mieć charakter dwu lub wielostronny. Mogą też być prowadzone na różnym poziomie przedstawicielstwa. Od zwykłych pełnomocników, przez ambasadorów, ministrów spraw zagranicznych, aż po głowy państw i szefów rządów, te ostatnie, to tzw. spotkania na szczycie. Rokowania bezpośrednie mają sens tylko wtedy, gdy obie strony gotowe są do kompromisów i nie upierają się przy własnych stanowiskach, bez gotowości do ich modyfikacji.
 
Dobre usługi są procedurą pomocniczą w rokowaniach bezpośrednich. Mają one na celu doprowadzenie zwaśnionych stron do stołu obrad, bądź przywrócenie zerwanych rozmów. Strona trzecia jest zaangażowana w proces rozmów tylko w fazie przedwstępnej. Przygotowując miejsce spotkania, odpowiednie zaplecze konferencyjne, nie bierze natomiast bezpośredniego udziału w negocjacjach.
 
Mediacja polega na tym, że w rokowaniach dyplomatycznych obok bezpośrednich stron sporu uczestniczy strona trzecia. Może nią być państwo, organizacja międzynarodowa, lub osoba prywatna. W praktyce funkcje mediatora często pełni Stolica Apostolska, prezydenci USA i Rosji, Sekretarz Generalny ONZ lub dyplomaci głównie amerykańscy, mający duże doświadczenie w tej dziedzinie. Mediator musi cieszyć się dużym zaufaniem obu stron. Jest wobec nich i ich problemu neutralny. Zadaniem mediatora jest znalezienie kompromisu w drodze dyskutowania ze stronami różnych ich propozycji, a także przedkładania własnych.
 
Komisje śledcze są stosunkowo rzadko stosowane i w zasadzie są procedurą pomocniczą. Powołuje się je w sytuacji, gdy miedzy stronami istnieje spór, co do faktów. Ich ustalenie, na ogół w formie sprawozdania lub ekspertyzy, może być niezbędne dla dalszego postępowania dyplomatycznego lub sądowego.
 
Koncyliacja jest postępowaniem pojednawczym, ugodowym. Jej stosowanie było szczególnie popularne w okresie międzywojennym. Polega na rozpatrzeniu sporu przez specjalnie powołaną komisję, której skład jest zaakceptowany przez jego strony. Komisja jest uprawniona do przedstawienia własnych rozwiązań, co różni całe postępowanie od mediacji. Może działać nie na podstawie obowiązującego prawa, ale zasad słuszności.
 
W sporach międzynarodowych państwa mogą również odwoływać się do arbitrażu i sądów stałych. Zasadnicza różnica miedzy efektami włączenia się do sporu tych instytucji a środkami dyplomatycznymi wynika z tego, że wydane przez nie orzeczenie ma charakter wiążący dla stron. Strony muszą się mu podporządkować.
 
Arbitraż międzynarodowy polega na zakończeniu sporu orzeczeniem wydanym przez arbitra lub arbitrów wybranych przez strony. Znamienna cechą arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na dobór składu sądzącego oraz możliwość ustalenia podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych. Taki sposób rozwiązywania sporów przewidują zwłaszcza liczne umowy gospodarcze.
 
Najważniejszym współcześnie sądem międzynarodowym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze. Ponadto na podstawie Konwencji o prawie morza w 1996 roku utworzono Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza w Hamburgu. W Europie spory wynikające z prawa wspólnotowego rozstrzyga Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu, a spory wynikające ze stosowania europejskiej „Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności” Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.
 
Należy pamiętać, że nie wszystkie konflikty międzynarodowe można rozwiązać za pomocą wymienionych ośrodków, choć są one preferowane przez Kartę Narodów Zjednoczonych. Dlatego też w stosunku do wielu konfliktów podejmuje się czynności o charakterze zewnętrznym, są to przede wszystkim różnej natury działania Rady Bezpieczeństwa ONZ, a także konferencje międzynarodowe, na których państwa niezaangażowane w spór próbują wypracować jakąś koncepcję rozwiązania problemu.
 
Kolejne bardzo ważne zagadnienie, to walka z terroryzmem. Atak na światowe centrum Handlu (WTC) w Nowym Jorku 11 września 2001 roku spowodował pojawienie się nowego typu konfliktów, uzasadniających konieczność eliminacji światowego terroryzmu. Do tej grupy konfliktów zaliczyć można zbrojną akcję w Afganistanie i w Iraku. Pierwsza z nich, nazwana operacją „Trwała wolność” rozpoczęła się 7 października 2001 roku atakiem amerykańskiego lotnictwa na domniemane siedziby odpowiedzialnej za tragedię Al – Kaidy i jej przywódcy Osamy bin Ladena. Akcja ta uzyskała logistyczne wsparcie ze strony NATO i nie spotkała się z zastrzeżeniem społeczności międzynarodowej. Zdecydowała o tym bliskość w czasie obu wydarzeń, a także upowszechnione na świecie informacje o poważnych naruszeniach praw człowieka i niespotykanej dyskryminacji kobiet, a także niszczeniu bezcennych dóbr kultury w Afganistanie. Stały się one istotnym uzupełnieniem formalnej podstawy ataku, jaką był artykuł 51 Karty Narodów Zjednoczonych, przyznający państwom prawo do samoobrony. Następstwem wojny było obalenia rządów Talibów, objęcie 22 grudnia 2001 roku kierownictwa tymczasowego gabinetu przez Hamada Karzaia i wprowadzenie do Afganistanu, na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowych Sił Wspierania Bezpieczeństwa.(ISAF).
 
Znacznie bardziej skomplikowana jest sprawa kwalifikacji konfliktu zbrojnego, do którego doszło w 2003 roku w Iraku. Na podjecie interwencji wpłynęło przekonanie międzynarodowej opinii publicznej o masowym łamaniu praw człowieka w tym państwie i sprzyjaniu ruchom terrorystycznym, jednak jej formalną przesłanką była teza o zagrożeniu użyciem broni masowego rażenia przez Saddama Husajna. Brak dowodów posiadania takiej broni przez Irak, nie wyrażenie zgody Rady Bezpieczeństwa na interwencję, wreszcie brak jednomyślności wśród sojuszników NATO sprawiło, że interwencja rozpoczęta 20 marca 2003 roku, a zakończona 1 maja 2003 roku, jednostronnym oświadczeniem prezydenta Bush’a, pozostawia otwartym pytanie, czy nie spełniała ona warunków napaści zbrojnej.
 
Oczekiwana przez koalicjantów USA, po obaleniu Husajna, akceptacja obecności międzynarodowych sił stabilizacyjnych powiodła się tylko częściowo. Przywrócono podstawowe prawa obywatelskie, zaczęto tworzyć demokratyczne struktury państwowe, rozpoczął się również proces odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Nie wszyscy Irakijczycy akceptują jednak zmiany i często dochodzi do ataków, które są wymierzane zarówno przeciw siłom międzynarodowym jak i osobom popierającym nowy porządek.

Cele terrorystów

- Zwrócenie uwagi opinii publicznej na walkę organizacji terrorystycznej i spopularyzowanie jej programu.

- Zastraszenie elity politycznej kraju lub niektórych grup społecznych i etnicznych, bądź całego społeczeństwa, aby wymóc na nim reakcje korzystne dla terrorystów.

- Zadanie przeciwnikowi, siłą represyjnym lub państwu jak największych strat w ludziach oraz start materialnych a także ukaranie przedstawicieli państwa za ich posunięcia, skierowane przeciw interesom grupy, z którą terroryści się identyfikują.

- Szereg akcji, które służą ochronie organizacji, bądź zdobyciu środków na dalszą działalność lub będących zemstą za los towarzyszy.

Do realizacji wyżej wymienionych celów, organizacje terrorystyczne stosują szereg technik oraz środków walki fizycznej.

Metody działania terrorystów

- Zabójstwa - stanowią jedną z najpopularniejszych metod terrorystycznych. Najczęściej motywacją zabójstw jest uzyskanie jak największego rozgłosu, dlatego ofiarami padają z reguły politycy lub osoby związane z administracją międzypaństwową i międzynarodową, osoby wysoko postawione w hierarchii religijnej lub przedstawiciele biznesu i organizacji finansowych.

- Zamach bombowy - może być zorganizowany w celu zabicia jakiejś ważnej osobistości, ale najczęściej jest skierowany przeciwko celom masowym, niosąc ze sobą wiele przypadkowych ofiar. Zamachy bombowe stosowane są aby wywołać psychozę i poczucie zagrożenia wśród społeczeństwa, przez co władze często zmuszone są do pójścia na kompromis i podjęcia negocjacji z terrorystami.

- Porwania – Są stosunkowo rzadko stosowaną techniką, ze względu na trudność w zorganizowaniu i przeprowadzeniu całej akcji. Ofiarami porwań są osoby, które mogą być silną kartą przetargową w negocjacjach terrorystów z dysydentami. Porywacze szantażują dysydentów groźbą zamordowania ofiary, żądając wysokiego okupu lub przedstawiając inne roszczenia. Pośrednikiem w negocjacjach są często media.

- Wzięcie zakładników – Jedna z bardziej spektakularnych metod działania. Terroryści opanowują samolot, statek, pociąg, budynek lub inny obiekt w którym pozostają osaczeni ludzie. Zamachowcy również posługują się szantażem, grożąc śmiercią zakładników w przypadku nie spełnienia ich żądań. Taka akcja, często dramatycznie przedstawiona w mediach, może wymusić na przeciwniku zmianę decyzji i zmusić go do pójścia na kompromis. Jedną z najnowszych technik, która właściwie dopiero się rozwija i jest jeszcze rzadko stosowana jest

- Cyberterroryzm - Jest jedną z najnowszych technik, która właściwie dopiero się rozwija i jest jeszcze rzadko stosowana. Jest to opanowanie przez terrorystów sieci teleinformatycznej. W dzisiejszym skomputeryzowanym świecie, niesie to ze sobą olbrzymie zagrożenia i ogromne straty finansowe. Metoda ta jednak w obecnym czasie nie jest jeszcze popularna wśród organizacji terrorystycznych, gdyż wiąże się dużymi nakładami i trudną organizacją techniczną. Należy się jednak spodziewać, że w związku z ciągle rozwijającą się komputeryzacją, w najbliższej przyszłości terroryści coraz częściej będą sięgać po tę metodę.

-Bioterroryzm. Groźba jego użycia jest bardzo skutecznym środkiem zastraszania, jednak użycie jej nie jest takie łatwe i wiąże się z dużym ryzykiem strat we własnych szeregach.

- Broń masowego rażenia - w związku z postępem technologicznym jest coraz łatwiejsza do skonstruowania i coraz więcej krajów deklaruje możliwość jej wyprodukowania. Rodzi to niebezpieczeństwo współpracy terrorystów z tymi krajami i pozyskanie takiej broni. Zastosowanie jej jest trudne, ale nie niemożliwe. Na szczęście groźba użycia takiej broni, jest najczęściej formą wywierania nacisku, aniżeli realnym zagrożeniem.

- Inne nietypowe metody działania – często zaskakują swoją prostotą a jednocześnie często katastrofalną w skutkach skutecznością. Przykładem może być użycie samolotów jako latających bomb, przez muzułmańskich zamachowców samobójców, 11 września 2001

Najważniejsze organizacje terrorystyczne

ETA – separatystyczna organizacja walcząca o niezależność Baskonii, założona w lipcu 1958 roku przez radykalnych działaczy Nacjonalistycznej Partii Basków (PNV); działa głównie na terytorium Hiszpanii. W 1998 władze organizacji ogłosiły bezterminowe zawieszenie broni, które zostało zakończone w 1999 roku, w reakcji na falę aresztowań działaczy ETA. 2002 władze hiszpańskie zdelegalizowały powiązaną z ETA partię Batasuna, ale nie zdołały powstrzymać terrorystycznej działalności organizacji ani poczynić postępów w procesie pokojowym. Kolejne trwałe zawieszenie broni terroryści ogłosili w marcu 2006. Jednak od tego czasu ugrupowanie dokonało już kilku zamachów.

Irlandzka Armia Republikańska (IRA) (ang. Irish Republican Army; irl. Óglaigh na hÉireann, czyli Irlandzcy Ochotnicy) – organizacja zbrojna walcząca początkowo o niepodległość Irlandii, a od 1921 roku o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii. 28 lipca 2005 roku IRA oficjalnie ogłosiła koniec walki zbrojnej,

Al Kaida - sunnicka organizacja posługująca się metodami terrorystycznymi, stworzona w 1988 roku przez Abdallaha Azzama, tezy o której istnieniu budzą liczne kontrowersje. Początkowo Al-Kaida miała na celu przeciwstawiać się radzieckiej napaści na Afganistan, przekształciła się w terrorystyczne ugrupowanie, którego głównym celem stało się zwalczanie wpływów Izraela, USA i szeroko pojętego Zachodu w krajach muzułmańskich. Obecnie jest ugrupowaniem o międzynarodowym zasięgu, jej członkom przypisuje się atak na Word Trade Center.

Ważniejsze ataki terrorystyczne ostatnich lat

- 21 grudnia 1988 - Wybuch bomby na pokładzie Boeinga 747 linii Pan American World Airways. Samolot rozbił się w Lockerbie. Zginęło 259 osób na pokładzie samolotu i 11 mieszkańców Lockerbie.
- 11 września, 2001 Atak terrorystyczny na World Trade Center, Pentagon, Departament Stanu w Waszyngtonie, zginęło ok. 3000 osób
- 23-26 października 2002 - Atak czeczeńskich terrorystów na Centrum Teatralne na Dubrowce w Moskwie i akcja rosyjskiego oddziału specjalnego. Ocalono ok. 700 zakładników, Zginęło 170 osób, w tym 41 terrorystów.
- 11 marca 2004 r., Cztery eksplozje na stacjach kolejowych w godzinach porannego szczytu. dokonane przez islamskich fanatyków, Zginęło 198 osób, ponad 1500 rannych.
- 1-3 września 2004 - Podczas rozpoczęcia roku szkolnego, w szkole w Biesłanie w Osetii Północnej, uzbrojeni napastnicy opanowali szkołę biorąc kilkuset zakładników. Po trzech dniach rosyjskie służby specjalne odbiły szkołę. Według oficjalnych danych zginęło 322 zakładników, w tym 155 dzieci.

Zwalczanie terroryzmu wymaga

- Dogłębnego poznania samej istoty terroryzmu, a także jego społecznego i kulturowego usytuowania.
- Uświadomienia ogółu ludności o istniejącym zagrożeniu.
- Wzmocnienia działań instytucji państwowych, których nadrzędnym zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa obywateli.
- Aktywnego działania całego społeczeństwa w walce z tym zjawiskiem.
- Uświadomienia sobie potencjalnego zagrożenia przez obywateli i przygotowanie się na ewentualny atak, bez jednoczesnego popadania w psychozę i panikę.

Pojawia się jednak również szereg problemów

- Przymus wprowadzania coraz większych ograniczeń w organizacji społeczeństwa w celu skutecznego zwalczania terroryzmu, co prowadzi do ograniczania wolności obywateli.
- Społeczne poparcie dla terrorystów.
- Globalizacja terroryzmu, która powoduje że ofiarą terroryzmu może stać się niemal każdy człowiek
- Rozwój religijnego nurtu terroryzmu reprezentowanego głównie przez islamskich fanatyków religijnych, których radykalizm ideologiczny w bardzo istotny sposób ogranicza możliwość dialogu z terrorystami.
- Zasada zakładająca, że żadne państwo nie powinno negocjować z terrorystami gdyż przez to uznaje ich za równych sobie przeciwników i zachęca ogół stosujących terrorystyczne metody działania do negocjowania słuszności swoich motywów.
– Wątpliwości natury moralnej, etycznej lecz także prawnej co do karania terrorystów
- Kwestia słuszności, przestrzegania praw człowieka w odniesieniu do terrorystów.
- W obliczu coraz większej ilości zamachów dokonywanych przez fanatycznych zamachowców samobójców, wątpliwości stwarza też fizyczne likwidowanie terrorystów, które i tak nie odstrasza innych terrorystów, przed popełnianiem tego typu zamachów

Działalność organizacji międzynarodowych w kwestii terroryzmu

- Rada Europy - Promocja demokracji oraz podstawowych praw człowieka oraz takie dokumenty jak Wytyczne Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie praw człowieka i walki z terroryzmem międzynarodowym czy tez Europejska Konwencja o Zwalczeniu terroryzmu, która weszła w życie 4 sierpnia 1978r.

- Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - działania zmierzające do rozwijania współpracy partnerskiej w dziedzinie zwalczania terroryzmu

- NATO - środki militarne, obejmujące użycie wojsk lądowych, morskich i powietrznych oraz operacje militarne np. atak na kraj podejrzewany o wspomaganie organizacji terrorystycznej.

- ONZ -. umożliwia państwom nie tylko dyskusję nad środkami, które zostaną użyte do walki z terroryzmem, uzgadnianie stanowisk, ale także tworzenie międzynarodowych instrumentów prawnych, które kształtują współczesną rzeczywistość w jej aspekcie prawnomiędzynarodowym. Np. Rezolucja „Terroryzm i prawa człowieka” z 13 lutego 2002 r.

- Unia Europejska – przede wszystkim działania zmierzające do harmonizacji prawa, umożliwiającej skuteczniejsze przeciwdziałanie terroryzmowi, bezpośrednie działania na rzecz walki z terroryzmem ze strony Unii to tworzenie instrumentów zwalczania finansowania terroryzmu

Ustrój polityczny Wielkiej Brytanii

Powierzchnia: 244.103 km ²
Ludność: 59 13 439
Ustrój: dziedziczna monarchia konstytucyjna.

Władza ustawodawcza Wielkiej Brytanii

Należy do monarchy i dwuizbowego parlamentu złożonego z dwóch izb:
-   Izby Lordów ( House of Lords, Upper House),izby wyższej złożonej z 1222 członków (parów dziedzicznych, dożywotnich, 26 lordów duchownych, 26 lordów z powołania);
-   Izby Gmin (House of Common, Lower House) składającej się z 651 członków, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich na 5 lat. Wyboru dokonują obywatele brytyjscy, którzy ukończyli 18 lat, będący stałymi mieszkańcami okręgu wyborczego.

Władza wykonawcza Wielkiej Brytanii:

Monarcha i rząd mianowany przez króla i odpowiedzialny przed parlamentem.
Premierem rządu jest przywódca większości parlamentarnej.

Największe partie Wielkiej Brytanii:

-    Partia Pracy;
-    Partia Konserwatywna;
-    Liberalni Demokraci;
-    Szkocka Partia Narodowa;
-    Walijska Partia Narodowa.

System gabinetowo – parlamentarny jest charakterystyczny dla Wielkiej Brytanii i jest odmianą systemu parlamentarnego. W tym systemie wyraźnie zaznacza się przewaga gabinetu nad parlamentem. Z systemem tym spotykamy się w Wielkiej Brytanii. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej to państwo unitarne o szerokiej autonomii części składowych: Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej.

Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu.
Izba Lordów (House of Lords, Upper House) to izba wyższa, złożona z 1222 członków:

    - parów dziedzicznych;
    - parów dożywotnich;
    - 26 lordów duchownych;
    - 26 lordów z powołania.

Posiedzeniom Izby Lordów przewodniczy Lord Kanclerz.

Izba Gmin (House of Common, Lower House) to izba niższa, składa się z 651 członków, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, tajnych i bezpośrednich na 5 lat (może zostać rozwiązana przed terminem). Wyboru dokonują obywatele brytyjscy z ukończonym 18 rokiem życia, i którzy są stałymi mieszkańcami w okręgu wyborczym.
Kandydujący muszą mieć ukończony 21 rok życia, są zobowiązani do wpłacenia kaucji wyborczej w wysokości 1000 £ oraz przedłożyć 100 podpisów. Posiedzeniom izby przewodniczy Speaker, który nie bierze udziału w głosowaniach.

Władza wykonawcza należy do monarchy i gabinetu. Elżbieta II, z dynastii saskiej wywodzącej się od Wilhelma Zdobywcy, słynnego ze zwycięstwa pod Hastings w 1066 roku włada Wielka Brytanią od 1952 roku W kwestii dziedziczenia tronu to w Wielkiej Brytanii obowiązuje system kognatyczny. System polega na tym, że synowie suwerena i ich potomkowie mają pierwszeństwo dziedziczenia tronu. W przypadku braku męskiego potomka następstwo tronu przechodzi na córki, a nie na braci suwerena. Córka, która odziedziczyła tron, staje się panującą królową i przynależą jej uprawnienia do korony dokładnie takie same jak królowi. Natomiast jej małżonkowi nie przysługują żadne specjalne tytuły czy uprawnienia. Jednak w praktyce może być on obdarzony honorami nadanymi przez królową w imieniu korony oraz może on pełnić ważną i czynną rolę w życiu państwa. Monarcha formalnie stoi na czele władzy wykonawczej, jest również jednym z organów brytyjskiej legislatywy. Do jego uprawnień należy mianowanie po kolejnych wyborach parlamentarnych premiera, a na jego wniosek pozostałych członków gabinetu i rządu. Wszystkie sprawy państwowe są wykonywane bezpośrednio przez ministrów w imieniu monarchy, bądź przez monarchę, ale za zgodą i radą ministrów. W ten sposób realizowana jest zasada: „The King the can not act alone”- „Król nie może działać sam”. Uniezależnienie się zaś gabinetu od osoby monarchy sprowadza się w praktyce do zastosowania kolejnej zasady: „Król panuje, ale nie rządzi”. Od średniowiecza obowiązywała także reguła mówiąca, że król jest czynnikiem równorzędnym z parlamentem, ale nie jest przed nim odpowiedzialny. Stąd też stwierdzenie „The king can not a wrong” - „Król nie może czynić źle”. Tak jak i dziś stosuje się zasadę, że żaden akt prawny wychodzący z kancelarii królewskiej nie ma mocy prawnej, jeżeli nie jest zaopatrzony w podpis odpowiedniego ministra (tzw. kontrasygnatę), dzięki czemu ten ostatni brał za rozstrzygnięcie królewskie osobistą odpowiedzialność. Rząd Wielkiej Brytanii stanowi około 100 osób.

Rząd Wielkiej Brytanii

W skład Rządu brytyjskiego wchodzą:

- ministrowie;
- ministrowie niższej rangi;
- ministrowie stanu;
- podsekretarze stanu;
- sekretarze parlamentarni.

Struktura naczelnych władz Wielkiej Brytanii

 
Źródło: B. Bryk: K. Wojtowicz: Systemy Polityczne Państw Unii Europejskiej, Wydawca Stowarzyszenie Parlament Młodzieży, Przemyśl 2001, s. 14.

Rząd Wielkiej Brytanii nigdy nie zbiera się w pełnym składzie, ponosi jednak polityczną odpowiedzialność przed Izbą Gmin.
Gabinet stanowią rządu stanowią premier i ministrowie. Na stanowisko premiera wyznaczany jest lider partii, która otrzymała absolutną większość mandatów w wyborach do Izby Gmin. Rząd ustępuje na skutek uchwalenia wotum nieufności, a premier może zaproponować monarsze rozwiązanie Izby Gmin. Wszystkie obrady Parlamentu z reguły dotyczą wniosków rządu, a więc rząd sprawuje faktyczną władzę. Monarchia pozostaje żywym symbolem ciągłości państwa.

Konstytucja Wielkiej Brytanii

Rolę konstytucji w Wielkiej Brytanii stanowi prawo konstytucyjne obejmujące normy prawne takie jak:
 - prawo pisane Magna Charta (1215);

Bill of Rights (1689);
- ustawa o następstwie tronu (1701));
Case law (prawo precedensowe);
Common law (konstytucyjne zwyczaje).

Władza wykonawcza w Polsce - Prezydent Polski

Prezydent, czyli zgodnie z łacińską etymologią wyrazu - praesidens, zasiadający na czele, to najwyższy urząd w państwie będącym republiką. Zgodnie z art. 126 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent jest najwyższym przedstawicielem narodu polskiego i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Prezydent pełni, zatem najwyższy urząd w państwie, stanowiąc - obok Rady Ministrów - organ władzy wykonawczej. Ze względu na szczególną pozycję, jaką wśród organów państwowych zajmuje Prezydent, Konstytucja każdego demokratycznego społeczeństwa określa sposób wyboru Prezydenta, zasady sprawowania tego urzędu, oraz wynikające z niego prawa i obowiązki. Kompetencje Prezydenta Polski Prezydent jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy: - Ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych; - Mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach i organizacjach międzynarodowych; - Przyjmowanie tzw. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych; - Współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem rady Ministrów i ministrem spraw zagranicznych. Funkcje pełnione przez Prezydenta Polski Prezydent pełni funkcję najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych. W czasie pokoju Prezydent sprawuje to zwierzchnictwo za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej, natomiast na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych - na wniosek Prezesa Rady Ministrów. Prezydent także mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych, nadaje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, stopnie wojskowe. Organem doradczym Prezydenta w zakresie zewnętrznego i wewnętrznego bezpieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W wypełnianiu obowiązków Prezydentowi pomaga Kancelaria Prezydenta RP, która działa według nadanego przez niego statutu i pod przewodnictwem powołanego przez niego Szefa Kancelarii. Prezydent pełni również rolę w zakresie postępowania legislacyjnego. Może on wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w konstytucji zasadami. Rozporządzenia może wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustawy. Realizacja powyższych uprawnień Prezydenta jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalanej ustawie. Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do ich wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli. Prezydent ma również uprawnienia w zakresie procedury legislacyjnej, w postaci prawa podpisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może się także zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności danej ustawy z konstytucją. Akty urzędowe wydawane przez Prezydenta dla swej ważności wymagają podpisu (kontrasygnaty) Prezesa Rady Ministrów. Nie dotyczy to jednak poniższych rodzajów aktów: - Zarządzeń wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego; - Podpisywania albo odmowy podpisania ustawy; - Występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego; - Powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. W zakresie obsadzania stanowisk Prezydent ma stosunkowo szerokie uprawnienia, nie może jednak występować na przykład: z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. W określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów. W zakresie uprawnień o charakterze organizacyjnym Prezydent może zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów, wydawać decyzje, co do nadania i zwolnienia z obywatelstwa, nadawania orderów i odznaczeń, stosowania prawa łaski. Zwołana przez Prezydenta Rada Ministrów jest wówczas Rada Gabinetową. Konstytucyjno – prawne aspekty prezydentury w III RP Polacy o zakresie władzy prezydenta Źródło: Polacy o zakresie władzy prezydenta. Komunikat z badań, oprac. A. Cybulska, Warszawa, listopad 2005, s. 3. [za:] http://www.google.pl/search?hl=pl&client=firefox-a&channel=s&rls=org.mozilla:pl: official&hs=zua&lr=lang_pl&sa=X&oi=spell&resnum=0&ct=result&cd=1&q=Styl+prezydentury&spell=1 z dn. 26. 02. 2008. CBOS - Centrum Badania Opinii Społecznej - ośrodek badania opinii publicznej w Polsce działający od 1982 roku. Został powołany w 1982 przez pułkownika Stanisława Kwiatkowskiego, doradcę gen. Wojciecha Jaruzelskiego i pozostawał pod kontrolą Urzędu Rady Ministrów do 1990. Od 1997 roku, działa na podstawie ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o fundacji - Centrum Badania Opinii Społecznej (Dz.U. Nr 30, poz. 163). Jego zadaniem jest prowadzenie publicznych badań społecznych. W ramach realizacji swojej misji, CBOS w cyklu, co miesięcznym realizuje sondaż Aktualne Problemy i Wydarzenia, a wyniki badań są dostępne na stronie internetowej CBOS - u. Drugim obok CBOS ośrodkiem badania opinii społeczeństwa jest - OBOP - Ośrodek Badania Opinii Publicznej - najstarszy instytut badania opinii społecznej w Polsce, powstał w 1958 roku. Początkowo działał jako Redakcja Badania Opinii Publicznej przy Biurze Listów. 21.12.1958 Włodzimierz Sokorski, przewodniczący Radiokomitetu podjął decyzję o utworzeniu ośrodka. Od tego czasu funkcjonuje on jako Ośrodek Badania Opinii Publicznej. Początkowo jednostka zależna do Telewizji, w 1994 roku wydzielona jako osobna spółka. W 1998 roku ostatecznie sprywatyzowana. Widoczne na diagramie znaczne rozproszenie opinii w kwestii percepcji kompetencji Prezydenta może świadczyć o tym, że istniejący system polityczny jest dla przeciętnego obywatela mało czytelny. Szczególne trudności z oceną zakresu władzy prezydenckiej mają ludzie starsi - w wieku 55 lat i więcej, mieszkańcy wsi, osoby z wykształceniem podstawowym, a przede wszystkim niezainteresowane polityką i niemające wyrobionych poglądów politycznych. Wśród tych respondentów odsetki odpowiedzi „trudno powiedzieć” okazały się znacznie wyższe niż przeciętnie. Przeświadczenie o dość ograniczonym zakresie władzy prezydenckiej, jeśli chodzi o kształtowanie sytuacji w kraju, przeważa we wszystkich grupach wyróżnionych ze względu na cechy społeczno - demograficzne i przynależność zawodową ankietowanych. Przekonaniu temu sprzyja, co najmniej średnie wykształcenie, zainteresowanie polityką oraz lewicowe poglądy polityczne. Z kolei duże możliwości oddziaływania prezydenta na to, co się dzieje w kraju, nieco częściej niż przeciętnie zakładają najmłodsi respondenci, osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym, mieszkańcy wsi, a spośród grup społeczno - zawodowych - rolnicy oraz robotnicy niewykwalifikowani. Źródło: Polacy o zakresie władzy prezydenta. Komunikat z badań, oprac. A. Cybulska, Warszawa, listopad 2005, s. 4. [za:] http://www.google.pl/search?hl=pl&client=firefox-a&channel=s&rls= org.mozilla:pl:official&hs=zua&lr=lang_pl&sa=X&oi=spell&resnum= 0&ct=result&cd=1&q=Styl+prezydentury&spell=1 z dn. 26. 02. 2008. Za zwiększeniem uprawnień prezydenta opowiedziało się 67% badanych określających się jako zwolennicy lewicy i 66% respondentów identyfikujących się z prawicą. Nieco większe zróżnicowania zarejestrowano na poziomie elektoratów poszczególnych ugrupowań politycznych. Za zwiększeniem uprawnień Prezydenta stosunkowo najsilniej optowali wyborcy Samoobrony oraz, nieco rzadziej, głosujący na PiS. Za niezmienianiem zakresu władzy urzędu prezydenckiego opowiedzieli się przede wszystkim zwolennicy SLD oraz PSL i, nieco rzadziej, PO. Niemniej jednak nawet w tych elektoratach zdecydowaną większość stanowią osoby chcące poszerzenia kompetencji prezydenta. Rekonstrukcja instytucji prezydenta wiążę się bezsprzecznie z upadkiem systemu totalitarnego w Rosji, z fenomenem Gorbaczowa.

 

Klasa społeczna

Klasami społecznymi nazywamy grupy podstawowe istniejące w społeczeństwie. Klasy społeczne różnią się między sobą rolą i pozycją ekonomiczną w społeczeństwie. Są to grupy o charakterze ekonomicznym. W ten sposób identyfikowane są i charakteryzowane klasy w nowożytnej myśli społecznej. Przykładem powyższego sposobu definiowania jest liberalna wizja społeczeństwa doby wolnokonkurencyjnego kapitalizmu, stworzona przez twórcę klasycznej ekonomii politycznej Adama Smitha. Analiza źródeł dochodów poszczególnych grup umożliwiła uczonemu rekonstrukcję klasowej struktury społeczeństwa kapitalistycznego. Każdy członek społeczeństwa swój dochód czerpie ze źródła, które stanowi jego własność. Okręca związki zachodzące pomiędzy źródłem dochodu a uzyskanym dochodem, na przykład pomiędzy: - rentą a ziemią; - zyskiem i kapitałem; - płacą a pracą. Społeczeństwo kapitalistyczne W świetle teorii smithowskiej, podstawowymi klasami społeczeństwa kapitalistycznego są: - klasa właścicieli ziemi, żyjąca z renty; - klasa kapitalistów, żyjąca z zysków; - klasa robotników, żyjąca z pracy. Pod koniec XVIII stulecia pojęcie klas społecznych upowszechnia się w porewolucyjnej Francji. W sposób systematyczny posługiwał się nim Françis N., Babeuf, który przedstawił społeczeństwo francuskie jako zantagonizowane klasowo. Konflikty przejawiały się w walce pracującego ludu, przede wszystkim proletariatu, z bogatą burżuazją. Z kolei Claude H. Saint – Simon w swojej koncepcji struktury społecznej wyróżnia i przeciwstawia klasę przemysłową i klasę pracujących, związane z cywilizacją industrialną, klasom próżniaczym, korzystających z resztek przywilejów stanowych. Pojęcie klasy społecznej rozpowszechniło się w XIX stuleciu w teoriach struktury społecznej, manifestach ideologicznych, programach politycznych. Wielką rolę w tym zakresie odegrał ruch robotniczy. Karol Marks nawiązywał do smithowskiej koncepcji klas, jako grup o charakterze ekonomicznym. Teoria marksistowska uwzględnia zespół trzech kryteriów ekonomicznych klas: - stosunek do środków produkcji; - źródła i rozmiary dochodów; - miejsce i rola w społecznej organizacji pracy. Struktura społeczna jest, więc układem trzech rodzajów stosunków: - stosunków własnościowych; - stosunków dystrybucji; - stosunków społecznego podziału pracy. Marksizm opiera się na dychotomicznym modelu struktury społecznej. Charakterystyczny dla marksizmu sposób definiowania klas polega na skrzyżowaniu trzech podziałów dychotomicznych: - klasy posiadające – klasy nie posiadające; - klasy nie pracujące – klasy pracujące; - klasy korzystające z pracy najemnej – klasy nie korzystające z pracy najemnej. W wyniku podziału dychotomicznego, który przebiega w trzech, uzyskana została charakterystyka klas przeciwstawnych. Klasy przeciwstawne zajmują biegunową pozycję w strukturze klasowej. Kapitalista posiada środki produkcji, nie pracuje i korzysta z pracy najemnej. Robotnik nie posiada środków produkcji, pracuje i nie korzysta z pracy najemnej. Jest on wprawdzie wolny osobiście, ale zależny ekonomicznie od kapitalisty. Brak własnych środków produkcji zmusza go do podjęcia pracy najemnej u kapitalisty w celu zdobycia niezbędnych środków do życia. Według Marksa w społeczeństwie kapitalistycznym występuje, obiektywna sprzeczność interesów dwóch klas podstawowych, czyli kapitalistów i robotników. Stosunki podziału wartości wytworzonej przez kapitalistę w formie zysku i robotnika w formie płacy, nacechowane są sprzecznościami strukturalnymi. Powiększenie jednej części może się dokonywać jedynie przez zmniejszenie drugiej. W konsekwencji sprzeczności te prowadzą do walki klas, którą Karol Marks określał jako walkę między kapitałem a pracą. Max Weber posługiwał się pojęciem klas społecznych opartych na kryteriach ekonomicznych. Zwracał on uwagę na wielowymiarowy charakter struktury społecznej. Wyróżniał w społeczeństwie trzy typy układu: - ekonomiczny; - społeczny; - polityczny. Klasy są podmiotami ładu ekonomicznego. Posiadanie lub nieposiadanie dóbr i dochodu to podstawowe kategorie położenia klasowego. Według Maxa Webera struktura klasowa to układ nierówności i dystansów, kształtujący się na bazie posiadania środków produkcji, kapitału finansowego i specjalistycznych kwalifikacji zawodowych. Ład społeczny natomiast to sposób, w jaki w danej zbiorowości rozdziela się godność społeczną między typowe grupy w niej uczestniczące. Wspólnoty, które skupiają ludzi o podobnym stylu życia oraz poważane i otoczone szacunkiem społecznym nazywane stanami są podmiotami ładu społecznego. Posiadanie lub nieposiadanie godności to podstawowe kategorie położenia stanowego. Według Maxa Webera trzecim wymiarem struktury społecznej jest ład polityczny, która objawia się w udziale we władzy. Podmiotami ładu politycznego są partie, które stanowią zrzeszenia o charakterze celowym i są nastawione na zapewnienie swym członkom wpływów na istniejący aparat władzy. Różne koncepcje klas społecznych opierają się na wspólnych założeniach teoretycznych: - klasy traktowane jako podstawowe grupy w strukturze społecznej są następstwem podziałów ekonomicznych społeczeństwa: własności, pracy i dóbr; - klasy są grupami o charakterze ekonomicznym; - podział klasowy dotyczy pozycji społecznych generujących system przywilejów i upośledzeń nie wyznaczonych przez kryteria biologiczne; - przynależność do klasy społecznej to źródło wspólnoty interesów klasowych; - przeciwstawne położenie klas biegunowych to źródło konfliktów między nimi. Znaczna część teorii na temat struktury społecznej posługuje się pojęciem klasy średniej. Jest ona klasą podstawową w schemacie gradacji i zajmuje średnią pozycję w systemie stratyfikacji społecznej. Już w społeczeństwie starożytnym Arystoteles zwracał uwagę na stan średni. Według filozofa stan średni tworzą właściciele drobnych obszarów rolnych i warsztatów pracy, które sami prowadzą. Arystoteles gloryfikował stan średni, uznając, że stanowi on podstawę stabilności państwa. Ludzie z tego stanu najłatwiej dają się motywować, posiadają wystarczający majątek, a dzięki umiarowi są najbardziej bezpieczni dla państwa. Państwo, które opierające na stanie średnim jest wolne od wstrząsów wewnętrznych. Współcześnie socjologowie ujmują klasę średnią jako wielosegmentową zbiorowość. Jest ona wewnętrznie zróżnicowana, składa się z odrębnych grup społeczno – zawodowych. Wyróżnia się starą i nową klasę średnią. Stara klasa średnia to grupa właścicieli małych i średnich przedsiębiorstw, rzemieślników, właścicieli sklepów, zakładów usługowych oraz osoby wolnych zawodów. Do nowej klasy średniej zaliczani są przede wszystkim pracownicy umysłowi oraz kadry kierownicze średniego i niskiego szczebla. Warto podkreślić, że grupy ludzi, którzy zajmują najwyższe pozycje na skali stratyfikacji społecznej tworzą elity według kryterium wykształcenia, kultury, majątku, władzy, prestiżu.

 

Główne partie polityczne i politycy w Polsce

Prawne zasady funkcjonowania partii politycznych w Polsce

- Status prawny polskich partii politycznych określają: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawa z 27 czerwca 1997, w której zapisana jest pełna definicja partii politycznej, brzmiąca następująco:

- Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

- Członkiem partii politycznej może być wyłącznie obywatel polski, który ukończył 18 lat, każdy członek partii może z niej wystąpić.

- Organy Władzy Publicznej mają obowiązek równego traktowania wszystkich partii.

- Partia Polityczna obowiązana jest stosować demokratyczne zasady w kształtowaniu swoich struktur i działaniu.

- Partie Polityczne mają zagwarantowany dostęp do publicznych środków masowego przekazu.

- Każda partia musi mieć swój statut, zawierający między innymi: jej nazwę, określenie zasad nabywania i utraty członkostwa, prawa i obowiązki członków, nazwy organów partii i tryb ich wyboru, sposób rozwiązania partii

- Warunkiem wpisania partii do ewidencji przez sąd okręgowy w Warszawie, jest zebranie przez założycieli partii 1000 podpisów poparcia.

- W Polsce obowiązuje zakaz działania partii odwołujących się do totalitarnych (nazistowskich, faszystowskich i komunistycznych) metod i praktyk oraz tych, których program zakłada szerzenie nienawiści rasowej lub narodowościowej, stosowanie przemocy lub przewiduje utajnienie swych struktur lub członkostwa.

- Sprawy zgodności statutu partii i jej działań z konstytucją rozpatruje Trybunał Konstytucyjny.

- Zakazane jest finansowanie partii politycznych, z zagranicznych źródeł.

- Partie, które w wyborach parlamentarnych uzyskały przynajmniej 3 % poparcia mają prawo do dotacji z budżetu państwa.

- Partia polityczna ma obowiązek składania corocznej informacji finansowej, pod groźbą wstrzymania wypłaty dotacji w kolejnym roku.

- Partie polityczne mają prawo do refundacji nakładów finansowych poniesionych w kampanii wyborczej.

- W ostatnich wyborach swoich przedstawicieli wprowadziły do Sejmu cztery ugrupowania: Platforma Obywatelska, Prawo i Sprawiedliwość, koalicja Lewica i Demokraci (Sojusz Lewicy Demokratycznej - SLD, Socjaldemokracja Polska - SDPL. Partia Demokratyczna - demokraci.pl, Unia Pracy) oraz Polskie Stronnictwo Ludowe.

Kształtowanie się systemu partyjnego III RP

System partyjny współczesnej Polski, zaczął kształtować się w wyniku wyborów parlamentarnych w roku 1989, do których obok Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) oraz Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL) i Stronnictwa Demokratycznego, które stanowiły obóz rządzący stanęła opozycja, dotychczas uważana za nielegalną. Kandydaci obozu „Solidarności”, reprezentujący wiele środowisk opozycyjnych, odegrali zwycięską rolę w wyborach, formując w sejmie Obywatelski Klub Parlamentarny – OKP. Ponadto w wyborach wzięła udział inna partia opozycyjna KPN – Konfederacja Polski Niepodległej, na czele której stał Leszek Moczulski. W roku 1990 delegaci XI zjazdu PZPR, zdecydowali o jej rozwiązaniu, w jej miejsce powstała Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej (SdRP), natomiast większość członków ZSL, wstąpiła do nowoutworzonego PSL – Polskiego Stronnictwa Ludowego. Powiększające się różnice w łonie OKP, spowodowały wyodrębnienie się wielu ugrupowań politycznych m. in.: Porozumienie Centrum, którego przywódcami byli Jarosław Kaczyński i Jan Olszewski, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe (ZChN) z liderem Wiesławem Chrzanowskim, Kongres Liberalno-Demokratyczny, którego najbardziej znanymi działaczami byli Donald Tusk i Jan Krzysztof Bielecki oraz Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna (ROAD), który jeszcze w grudniu 1990 roku przekształcił się w Unię Demokratyczną. W szeregach UD znaleźli się między innymi: Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek i Jacek Kuroń. Na scenie politycznej funkcjonowały wówczas również partie nie związane z OKP, jak Unia Polityki Realnej (UPR) na czele z Januszem Korwin-Mikke. W wyborach parlamentarnych w roku 1991, najwięcej głosów uzyskały UD, Sojusz Lewicy Demokratycznej (koalicja lewicowych środowisk skupionych wokół SdRP) PSL, Wyborcza Akcja Katolicka (koalicja, w której głównym ugrupowaniem był ZChN), KPN, PC i KLD. Brak progu wyborczego spowodował że w parlamencie zasiedli przedstawiciele aż 24 ugrupowań. Następne wybory, które odbyły się w wyniku rozwiązania Sejmu, były triumfem SLD i PSL, dobry wynik uzyskała również Unia Pracy, lewicowa partia na czele z Ryszardem Bugajem, głosy prawicowych ugrupowań zostały rozproszone, próg wyborczy przekroczyły tylko UD i KPN. W roku 1994 doszło do połączenia KLD i UD. Nowe ugrupowanie, na czele którego stanął Tadeusz Mazowiecki, przyjęło nazwę Unia Wolności, natomiast w roku 1995, Jan Olszewski założył nowe ugrupowanie Ruch Odbudowy Polski – ROP. Próby zjednoczenia rozbitego środowiska prawicowego podjął się w roku 1996 Marian Krzaklewski, ówczesny przewodniczący NSZZ „Solidarność”, tworząc koalicję pod nazwą Akcja Wyborcza Solidarność, skupiającą większość ugrupowań postsolidarnościowych. Koalicja odniosła sukces w wyborach w 1997 roku, oprócz niej parlamencie znaleźli się też członkowie SLD, PSL i UW. Jednak ogromny spadek poparcia dla rządu koalicyjnego AWS-UW na czele z Jerzym Buzkiem, spowodował niemal całkowity rozpad tego ugrupowania, tworząc kolejne podziały na polskiej scenie politycznej. Część polityków tej formacji (Maciej Płażyński, Jan M. Rokita) wraz z działaczami, którzy wystąpili z UW (m. in. Donald Tusk) założyli nowe ugrupowanie Platformę Obywatelską – PO, inni wstąpili do nowo budowanej partii braci Kaczyńskich – Prawo i Sprawiedliwość, na scenie politycznej pojawiła się również nowa formacja o charakterze katolicko-narodowym Liga Polskich Rodzin. W wyborach parlamentarnych w roku 2001, AWS i UW, nie przekroczyły nawet progu wyborczego, zwycięstwo odniósł SLD, oprócz niego w Sejmie znaleźli się też PO, PIS, LPR, PSL oraz Samoobrona – populistyczne ugrupowanie Andrzeja Leppera. Kryzys rządów SLD i spadek poparcia dla tej partii, spowodował jej wewnętrzny rozłam i wyodrębnienie się Socjaldemokracji Polskiej (SdPL), której przywódcą został Marek Borowski. Wybory w roku 2005, przyniosły zwycięstwo Pis i PO, oraz zapewnione miejsce w parlamencie dla Samoobrony, SLD, LPR i PSL, a także zaskakująco słabe wyniki SDPL oraz Partii Demokratycznej (PD), spadkobierczyni UW. Udział Samoobrony i LPR w koalicji rządzącej z PiS, okazał się być ostatecznym końcem tych partii i nie przekroczyły one progu wyborczego w następnych wyborach, natomiast polska scena polityczna nieco się ustabilizowała i w sejmie zasiadły tylko 4 ugrupowania.

Partie polityczne mające obecnie udział w parlamencie

Platforma Obywatelska
Rok założenia: 2001
Przewodniczący: Donald Tusk
Ważni politycy: Bronisław Komorowski, Grzegorz Schetyna, Radosław Sikorski, Bogdan Zdrojewski, Hanna Gronkiewicz-Waltz, Julia Pitera,
Frakcja w Parlamencie Europejskim: Europejska Partia Ludowa – Europejscy Demokraci (EPP-ED)

Partia ta została założona przez Andrzeja Olechowskiego, Macieja Płażyńskiego oraz Donalda Tuska. Platforma Obywatelska jest partią o profilu konserwatywno-liberalnym. Łączy umiarkowany konserwatyzm w kwestiach społecznych oraz liberalizm gospodarczy. Partia opowiada się za obniżeniem i uproszczeniem podatków, redukcji roli państwa w gospodarce i ograniczeniem biurokracji. Politycy PO są w większości zwolennikami integracji europejskiej.

Prawo i Sprawiedliwość
Rok założenia: 2001
Przewodniczący: Jarosław Kaczyński
Ważni politycy: Zbigniew Ziobro, Zbigniew Wassermann, Przemysław Gosiewski, Marek Kuchciński, Marek Suski
Frakcja w Parlamencie Europejskiej: Unia na rzecz Europy Narodów (UEN)

Prawo i Sprawiedliwość jest partią o charakterze konserwatywnym, podkreślającą wagę tradycyjnych wartości i opowiadającą się za współpracą państwa i Kościoła. Politycy PiS akcentują potrzebę walki z korupcją oraz oczyszczenia państwa z nieformalnych powiązań oligarchicznych. W sprawach gospodarki przeciwstawiają się liberalizmowi gospodarczemu, opowiadając się za rozbudowaną polityką socjalną państwa. Partia jest raczej sceptycznie nastawiona do integracji europejskiej.

Sojusz Lewicy Demokratycznej
Rok założenia: 1999
Przewodniczący: Grzegorz Napieralski
Ważni politycy: Ryszard Kalisz, Wojciech Olejniczak, Jerzy Szmajdziński
Frakcja w Parlamencie Europejskiej: Partia Europejskich Socjalistów.
SLD deklaruje program nowoczesnej socjaldemokracji. Partia opowiada się za świeckością państwa oraz szeroką tolerancją światopoglądową, a także równym statusem kobiet i mężczyzn. Są zwolennikami pogłębiania integracji Europejskiej.

Polskie Stronnictwo Ludowe
Rok założenia: 1990
Przewodniczący: Waldemar Pawlak
Ważni politycy: Jarosław Kalinowski, Marek Sawicki, Józef Zych, Janusz Piechociński
Frakcja w Parlamencie Europejskiej: Europejska Partia Ludowa – Europejscy Demokraci (EPP-ED)

Polskie Stronnictwo Ludowe jest umiarkowanie konserwatywną partią odwołującą się głównie do elektoratu wiejskiego. Reprezentuje interesy rolników i opowiada się za polityką ochrony interesów ludzi żyjących na wsi. Działacze PSL są zwolennikami interwencjonizmu państwowego w odniesieniu do gospodarki. Partia popiera integrację europejską.

Politycy pełniący najważniejsze urzędy w Polsce

Prezydent RP: Lech Kaczyński

Rada Ministrów – koalicyjny rząd PO i PSL.
(stan na 3.02.2009)

Premier: Donald Tusk

Skład Rady Ministrów (stan na 3.02.2009)

Waldemar Pawlak - wicepremier, minister gospodarki, Grzegorz Schetyna - wicepremier, minister spraw wewnętrznych i administracji, Elżbieta Bieńkowska - minister rozwoju regionalnego, Michał Boni - minister-członek Rady Ministrów, Andrzej Czuma - minister sprawiedliwości, Mirosław Drzewiecki - minister sportu i turystyki, Jolanta Fedan - minister pracy i polityki społecznej, Cezary Grabarczyk - minister infrastruktury, Aleksander Grad - minister skarb państwa, Katarzyna Hall - minister edukacji narodowej, Bogdan Klich - minister obrony narodowej, Barbara Kudrycka - minister nauki i szkolnictwa wyższego, Ewa Kopacz - minister zdrowia, Maciej Nowicki - minister środowiska, Jan Rostowski - minister finansów, Marek Sawicki - minister rolnictwa i rozwoju wsi, Radosław Sikorski - minister spraw zagranicznych, Bogdan Zdrojewski - minister kultury i dziedzictwa narodowego.

Sejm:
Marszałek Sejmu: Bronisław Komorowski
Wicemarszałkowie Sejmu: Jarosław Kalinowski, Stefan Niesiołowski, Krzysztof Putra, Jerzy Szmajdziński

Senat:
Marszałek Senatu: Bogdan Borusewicz
Wicemarszałkowie Senatu: Krystyna Bochenek. Marek Ziółkowski, Zbigniew Romaszewski.

Polskie symbole narodowe i ich historia

Pochodzenie nazwy Polska

Istnieje kilka teorii na powstanie nazwy Polska. Według jednej z teorii nazwa ta wywodzi się od plemienia Polan, zamieszkującego tereny obecnej Wielkopolski, natomiast według innej ziemia Polan była nazywana ziemią polską, co oznaczało ziemię polną. W ten sposób powstała nazwa Polska.

W przeszłości używano łacińskich określeń terra Polonia – ziemia Polska lub Regnum Polonia – Królestwo Polskie. Nazwa Polska zaczęła być używana w odniesieniu do całego państwa w XI wieku. Słowo rzeczpospolita oznacza rzecz publiczną (wspólną dla wszystkich) lub republikę i pochodzi od łacińskiego zwrotu res publica. Słowo republika, nie jest używane w języku polskim w odniesieniu do Polski. Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym, jedyną urzędową nazwą kraju jest Rzeczpospolita Polska, a nazwa "Polska" nie pojawia się w żadnym obecnie obowiązującym polskim akcie prawnym. Wśród legend dotyczących powstania państwa polskiego, najbardziej popularną jest opowieść o Lechu, Czechu i Rusie. Natomiast za legendarnego założyciela dynastii piastowskiej (a więc korzenii państwowości polskiej) uznawany jest Piast, natomiast półlegendarni protoplaści dynastii to Siemowit, Lestek i Siemomysł.

Barwy narodowe i flaga państwowa

- Zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, barwami narodowymi są kolory biały i czerwony. Dokładniej barwy RP określone są w ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej, która mówi, że barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego.

- Barwy biała i czerwona zostały uznane za narodowe po raz pierwszy 3 maja 1792, podczas obchodów pierwszej rocznicy uchwalenia Ustawy Rządowej. Po raz pierwszy polskie barwy zostały skodyfikowane uchwałą Sejmu Królestwa Polskiego z 7 lutego 1831. Po odzyskaniu niepodległości barwy narodowe uchwalił Sejm Ustawodawczy odrodzonej Polski 1 sierpnia 1919.

- Według ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych, flagą jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej i proporcji 8:5, umieszczony na maszcie. Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy, za flagę Polski uważany jest wariant z godłem Polski, umieszczonym pośrodku białego pasa.

- Modyfikacją flagi państwowej z godłem jest bandera wojenna ustanowiona ustawą z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. W ustawie tej określono, że "banderą wojenną jest prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej, zakończony dwoma trójkątnymi językami na wolnym liku. Pośrodku długości białego pasa, mierzonej od liku przydrzewcowego do wierzchołka wcięcia między językami, jest umieszczone godło Rzeczypospolitej Polskiej. Stosunek szerokości płata do jego długości wynosi 1:2,1. Głębokość wcięcia pomiędzy językami jest równa połowie szerokości płata. Stosunek wysokości godła do szerokości płata wynosi 2:5".

- Znieważenie, niszczenie, uszkadzanie lub usuwanie Flagi Polski to występek zagrożony karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku. Art. 137 § 1 Kodeksu karnego w tym samym zakresie obejmuje ochroną godło, sztandar, chorągiew, banderę, flagę lub inny polski znak państwowy.

Hymn i pieśni uroczyste

- Najstarszą polską pieśnią patriotyczną (XIII w.) jest Bogurodzica. Pieśń ta była hymnem dynastii Jagiellonów, a znaczenie hymnu utraciła w drugiej połowie XVI wieku. Inne polskie pieśni narodowe to: "Rota", autorstwa Marii Konopnickiej, która powstała w 1908 roku, jako sprzeciw wobec germanizacji ludnośći polskiej w zaborze pruskim a także "Pierwsza Brygada" - i inne pieśni znane z Legionów Piłsudzkiego oraz pieśni partyzanckie i żołnierskie" z okresu II wojny światowej.

- Oficjalnym hymnem Rzeczpospolitej Polskiej od 26 lutego 1927 r. jest Mazurek Dąbrowskiego. Autorem słów tej pieśni, której pierwotna nazwa brzmiała Pieśń Legionów Polskich we Włoszech jest Józef Wybicki, natomiast autor melodii jest nieznany.

Herb państwowy

- Konstytucja RP mówi, iż godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu. Przyjmuje się, że jest to orzeł Bielik. Pod koniec 1989 roku przywrócono herb Polski przedstawiający ukoronowanego orła. Wzór Orła przyjęto 9 lutego 1990 roku.

- Forma graficzna orła zmieniała się przez wieki. Dzisiejsza jego forma, przyjęta w 1927 (projekt profesora Zygmunta Kamińskiego), jest wzorowana na orle z epoki Stefana Batorego.

- Najwcześniejszy zachowany wizerunek orła w koronie, widnieje na denarach Bolesława Chrobrego. Orzeł występował na monetach i pieczęciach książąt piastowskich, tarczach i chorągwiach od XII wieku. Jako oficjalne herb całego państwa polskiego zaczął być używany od 1295. przez Przemysła II.

- W okresie Polski Ludowej Godło RP stanowił orzeł bez korony.

- Jego aktualny wygląd to: biały, jednogłowy orzeł w złotej koronie, ze złotymi szponami i dziobem, zwrócony w prawo na tle czerwonej, lekko zwężającej się ku dołowi tarczy herbowej. Barwy bieli i czerwieni są barwami Rzeczypospolitej Polskiej, określonymi ustawowo.

- Współcześnie jest to chroniony prawem symbol państwa polskiego. Jego wizerunek widnieje na budynkach administracji państwowej wszystkich szczebli. Jest obecny w szkołach oraz sądach. Ponadto jest reprezentowany na awersach polskich monet, a także strojach polskich sportowców.

Katoliccy patroni Polski

- Najczęściej wymieniani patroni Polski to: Najświętsza Maryja Panna Królowa Polski, Św.Wojciech, Św. Stanisław ze Szczepanowa, Św. Jadwiga Królowa, Św. Kazimierz Jagiellończyk, św. Andrzej Bobola, Św. Jadwiga Śląska oraz Święta Kinga.

Samorządy terytorialne w Polsce

Organy samorządów terytorialnych w Polsce

Organami administracji publicznej są jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z założeniami reformy administracyjnej od 1 stycznia 1999 r., w ramach decentralizacji terytorialnej, wprowadzony został trójstopniowy zasadniczy podział terytorialny państwa.

Powstało 308 powiatów, liczba gmin nie uległa zmianie. Na szczeblu regionalnym utworzono 16 województw, przeciętnie po 2,4 mln mieszkańców, z czego ludnościowo największe są województwa śląskie i mazowieckie.

We współczesnych złożonych społeczeństwach, przybierających postać państwa, społecznościom lokalnym pozostawia się mniej lub więcej miejsca, niekiedy całkowicie eliminując samorządność, a niekiedy czyniąc z niej jedna z ważniejszych zasad ustrojowych.

W państwach demokratycznych, samorząd terytorialny jest instytucją reprezentująca interes lokalny jako przeciwwaga interesu ogólnospołecznego. Do zakresu działania jednostek samorządu terytorialnego należą zazwyczaj wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym.

W wyniku uporządkowania systemu organizacyjnego administracji publicznej w Polsce i jego podstaw terytorialnych, nastąpiło rozdzielenie funkcji miedzy poszczególnymi segmentami władzy rządowej i samorządowej oraz przeniesienie licznych zadań publicznych do samorządu.

Obecne ustrojowe podstawy funkcjonowania samorządu terytorialnego zawierają:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku;

• Ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym¹;

• Ustawa z 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym²;

• Ustawa z 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa³;

• Ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednich wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta.⁴

Zdaniem Giuseppe Calzoni, autora artykułu „Od systemu scentralizowanego zarządzania regionów do systemu samorządów terytorialnych w krajach postkomunistycznych. Przypadek Polski”:
„Powołanie, a właściwie reaktywowanie samorządu terytorialnego po przemianach ustrojowych zapoczątkowanych w 1989 r., należy zaliczyć do jednej z najdonioślejszych decyzji podjętych w celu przeobrażenia ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. Stanowi ona, bowiem podstawowy element procesu polegającego na przechodzeniu od modelu państwa autorytarnego i centralnie zarządzanego do modelu państwa demokratycznego i zdecentralizowanego.”⁵

Przyjęte na mocy wymienionych powyżej ustaw rozwiązania strukturalne decentralizujące ustrój administracyjny państwa wynikają wprost z zasad ustrojowych Rzeczypospolitej zawartych w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. Są również zgodne z Europejską Kartą Samorządu Lokalnego.⁶

Do podstawowych zasad konstytucyjnych dotyczących samorządu terytorialnego należą:

• Zasada unitarności⁷;

• Zasada podziału i wzajemnego równoważenia się władz⁸;

• Klauzula korporacyjna⁹;

• Zasada decentralizacji władzy¹⁰.¹¹

Decentralizacja terytorialna, w świetle art. 15 ust. 1 Konstytucji, nie jest żadnym szczególnym przywilejem, lecz podstawową zasadą ustrojową państwa. Zdaniem Wojciecha Paca, autora publikacji „Dynamika przeobrażeń samorządowych w aspekcie kreowania podmiotowości jednostek i grup społecznych”:

„Trzeba w tym miejscu jednakże zaznaczyć, że funkcję pierwotną do tej zasady (decentralizacji władzy)¹², spełnia klauzula korporacyjna, określona w art. 16, ust. 1 Konstytucji. Mówi ona: »ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową«. W taki sposób, z mocy prawa, ukształtowana wspólnota samorządowa jest związkiem publicznoprawnym osób zamieszkujących daną jednostką terytorialną.”¹³

Zadania gminy

Ustawodawca określa szeroki zakres kompetencji gminy. Zalicza do nich wszystkie sprawy publiczne o lokalnym znaczeniu, które nie są zastrzeżone przez ustawy do kompetencji innych podmiotów. I tak do kompetencji gminy należy: regulowanie ładu przestrzennego, gospodarki terenowej i ochrony środowiska.

Organy gminy są odpowiedzialne za gminne drogi, mosty, ulice i place, a także za organizację ruchu drogowego. Gmina odpowiada za gospodarkę komunalną, a więc za wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, za usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych oraz sprawy zaopatrzenia w energie elektryczna i cieplną.

Do kompetencji gminy należy ochrona zdrowia, lokalny transport zbiorowy, pomoc społeczna oraz komunalne budownictwo mieszkaniowe. Gmina odpowiada za stan oświaty na szczeblu przedszkolnym, w szkołach podstawowych oraz za pracę placówek oświatowo – wychowawczych. Do zadań gminy należy troska o kulturę, w tym o biblioteki komunalne oraz inne placówki upowszechniania kultury.

Mieszkańcy gminy mogą rozliczać swych radnych i organy wykonawcze gminy za stan targowisk i hal targowych, za stan zieleni komunalnej i prowadzenie zadrzewień oraz za działalność i stan cmentarzy komunalnych.¹⁴ Również porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa, a także utrzymanie obiektów gminnych i innych urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych to zadanie gminy.

Według obowiązującego modelu normatywnego tworzenie jednostek pomocniczych gminy jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem gmin. Jedyną gminą w Polsce, co, do której ustawodawca postanowił o obowiązku utworzenia jednostek pomocniczych, jest miasto stołeczne Warszawa.

Ściśle rzecz biorąc, w gminie tej obowiązkowe jest utworzenie jednego rodzaju jednostek pomocniczych – dzielnic.¹⁵

Jednostki pomocnicze gminy

Jednostki pomocnicze gminy nie mają odrębnej od gminy podmiotowości prawnej. Organ stanowiący gminy może utworzyć, tak jak zaproponował ustawodawca, jednostki pomocnicze o nazwach:

• sołectwo;

• dzielnica;

• osiedle.

Zdaniem Pawła Chmielnickiego, który w 2004 roku opublikował „Komentarz do ustawy o samorządzie gminnym” rada gminy może jednak utworzyć także zupełnie inne jednostki pomocnicze. Tak, więc zdaniem autora można:
„(…) tworzyć jednostki pomocnicze o innych nazwach obok jednostek »ustawowych«, albo tworząc je, całkiem pomijać jednostki przewidziane w ustawie. Ustawodawca pozostawił w tym zakresie organom gmin swobodę regulacji”.¹⁶

Autor uważa również w rozdziale książki „Prawo samorządu terytorialnego”, że:
„Kwestie związane z nazewnictwem użytym przez radę gminy nie mają znaczenia wyłącznie prestiżowego, tradycjonalnego czy porządkującego. Nadanie jednostce pomocniczej innej nazwy niż »sołectwo«, »dzielnica« czy »osiedle« wiąże się, bowiem z uwolnieniem od ustawowych wymagań, co do ich ustroju wewnętrznego. Z utworzeniem jednostki pomocniczej o konkretnej nazwie ustawodawca związał, bowiem określone konsekwencje prawne w postaci narzuconej z góry struktury organizacyjnej, a nawet zasad wyborów. W początkowym okresie obowiązywania ustawy samorządu terytorialnego obowiązywało ograniczenie tworzenia sołectw tylko do gmin wiejskich¹⁷, zaś dzielnice i osiedla mogły być tworzone wyłącznie w gminach miejskich.”¹⁸

Obecnie podział jednostek pomocniczych na jednostki gminy na jednostki typu wiejskiego, czyli sołectwa, kolonie, przysiółki, oraz miejskiego: dzielnice, osiedla kwartały, okręgi nie jest normatywnie zabroniony. W tym miejscu warto podkreślić, że uzyskanie statusu jednostki pomocniczej może ułatwić uzyskanie praw miejskich przez te część terytorium gminy.

Jak podkreśla Paweł Chmielnicki w cytowanej powyżej publikacji:
„Dla uzyskania praw miejskich jednostka osadnicza nie musi mieć statusu odrębnej gminy, miastem może być zaledwie część gminy.”¹⁹

Reasumując jednostki pomocnicze są strukturami dobrowolnymi, które mogą wykonywać, w zależności od woli rady gminy, zarówno zadania obowiązkowe, jak i nieobligatoryjne. Organy jednostek pomocowych mogą wypełniać niemal każdą funkcję administracji.

Demokratyczna organizacja samorządu terytorialnego

Niezbywalną cechą samorządu jest jego demokratyczna organizacja wewnętrzna przeciwstawiana strukturom autorytarnym, hierarchicznym, opartym na zwierzchnictwie. Nieprzypadkowo samorząd terytorialny postrzegany jest jako jeden z mierników demokracji poszczególnych narodów, a Polska na samym początku odbudowy państwa demokratycznego, tj. już 8 marca 1990 roku reaktywowała samorząd terytorialny na swym terytorium.

Samorząd terytorialny z definicji jest instytucja polityczna, która ma konstytucyjny i ustawowy obowiązek zapewnienia każdej jednostce równego udziału w oddziaływaniu na decyzje publiczne, podejmowane przez lokalnych decydentów. Myśl ta bywa wyrażana różnymi terminami, ale z zachowaniem istoty sprawy.

„Wybory do organów stanowiących są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym”.²⁰

W definicji Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego²¹ powiązano samorząd z interesami mieszkańców. Prawo społeczności lokalnych do kierowania i zarządzania istotną częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców jest realizowane przez rady i zgromadzenia, w których skład wchodzą członkowie wybierani w wyborach wolnych, tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych, i które mogą dysponować organami wykonawczymi im podlegającymi. Przepis ten nie wyklucza możliwości odwołania się do zgromadzeń obywateli, referendum lub każdej innej formy bezpośredniego uczestnictwa obywateli, jeśli ustawa dopuszcza takie rozwiązanie.²² Podobnie zredagowany jest artykuł 2 ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw.²³

Teresa Rabska w artykule zatytułowanym „Możliwości zmian ustawy samorządowej” podkreśla, że samorząd ma własną organizację o charakterze przedstawicielskim, pozostającą pod kontrolą tej grupy społecznej, która ją wybrała.²⁴ Z powyższego punktu widzenia – tj. obowiązku równego traktowania swoich członków – samorząd, w tym samorząd terytorialny, jest bliski innym instytucjom życia publicznego demokratycznego państwa prawa, czyli związkom zawodowym, partiom politycznym, zgromadzeniom, stowarzyszeniom.²⁵

Elementami demokratycznej organizacji jednostki samorządu terytorialnego jest zarówno funkcjonowanie organów przedstawicielskich, na przykład rady, sejmiku, wójta gminy, zarządu, jak i demokracji bezpośredniej, tj. referendum lokalnego, fakultatywnego²⁶ i obligatoryjnego zasięgania opinii mieszkańców przed podjęciem niektórych decyzji przez uprawnione organy czy też zebranie wiejskie grupujące wszystkich wyborców z terenu sołectwa. Jak stanowi artykuł 61 ustawy 1 Konstytucji RP:

„obywatel ma prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa”.²⁷

Polska polityka zagraniczna po 1989 roku

Charakterystyka sytuacji międzynarodowej Polski w 1989 roku.

Rok 1989 był przełomowy dla Polski pod bardzo wielu względami. Dotyczy to w równej mierze polityki wewnętrznej, w której do głosu doszły siły opozycyjne i został skonstruowany pierwszy demokratyczny rząd pod przywództwem Tadeusza Mazowieckiego jako premiera, jak i polityki zewnętrznej. Nastąpiło uniezależnienie państwa polskiego od ZSRR, co rodziło bardzo poważne konsekwencje polityczne – Polska zyskała możliwość samodzielnego kształtowania swojej polityki wewnętrznej i zewnętrznej – jak i gospodarcze – zerwaniu uległy stare więzy gospodarcze powstałe w wyniku powiązań w ramach Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. RWPG została rozwiązana formalnie w 1991 roku, ale faktycznie już wcześniej polska gospodarka straciła ogromny rynek zbytu, jakim było ZSRR.

Polska niemal natychmiastowo wkonała zwrot w kierunku państw Zachodu. Te jednak traktowały nasz kraj z rezerwą, wciąż bojąc się reakcji ZSRR, a potem Rosji, która mogłaby przeciwstawić się rozszerzaniem zachodniej strefy wpływów. Nikt nie chciał drugiej zimnej wojny, więc Polska musiała radzić sobie sama w trudnych, pierwszych latach niepodległości. Najpilniejszymi problemami, przed którymi stanęła młoda III Rzeczpospolita Polska były:

-    uregulowanie stosunków z ZSRR, w szczególności doprowadzenie do wycofania wojsk radzieckich z terytorium Polski
-    unormowanie relacji z sąsiadami Polski. Sytuację komplikował fakt, że w 1989 roku Polska sąsiadowała z trzema państwami: NRD, ZSRR i Czechosłowacją. W 1993 nie było już na mapie świata żadnego z tych państw, a Polska sąsiadowała już z siedmioma pastwami: Rosją, Litwą, Białorusią, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami. Szczególnie ważne były rozmowy z Niemcami i ZSRR (Rosją)
-    Nawiązanie przyjaznych stosunków z państwami zachodnimi i zasygnalizowanie chęci integracji ze strukturami atlantyckimi

1989-1992

    Polska polityka zagraniczna w tych latach była kierowana przez ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego. Minister, nazywany „Leszkiem Balcerowiczem polskiej dyplomacji”, wylansował i wcielił w życie koncepcję dwutorowości wobe państw byłego ZSRR. Przy jednoczesnym wsparciu ruchów niepodległościowych na Litwie, Ukrainie i Białorusi, Polska starała się zachować mozliwie poprawne stosunki z Moskwą. Polityka taka okazała się skuteczna  – za naszą wschodnią granicą powstały cztery nowe, niepodległe państwa, a negocjacje w sprawie wyprowadzenia wojsk rosyjskich z Polski zakończyły się pełnym sukcesem strony polskiej w 1992 roku.
    Jednocześnie Polska nawiązała przyjazne stosunki ze swoimi sąsiadami, czego wyrazem były Traktatu o przyjaznej i dobrosąsiedzkiej współpracy. Traktat taki został podpisany w 1991 z Niemcami, a w 1992 z Rosją. Najpóźniej, bo dopiero w 1994 podpisano taki traktat z Litwą.

1992-1999

    Po unormowaniu naszych stosunków z Rosją i innymi byłymi republikami radzieckimi, priorytetem dla naszej polityki zagranicznej stały się negocjacje w sprawie integracji naszego kraju ze strukturami atlantyckimi – głównie NATO i UE. Początkowa rezerwa, z którą traktowały nasz kraj państwa zachodu ustępowała wraz z dalszym słabnięciem pozycji Rosji na arenie międznarodowej. Kiedy zaś nasze starania o udział w Sojuszu Pólnocnoatlantyckim poparły oficjalnie Niemcy i USA, akcesja stała się tylko kwestią czasu. W 1997 roku rozpoczęto rokowania akcesyjne, a uroczyste przyjęcie do NATO Polski, Czech i Węgier odbyło się 12 marca 1999 (uwaga: w tym roku [2009] mija więc dziesiata rocznica tego wydarzenia). Data ta stała się kolejnym, obok 1989 roku, symbolem uniezależnienia się Polski od wpływów Moskwy.
    Jednocześnie Polska dążyła do integracji z Unią Europejską. Co do jej potrzeby panował w Polsce powszechny consensus polityczny, co bardzo ułatwiało prowadzenie negocjacji. Rozpoczęły się one już w 1990 roku, a już w 1991 Polska podpisała Układ Europejski, czyli dokument potwierdzający chęć integracji ze strukturami Wspólnot Europejskich i zapoczątkowujący współpracę. Wszedł on w zycie w 1994 roku. W 1997 w Luksemburgu zapadła decyzja o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych.

1999-2004

    Właśnie stosunki z Unią Europejską wypełniły kolejne pięć lat naszej polityki zagranicznej. Polsce stosunkowo szybko udało się zamknąć wszystkie rozdziały negocjacji akcesyjnych, co nastąpiło już w 2002 roku. Otworzyło to drzwi do podpisania traktatu akcesyjnego. Wcześniej musiały go jdnak ratyfikowac wszystkie kraje członkowskie Unii, a także musiał zostać zaakceptowany w ogólnopolskim referendum. Wszystkie te warunki zostały spełnione. Polska podpisała więc traktat akcesyjny 16 kwietnia 2003 roku w Atenach.
1 maja 2004 roku, Polska wraz z 9 innymi państwami stała się pełnoprawnym członkiem UE.

2004-obecnie

    Obecnie priorytetem polskiej polityki zagranicznej stało się umocnienie naszej pozycji w strukturach Unii Europejskiej oraz rozwijanie przyjaznych stosunków z państwami regionu. W 2008 roku Polska przystąpiła do Układu z Schengen. Granice wewnątrzunijne z niemcami, Czechami, Słowacją i Litwą zostały więc otwarte. Podstawowe kierunki polskiej polityki zagranicznej pozostają więc niezmienione od 1989 roku.

Problemy i wyzwania polskiej polityki zagranicznej

    Do 2004 roku cele naszej polityki zewnętrznej były dość jasne i oczywiste: priorytetem pozostawała integracja ze strukturami atlantyckimi. Natomiast po 1 maja 2004 Polska musiała stanąc przed nowymi wyzwaniami i problemami. Najważniejszym jest umacnianie naszej pozycji w organizacjach międzynarodowych – głownie NATO i UE. To dlatego zaangażowaliśmy się w NATO-wską interwencję w Afganistanie w 2001 roku. Realizując tradycyjny, proamerykański nurt naszej polityki wzięliśmy udział, w latach 2003-2008 w misji irackiej, pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych. Po 2004 roku jednak został utracony consensus wewnętrzny dotyczący polityki zagranicznej. W latach 2005-2007 nastąpiło nawet zaostrzenie stosunków z Rosją i Niemcami. Obecnie zaś, polityka zewnętrzna naszego kraju jest paraliżowana przez rozbicie władzy wykonawczej na dwa ośrodki: rządowy i prezydencki, które maja różne, czasami nawet przeciwstawne, koncepcje prowadzenia polityki zagranicznej. Odbija się to negatywnie na skuteczności i efketywności tej polityki.

Ważne daty:

1989 – Polska odzyskuje suwerennośc
1991 – Polska podpisuje Układ Europejski
1992 – wojska rosyjskie opuszczają Polskę
1999 – Polska wstepuje do NATO
2004 – Polska wstępuję do UE

Ochrona praw człowieka w Polsce

- Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich. Gwarancje takie zawarte są w aktach prawnych, spośród których największe znaczenie ma Konstytucja RP, uchwalona w 1997 roku. Zgodnie z nią, "przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych". Konstytucja RP zapewnia także obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych "wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury".

- Regulacja konstytucyjna poświęcona problematyce praw człowieka jest bardzo rozbudowana. Przede wszystkim ujęta została w rozdziale II Konstytucji RP. Jednak przepisy odnoszące się bezpośrednio do statusu jednostki zawarte są również we wstępie (preambule), rozdziale I (Rzeczpospolita) oraz XI (Stany nadzwyczajne).

- Prawa o wolności zapisane w Konstytucji RP zostały podzielone na prawa i wolności człowieka – przysługujące wszystkim ludziom oraz prawa i wolności obywatela – przysługujące tylko obywatelom polskim.

Zaskarżenie na drodze sądowej

- Każdy obywatel ma prawo zastosowania środka odwoławczego w postaci rewizji czy zażalenia.

- Sądy rejonowe rozstrzygają większość spraw karnych, cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych, gospodarczych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

- Sądy okręgowe stanowią pierwszą instancję w sprawach o zbrodnie, o ochronę praw autorskich, dóbr osobistych, rozwodów itp. Oraz kontrolują i rozpatrują prawidłowość podjętych rozstrzygnięć sądów rejonowych, jako II instancja.

- Od orzeczeń sądów okręgowych można się odwołać do sądu apelacyjnego.

- Rozpoznawanie kasacji orzeczeń sądowych oraz nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania należy do Sądu Najwyższego.

Skarga do Trybunału Konstytucyjnego

- Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przewiduje artykuł 79 ustawy 1 Konstytucji RP.

- Szczegółowe uregulowania zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 o Trybunale Konstytucyjnym.

- Skargę konstytucyjną sporządzić dla skarżącego wyłącznie adwokat lub radca prawny.

- Jej przedmiotem może być wyłącznie akt normatywny. W skardze konstytucyjnej można kwestionować tylko regulację prawną, która była podstawą danego orzeczenia.

- Trybunał konstytucyjny rozpoznaje takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP

- Skargę należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

- Skarga musi zawierać informacje ogólne (miejsce i datę sporządzenia, imię, nazwisko i adres skarżącego oraz jego pełnomocnika), określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej (dokładne określenie skarżonego aktu normatywnego oraz wskazanie przepisów konstytucji, które zostały naruszone), określenie podstawy skargi konstytucyjnej (m. in. Wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw oraz wolności osobistych, przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia oraz dowodzących iż skarżący wyczerpał wszystkie przysługujące mu środki zaskarżenia i odwoławcze) oraz uzasadnienie zarzutu niezgodności z konstytucją.

Wniosek o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich

- Każdy obywatel ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, z wnioskiem o pomoc w obronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

- O pomoc może zwrócić się obywatel, cudzoziemiec, który znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także osoba prawna, organizacje społeczne i organ samorządu.

- Rzecznik Praw Obywatelskich może także podjąć czynności z własnej inicjatywy.
- Rzecznik może wybrać jeden z trzech trybów działania: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru lub prokuratury lub zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK-owi przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.

- Prowadząc własne postępowanie, rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, zażądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje społeczne, samorządowe, osoby prawne itd.

- Zakres uprawnień RPO nie obejmuje podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw obywatelskich.

- Rola rzecznika polega na zwracaniu uwagi na przypadki naruszania praw i wolności obywateli oraz wszczynania przewidzianych przez prawo trybów postępowania, zmierzających do usunięcia nieprawidłowości

- Może on występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej bądź wydanie lub zmianę aktów prawnych niższych niż ustawa.

- Rzecznik Praw Obywatelskich ma również prawo zwrócić się do Trybunału konstytucyjnego o uznanie aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją.
-
Może także formułować i przedstawiać odpowiednim organom opinie i wnioski dotyczące ich działalności, jeśli są one związane ze sferą praw i wolności człowieka.

- Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich powinien zawierać: informacje ogólne (imię i nazwisko, adres), określenie przedmiotu wniosku oraz potwierdzenie zasadności zarzutów.

Polska przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu

- Prawo wniesienia skargi indywidualnej ma każda osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa osób, które są ofiarami naruszenia praw zawartych w Konwencji i protokołach.

- Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu powinna zawierać strony postępowania (skarżący oraz przeciwko komu kierowana jest skarga), oświadczenie dotyczące stanu faktycznego, oświadczenie o domniemanych naruszeniach konwencji wraz z uzasadnieniem, oświadczenie dotyczące środków odwoławczych podjętych przed władzami państwowymi, oświadczenie dotyczące żądań skarżącego, oświadczenie dotyczące postępowania przed innymi organami międzynarodowymi jak również wykaz załączonych dokumentów, datę oraz podpis.

Skarga do Komitetu Praw Człowieka ONZ

- Każdy obywatel, którego państwo ratyfikowało Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz pierwszy artykuł protokołu fakultatywnego, może zwrócić się do Komitetu Praw Człowieka z indywidualną prośbą o rozpatrzenie skargi dotyczącej naruszenia jego praw

- W razie stwierdzenia dopuszczalności, czy zasadności skargi, komitet może zażądać wyjaśnień od pozwanego państwa oraz zwrócić się z prośbą o naprawienie szkody.

- Komitet nie posiada jednak żadnych możliwości prawnych, by wyegzekwować respektowanie praw zapisanych w paktach.

- Skuteczność występowania do komitetu wynika jednak z wysokiego autorytetu jego opinii na arenie międzynarodowej.

Początki działalności organizacji obywatelskich

Procesy demokratycznych przemian w Polsce, które miały miejsce począwszy od roku 1989 umożliwiły Polsce, pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych. Pierwsze organizacje i ruchy obywatelskie, stawiające sobie za cel działania, obronę praw człowieka, zaczęły powstawać po uchwaleniu aktu końcowego KBWE w 1975 roku. Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały w reakcji na represje władz państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym zadaniem KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Kolejnym ugrupowaniem opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), działający w latach 1977-1981. Ruch widział możliwość realizacji stawianych sobie celów poprzez zmiany ustrojowe, zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR. Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński w Polsce, który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE. Pogarszająca się pod koniec lat 70. sytuacja polityczna i ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez opozycyjnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych. W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było utworzenie, za zgodą władz, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Prowadzenie w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało oficjalną aktywność organizacji obywatelskich i pracowniczych, zmuszając je do prowadzenia w podziemiu działalności na rzecz praw człowieka. Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla poczynań opozycji demokratycznej w Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla przywódcy "Solidarności" i późniejszemu prezydentowi Rzeczypospolitej - Lechowi Wałęsie.

Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka w Polsce

- Polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego
w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce - niezależny instytut edukacyjno-badawczy.

Sposób dochodzenia własnych praw w kraju

- W Polsce gwarancje ochrony wolności i praw zostały określone w Konstytucji w podrozdziale o takim samym tytule. Na podstawie art. 77 ust. 2, podstawowym środkiem dochodzenia własnych praw i wolności jest niczym nieograniczona oraz przed nikim nie zamknięta droga sądowa.

- W polskim systemie sądowym i administracyjnym obowiązuje dwuinstancyjność. Oznacza to, że wszystkim obywatelom przysługuje prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych przez organ pierwszej instancji.

- Równocześnie każdy obywatel może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich praw i wolności naruszonych przez organy władzy publicznej.

- Poszkodowani mają również prawo wnoszenia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny orzekł lub podjął decyzję naruszającą ich prawa lub wolności.

- Obywatelowi przysługuje prawo do rekompensaty, jeżeli organ władzy publicznej poprzez działania niezgodne z prawem wyrządził mu szkodę.

Bezpieczeństwo militarne Polski

Problem bezpieczeństwa militarnego Polski

„Powszechnym, przyjętym kryterium bezpieczeństwa jest własny potencjał obronny połączony z układami sojuszniczymi, zapewniającymi skuteczne odstraszanie potencjalnego napastnika.”¹
Jan Nowak – Jeziorański

Na przełomie XX i XXI wieku świadomość i marzenie o szczęśliwej przyszłości narodów, zostały zdeterminowane przez troskę o bezpieczeństwo, a poszukiwanie dróg i środków zapewnienia bezpieczeństwa stało się priorytetowym dążeniem wszystkich rządów i organizacji międzynarodowych. Złudne i naiwne okazały się proroctwa o odejściu do historii tragedii wojen światowych i blisko półwiecza życia na krawędzi wojny nuklearnej w XX wieku, wyrażone w tezach: F. Fukuyamy: Koniec historii i B. Clintona: Po pierwsze gospodarka głupcze.²

Pojęcie bezpieczeństwa narodowego

Bezpieczeństwa narodowego nie sposób przedstawić i zrozumieć bez wprowadzenia do pewnego systemu pojęć. Według H. Kissingera pojęcie bezpieczeństwa stanowi współcześnie fundament ludzkiego działania.³

Pierwotnym znaczeniem etymologicznym jest określenie bezpieczeństwa państwa jako stanu:

• Stan niezagrożenia, spokoju pewności⁴;

• Wolność od zagrożeń⁵;

• Wolność od zagrożeń, strachu lub ataku⁶.

Początki edukacji obronnej Polski

Początki edukacji obronnej w Polsce to okres po I wojnie światowej. Konieczność podjęcia kwestii edukacji obronnej spowodowała potrzeba rozwoju środków walki i zmiana sposobów jej prowadzenia. Truizmem jest stwierdzenie, że dawniej wojny to w praktyce następujące po sobie pojedyncze bitwy.⁷

Pierwsze użycie samolotu w celach militarnych

Zjawisko frontu i zaplecza wystąpiło wyraźnie w czasie I wojny światowej, wówczas to kraje walczące przestawiały całą produkcję narodową na potrzeby wojny. W czasie I wojny światowej pojawiły się już pierwsze symptomy zagrożenia zaplecza, spowodowane pojawieniem się nowego środka walki – samolotu.

Pierwsze bomby zrzucone na Paryż, Londyn, Piotrogród i Freiburg unaoczniły fakt, że istnieje możliwość przenikania na głębokie zaplecze walczących stron i niszczenie tam ważnych obiektów wojskowych i cywilnych. Dodatkowym czynnikiem decydującym o konieczności wprowadzenia wojny obronnej było użycie broni chemicznej (gazów). W tej sytuacji coraz bardziej widoczna stawała się konieczność stworzenia systemu obrony kraju.

Czynnikiem, który zintensyfikował działania państw nad ochroną własnego terytorium stało się utworzenie wojsk powietrzno–desantowych i możliwość przerzucania ich przez wroga na tyły przeciwnika. Powyższe Czynniki przyczyniły się do powstania różnorakich koncepcji obrony terytorium kraju, w zakresie terytorialnej i cywilnej.

Edukacja zmierzająca do wypracowania koncepcji obronności kraju była różnie określana w zależności od państwa, który ją opracował, w rezultacie sprowadzała się do tego samego celu – przygotowania całego państwa i społeczeństwa do obrony kraju.

W okresie międzywojennym w prawie wszystkich krajach europejskich funkcjonowały różne formy przysposobienia wojskowego. W II Rzeczypospolitej w zakresie edukacji patriotyczno – obronnej realizowano hasła „naród pod bronią”. W ramach organizowanych szkoleń przygotowywano ludność do obrony przeciwlotniczej – w skrócie plot i przeciwgazowej – pgaz. Szkolenia obejmowały działania organizacyjne ludności cywilnej związane z jej funkcjonowaniem w czasie wojny.

W okresie 1918 – 1939, w państwie polskim przysposobieniem wojskowym zajmowały się:

• instytucje państwowe w tym wojsko;

• szkoły;

• organizacje paramilitarne i społeczne.

Gdy Polska wchodziła w okres niepodległości w 1918 roku panowała trudna sytuacja zarówno gospodarcza jak i ekonomiczna. Dostrzegając znaczenie edukacji obronnej dla kształtowania morale mas żołnierskich, nie zawsze do końca świadomych stopnia zagrożenia ojczyzny, władze państwowe i wojskowe znaczny nacisk kładły na jej prowadzenie w skali całego społeczeństwa. W działalności wychowawczej nawiązywano do doświadczeń i tradycji z okresu powstań narodowych, jak i walk na frontach I wojny światowej, szczególnie podkreślając potrzebę dyscypliny oraz wychowania moralnego.

W przyjętym już wówczas programie edukacyjnym starano się, poprzez wojskową służbę oświatowo–wychowawczą, poszerzyć wiadomości z zakresu historii Polski.

Program zawierał, między innymi tematy dotyczące tradycji oręża polskiego oraz powinności żołnierza i obywatela gotowego do oddania życia w obronie zagrożonej ojczyzny. Praktyczną szkołę przyspieszonej edukacji militarnej społeczeństwa stanowiły walki prowadzone o granice II Rzeczypospolitej. Jednak po wojnie, zauważono znaczne osłabienie dotychczasowego zainteresowania wojskiem i sprawami armii. Brakowało przede wszystkim koordynacji działań, pomiędzy wojskiem a społeczeństwem, społecznego nagłośnienia oraz tworzenia właściwych rozwiązań instytucjonalnych i programowych.

Brak właściwego postrzegania przez społeczeństwo edukacji obronnej spowodowało wprowadzenie planowej, szeroko zakrojonej akcji edukacji społeczeństwa pod względem obronnym. Działalność aparatu oświatowego w armii uregulowano w rozkazie ministra spraw wojskowych z 24 maja 1919 roku, określającym całokształt pracy oświatowo–wychowawczej. Zadania dydaktyczne przekazano Departamentowi Naukowo–Szkolnemu Ministerstwa Spraw Wojskowych. W latach 1921–1926 nie zdołano jednak wypracować w instytucjach państwowych jednakowych zasad edukacji obronnej społeczeństwa. Władze państwowe postanowiły pozbyć się tego obowiązku, przerzucając odpowiedzialność na wojsko oraz organizacje społeczne. Wojsko koncentrowało uwagę na żołnierzach przekazując również wiedzę obywatelską, w której mieściła się wiedza obronna odnosząca się do całego społeczeństwa. Znacznie mniej uwagi wojsko przywiązywało do edukacji młodzieży w tym zakresie. W grudniu 1922 roku ukazało się wspólne rozporządzenie ministrów spraw wojskowych oraz wyzwań religijnych i oświecenia publicznego o wprowadzeniu przedmiotu „przysposobienie rezerw” do programu szkół średnich i do profilu ogólnokształcącego i zawodowego. W oparciu o rozporządzenie przystąpiono do tworzenia Hufców Szkolnych dla młodzieży męskiej mającej ukończone 16 lat. Kierownictwo hufca spoczywało w rękach kierownika wojskowego, wyznaczone przez władze szkolne za zgodą władz wojskowych. Oznaczało to, że resort wojskowy przejął kierownictwo nad edukacją obronną młodzieży szkół średnich. Realizację tego przedsięwzięcia przekazano terenowej administracji wojskowej.

Wzrost zainteresowania wojska koordynowaniem edukacji obronnej społeczeństwa nastąpił w 1924 r., kiedy w Oddziale III Sztabu Generalnego WP utworzono Wydział Stowarzyszeń Wojskowo–Wychowawczych. Ustanowiono stanowiska referentów stowarzyszeń wojskowo–wychowawczych. Związki techniczne i oddziały dostały wytyczne do udzielania pomocy organizacjom i stowarzyszeniom społecznym zajmującym się edukacją obronną społeczeństwa. Dobierając treści i formy pracy w formacjach przysposobienia wojskowego, Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego (PUWF i PW) oraz podległe mu ogniwa, dążyły do upowszechnienia wiedzy obronnej w społeczeństwie i zainteresowania jak najszerszej jego kręgów problematyką wojskową. Obok ogólnego przysposobienia wojskowego starano się także prowadzić edukację specjalistyczną, mieściło się w niej przygotowanie: lotnicze, radiotelegrafistów, konne i narciarskie.

Analizując system oświaty w ówczesnej Polsce (1918–1925), należy powiedzieć, iż był to okres prób i eksperymentów prowadzonych w oświacie szczególnie w dziedzinie kształcenia obronnego. Dopiero w 1927 roku po utworzeniu Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia wojskowego, nadano przysposobieniu wojskowemu społeczeństwa RP zorganizowanego charakteru. Wydana 13 grudnia 1927 r. „Instrukcja wyszkolenia oddziałów przysposobienia wojskowego”, definiowała cele, treści i zakres prowadzonej działalności, a także precyzowała rzeczowe uwarunkowania edukacji obronnej. Dzieliło się ono na przysposobienie wojskowe: młodzieży szkolnej, młodzieży akademickiej, młodzieży pozaszkolnej, rezerwistów oraz kobiet. Sprecyzowane zostały następujące działy prowadzonej działalności:

• wychowanie obywatelskie;

• wychowanie wojskowe;

• wychowanie fizyczne;

• wyszkolenie wojskowe.

Przysposobienie wojskowe młodzieży szkolnej było obowiązkowym przedmiotem nauczania w trzech kolejnych latach gimnazjum i liceum. Objęci nim byli uczniowie szkół zawodowych i rzemieślniczych oraz szkół średnich. Przysposobienie wojskowe w szkołach zawodowych i rzemieślniczych przygotowywało uczniów, jako kandydatów na podoficerów, a w szkołach średnich na kandydatów na oficerów zawodowych i rezerw.

Celem przysposobienia wojskowego kobiet było przygotowanie ich do działalności społecznej i pełnienia funkcji pomocniczych w wojsku, np. w służbie sanitarnej, oświatowej, łączności, administracji.

W latach 1928–1938 w ramach edukacji obronnej społeczeństwa uwaga koncentrowana była na przysposobieniu wojskowym. Przede wszystkim prowadzono prace z młodzieżą męską przedpoborową. Niestety znacznie mniej uwagi poświęcono na edukację obronną całej ludności, zwłaszcza tej nie podlegającej służbie wojskowej. Inspiratorem i organizatorem wszystkich poczynań w społecznej edukacji było Wojsko Polskie. Zarządzenie Ministra Wyznań Religijnych I Oświecenia Publicznego oraz Ministra Spraw Wojskowych z 10 września 1937 roku w sprawie organizacji przysposobienia młodzieży szkolnej do obrony kraju m.in. głosiło, że jest to podstawowe zadanie pracy wychowawczej w szkole.

Niezwykle ważną rolę w okresie Drugiej Rzeczpospolitej, jak i w czasie II wojnie światowej odgrywają stowarzyszenia społeczne, głównie zaś związki młodzieży i organizacje o charakterze paramilitarnym. To właśnie „Strzelcy”, „Sokoliki”, harcerze i „Peowiacy”, a także członkowie innych stowarzyszeń w latach 1914–1918 i 1920, w powstaniach śląskich i w 1939 roku, przekazali armii setki tysięcy wstępnie przeszkolonych, gotowych do wypełniania obowiązków żołnierzy.

W dziedzinie edukacji obywatelskiej przedstawiciele sfer oświatowych, którzy brali udział w pracach Rady Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego, ukierunkowywali odpowiednio szkolne programy nauczania i wychowania. Inspirowano też powstawanie stowarzyszeń i określano ich zakres programowy. Terenowa struktura PUPW i WF (Państwowy Urząd Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego), koordynowały w tym zakresie współdziałanie stowarzyszeń i gwarantowała optymalne wykorzystanie kadry, bazy i środków materiałowo–finansowych.

Funkcjonowanie systemu możliwe było dzięki odpowiednim regulacjom prawnym. Prawo o stowarzyszeniach – zawierające kwalifikacje organizacji społecznych pod względem ich pożyteczności dla państwa – dawało „Stowarzyszeniom Wyższej Użyteczności” – pewne przywileje, w tym dom korzystania z pomocy państwa. Z drugiej zaś strony zapewniała nadzór czynników państwowych nad realizacja przez nie zadań państwowych. Oprócz tego ustawa o obronie kraju, stwarzała możliwość prowadzenia przysposobienia wojskowego poza siłami zbrojnymi, a ustawy budżetowe uwzględniały w ramach innych resortów środki na prowadzenie specjalistycznego Przysposobienia Wojskowego (np. pocztowego, kolejowego) w resortach przewidzianych do militaryzacji.

Najliczniejszą spośród organizacji prowadzących przysposobienie wojskowe w Polsce był Związek Strzelecki „Strzelec”. Miał przygotowywać młodzież do służby wojskowej, wychowywać ją w duchu patriotycznym i obywatelskim, szerzyć znajomość historii Polski i tradycji oręża polskiego, przybliżyć młodzieży zdobycze nauki i techniki. Duże znaczenie w popularyzowaniu wiedzy obronnej miał też Związek Halerczyków, Związek Dowborczyków oraz Związek Harcerstwa Polskiego.

22 września 1926 powołano do życia Junackie Hufce Pracy pod kierownictwem armii. Realizowały one kurs przysposobienia wojskowego i program oświatowo wychowawczy opracowywany przez wojsko.

Działalność wychowawczą i przysposobienie wojskowe realizowały również liczne związki kombatanckie – Federacja Polskich Związków Obrońców Ojczyzny, Związek Oficerów Rezerwy, Związek Podoficerów Rezerwy i Związek Rezerwistów.

Odwołując się do polskich doświadczeń historycznych warto zauważyć, że w 1939 roku ustanowiono urząd Głównego Komisarza Cywilnego przy Naczelnym Dowództwie WP oraz urzędy komisarzy cywilnych przy innych wyższych dowództwach wskazanych przez Naczelnego Wodza.

Poglądy organów odpowiedzialnych za edukację obronną społeczeństwa zmieniały się w miarę kształtowania się nowego ustroju społeczno politycznego Polski po II wojnie światowej. Podstawowym celem edukacji obronnej w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej było ukształtowanie świadomości obronnej obywateli oraz poszerzanie wiedzy służącej stałemu zwiększaniu efektywności działania poszczególnych osób i zespołów ludzkich, organów politycznych, władzy i administracji państwowej w czasie narastania zagrożenia i wojny. Najważniejszą formą edukacji było szkolenie strategiczno – obronne, w ramach, którego organizowano:

• ogólnokrajowe ćwiczenia – stosownie do ustaleń KOK;

• regionalne i międzywojewódzkie ćwiczenia – prowadzone w każdym roku przez Głównego Inspektora Obrony Terytorialnej lub przez Szefa Obrony Cywilnej Kraju;

• inne przedsięwzięcia szkoleniowe – organizowane przez Sekretarza KOR;

• międzysojusznicze ćwiczenia byłego Układu Warszawskiego i Obrony Cywilnej oraz ćwiczenia sztabów i wojsk z udziałem cywilnej kadry kierowniczej jednostek przewidzianych do militaryzacji, formacji obrony cywilnej i ludności.

W 1946 roku w oparciu o dekret Rady Państwa wprowadzono do szkół przysposobienie wojskowe, jako obowiązkowy przedmiot nauczania. W tym samym roku rząd Polski powołał do życia Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W wielu szkołach, zakładach pracy i we wsiach powstawały hufce, a w wielu miejscowościach zorganizowano ośrodki wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. W rok później do wiejskich hufców włączono szkolenie rolnicze i nadano im nazwę hufców przysposobienia wojskowego i rolniczego.

W 1948 roku Sejm uchwalił ustawę o powszechnym obowiązku wychowania fizycznego i przysposobienia wojskowego. Realizację powyższej ustawy powierzono powstałej organizacji „Służba Polsce”. Została ona powołana w 1948 roku. Biuro organizacji znajdowało się w ministerstwie oświaty. Kierowało ono szkoleniem oraz wychowaniem młodzieży w hufcach.
Głównym jej zadaniem było:

• organizowanie udziału młodzieży w realizacji planów gospodarczych kraju;

• wychowanie młodego pokolenia w duchu patriotyzmu, zgodnie z obowiązującym morale;

• szkolenie zawodowe;

• rozwijanie kultury fizycznej;

• przygotowanie do obrony kraju.

W okresie 1945 – 1951 nie było jednolitego programu nauczania z zakresu obrony i ochrony kraju. Dopiero w 1952 roku opracowano i wydano pierwszy jednolity program nauczania przysposobienia wojskowego. Dominowała w nim tematyka szkolenia taktycznego, ogniowego, musztry i regulaminów wojskowych, natomiast powszechna samoobrona ludności potraktowana została marginesowo. W 1952 roku wprowadzono, w ostatnich klasach szkół średnich, obowiązkowy przedmiot nauczania – przysposobienie wojskowe.

Zgodnie z doktrynalnymi założeniami obronnymi Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, wszystkie etapy edukacji narodowej i wychowania obywatelskiego w tym okresie, powinny zawierać pierwiastek obronny. Jednym z podstawowych warunków osiągnięcia celów obrony państwa, oprócz utrzymania w sprawności środków walki zbrojnej, są umiejętności ludzkie i ciągłe ich udoskonalanie. W związku z tym,. 30 stycznia 1952 roku wprowadzono ustawę o powszechnym obowiązku wojskowym. Ustawa ta nakładała na poszczególne ogniwa kierowania i zarządzania obowiązki związane z obronnością kraju i dysponowania zasobami ludzkimi. W latach sześćdziesiątych szczególnego znaczenia nabierała problematyka obrony terytorialnej kraju, a w tym obrony cywilnej. Pojawienie się nowych środków prowadzenia wojny wywołało konieczność powszechnego szkolenia obronnego wszystkich obywateli i przygotowania ich do wykonywania określonych funkcji w systemie obrony państwa. Uznano, że tylko powszechne przygotowanie społeczeństwa do samoobrony może zapewnić odpowiednie warunki dla złagodzenia i przezwyciężenia skutków uderzeń broni masowego rażenia i innych przejawów działalności wroga.

Polskie doświadczenia wykazały, że najlepszym sposobem powszechnego przygotowania obronnego społeczeństwa jest przeszkolenie obronne młodzieży w szkołach. W ten sposób młody obywatel po ukończeniu szkoły i zdobyciu zawodu wchodzi w życie jako członek społeczeństwa z określonym zasobem wiedzy i umiejętności obronnych.

Ustawa z dnia 21 listopada 1967 o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziła przysposobienie obronne młodzieży oraz powszechna samoobronę ludności. Ustawa ta nałożyła na resort oświaty i wychowania oraz na inne ministerstwa, którym podlegają szkoły, obowiązek szkolenia ludności w zakresie powszechnej samoobrony przez objęcie całej młodzieży szkolnej przysposobieniem obronnym zamiast przysposobienia wojskowego.

Przysposobienie obronne realizowane wyłącznie w szkołach średnich nie spełniło zamierzonego celu gdyż część uczniów nie kontynuowała nauki. W 1969 roku w celu objęcia przygotowaniem obronnym całej młodzieży rozpoczęto wdrożenie wychowania patriotyczno – obronnego do szkół wszystkich typów i szczebli. Siódmego stycznia 1977 przewodniczący KOK wydał zarządzenie w sprawie organizacji szkolenia obronnego kierowniczej kadry systemu obronnego PRL. Jest to pierwszy dokument, który określa zasady i formy szkolenia obronnego tej kadry.

Ważną rolę w przygotowaniu kadr kierowniczych resortów i województw spełniało „wyodrębnione wewnętrznie szkolenie obronne kadr”. Wprowadzone ono było w postaci resortowych lub wojewódzkich ćwiczeń kompleksowych (ostatnie ćwiczenia przeprowadzono w 1988 roku) – organizowanych raz na 5 lat; specjalistycznych ćwiczeń, gier decyzyjnych i treningów obronnych – organizowanych corocznie na poszczególnych szczeblach organizacyjnych, w resortach, województwach, gminach i zakładach pracy; a także ogólnoobronnych zajęć zbiorowych prowadzonych w wymiarze 2–3 dni w każdym roku – organizowanych dla tej kadry w formie wykładów, seminariów, dyskusji problemowych, pokazów itp.

Bardzo istotnym elementem edukacji obronnej było szkolenie jednostek przewidzianych do militaryzacji oraz formacji obrony cywilnej. Podstawową formą szkolenia osób posiadających przydziały organizacyjno – mobilizacyjne do tych jednostek, jak i formacji OC, były ćwiczenia. Mogły być realizowane w czasie wolnym od pracy w wymiarze 15 dni w roku. Organizatorami szkoleń formacji obrony cywilnej byli kierownicy zakładów pracy oraz prezydenci miast, naczelnicy miast, dzielnic, gmin.

Przysposobienie obronne młodzieży szkolnej realizowane było w wymiarze 76 godzin lekcyjnych.. Cały proces edukacji społeczeństwa organizowały i sprawowały nad nim kierowniczą drogę naczelne i terenowe ograny polityczne, władzy i administracji państwowej. W zakresie obrony cywilnej główny wysiłek skupiono na przygotowaniu ludności do ochrony przed skutkami użycia ówczesnych środków rażenia, organizacji i prowadzenia akcji ratunkowych, zwalczania klęsk żywiołowych i usuwania ich skutków.

Współczesna edukacja obronna

Współcześnie obrona państwa to kwestia szersza niż problem wyłącznie sił zbrojnych. Uruchomiono w myśleniu o obronności kraju nie tylko siły militarne walczące z przeciwnikiem, lecz także te wszystkie dziedziny życia państwowego i społecznego, które nie biorąc bezpośredniego udziału w walce, powinny przyczynić się do skutecznej obrony państwa. Uruchomienie dodatkowych płaszczyzn życia w obronności kraju wynika ze świadomości tego, że nowoczesna wojna dotyczy całego narodu i terytorium państwa. W związku z tym konieczne jest przygotowanie społeczeństwa pod względem obronnym oraz kształtowanie patriotycznej i obronnej świadomości obywateli.

Przemiany społeczne lat osiemdziesiątych spowodowały zmiany celów i treści kształcenia obronnego młodzieży szkolnej. Programy przysposobienia obronnego nie były w pełni aprobowane przez społeczeństwo. Dominowała w nich tematyka wojskowa i indoktrynacja polityczna. Przykładem braku stabilności treści kształcenia obronnego oraz nikłe koordynacji z systemem edukacji jest fakt, że w latach 1952 – 1990 programy przysposobienia wojskowego i obronnego w szkołach ponadpodstawowych były zmieniane 24 razy. Żadnego programu nie można było, więc zweryfikować w praktyce.

Okres transformacji społeczno – gospodarczej i politycznej zapoczątkowany na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wpłynął na wzmożenie działań dotyczących przewartościowań dotychczasowego systemu edukacji obronnej społeczeństwa polskiego. Przyjęcie nowej doktryny wojennej o wyraźnym charakterze obronnym wpłynęło na przebudowę struktury obronno – militarnej państwa. Odejście od autorytarnego systemu kierowania doprowadziło do konieczności uwzględniania we wszystkich elementach edukacji obronnej udziału najszerszych gremiów wywodzących się ze środowisk cywilnych i wojskowych.

Okres przejścia i przesilenia w Polsce ujawnił wiele zjawisk niekorzystnych dla programowania i realizowania zadań edukacji obronnej. Ujawnione zostały sprzeczne stanowiska na temat istoty bezpieczeństwa i gotowości obronnej społeczeństwa i spowodowały osłabienie działań na ich rzecz.

W czasach integracji Polski z Unią Europejską, starań o członkostwo w NATO oprócz bezpieczeństwa narodowego zaczęto zastanawiać się nad bezpieczeństwem zbiorowym i roli edukacji obronnej w tej mierze. Wynikła potrzeba stworzenia najpełniejszego systemu zapewniającego bezpieczeństwo poszczególnych jego uczestników, a w konsekwencji zachowanie pokoju.

Od momentu wycofania ze szkół podstawowych ( od 1990/1991) przedmiotu przysposobienie obronne i wprowadzenia zastępczo zagadnień z zakresu samoobrony, poziom edukacji obronnej w tych szkołach znacznie się obniżył. Na dobrym poziomie przebiegało kształcenie w ramach przedmiotu przysposobienie obronne w szkołach ponadpodstawowych. Dokształcanie odbywało się również w ramach obozów przysposobienia obronnego w czasie wakacji, niestety coraz mniej funduszy ograniczało edukację prowadzoną w ten sposób.

W zakresie szkolenia obronnego studentów w uczelniach podlegających MEN, od czasu usunięcia w 1991 roku z programu studiów zajęć wojskowych, nie prowadziło się żadnych zajęć z problematyki wojskowej.

W 1995 z inicjatywy ministerstwa obrony narodowej przy Uniwersytecie Warszawskim powstało Studium Bezpieczeństwa Narodowego. Zajęcia obejmowały następujące treści związane z:

• bezpieczeństwem międzynarodowym;

• systemem obronnym Polski i polityką obronną;

• integracją Polski ze strukturami NATO;

• zadaniami ogólno obronnymi, a w tym ekonomiczno obronnymi.

Stosunkowo duży ciężar w sferze przygotowania obronnego kadr, zarówno wojskowych jak i cywilnych, przyjęła na siebie Akademia Obrony Narodowej. Realizuje je do tej pory w ramach: Wyższych Kursów Obronnych, Podyplomowego Studium Operacyjno–Strategicznego, Podyplomowego Studium Obronności Państwa, Zaocznego Podyplomowego Studium Edukacji Obronnej, Zaocznych studiów licencjackich i magisterskich z zakresu zarządzania i marketingu, których program obejmuje również problematykę ekonomiczno–obronną i ekonomiczno–wojskową.

Ponadto źródłem dopływu kadr przygotowanych do kierowania szeroko rozumianą obronnością i realizacji zadań obronnych w RP jest kilkanaście uczelni kształcących studentów z problematyki bezpieczeństwa. Do tych uczelni należy między innymi: Krajowa Szkoła Administracji Publicznej, Wyższe Szkoły Pedagogiczne w Krakowie i Bydgoszczy, Wyższa Szkoła Rolniczo–Pedagogiczna w Siedlcach, Akademia Humanistyczna w Pułtusku. Również programy studiów akademii medycznej i wyższych szkół morskich, obejmują problematykę obronną.

Trudno wymienić wszystkie wnioski nasuwające się po analizie zgromadzonej literatury, ale stwierdzić trzeba, że w skali kraju realizowano wiele ważnych dla umocnienia bezpieczeństwa przedsięwzięć oświatowo wychowawczych i szkoleniowych głównie o charakterze patriotyczno–obronnym. Mimo tego brakowało, przede wszystkim, właściwych uregulowań prawnych, koordynacji działań, społecznego nagłośnienia oraz tworzenia potrzebnych rozwiązań strukturalnych i rzeczowych, stosownie do zmieniającej się sytuacji politycznej, militarnej i ekonomicznej. We współczesnym świecie stale rośnie znaczenie edukacji obronnej jako szansy ludzkości w dążeniu do zapewnienia pokoju, wolności i sprawiedliwości społecznej.⁸ Nadzieje, jakie wiąże się z przemianami w teorii i praktyce edukacyjnej są wyjątkowo duże, ale ich realizacja wymaga wielu zmian w świadomości pedagogicznej zarówno wykładowców przedmiotu edukacja obronna, jak przedstawicieli władz. Tym bardziej, że współczesny kształt bezpieczeństwa obejmuje bardzo wiele zjawisk, faktów, procesów i zależności, które mają nie tylko wymiar personalny i strukturalny w obrębie regionu lub kraju, ale także odnoszą się do przemian cywilizacyjnych i kulturowych w świecie. System bezpieczeństwa to przede wszystkim kwestia edukacji obronnej przeprowadzanej w państwie. Zgodnie z założeniami edukacji obronnej władze RP wdrażają szereg procesów oświatowych i wychowawczych, wpływających na jednostki i grupy społeczne. Procesy te maja na celu spowodować rozwój i aktywność społeczeństwa ukierunkowaną na kształtowanie systemu wartości istotnego dla bezpieczeństwa państwa i obywateli. Rozwijane są również zagadnienia obrony cywilnej, której zadania obejmują według standardów europejskich samoochronę, budowę obiektów ochronnych, ochronę w przypadku klęsk żywiołowych.

Transformacja ustrojowa w Polsce, a wraz z nią dokonujące się przemiany polityczno – gospodarcze spowodowały szereg zmian w dotychczas funkcjonującym systemie edukacji w państwie polskim. Zgodnie z obowiązującym na ten okres prawem w Polsce funkcjonuje pięć ośrodków decyzyjnych zajmujących się edukacją obronną. Należą do nich:

• Komitet Obrony Kraju;

• Urząd Rady Ministrów;

• Ministerstwo Obrony narodowej;

• Ministerstwo Edukacji Narodowej;

• Ministerstwo Sprawa Wewnętrznych i Administracji powołane uchwała Sejmu z 21 czerwca 1996 roku.⁹

Edukacja obronna kadr kierowniczych
Szkolenia uzupełniające
Szkolenia na WKO
Szkolenie w: - ministerstwach; - urzędach centralnych; - województwach.
W Krajowej Szkole Administracji i szkołach wyższych

Źródło: Rola i znaczenie Komitetu Obrony Kraju w edukacji obronnej, [za:] M. Kucharski: Edukacja obronna, Wydawnictwo Fundacja Innowacja Wyższej Szkoły Społeczno – Ekonomicznej, Warszawa 2002, s. 116.

Obecnie Akademia Obrony Narodowej z siedzibą w Rembertowie szkoli kadrę kierowniczą wyższych szczebli organizacyjnych ministerstw i województw. Organizacja ćwiczeń i innych centralnych przedsięwzięć szkoleniowych należała przed 1989 rokiem odpowiednio do Sekretarza Komitetu obrony Kraju i szefa Obrony Cywilnej Kraju. Obecnie szkolenia obronne w jednostkach organizacyjnych szczebla centralnego są w gestii Urzędu Rady Ministrów, który godnie z ustawą o powszechnym obowiązku obrony RP, kieruje trzema ogniwami systemu edukacji obronnej, tj. obroną cywilną (OC), jednostkami zmilitaryzowanymi oraz powszechną samoobroną ludności. W myśl tej ustawy Urząd Rady Ministrów określa:

• zadania, obowiązki, uprawnienia dla organów administracji państwowej zasady współdziałania w zwalczaniu klęsk żywiołowych oraz ogólne zasady tworzenia formacji obrony cywilnej;

• zadania związane ze szkoleniem teoretycznym i praktycznym, prowadzeniem kontroli, oraz zasady wyposażania jednostek zmilitaryzowanych;

• zasady i wymiar szkolenia podstawowego oraz czas ćwiczeń praktycznych w ramach powszechnej samoobrony ludności.

Kierowanie przez Radę Ministrów edukacją obroną w wymienionych powyżej ogniwach systemu posiada charakter tylko formalny, polegający na prawnym uregulowaniu zasad, organizacji i przebiegu szkolenia. Praktycznie URM kieruje bezpośrednio szkoleniem jednostek zmilitaryzowanych. Natomiast w formacjach OC bezpośrednimi organizatorami szkolenia do końca 1996 roku byli: resort Obrony narodowej oraz inni ministrowie i wojewodowie w zakresie ustalonym przez URM. Od 1 stycznia 1997 roku zgodnie z ustawa o urzędzie MSWiA, na podstawie art. 3, pkt. 2 urząd ten przejął nadzór nad działalnością obrony cywilnej. Zdaniem specjalistów wobec niejednoznaczności uregulowań prawnych decyzja ta nie usprawniła funkcjonującego systemu edukacji społeczeństwa.¹⁰ Kwestie związane ze szkoleniem zmilitaryzowanych regulują:

• przepisy art. 174 – 188 powołanej wyżej ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej;

• rozporządzenie Rady ministrów z dnia 8 marca 1993 roku w sprawie nadawania przydziałów do militaryzacji i jednostek militarnych oraz powoływania osób do odbycia ćwiczeń w jednostkach przewidzianych do militaryzacji, stanowiące akt wykonawczy do tej ustawy¹¹:

• uchwała nr 02/89 Komitetu Obrony Kraju z dnia 4 sierpnia 1989 roku w sprawie militaryzacji¹².

Zgodnie z obowiązującymi przepisami jednostki organizacyjne, które mają być objęte militaryzacją ustala Rada Ministrów. O jednostkach takich mówimy wówczas jako o jednostkach przewidzianych do militaryzacji. Rada ministrów może te z, w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, zdecydować o objęciu właśnie tych jednostek militaryzacją. W takim przypadku jednostki przewidziane do militaryzacji stają się z mocy prawa jednostkami zmilitaryzowanymi, a osoby posiadające przydział organizacyjno – mobilizacyjny do tych jednostek rozpoczynają pełnienie służby w jednostkach zmilitaryzowanych. Reasumując podstawową formą organizacyjną militaryzacji jest jednostka zmilitaryzowana. W czasie pokoju natomiast, w ramach przygotowań obronnych, w jednostkach przewidzianych do militaryzacji prowadzi się przygotowania organizacyjno – mobilizacyjne obejmujące również problematykę szkolenia. Poziom wyszkolenia stanów osobowych jednostek przewidzianych do militaryzacji jest, bowiem istotnym czynnikiem zdolności zarówno do formowania, jak i następnie do działania jednostek zmilitaryzowanych.

Przed transformacją ustrojową, czyli przed 1989 rokiem, organizacja szkoleń edukacji obronnej resortach i województwach organizowali ministrowie lub kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie. Organizacja przebiegała w drodze typowania osób podlegających szkoleniu, przygotowywania programów i planów szkolenia oraz jego realizowania. W myśl Uchwały Komitetu Obrony Kraju wydanej w oparciu o art. 5 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej ogólny nadzór nad organizacją i prowadzeniem szkolenia kadr kierowniczych sprawował Sekretarz Komitetu Obrony Kraju.

W ramach prowadzonych zajęć szkolenia obronnego w jednostkach organizacyjnych województwa i powiatu, na dzień dzisiejszy, realizowane są przede wszystkim następujące formy, przedstawione na rysunku nr 2.

Celem organizowanych zajęć w ramach szkolenia obronnego w jednostkach organizacyjnych województwa i powiatu jest:

• zapoznanie z ustalonymi dla danego stanowiska służbowego zadaniami obronnymi oraz zasadami i trybem ich realizacji, a także przepisami normatywno – prawnymi w zakresie obronności w ramach ogólno – obronnych zajęć zbiorowych;

• doskonalenie lub sprawdzenie umiejętności wykonywania lub rozwiązywania zadań obronnych w założonych ćwiczeniem sytuacjach oraz usprawnienie pracy zespołowej poszczególnych komórek organizacyjnych w ramach specjalistycznych ćwiczeń, gier decyzyjnych i treningów;

• doskonalenie rozwiązań i wykonywania zadań w procesie podwyższania gotowości obronnej państwa oraz funkcjonowania wojennego systemu kierowania, a także korelowanie działań najważniejszych struktur organizacyjno – funkcjonalnych poszczególnych resortów i województw w ramach resortowych i wojewódzkich ćwiczeniach kompleksowych.

Województwo stanowi podstawową jednostkę organizacyjną podziału kraju i dlatego spełnia kluczową rolę w funkcjonowaniu systemu obronnego państwa. Pod kierownictwem wojewodów następuje integracja realizacji zadań obronnych przypisanych podsystemowi cywilnemu edukacji obronnej, czyli układowi pozamilitarnemu. Do podstawowych zadań wojewody w zakresie obronności należy:

• utrzymywanie sprawności działania administracji rządowej i samorządowej;

• utrzymywanie ciągłości działania podstawowych zakładów funkcjonujących na obszarze województwa;

• ochrona ludności i dóbr materialnych;

• utrzymywanie porządku i bezpieczeństwa, a na okres wojny dodatkowo:

  • wydzielenie sił i środków do przygotowania rejonów obrony, węzłów lub obiektów;

  • zapewnienie świadczeń rzeczowych na rzecz sił zbrojnych.

Elementem systemu obronnego, bezpośrednio podporządkowanym województwu w zakresie obronności jest gmina. Zadaniem gminy jest:

• przygotowanie ludności w zakresie wykonywania powszechnego obowiązku obrony oraz współdziałania z organami wojskowymi;

• czynności związane z wykonywaniem powszechnego obowiązku obrony we współdziałaniu z organami wojskowymi;

• świadczenia osobiste, rzeczowe i szczególne na rzecz obrony kraju;

• zadania ochrony cywilnej wynikające z funkcji prezydenta (wójta) jako szefa obrony cywilnej gminy.

Funkcjonalność systemu edukacji obronnej decyduje o jakości przygotowania ludności między innymi w zakresie samoobrony na wypadek zagrożeń pokojowych i wojny. Na szczeblu województwa, powiatu i gminy edukacja obronna powinna opierać się na współpracy państwowej administracji lokalnej z administracją samorządową w zakresie ich funkcji i roli w krajowym systemie ochrony ludności cywilnej, koordynacji działań ratowniczych z wojskiem, siłami porządkowymi oraz służbami ratownictwa technicznego w trakcie walki z klęskami żywiołowymi i usuwania ich skutków na podstawie programu wcześniej ustalonego.

Konflikty w Europie

Konflikt w Irlandii Północnej Konflikt na tym terenie trwa od średniowiecza, kiedy cała Irlandia znalazła się pod panowaniem Anglii. W XVII wieku rozpoczęto zasiedlanie tej wyspy przez ludność angielską i szkocką, a ziemie dla osadników zdobywano, usuwając z nich właścicieli irlandzkich. Zapoczątkowało to wrogość między Anglikami a Irlandczykami, spotęgowaną różnicami religijnymi: Irlandczycy to katolicy, przybysze zaś - głównie protestanci. Anglicy, aby całkowicie uzależnić Irlandię od siebie, starali dostosować jej produkcję do potrzeb Wielkiej Brytanii. Polegało to głównie na hamowaniu rozwoju przemysłu i utrzymywaniu produkcji rolniczej. W tym też celu wprowadzono w Anglii wielkie cła zaporowe na lepsze i tańsze produkty wełniane z Irlandii. W I połowie XIX wieku wszyscy mieszkańcy „zielonej wyspy” formalnie stali się Brytyjczykami. Irlandia doświadczała ucisku ekonomicznego, ponieważ kapitaliści angielscy uzyskali szerokie prawa, które pozwalały im na wyzysk kraju i jego ludności. Zwiększono podatki na rzecz Anglii, a kraj w dalszym ciągu pozostawał zacofany pod względem gospodarczym. Liczne bunty i powstania doprowadziły w 1921 roku do utworzenia niepodległej Irlandii. Jednak w granicach Wielkiej Brytanii pozostała Irlandia Północna, którą w większości zamieszkują protestanci pochodzenia angielskiego. Walkę o połączenie z Irlandią prowadziła Irlandzka Armia Republikańska (IRA). Dopiero w 1998 roku zawarto porozumienie pokojowe (tzw. porozumienie wielkopiątkowe). Problemy, których wciąż doświadcza Irlandia Północna, mają swoje korzenie w traktacie brytyjsko-irlandzkim z 1921 roku decydujących o podziale Irlandii. Większa, południowa część wyspy, gdzie przeważali katolicy, ogłosiła niepodległość, tworząc Republikę Irlandii. Północno-wschodnia część, w której znalazło się sześć z dziewięciu hrabstw prowincji Ulster, pozostała pod władzą Zjednoczonego Królestwa, tak jak życzyła sobie tego ludność protestancka. Jednak w granicach tego terytorium pozostała silna mniejszość katolicka stanowiąca około jedną trzecią populacji, a stosunki między obiema grupami są niezwykle wrogie. Na mocy owego dekretu z 1921 roku Irlandia Północna otrzymała swój własny parlament i samodzielność w sprawach wewnętrznych. To w praktyce oznaczało, że prowincja rządzona była przez protestancką większość wedle jej uznania, ze szkodą dla bezsilnych katolików. Polityczna, społeczna i gospodarcza dominacja protestantów utrzymywana była dzięki wsparciu policji, w przeważającej części protestanckiej. Podział wyspy, a także waśnie na tle religijnym i dyskryminacja mniejszości katolickiej, stała się przyczyną konfliktu, który wybuchł w północnych hrabstwach zaraz po układzie z 1921 r., jednak swoje apogeum osiągnął po roku 1968. Wrogość między protestantami i katolikami trwa w Irlandii Północnej, ponieważ spory, pierwotnie o podłożu religijnym, doprowadziły do wykształcenia się dwóch odrębnych społeczności. Ulice i całe dzielnice zamieszkiwane były przez członków tylko jednej z grup. Obie społeczności miały swą historię, tradycje, kluby i puby, oraz symbole, flagi i rocznice, w czasie których odbywają się marsze. Irlandzka Armia Republikańska (IRA) (ang. Irish Republican Army) Tajna organizacja wojskowa walcząca początkowo o niepodległość Irlandii, a od 1921 roku o przyłączenie Irlandii Północnej do Republiki Irlandii. W 1998 r. IRA podpisała rozejm - ogłosiła początek rozbrajania swoich oddziałów, proces formalnie zakończył się we wrześniu 2005. IRA zadeklarowała używanie wyłącznie pokojowych metod w dalszej walce o zjednoczenie Irlandii. Porozumienie wielkopiątkowe Porozumienie pokojowe zmierzające do rozwiązania konfliktu w Irlandii Północnej, przyjęte 10 kwietnia 1998 r. przez rządy Republiki Irlandii i Wielkiej Brytanii. Nie rozwiązało ono wszystkich problemów wyspy ani regionu. Irlandia Północna nadal podzielona jest na dwie zwaśnione społeczności i dokonywane są, choć w znacznie ograniczonym zakresie, akty terroru. Proces rozbrojenia jest znacznie opóźniony (szczególnie ze strony IRA). Policja nadal ma niski mandat zaufania wśród społeczności katolickiej. Porozumienie jednak daje szansę na ustabilizowanie sytuacji na wyspie i na całkowity pokój w przyszłości. Konflikt na Cyprze Cypr - jest zamieszkiwany przez Turków i Greków. W drugiej połowie XX wieku narody te wszczęły akcje zbrojne, ponieważ pragnęły żyć w ścisłym związku z krajem macierzystym. Cypr od ponad 2000 lat był zamieszkiwany przez Greków. W XVI wieku wyspę podbili Turcy, utrzymując ją prawie 300 lat. Konflikt na Cyprze zaostrzył się w połowie XX wieku, chociaż jego początki sięgają jeszcze wojny z 1878 roku, kiedy Brytyjczycy opanowali Cypr i na mocy umowy z Turcją obejmowali we władanie wyspę w zamian za odszkodowanie. Kiedy w 1955 roku wybuchło zainspirowane przez cypryjskich Greków powstanie, Brytyjczycy postanowili uregulować konflikt drogą dyplomatyczną, jednak podjęte negocjacje nie przyniosły rezultatów. Grecy liczyli na przyłączenie do Grecji, Turcy - na zachowanie status quo. Konflikt pomiędzy Turkami popierającymi Brytyjczyków i cypryjskimi Grekami wspieranymi przez Grecję zaostrzał się. W tej sytuacji po raz drugi Wielka Brytania podjęła próbę dyplomatycznego zakończenia sporu. Na mocy porozumień z 1959 roku sztucznie podzielono władzę na wyspie pomiędzy Turków i Greków, czyniąc Cypr suwerennym państwem. Już w trzy lata po odzyskaniu niepodległości i po próbie zmiany konstytucji starcia zbrojne rozpoczęły się od nowa - wtedy właśnie Brytyjczycy wybudowali tzw. zieloną linię, która przedzieliła stolicę na dwie części. Jednak starcia rozgorzały na nowo. Również próby uregulowania konfliktu pod egidą ONZ nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Konflikt pomiędzy Turcją i Grecją rozgrywający się na Cyprze w obecnej sytuacji jest jednym z poważniejszych konfliktów w Europie. Przyjęcie greckiej części Cypru do Unii Europejskiej i rozpoczęcie przez Turcję procesu akcesyjnego odnowiło nadzieje na zjednoczenie wyspy. Drobne kroki zostały już poczynione (m.in. otwarto przejścia graniczne pomiędzy obiema republikami), jednakże ciągle brak porozumienia definitywnie rozwiązującego problem zjednoczenia wyspy. Rozwiązania nie przynoszą również próby odwołania się do demokratycznych instytucji - w referendum w 1994 roku za zjednoczeniem głosowało 65% Turków, ale sprzeciwiło mu się aż 75% Greków, których nie zadowolił podział terytorium i ograniczenia w powrocie uchodźców do swoich rodzinnych stron. Teraz Grecy podjęli decyzję o usunięciu Zielonej Linii, aby zademonstrować otwartość i gotowość do rozmów. Obie strony starają się zachować władzę, jaką dotychczas posiadały, co znacznie utrudnia jakiekolwiek konstruktywne decyzje. Problem ten jednak będzie musiał zostać rozwiązany przed ewentualnym wstąpieniem Turcji do UE. Hiszpania i konflikt baskijsko-hiszpański Europa Zachodnia nie jest wolna od odradzania się radykalnych nurtów nacjonalistycznych oraz ambicji małych narodów nie mających własnych państw. Przykładem tego jest kraj Basków, Katalonia, który walczy o odłączenie się od Hiszpanii i uzyskanie statusu niezależnego państwa. Baskowie wywodzą sie z ludu, który przybył na Półwysep Iberyjski kilka tysięcy lat temu. W starożytności nie ulegli celtyzacji i romanizacji, jak inne ludy Półwyspu Iberyjskiego. Baskonia zawsze zachowywała autonomie. Dopiero w XIX wieku na skutek napływu Hiszpanów i antybaskijskiej polityki rządu hiszpańskiego pojawiły sie w Baskonii ruchy narodowe. W czasie wojny domowej w 1937 roku generał Franco krwawo rozprawił sie z Baskami, a w roku 1939 zlikwidowano autonomie ich prowincji. Rząd hiszpański dyskryminował kulturę baskijską i kontynuował zasiedlanie Baskonii przez Hiszpanów. Zakazano wydawania narodowych pism, kultywowania tradycji, obchodzenia świąt narodowych. W efekcie, w lecie 1959 roku narodziła się organizacja terrorystyczna ETA (Euskadi Ta Askatasuna – Ojczyzna Basków i Wolność). Głównym jej celem było utworzenie niepodległego państwa Basków po obydwu stronach Pirenejów, czyli w Hiszpanii i Francji. Pierwsze działania ugrupowania polegały na podkładaniu ładunków wybuchowych w miastach. Akcje ETA wiązały się z aresztowaniami działaczy, które najczęściej korzyły się wyrokami śmierci. Na początku w ETA działali przede wszystkim intelektualiści. W latach 90. zastąpili ich robotnicy, często nie mający pracy. W Kraju Basków w 1995 r. bezrobocie przekraczało 25%. Na przełomie lat 80. i 90., dzięki wspólnym działaniom policji francuskiej i hiszpańskiej, rozbito ETA w takim stopniu, że w praktyce ustała jej działalność terrorystyczna. Organizacja ta, a zwłaszcza metody jej działania, nie są akceptowane przez większość Basków. ETA posiada także swoje ramię polityczne, separatystyczną partię, którą popiera tylko kilkanaście procent ludności Kraju Basków. We wrześniu 1998 ETA ogłosiła bezterminowe zawieszenie broni. W odpowiedzi rząd ogłosił swoją gotowość do rozmów. Wiosną 1999 roku hiszpańskie i francuskie służby bezpieczeństwa przeprowadziły liczne aresztowania. ETA protestowała powołując się na rozejm, ale rząd stwierdził, że nie obiecywał, że nie będzie aresztowań. Z dniem 3 grudnia 1999 roku ETA zakończyła czternastomiesięczny okres zawieszenie broni. W swoim oświadczeniu napisała: Proces pokojowy został zablokowany i zatruty. W odpowiedzi na zobowiązanie bronienia Kraju Basków, podjęto decyzję ponownego posługiwania się walką zbrojną.

 Socjaldemokracja

Socjaldemokracja istota pojęcia

- Ruch społeczny, początkowo głównie robotniczy, zmierzający do zastąpienia kapitalizmu socjalizmem, a następnie do uspołecznienia gospodarki rynkowej i zmniejszenia nierówności społecznych.

- Idee socjaldemokratyczne należą do tradycji myśli socjalistycznej.

- Socjaldemokraci sprzeciwiają się liberalnej wersji kapitalizmu, dostrzegając w niej źródło niesprawiedliwych form dominacji. Leseferyzmowi przeciwstawiają więc idee społeczeństwa solidarnego oraz polityki gospodarczej uwzględniającej w pierwszej kolejności dobro publiczne.

- Inaczej jednak niż komuniści, odżegnują się od stosowania przemocy w polityce (odrzucają ideę rewolucji i proletariatu) i akceptują liberalną koncepcję państwa.

- Socjaldemokraci – tak jak liberałowie są orędownikami wolności i gotowi są występowa przeciwko tradycji, jeśli widzą w niej źródło ucisku. Uważają także, że władza państwowa powinna być ograniczona regułami prawa, zaś w arbitralności rządzących dostrzegają zagrożenie dla swobód obywatelskich.

- Jednak w przeciwieństwie do klasycznych liberałów i neoliberałów, stoją na stanowisku, że ochrona wolności wymaga istnienia demokratycznego państwa o szerokich kompetencjach. Według socjaldemokratów, jedynie zniwelowanie drastycznych różnic majątkowych między ludźmi oraz powszechny dostęp do wysokiej jakości publicznych usług (takich jak ochrona zdrowia, edukacja, czy ubezpieczenia społeczne) dają wszystkim ludziom szansę na samorealizację.

Geneza i rozwój socjaldemokracji

- Źródła idei socjaldemokratycznych, należy szukać w reformistycznym nurcie myśli socjalistycznej, pewna część lewicowych filozofów i działaczy politycznych, była przekonana, że poprawa losu robotników jest możliwa w warunkach istniejącego państwa, opowiadała się za budową socjalizmu poprzez stopniowe reformy, odbywające się z poszanowaniem zasad demokracji, nie zaś w drodze rewolucji.

- Geneza i jej nazwa wiąże się z powstaniem Socjaldemokratycznej Partii Robotników, założonej 1869 r. w Niemczech, po raz pierwszy użyto wtedy określenia „socjaldemokracja”.

- Większość obecnie istniejących w Europie Zachodniej partii socjaldemokratycznych, powstała w drugiej połowie XIX i na początku XX w. Ich rozwój był związany z industrializacją, która spowodowała powstanie klasy robotniczej oraz demokratyzacją prawa wyborczego.

- Zasadniczym impulsem dla rozwoju myśli socjaldemokratycznej, było pojawienie się na przełomie XIX i XX w. wieku rewizji marksizmu, dokonanej przez grupę niemieckich działaczy socjalistycznych. Najistotniejszą wśród nich rolę odegrał Eduard Bernstein, który w wydanej w 1901 roku książce „Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji” zakwestionował szereg ustaleń Marksa i Engelsa. W przekonaniu Bernsteina nie następuje przewidywanie przez Marksa zjawisko zaostrzania się walki klasowej, a wraz z rozwojem gospodarczym nie zwiększa się liczebność proletariatu, ale wzrasta znaczenie klasy średniej. Bernstein doszedł do wniosku, że przewrót robotniczy, do jakiego dążyli marksiści nie ma sensu. Ponadto uważał, że państwo liberalne może zostać „ wykorzystane do spraw socjalizmu”. Twierdził zatem, że politycy lewicowi nie powinni dążyć do rewolucji i dyktatury proletariatu. Powinni pomagać w rozszerzaniu praw wyborczych, walczyć o wpływy polityczne poza klasą robotniczą oraz dążyć do sukcesu wyborczego partii lewicowych. Zapoczątkowany przez Eduarda Bernsteina rewizjonizm w marksizmie jest przez wielu badaczy traktowany jako początek współczesnej socjaldemokracji.

- Ostateczne rozejście się obu nurtów socjalizmu nastąpiło po rewolucji bolszewickiej w Rosji. Od 1917 roku zwolennicy rozwiązań radzieckich określają się jako komuniści, zaś odwołujący się do zasad liberalnej demokracji krytycy polityki Lenina i jego następców jako socjaldemokraci. Jeden z nich, niemiecki działacz robotniczy, Karol Kautsky, zarzucał bolszewikom odejście od zasadniczego celu socjalizmu, jakim była pełna emancypacja społeczna. Pod rządami bolszewików nastała bowiem dyktatura. Uważał on, że należy pogłębiać demokrację a nie ustanawiać dyktaturę komunistyczną.

- Socjaldemokraci stali na stanowisku, że szansa na społeczną emancypację, tkwi w procesie demokratyzacji życia społecznego. Politycy z partii socjaldemokratycznych, dążyli więc do upowszechnienia praw wyborczych (poprzez zniesienie cenzusów majątkowych oraz nadanie praw politycznym kobietom) oraz rozwoju rozmaitych form społecznej partycypacji. Nawiązując do tradycji oświecenia, byli zwolennikami rozwiniętego społeczeństwa obywatelskiego, które opierając się na racjonalnym porozumieniu i solidarności miało stać się najbardziej optymalnym środowiskiem dla emancypującego się człowieka. Socjaldemokraci występowali więc przeciwko instytucjom utrwalającym ład społeczny oparty na nierówności, wyzysku i ignorancji. Byli zatem przeciwni nadmiernym wpływom religii na życie publiczne, a także przywilejom wynikającym z posiadania własności.

- Poza demokratyzacją życia społecznego socjaldemokraci opowiadali się za taką formą ustroju ekonomicznego państwa, która wyeliminuje praktyki niesprawiedliwej dominacji i źródła ucisku. Do połowy XX wieku, partie socjaldemokratyczne z niechęcią odnosiły się do kapitalizmu i postulowały nacjonalizację niektórych gałęzi gospodarki.

- W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych często w obliczu niepowodzeń eksperymentów socjalistycznych w ekonomii – zaakceptowały jednak wolny rynek jako podstawę systemu gospodarczego państwa. Oznaczało to między innymi porzucenie polityki nacjonalizacji i zastąpienie jej postulatem wprowadzenia udziału w zarządzaniu przedsiębiorstwami przez pracowników.

- Przedmiotem socjaldemokratycznych dążeń stało się tzw. państwo dobrobytu (welfare state), zwane również państwem bezpieczeństwa socjalnego lub państwem opiekuńczym. Była to idea państwa, które respektując mechanizmy wolnorynkowe tam, gdzie jest to możliwe gwarantuje wszystkim obywatelom pełną opiekę w zakresie edukacji, ochrony zdrowia orz ubezpieczeń społecznych. Socjaldemokraci domagali się więc od państwa polityki interwencjonizmu, przejawiającej się w aktywnym rozwiązywaniu problemów społecznych. Jednocześnie państwo takie miało poprzez silnie progresywny system podatkowy, niwelować zbyt duże różnice majątkowe między ludźmi. Idea welfare state była realizowana przede wszystkim w krajach skandynawskich.

Współczesna socjaldemokracja

- Na przełomie XX i XXI wieku, część socjaldemokratów porzuciło dużą część idei związanych z koncepcją welfare state, argumentując to zbyt dużymi obciążeniami dla gospodarki państwa, co powoduje spadek jej konkurencyjności na rynku międzynarodowym. Stało się to powodem sporów i podziałów wewnętrznych w ruchu socjaldemokratycznym. Większą natomiast uwagę, socjaldemokraci zaczęli przykładać do polityki ekologicznej, ochrony praw kobiet i mniejszości seksualnych, oraz szeroko rozumianej liberalizacji obyczajowej.

Założenia socjaldemokracji

Socjaldemokraci odrzucają marksistowską idee walki klas i przemocy rewolucyjnej. Opowiadają się za koniecznością uspołecznienia środków produkcji, na rzecz pogodzenia socjalizmu z liberalną polityka i kapitalistycznym społeczeństwem oraz kultywowaniem „parlamentarnego socjalizmu”. Za cel przyjęto uczestnictwo we władzy, redystrybucji dochodu narodowego, oraz dążenie do większej równości i sprawiedliwości społecznej.

Do głównych założeń socjaldemokracji należą

- demokracja polityczna - wolność, rządy ludu, swobody polityczne, autonomia kulturalna dla odrębnych grup językowych, wolna gra sił politycznych, prawa opozycji pluralizm polityczny - system dwu lub wielopartyjny, parlamentarny system rządów.

- demokracja gospodarcza – zakładająca budowę „państwa dobrobytu”, z rozbudowanym programem socjalnym. pełne zatrudnienie, wzrost produkcji, uznanie własności prywatnej, spółdzielczej i państwowej z elementami planowania gospodarczego, uspołecznienie kontroli nad różnymi formami własności, odpowiednią politykę podatkową (podatek progresywny) Szeroki interwencjonizm państwowy.

- demokracja społeczna i postęp kulturalny – które mają zapewnić równość społeczną przez wyrównanie szans obywateli w dostępie do szkolnictwa, oświaty, dóbr kultury.

- demokracja międzynarodowa – oznaczająca dążenie do powszechności socjalizmu w świecie, stworzenie systemu bezpieczeństwa, aprobata karty ONZ.

Ważniejsze partie socjaldemokratyczne w Polsce i Europie

- Brytyjska Partia Pracy, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec - SPD (Niemcy), francuska Partia Socjalistyczna, Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
- W parlamencie europejskim: Partia Europejskich Socjalistów (PES)
- W Polsce: z ważniejszych partii do idei socjaldemokratycznych odwołują się: Socjaldemokracja Polska (SdPL) oraz Sojusz Lewicy Demokratycznej (SLD) czy też Unia Pracy.

Ważniejsi politycy współczesnej socjaldemokracji

Nieżyjący: W. Brandt, B, Kreisky, F.Mitterand, O. Palme, oraz nadal działający: T. Blair, G. Schroder, José Luis Rodríguez Zapatero, Segolene Royal.

Organy władzy ustawodawczej

Organy ustawodawcze pełnią znacząca rolę w systemach demokratycznych.¹

Parlament i definicja parlamentu

Organy ustawodawcze są powszechnie określane nazwą parlament, która wskazuje na miejsce, gdzie odbywają się debaty.

Nazwa parlament posiada różnorodne korzenie, począwszy od francuskiego słowa parler – mówić, poprzez angielskie parliament – rozmowa, czy skończywszy na włoskim wyrażeniu parlare czy parabolare.

Parlamenty współczesnych państw noszą różne nazwy własne, na przykład: Sejm, Zgromadzenie Narodowe, Kongres.

Parlamenty państw demokratycznych wyróżnia przedstawicielski charakter i demokratyczna legitymacja, czyli wybór reprezentantów przez suwerena w głosowaniu powszechnym, dający podstawy do realizacji woli narodu i powierzenia parlamentowi władzy prawodawczej. Organy ustawodawcze powołane są, więc przede wszystkim do stanowienia prawa, która to działalność przeważa w ich funkcjonowaniu.

Wpływ premiera na aspekt ustawodawczy prac parlamentu jest jednoznaczny w tym sensie, że premier powołując ministrów określa kierunki i zawartość merytoryczną ustaw przedstawianych parlamentowi pod głosowanie.

Parlament jest kolegialnym ciałem reprezentującym interesy suwerena, m. in. premiera, wyłonionym w rywalizacyjnych wyborach i wyposażonym w szereg funkcji, z których najważniejsza jest władza stanowienia prawa. Pozycja parlamentu zmieniała się na przestrzeni dziejów.

Wraz z przechodzeniem od monarchii absolutnej przez konstytucyjną do parlamentarnej następował stał wzrost roli parlamentu, zaś w drugiej połowie XX wieku zauważalne było ograniczenie władzy ustawodawczej na rzecz wykonawczej.

Zdaniem Andrzeja Antoszewskiego i Ryszarda Herbuta obecnie o faktycznej pozycji parlamentu decyduje nie tylko jego konstytucyjny model, ale także typ systemu partyjnego, o czym będzie mowa w dalszej części podrozdziału.²

Rodzaje parlamentów

Stosując kryterium wewnętrznej struktury, parlamenty zdaniem Edwarda Zwierzchowskiego można podzielić na:

• Parlamenty jednoizbowe, tzw. unikameralne;

• Parlamenty dwuizbowe, tzw. bikameralne.³

Jednoizbowe są parlamenty: Danii, Szwecji, Finlandii, Portugalii, Grecji, Słowacji, Węgier, Bułgarii, państw bałtyckich, Ukrainy. Dwuizbowe są parlamenty: Wielkiej Brytanii, Holandii, Francji, Austrii, Niemiec, Szwajcarii, Włoch, Hiszpanii, Polski, Czech, Rumunii, Słowenii, Rosji.

Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że dyskusje nad zasadnością jedno – lub dwuizbowości prowadzone są od dwóch wieków, lecz na skutek znacznej rozbieżności stanowisk dotychczas nie sięgnięto w tej sprawie konsensusu i nie został przyjęty jeden model struktury parlamentu.

Izby w parlamentach

Bogusław Banaszak podaje w publikacji zatytułowanej „Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych”⁴ podaje, ze na 178 istniejących parlamentów w 51 występują drugie izby.

Parlamenty jednoizbowe

Ten typ przeważa w państwach unitarnych⁵, w przeszłości była wyrazem procesów demokratyzacji systemu politycznego. Struktura dwuizbowa jest szczególnie odpowiednia i stała się regułą w państwach federalnych, występuje w 18 z 20 państw federalnych, często wynika z przesłanek politycznych. Bogusław Banaszak podkreśla:

„Podkreślić należy, że występowanie jedno – czy dwuizbowego parlamentu nie podlega określonym prawidłowościom i nie można wyprowadzić w tej kwestii uogólnień. Podobnie, z powodu różnorodności zastosowanych rozwiązań, nie istnieją także dostateczne przesłanki dla kreślenia bliższego modelu względnie modeli drugich izb”.⁶

Już Monteskiusz przytaczał następujące argumenty na rzecz dwuizbowości parlamentu: zabezpieczenie wzajemnej równowagi między reprezentacją ludu i osób wyróżniających się majątkiem czy pochodzeniem.⁷
Z kolei A. Hamilton formułuje argument mówiący, że dwuizbowy parlament gwarantuje lepszą organizację podziału władzy i minimalizuje ewentualną przewagę parlamentu.⁸

Parlamenty dwuizbowe

„(Dwuizbowość parlamentu to) zapobieganie uniesieniom i błędom władzy ustawodawczej, stwarzanie większej powściągliwości w działaniach parlamentu, stymulowanie wewnętrznej kontroli i hamowanie niewłaściwych decyzji parlamentu.”⁹

Natomiast zwolennicy jednoizbowego parlamentu zwykle podkreślają antydemokratyczny charakter drugiej izby, jej niepochodzenie z wyborów powszechnych, zmniejszenie skuteczności prac parlamentarnych.

Rodzaje izb w parlamentach dwuizbowych

Obecnie w państwach demokratycznych dominują następujące modele drugiej izby parlamentu:

• Izba wyższa (izba refleksji), uczestnicząca w procesie ustawodawczym (prawo posiadania inicjatywy ustawodawczej i proponowania poprawek do ustaw uchwalonych przez izbę pierwszą), pełniąca rolę „strażnika dobrego prawa”;

• Izba reprezentująca kraje federalne, której zadaniem jest reprezentacja części składowych federacji;

• Izba typu islandzkiego, występująca w Islandii i Norwegii, Gdzie wszyscy deputowani wybierani są w jednych wyborach powszechnych, a następnie sami dzielą się na dwie izby o jednakowych kompetencjach;

• Izba tzw. reprezentacji funkcjonalnej, reprezentująca różnego rodzaju interesy, organizacje, związki (na przykład izba samorządowa). Jest to model teoretyczny, nie realizowany w pełni w żadnym państwie, w pewnym zakresie występuje w Irlandii, gdzie członków drugiej izby wybierają kurie reprezentujące określone interesy, uniwersytety, itp.¹⁰

Izby pierwsze parlamentów

Wybierane są w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Należy podkreślić w tym miejscu, że sposób wyłaniania izb drugich jest zróżnicowany i może przyjmować następujące rozwiązania:

• Wybory powszechne (na przykład Polska, Hiszpania, Szwajcaria);

• Wybory pośrednie (Francja, Austria, Holandia);

• Wybory na podstawie posiadanego tytułu arystokratycznego (unikalny przykład Wielkiej Brytanii, opisany w poprzednim rozdziale pracy);

• Wybory odbywają się według kryteriów mieszanych (na przykład część członków pochodzi z wyborów, część z nominacji, na przykład we Włoszech).¹¹

Europejski Trybunał Sprawiedliwości

Historia powstania organy i rola EWWiS

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich utworzono na mocy Traktatu EWWiS w 1952 r.

EWWiS, czyli Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWWiS, z języka francuskiego Communauté Européenne du Charbon et de l'Acier (CECA), to organizacja europejska posiadająca osobowość prawną z siedzibą w Luksemburgu, powołana na okres 50 lat, na mocy układu międzyrządowego podpisanego w Paryżu, tzw. traktat paryski, 18 kwietnia 1951 przez przedstawicieli sześciu państw europejskich - Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN, Włoch, który wszedł następnie w życie 23 lipca 1952.

Traktat o EWWiS wygasł z dniem 23 lipca 2002. Inicjatywa powstania była związana z planem Schumana.

Celem powstania EWWiS było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali między Francją i RFN – bardzo istotnych gałęzi przemysłu w okresie powojennym. Francja zyskiwała w ten sposób możliwość kontroli nad ważną częścią przemysłu RFN, ta z kolei poprzez włączenie do organizacji ingerującej powojenną Europę stała się partnerem w procesie jednoczenie się kontynentu. Wkrótce przyłączyły się do tego pomysłu inne kraje Europy Zachodniej i od początku działalności organizacja składała się z 6 członków: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch.

Najważniejsze zadania Wspólnoty to: pomoc w rozwoju gospodarczym państw członkowskich i poprawa stopy życiowej ich mieszkańców; zapewnienie regularnych dostaw węgla i stali i stworzenie równych szans dostępu do nich; polepszenie warunków pracy i życia robotników; rozwój wymiany międzynarodowej przy jednoczesnej likwidacji ceł, opłat, subwencji i ograniczeń ilościowych, które mogłyby naruszać wolność konkurencji.

Organy EWWiS to Wysoka Władza - organ najwyższy EWWiS, który składał się z 9 członków mianowanych na 6 lat (funkcjonariusze tego organu posiadali status funkcjonariuszy międzynarodowych) została następnie zastąpiona na mocy konwencji z 8 kwietnia 1965 od 1 lipca 1967 Komisją Europejską jako jednym wspólnym organem zarządzającym trzema Wspólnotami Europejskimi. Rada Ministrów składająca się z przedstawicieli państw członkowskich na szczeblu ministerstw połączona następnie w 1967 z Radami EWG i Euratomu.

Trybunał Sprawiedliwości i Parlament Europejski - wspólne organy EWG, EWWiS i Euratomu. Komitet Doradczy był organem pomocniczym Komisji. Obecnie organy EWWiS stanowią I filar Unii Europejskiej.

Podstawowe informacje na temat siedziby i składu Trybunału w Luksemburgu

Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Zadaniem Trybunału jest zapewnienie jednolitej interpretacji i stosowania prawa europejskiego we wszystkich krajach Unii, tak by prawo było jednakowe dla wszystkich państw członkowskich. Trybunał zapewnia m. in. następującą prawidłowość spraw karno prawnych, która polega na tym, że sądy krajowe nie wydają rozbieżnych wyroków w podobnych sprawach karnych.

Trybunał czuwa również nad tym, by wszystkie państwa członkowskie i instytucje unijne wypełniały nałożone na nie zobowiązania prawne. Organ ten jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, osobami prawnymi i fizycznymi.

W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich Unii Europejskiej na okres sześciu lat, a ich mandat jest odnawialny. Są oni wybierani spośród osób o niekwestionowanej reputacji i kwalifikacjach wymaganych w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych, lub są prawnikami o uznanych kompetencjach.

Sędziowie Trybunału wybierają spośród siebie prezesa Trybunału na okres trzech lat. Jego mandat jest również odnawialny.

Prezes Trybunału kieruje pracami i administracją Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, a także przewodniczy posiedzeniom i obradom w największych składach orzekających.

Rzecznicy generalni wspomagają działanie Trybunału. Ich zadaniem jest przedstawianie, w sposób całkowicie bezstronny i niezależny, opinii prawnej, określanej jako „opinia rzecznika generalnego” w sprawach, które zostaną im przydzielone.

Sekretarz pełni rolę sekretarza generalnego instytucji, kierując jej administracją z upoważnienia prezesa Trybunału. Trybunał może obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby, którą tworzy trzynastu sędziów albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów. Trybunał obraduje w pełnym składzie w przypadkach określonych w Statucie Trybunału, m. in. wtedy, gdy ma za zadanie zdymisjonować rzecznika praw obywatelskich czy orzec o dymisji członka Komisji, który naruszył ciążące na nim zobowiązania oraz jeśli Trybunał uzna, że wniesiona sprawa ma wyjątkowe znaczenie.

W składzie wielkiej izby Trybunał obraduje na żądanie państwa członkowskiego albo instytucji, które są stroną w postępowaniu, a także w sprawach szczególnie ważnych lub skomplikowanych. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów. Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok. Aby Trybunał mógł właściwie wywiązywać się ze swoich zadań, przyznano mu ściśle określone uprawnienia do orzekania, które wykonuje w ramach procedury odesłania prejudycjalnego i postępowań w przedmiocie różnego rodzaju skarg.

Rodzaje postępowań przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości

W gestii Trybunału Sprawiedliwości są następujące rodzaje postępowań:

1.  Odesłanie prejudycjalne (prejudycjalny – określenie prawnicze, czyli stanowiący podstawę do podobnego orzekania w analogicznych przypadkach)

Trybunał Sprawiedliwości współpracuje ze wszystkimi sądami państw członkowskich UE, które w zakresie prawa wspólnotowego pełnią rolę sądów powszechnych. Aby zapewnić skuteczne i jednolite stosowanie prawa wspólnotowego, a także uniknąć jakichkolwiek rozbieżności w jego wykładni, sądy krajowe mogą, a czasami muszą, zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni danego zagadnienia prawa wspólnotowego, aby w ten sposób umożliwić na przykład zweryfikowanie zgodności ich ustawodawstwa krajowego z prawem wspólnotowym.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym może mieć również na celu kontrolę ważności aktu prawa wspólnotowego. Trybunał Sprawiedliwości nie ogranicza się do zwykłego udzielenia opinii, lecz jego odpowiedź ma postać wyroku lub postanowienia z uzasadnieniem. Sąd krajowy będący adresatem orzeczenia jest związany dokonaną wykładnią przy rozstrzyganiu rozpatrywanej przez siebie sprawy. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości wiąże w ten sam sposób inne sądy krajowe, które zetkną się z identycznym problemem.

To właśnie również w ramach odesłań prejudycjalnych każdy obywatel europejski może uzyskać sprecyzowanie dotyczących go przepisów prawa wspólnotowego. Bowiem chociaż jedynie sąd krajowy może skierować odesłanie, to każdy z występujących przed tym sądem uczestników, państwa członkowskie, a także instytucje europejskie mogą brać udział we wszczętym przed Trybunałem Sprawiedliwości postępowaniu. W ten oto sposób, na podstawie pytań prejudycjalnych, przedkładanych niejednokrotnie przez sądy krajowe pierwszej instancji, sformułowanych zostało wiele spośród najważniejszych zasad prawa wspólnotowego.

2. Skargi na uchybienie zobowiązaniom

Komisja może wszcząć takie postępowanie, jeśli ma podstawy, by sądzić, że państwo członkowskie nie wypełnia zobowiązań, które nakłada na nie prawo europejskie. Postępowanie takie może również wszcząć inne państwo członkowskie UE. W obu przypadkach Trybunał rozpatruje domniemane uchybienie i wydaje wyrok. Jeśli Trybunał uzna oskarżone państwo członkowskie za winne uchybienia, jest ono zobowiązane do natychmiastowego naprawienia sytuacji. Jeśli w dalszej kolejności Trybunał stwierdzi, że państwo członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może nałożyć na to państwo karę grzywny.

3. Skargi o unieważnienie

Jeśli którekolwiek z państw członkowskich, Rada, Komisja lub Parlament uważają, że dany akt prawny jest niezgodny z prawem, mogą zwrócić się do Trybunału o jego unieważnienie. Skargę o unieważnienie może również wnieść osoba fizyczna, która wnioskuje o unieważnienie przez Trybunał konkretnego aktu prawnego, ponieważ ma on bezpośredni negatywny wpływ na nią osobiście. Jeśli Trybunał stwierdzi, że dany akt prawny został przyjęty w niewłaściwy sposób lub nie posiada odpowiedniej podstawy w traktatach, może orzec o jego nieważności.

4. Skargi na zaniechanie działania

Traktat zobowiązuje Parlament Europejski, Radę oraz Komisję do podejmowania określonych decyzji w określonych warunkach. Jeśli tego nie czynią, państwa członkowskie lub pozostałe instytucje Wspólnoty, jak również osoby fizyczne lub firmy mogą wnieść do Trybunału skargę w celu oficjalnego odnotowania faktu tego zaniechania. Skargi wnoszone są do Trybunału przez jego sekretariat. Do każdej sprawy przydzielany jest konkretny sędzia i konkretny rzecznik generalny.

Postępowanie Trybunału składa się z dwóch etapów:

- Procedury pisemnej;
- Procedury ustnej.

W ramach pisemnej procedury wszystkie strony sprawy przedkładają pisemne oświadczenia. Sędzia przydzielony do sprawy opracowuje sprawozdanie podsumowując te oświadczenia i przedstawia prawne aspekty sprawy. Procedurę ustną stanowi jawna rozprawa. W zależności od wagi i stopnia złożoności sprawy, rozprawa może odbywać się przed izbą składającą się z trzech, pięciu lub trzynastu sędziów, ewentualnie przed pełnym składem Trybunału. Podczas rozprawy adwokaci stron wykładają swoje argumenty przed sędziami i rzecznikiem generalnym, którzy z kolei mają prawo zadawać im pytania. Następnie rzecznik generalny wydaje swoją opinię, po czym sędziowie odbywają naradę i ogłaszają wyrok. Od 2003 roku rzecznicy generalni muszą wydać opinię w sprawie jedynie wówczas, gdy Trybunał uzna, że dana skarga dotyczy nowego zagadnienia prawnego. Trybunał nie ma również obowiązku zastosowania się do opinii rzecznika generalnego. Wyroki Trybunału przyjmuje się zwykłą większością głosów i ogłasza na rozprawach jawnych. Zdania odrębne nie są publikowane. Decyzje publikuje się w dniu ich ogłoszenia. Trybunał sprawiedliwości zajmuje się również rozstrzygnięciem kwestii, czy prawa podstawowe jednostki są w prawie wspólnotowym chronione w wystarczającym stopniu. Jerzy Menkes w publikacji zatytułowanej „Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy” pisze:

„Powszechnie uznawany jest, bowiem obowiązek władz do respektowania praw jednostki, (co potwierdziła Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i oparty na niej Pakt Praw Jednostki i Politycznych oraz Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych), których katalog dopełniają w konstytucjach prawa gospodarczo - społeczne oraz cywilne i polityczne. Jest to konsekwencja pierwszeństwa prawa wspólnotowego, przy jednoczesnym braku w traktatach wspólnotowych katalogu praw podstawowych. Nie podlegało, bowiem wątpliwości, – co potwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości, – że Wspólnoty, ich organy i państwa członkowskie są związane prawami podstawowymi stosując prawo wspólnotowe. Prawa podstawowe są, bowiem częścią składową ogólnych zasad prawa, wspólnych dla porządków prawnych państw członkowskich. Państwa te potwierdziły to w Traktacie UE, deklarując w art. 6 i 11, ustęp 2, związanie UE prawami podstawowymi, wyrażonymi w EKPCz, Europejskiej Karcie Socjalnej i Wspólnotowej Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników”.

---
J. Menkes, Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, op., cit., s. 29.

EKPCz to Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Jest to umowa międzynarodowa zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja Europejska została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., zaś po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacji weszła w życie 3 września 1953 r. Przyjmując ten dokument, rządy państw europejskich zdecydowały się podjąć kroki w celu zbiorowego zagwarantowania niektórych praw wymienionych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Na mocy tego dokumentu powołano Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Prawa człowieka w Unii Europejskiej

Prawa człowieka, podstawowe wolności oraz zasady demokracji i sprawiedliwości są objęte w UE szczególną ochroną prawną, zaś państwo członkowskie poważnie i uporczywie je naruszające może zostać zawieszone w korzystaniu ze swoich praw członkowskich. Jednym z podstawowych postulatów politycznych formułowanych w dyskusjach o przyszłości Europy i przyszłości Unii był do 29 października 2004roku postulat przyjęcia konstytucji Europy. Dyskusja toczyła się w obrębie struktur Trybunału Sprawiedliwości, a więc nie tylko na forum generalnych gremiów Unii Europejskiej. Postulat ten łączył reprezentantów różnych koncepcji Europy. Europejska kultura prawna wymaga, bowiem jednej ustawy potwierdzającej uznanie praw jednostki oraz obowiązek władz ich poszanowania, a także będącej podstawą ustroju politycznego państwa. Wysoka ranga konstytucji w tradycji europejskiej była jednak również źródłem oporu w instytucjach Unii Europejskiej przed jej przedwczesnym przyjęciem, jako konstytucji istniejącej niejako obok konstytucji narodowych, oraz przed decyzją o uznaniu suwerenności UE. Wspólny standard przygotowań do konstytucji UE obejmował konieczność konstytucyjnego uregulowania ograniczeń w korzystaniu z praw i wolności, gdyż w korzystaniu ze swych praw i wolności każdy człowiek podlega jedynie takim ograniczeniom, które są ustalone przez prawo wyłącznie w celu zapewnienia odpowiedniego uznania i poszanowania praw i wolności innych i w celu uczynienia zadość słusznym wymogom moralności, porządku publicznego i powszechnego dobrobytu demokratycznego społeczeństwa. Konstytucja Europejska, którą przywódcy państw członkowskich UE podpisali 29 X 2004 roku w Rzymie, systematyzuje i kodyfikuje model podziału kompetencji wykształcony przez Wspólnoty Europejskie w trakcie trwających przez ostatnie półwieku procesów integracyjnych.

Europejska Sieć Sądowa

EJN, czyli European Judical Networks została powołana w oparciu o wspólne działanie państw UE wyrażone wolą ustanowienia powyższej instytucji z dnia 29 czerwca 1998 roku, a przyjęte przez Radę na podstawie art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej. Ustanowienie Europejskiej Sieci Sądowej uwzględniało wspólne działanie państw członkowskich UE sygnowane jako 96/277/WSiSW z dnia 22 kwietnia 1996 roku a przyjęte przez Radę na podstawie wspomnianego już art. K.3 Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej tworzył podstawy dla wymiany sędziów łącznikowych w celu poprawy współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej. Twórcy Dokumentu O Europejskiej Sieci Sądowej mieli na uwadze następujące kwestie:
- Potrzebę dalszej poprawy współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi Unii Europejskiej, szczególnie w zwalczaniu poważnych przestępstw, często dokonywanych przez obecne, w większości przypadków transnarodowe, organizacje;

- Skuteczną poprawę współpracy sądowej między Państwami Członkowskimi, której wymogiem jest przyjęcie środków strukturalnych na poziomie Unii Europejskiej w celu umożliwienia właściwych bezpośrednich kontaktów między organami sądowymi i innymi władzami odpowiedzialnymi za współpracę sądową i działalność sądową, wymierzoną przeciwko poważnej przestępczości w obrębie Państw Członkowskich.
Zasady funkcjonowania Europejskiej Sieci Sądowej wyznaczają następujące artykuły porozumienia:
- Artykuł 1 traktuje o powstaniu Europejskiej Sieci Sądowej
„Między Państwami Członkowskimi jest utworzona sieć sądowych punktów kontaktowych, zwana dalej <Europejską Siecią Sądową>”;

- Artykuł 2 przedstawia skład Europejskiej Sieci Sądowej.

a) Europejska Sieć Sądowa jest utworzona z uwzględnieniem zasad konstytucyjnych, tradycji prawnej oraz struktury wewnętrznej każdego Państwa Członkowskiego, władz centralnych odpowiedzialnych za międzynarodową współpracę sądową, lub z innych sądowych lub właściwych władz, odpowiedzialnych w kontekście współpracy międzynarodowej, zarówno ogólnie, jak i za niektóre formy poważnej przestępczości, takie jak przestępczość zorganizowana, korupcja, handel narkotykami lub terroryzm;

b) Tworzy się jeden lub więcej punktów kontaktowych w każdym Państwie Członkowskim, zgodnie z jego zasadami wewnętrznymi i wewnętrznym podziałem odpowiedzialności, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia skutecznego oddziaływania na całym jego terytorium i w odniesieniu do wszelkich form poważnej przestępczości;

c) Każde Państwo Członkowskie zapewnia, że personel jego punktu lub punktów kontaktowych posiada wystarczającą znajomość języka Unii Europejskiej innego niż jego język narodowy, mając na uwadze potrzebę komunikacji z punktami kontaktowymi w pozostałych Państwach Członkowskich;

d) W przypadku, gdy sędziowie łącznikowi określeni we wspólnym działaniu 96/277/WSiSW mają zakres obowiązków analogiczny do przewidzianych art. 4 dla punktów kontaktowych, mogą zostać przyłączeni do Europejskiej Sieci Sądowej przez Państwo Członkowskie mianujące sędziego łącznikowego w każdym przypadku w zgodzie z procedurami ustanowionymi przez to państwo;

e) Komisja wyznacza punkt kontaktowy dla tych obszarów, które podlegają jej zakresowi kompetencji.

- Artykuł 3 określa sposób działania sieci:

Europejska Sieć Sądowa działa w szczególności w następujących trzech kierunkach:
a) Ułatwiania tworzenia właściwych kontaktów między punktami kontaktowymi w różnych Państwach Członkowskich w celu wykonywania zadań ustalonych w art. 4;

b) Organizowania okresowych spotkań przedstawicieli Państw Członkowskich zgodnie z procedurami ustalonymi w art. 5, 6 i 7;

c) Stałego dostarczania pewnej ilości aktualnych informacji ogólnych, szczególnie przez właściwe sieci telekomunikacyjne, w ramach procedur ustalonych w art. 8, 9 i 10.

Systemy partyjne

Definicja systemu partyjnego

System partyjny tworzą partie, ich układ w danym systemie politycznym oraz wzajemne relacje ( relacje konkurencji lub współpracy w ramach koalicji) na który mają wpływ jego elementy, takie jak: reguły prawne regulujące ramy działania partii oraz uwarunkowania społeczne

System partyjny a partia polityczna

Partia polityczna to dobrowolna organizacja polityczna zrzeszająca grupę ludzi. Organizacja ta posiada statut, który określa jej strukturę organizacyjną, formy działania, relacje między członkami oraz zasady dyscypliny partyjnej. Ze statutu wynikają również funkcje partii. Jej celem jest uzyskanie poparcia wyborczego, które umożliwi zdobycie lub utrzymanie władzy oraz realizowanie określonego programu. Partia polityczna formułuje określone strategie w celu zrealizowania założonych celów. Partia posiada nazwę, która z reguły odwołuje się do koncepcji programowych.

Podział systemów partyjnych

Podział systemów partyjnych ze względu na liczbę partii w systemie (Jean Blondel)

System jednopartyjny (monopartyjny)

W nauce czasami nie uznawany za system partyjny. Istnieje w niedemokratycznych reżimach politycznych, które wykluczają istnienie mechanizmów rywalizacji politycznej. W praktyce politycznej jest to zakaz istnienia innych partii oprócz rządzącej. System jednopartyjny jest charakterystyczny dla państw totalitarnych.

System dwupartyjny

Oznacza taki układ, w którym podział władzy dokonuje się tylko pomiędzy dwoma ugrupowaniami politycznymi, najczęściej lewicowym i prawicowym. O systemie dwupartyjnym mówi się, gdy dwa ugrupowania kontrolują łącznie 90 % mandatów w parlamencie, bez względu na to ile partii bierze udział w wyborach. Systemy dwupartyjne gwarantują stabilne i trwałe rządy, dlatego określa się je również rządami równowagi. System dwupartyjny występuje np. w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
Czasami wyróżnia się jeszcze tzw. system dwuipółpartyjny gdzie najsilniejsza partia uzyskuje 45 % głosów, partia druga pod względem siły uzyskuje 45% poparcia, trzecia w kolejności około 15 %,

System Wielopartyjny

W systemie wielopartyjnym istnieje wiele partii, które mają szanse uczestniczenia we władzy. Gabinety koalicyjne są bardzo często nietrwałe. Wyróżnia się system wielopartyjny z partią dominującą gdzie jedna partia uzyskuje około 45 % poparcia, natomiast pozostałe w granicach 15-20 %. System partyjny bez partii dominującej to system w którym głosy są mniej więcej równo rozłożone i każda partia uzyskuje ok. 15-20% poparcia.
Autor: Karol Macios

Historia powstania Unii Europejskiej

Unia Europejska nie może opierać się jedynie na dobrej woli. Tragiczne wydarzenia, które przeżyliśmy i których nadal doświadczamy, uczyniły nas mądrzejszymi. Ale człowiek podąża dalej, inni zajmą nasze miejsce. nie możemy przekazać im naszego osobistego doświadczenia, ale możemy pozostawić im instytucje. Życie instytucji jest dłuższe niż życie człowieka; jeśli są dobrze zbudowane, to mogą akumulować i utrwalać mądrość kolejnych generacji”.

Jean Monet, 1952

Jean Monnet (1888 -1979) – francuski polityk i ekonomista, architekt wspólnot europejskich. W 1976 szefowie rządów Wspólnoty Europejskiej przyznali mu, jako pierwszemu, tytuł Honorowego Obywatela Europy.

Jerzy Menkes w publikacji zatytułowanej „Karta Praw Podstawowych UE a Konstytucja Europy” pisze o początkach i genezie współpracy państw członkowskich w sposób następujący:

„Przyczyny polityczne zadecydowały o tym, że zapoczątkowana po II wojnie światowej integracja europejska nie była realizowana w strukturze jednej instytucji; one również wyznaczyły jej zasięg geopolityczny. Zadanie budowy »jednej Europy«, opartej na wspólnym systemie wartości i realizowanej w pełnym zakresie polityk: społecznej, gospodarczej, zagranicznej i bezpieczeństwa, zainicjowane »Przesłaniem dla Europejczyków« haskiego Kongresu Ruchu Europejskiego, zostało podzielone pomiędzy Radę Europy, Unię Zachodnioeuropejską oraz trzy Wspólnoty Europejskie i stan ten trwał do czasu, gdy stało się możliwe podjęcie jego realizacji w formule instytucjonalnej Unii Europejskiej”.
---
J. Menkes, Karta Praw Podstawowych UE a Konstytucja Europy, Studia Europejskie, 2001, nr 2, s. 25.

U podstaw integracji europejskiej leży przesłanie Winstona Churchilla z 21 marca 1943 roku:

„Rada Europy musi ostatecznie objąć całą Europę, a pewnego dnia wszelkie podstawowe gałęzie europejskiej rodziny muszą stać się w niej partnerami, aż osiągniemy najwyższy dostępny stopień wspólnoty zintegrowanego życia Europy, bez niszczenia indywidualnych cech charakterystycznych dla tradycji jej starych i historycznych ras”.
--
A Four Years’ Plan. A Broadcast Survey of Post – War Reconstruction. The War Speeches of Winston S. Churchill completed by Ch.Eade, vol. II, London 1952, s. 428.
Początki współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej datujemy na dzień 16 kwietnia 1948 roku. Wówczas została utworzona Europejska Organizacja Współpracy Gospodarczej, której głównym zadaniem była koordynacja pomocy udzielanej w ramach planu, Marshalla i stabilizacji kursu waluty.
Organization for European Economic Cooperation – OEEC - Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej została założona przez 16 państw uczestniczących w programie, czyli Austrię, Belgię, Danię, Francję, Grecję, Holandię, Irlandię, Islandię, Luksemburg, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, Turcję, Wielką Brytanię i Włochy. Ze strony amerykańskiej plan ten nadzorował specjalny urząd pod kierownictwem Paula G. Hoffmana. OEEC utworzyła m.in. Europejską Unię Płatniczą. W 1961 r. OEEC została przekształcona w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
5 maja 1949 roku powstała Rada Europy, w wyniku podpisania przez 10 państw Traktatu Londyńskiego, który traktował przede wszystkim o konieczności ochrony praw człowieka, demokracji i współpracy państw członkowskich.

Traktat Londyński został podpisany przez Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy.

Strasburg jest siedzibą Rady Europy, która obecnie liczy 47 członków. Rada Europy prowadzi działania w wielu dziedzinach, w tym w niektórych nie powiązanych bezpośrednio z prawami człowieka. Można tu wymienić:
- sprawy społeczne i gospodarcze;
- sprawy prawne.

W kolejnym etapie integracji europejskiej Wspólnota rozszerzyła swój terytorialny zasięg.

W 1959 roku akces do Wspólnoty zgłosiły Grecja i Turcja, w 1961 wolę integracji wyraziły Dania, Irlandia, Wielka Brytania, a w
1972 roku Norwegia, która notabene wystąpiła ze Wspólnoty rok później. W 1975 szeregi państw członkowskich rozszerzyły się o Grecję, w 1977 wnioski akcesyjne złożyły Portugalia i Hiszpania. W latach 1993 – 94 miały miejsce rokowania o przystąpienie do Wspólnot Austrii, Finlandii, Szwecji i Norwegii. Z początkiem 1995 roku Austria, Finlandia i Szwecja stały się członkami Unii Europejskiej.

Ważnym wydarzeniem na drodze integracji europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w dniach: 17 lutego 1986 roku w Luksemburgu i 28 lutego 1986 roku w Hadze.

Jednolity Akt Europejski zapowiadał przekształcenie Wspólnot w Unię Europejską. Przekształcenie dotyczyło Wspólnot:

- Europejska Wspólnota Węgla i Stali z 1951 r.

- Europejska Wspólnota Gospodarcza, 1957 r.

- Europejska Wspólnota Energii Atomowej, 1957 r.

Piętnaście lat temu, 7 lutego 1992 roku ministrowie spraw zagranicznych dwunastu europejskich państw podpisali w holenderskim mieście Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. Przełomowy dla integracji europejskiej akt nadał Parlamentowi UE znaczące uprawnienia. Dzięki wprowadzonej wówczas procedurze współdecydowania, Parlament stał się po raz pierwszy równorzędnym partnerem Rady i Komisji w procesie legislacji.

Rada Unii Europejskiej, w jęz. ang. Council of The European Union, jest głównym organem decyzyjnym Wspólnot Europejskich. Jej siedziba mieści w Brukseli. Dawniej była nazywana Radą Ministrów lub Radą Ministrów Unii Europejskiej. Rada UE przybrała obecną nazwę na mocy własnej decyzji w 1993 roku. Jednakże w traktatach stanowiących podstawę Unii cały czas widnieje nazwa Rada (Wspólnot Europejskich). Komisja Europejska, w jęz. ang. European Commission, oficjalna nazwa to Komisja Wspólnot Europejskich. Jest to instytucja wspólnotowa, odpowiedzialna za bieżącą politykę Unii, nadzorująca prace wszystkich jej agencji i zarządzają funduszami Unii. Siedzibą Komisji jest również Bruksela.

Parlament Europejski (PE), reprezentuje interesy obywateli Unii, przez których jest bezpośrednio wybierany. Historia Parlamentu sięga lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku i zapisów w traktatach założycielskich. Od 1979 roku jego posłowie są wybierani w wyborach bezpośrednich przez obywateli, których reprezentują. Wybory do Parlamentu odbywają się, co pięć lat i każdy z obywateli Unii zarejestrowany w spisie wyborczym ma prawo do udziału w głosowaniu. Dlatego też Parlament jest wyrazicielem demokratycznej woli obywateli Unii, (która liczy ich już ponad 490 milionów), dbając o ich interesy w dialogu z pozostałymi instytucjami Unii. Obecny skład zgromadzenia liczy 785 członków ze wszystkich 27 krajów UE.

Blisko jedna trzecia z nich to kobiety. Zasadniczo liczba posłów do Parlamentu Europejskiego następnej kadencji (2009-2014) nie powinna przekroczyć 736. Ze względu na fakt, że Rumunia i Bułgaria przystąpiły do Unii Europejskiej podczas kadencji Parlamentu 2004-2009, aktualna maksymalna liczba posłów 723 została tymczasowo zwiększona. Posłowie nie zasiadają w Parlamencie Europejskim według kraju pochodzenia, lecz według przynależności do jednego z siedmiu ogólnoeuropejskich ugrupowań politycznych. Posłowie reprezentują cały wachlarz poglądów na temat integracji europejskiej, od skrajnego federalizmu po otwarty eurosceptycyzm. W styczniu 2007 r. Hans-Gert Pöttering został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.

Traktat umożliwił Parlamentowi Europejskiemu prawo wetowania projektów w kluczowych płaszczyznach prawodawstwa Unii Europejskiej. Traktat o Unii Europejskiej, znany jako Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku. Na mocy porozumienia dwunastu państw tworzących wówczas Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Węgla i Stali powstała Unia Europejska. Powstała jedyna w swoim rodzaju struktura międzynarodowa o charakterze politycznym, która pozwoliła rozszerzyć współpracę europejską na dziedziny nie związane ściśle z rozwojem gospodarczym.

Traktat wyodrębnił trzy filary działań Unii Europejskiej:

- I filar związany z kompetencjami ekonomicznymi Wspólnot;

- II filar obejmujący Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa;

- III filar oparty na współpracy sądowniczej i polityce wewnętrznej.

Wspólna waluta Unii Europejskiej - Euro jest również dzieckiem Traktatu z Maastricht. Osobny cykl negocjacji uruchomił wciąż trwający proces budowania europejskiej unii monetarnej. Dzięki postanowieniom Traktatu z Maastricht Parlament Europejski uzyskał realną władzę w procesie ustawodawczym Unii Europejskiej.

Umożliwiła to nowa procedura legislacyjna oparta na współdecydowaniu. Dzięki Traktatowi posłowie mogą kierować do Komisji wnioski o opracowanie nowego prawa.

Kadencje Komisji Europejskiej i Parlamentu zostały zsynchronizowane na mocy Traktatu. Komisarze i posłowie wybierani są na pięć lat, pierwsi zaczynają kadencję pół roku wcześniej. W kontekście regulacji karnoprawnych Traktat z Maastricht przyznał Parlamentowi prawo powoływania tymczasowych komisji śledczych do zbadania wybranych spraw.

Dzięki międzyinstytucjonalnej konferencji przygotowawczej - na której po raz pierwszy obradowali razem przedstawiciele Parlamentu Europejskiego, rządów, Rady i parlamentów narodowych - Parlament Europejski doprowadził do uznania obywatelstwa europejskiego, wprowadzenia procedury współdecydowania, uzyskał prawo mianowania na pięcioletnią kadencję przewodniczącego Komisji i uznania roli grup politycznych.

Każda rewizja traktatów przynosi Parlamentowi Europejskiemu nowe uprawnienia i rozszerza zakres stosowania procedury współdecydowania. Na przykład Traktat z Amsterdamu zwiększył liczbę dziedzin objętych tą procedurą z piętnastu do trzydziestu ośmiu, a traktat nicejski do czterdziestu trzech. Projekt Konstytucji czyni zaś ze współdecydowania „normalna procedurę legislacyjną”, staje się ona zasadą, a nie wyjątkiem, którym była na początku. Traktat z Maastricht określając zakres działalności państw członkowskich w ramach UE stwierdza równocześnie wyłączenie z tej działalności sprawy z zakresu utrzymania porządku publicznego i ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego poszczególnych państw członkowskich.

Liberalizm

Istota pojęcia liberalizmu

- Z języka łacińskiego liberalia – dotyczący wolności, Liber – wolny.

- Koncepcja teoretyczna i światopoglądowa oparta na indywidualistycznej koncepcji człowieka i społeczeństwa, głosząca, że wolność i nieskrępowana przymusem politycznym działalność jednostek mają wartość nadrzędną i są najpewniejszym źródłem postępu we wszystkich sferach życia zbiorowego

- Myśl społeczno polityczna, ruch polityczny, kształtujący się od 17 w., w krajach gdzie przemiany ekonomiczne i cywilizacyjne zrodziły mieszczaństwo i burżuazję (głównie Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone) Dąży do likwidacji feudalnych stosunków społecznych i porządku prawnego.

- Doktryna partii i ruchów polityczno-społecznych wychodzących z założeń ideologii liberalnej i dążących do zagwarantowania wolności w poszczególnych sferach życia społecznego, zwłaszcza w dziedzinie politycznej i ekonomicznej.

- Mianem liberalizmu określa się również postawę życiową odznaczającą się tolerancją i otwartością na poglądy i postępowanie innych osób i zbiorowości, przeciwstawianą dogmatyzmowi, fanatyzmowi, autorytaryzmowi

Liberalizm jego geneza i źródła

- Jako samodzielna ideologia polityczna rozwija się od schyłku XVII wieku,

- Źródła liberalizmu tkwią w ideologicznych potrzebach nowych sił społecznych zainteresowanych rozwojem kapitalizmu – arystokracji, mieszczaństwa, burżuazji.

- Powstanie ideologii liberalizmu, jest również związane z ruchami wolnościowymi Wiosny Ludów, które doprowadziły do narodzin państwa narodowych (m. in. Włochy, Niemcy).

- Impulsem do uformowania się zasad liberalizmu był rozwój idei europejskiego konstytucjonalizmu – uprawnień i wolności jednostki, rozdziału sfery publicznej od sfery prywatnej, umowy społecznej, ograniczonego i zrównoważonego rządu, suwerenności ludu i narodu (amerykańska deklaracja niepodległości 1776 i francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela 1789).

- Ojczyzną liberalizmu była Wielka Brytania, później rozwija się on również we Francji oraz Stanach Zjednoczonych.

Fazy rozwoju liberalizmu

- Pierwsza faza rozwoju liberalizmu obejmuje okres od XVII do końca XIX w. Okres ten nazywany jest okresem liberalizmu klasycznego. Liberalizm przyjął wówczas postać walki o wolność religijną, tolerancję, zasady konstytucyjne (rządy prawa, trójpodział władzy, prawa opozycji), o polityczne oraz gospodarcze uprawnienia jednostki. W pierwszej połowie XIX w., w Europie Zachodniej powstały liberalne partie i ugrupowania głoszące hasła liberalizmu politycznego. Ruch polityczny i doktryna liberalizmu wskazywały na konieczność obrony obywateli przed arbitralną władzą. W polityce gospodarczej proponowano zasady liberalizmu gospodarczego. Najszersze poparcie liberalizm zyskał w Wielkiej Brytanii oraz USA, natomiast na kontynencie europejskim doktryna liberalna, z trudem torowała sobie drogę.

- Na początku XX wieku dokonała się zmiana doktryny, m. in. Za sprawą krytyki ze strony socjalistów i ruchów katolickich. Klasyczny liberalizm był zdecydowanie indywidualistyczny, minimalizował rolę zorganizowanej władzy, był przeciwny etatyzmowi i interwencjonizmowi państwowemu, współczesny liberalizm (neoliberalizm) uwzględnia rolę organizacji i współodpowiedzialnością za los jednostki obarcza społeczeństwo. Neoliberałowie wskazują, że warunkiem korzystania z wolności przez wszystkich obywateli jest równość szans w dostępie do edukacji, kultury oraz zagwarantowanie wszystkim minimum socjalnego. Przypisują państwu znaczną rolę w ochronie elementarnych uprawnień społecznych i ekonomicznych. Kwestionują leseferyzm. Nowy liberalizm wysunął program sterowania ekonomicznymi siłami w celu zapewnienia społecznej sprawiedliwości i stabilizacji. Argumentuje na rzecz ograniczenia rynku wszędzie tam gdzie dyskryminuje on jednostki z innych względów niż własne decyzje. W ten sposób liberalizm przejął część haseł reformistycznego socjalizmu.

Przedstawiciele liberalizmu

Za prekursora myśli liberalnej uważa się J. Locke’a, a za klasyków w XIX w, B. Constanta, J. Benthama, A. de Tocquevilla, J.S. Milla. Teoretycy liberalizmu w XX w. – I. Berlin, S. de Madariaga, K. Popper, R. Dahrendorf, R. Aron, F. von Hayek, R. Nozick, J. Rawls.

Główne założenia liberalizmu

Zarówno w rozwoju historycznym jak i współcześnie liberalizm jest wielonurtowy. Można jednak wskazać n idee przewodnie myśli liberalnej do których należą:

Indywidualizm

Wyrażający się docenianiem odmienności ludzi, traktowaniem społeczeństwa i narodu jako zbioru indywidualnych jednostek, uznaniem jednostki za najwyższą wartość. Jednostka jest samowystarczalna, autonomiczna, wyizolowana ze środowiska społecznego, z innymi jednostkami powiązana tylko dobrowolnie zawieranymi umowami, człowiek, jego wolność i swoboda działania, należą do najwyższych wartości.

- Prawo do własności prywatnej traktowane przede wszystkim nie jako prawo gwarantujące własność, ale prawo do zdobywania własności, bogacenia się i przekazywania dóbr spadkobiercom, własność, stanowiąca legalne podstawy liberalizmu ekonomicznego, powinna być wolna od ograniczeń i ingerencji państwa. Stwarza ona jednostce niezależność egzystencji, wyzwala aktywność, umożliwia wszechstronny rozwój osobowości, a tym samym prowadzi do postępu społecznego, własność prywatna jest najważniejszym fundamentem wolności człowieka.

- Wolność traktowana jako niezbywalny składnik ludzkiej godności i warunek kreatywności społeczeństwa, wolość podobnie jak prawo do życia, zdrowia, szczęścia, wyrażania swoich przekonań – wywodzi się z praw natury, które regulują bieg wszechświata i ludzi, są zatem ponad prawem stanowionym przez państwo. W koncepcji liberałów wolność nie jest równoznaczna tylko z wolnością polityczną (wybór i kontrola władz) ani tylko z wolnością wewnętrzną (świadoma wola wyborze działania), jest to głównie wolność osobista o dwoistym charakterze „wolność od” (wolność negatywna) przymusu wynikającego z arbitralnej woli innych ludzi, skrępowań ideologicznych, religijnych, nakazów tradycji oraz ”wolność do” – czynienia tego wszystkiego, co nie przeszkadza innym. Do uczestnictwa w wyborze i kontroli władz, stanowienia prawa, swobodnej działalności gospodarczej. Wszyscy ludzie są równi, mają te same uprawnienia, żadna władza nie może tych uprawnień człowiekowi odebrać.

- Postęp dokonujący się poprzez swobodną, niczym nie krępowaną wymianę idei, liberałowie opowiadają się za społeczeństwem otwartym, gotowym do konfrontacji z różnymi ideologiami i akceptacji nowych rozwiązań. Niektórzy liberałowie dużą wagę przywiązywali do realizacji ideałów społeczeństwa, moralnej harmonii, odpowiedzialności, bogactwa wewnętrznego, inni (tzw. optymiści) uważali, że postęp dokonuje się mocą praw dziejowych, wyroków historii, prowadząc do lepszych, bardziej oświeconych czasów, liberałowie „pesymiści” uważają że postęp jest czymś niestabilnym, że musi być stale podtrzymywany przez moralistów, poetów, prawników, przedsiębiorców, obawiają się masowości etatyzmu i ideologii egalitarnych.

- Ekonomika rynkowa wyraża wolność w dziedzinie gospodarczej, zakłada wolny rynek regulowany prawami popytu i podaży. U podstaw liberalizmu ekonomicznego tkwił tzw. leseferyzm (wolność działania) zakładający, że konkurencja producentów i towarów, najlepiej służy zaspokajaniu ludzkich potrzeb i prowadzi do postępu. Wolny rynek gospodarczy jest zarówno warunkiem, jak i składnikiem wolności indywidualnej.

- Władza, której granice wyznaczają przede wszystkim prawa człowieka, wywodzi się wobec tego z praw pierwotnych, bez względu na to, kto rządzi: monarcha czy lud. Władza nie mogąc rozstrzygnąć czym jest dobro i szczęście człowieka, winna pozostawić jednostkom jak najszersze pole do realizacji własnych interesów (im mniej władzy tym lepiej) Ochrona praw naturalnych – najważniejszą funkcją państwa. Władza państwowa musi być ograniczona przez konstytucję oraz musi być odpowiedzialna przed obywatelami. Istotna jest również rola sądów w państwie, państwo w początkowej fazie liberalizmu miało pełnić funkcję tylko „nocnego stróża” (zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, stanowić prawa) potem rozszerzano jego kompetencje w życiu ekonomicznym , społecznym i politycznym

Systemy wyborcze

Wolne wybory

- Systemy wyborcze w istotnym stopniu decydują o charakterze ustrojowym państwa oraz kształcie jego sceny politycznej.

- Wybory mogą służyć do obsadzania rozmaitych stanowisk w państwie (od prezydenta kraju do wójta) czy też wyłaniania stosownych ciał kolegialnych (np. rad gminnych lub parlamentów).

- Nie ma jednolitego wzorca przeprowadzania takich elekcji. Uznaje się jednak, że warunkiem uznania danego państwa za demokratyczne są wolne wybory parlamentarne. Współcześnie spełniają one standardy demokracji, jeśli są: powszechne, równe, tajne i bezpośrednie.

Powszechność wyborów

- Wybory są powszechne wówczas, gdy wszyscy obywatele danego państwa, którzy osiągnęli odpowiedni wiek (np. 18 lub 21 lat), mają prawa wyborcze.

- Wyróżnia się czynne prawo wyborcze, czyli prawo do wybierania (głosowania), oraz o bierne prawo wyborcze, czyli prawo do bycia wybieranym (kandydowania).

- Pozbawienie możliwości uczestniczenia w wyborach dopuszczalne jest tylko w drodze indywidualnego wyroku sądu (jako forma kary lub w przypadku ubezwłasnowolnienia danej osoby).

- Wybory tracą swój powszechny charakter, gdy pewnym grupom ludzi, ze względu na jakąś ich cechę (inną niż niepełnoletniość) nie pozwala się brać udziału w elekcji. W przeszłości dokonywano takich zbiorowych wyłączeń, na przykład w odniesieniu do kobiet. Stosowano, także na dużą skalę cenzusy, czyli specjalne warunki, które musiały być spełnione, aby można było uzyskać prawo wyborcze. Do najbardziej znanych należał cenzus majątkowy (konieczność posiadania minimalnego dochodu lub majątku) oraz cenzus wykształcenia ( konieczność legitymowania się stosownym wykształceniem lub odpowiednią wiedzą, np. znajomością konstytucji)

- Powszechność wyborów jest zjawiskiem stosunkowo młodym. Proces nadawania praw wyborczych wszystkim obywatelom, którzy osiągnęli odpowiedni wiek zakończył się dopiero w XX w. Ostatnim krajem europejskim, który nadał prawo głosu kobietom, była Szwajcaria i miało to miejsce w roku 1971.

Równość wyborów

- Każda osoba posiadająca czynne prawo wyborcze powinna dysponować taką samą liczbą głosów. Najczęściej jest to jeden głos ale może to być także większa liczba. Jest to tzw. formalna równość wyborów.

- Siła każdego głosu powinna być w przybliżeniu równa. Jest to tzw. równość materialna.

- Równość wyborów należy do niekwestionowanych standardów demokracji dopiero od XX wieku.

Tajność i bezpośredniość wyborów

- Wybory w państwie demokratycznym są tajne, co oznacza, że nie jest możliwa identyfikacja głosu konkretnego wyborcy.

- Zasada tajności nakłada na państwo obowiązek zapewnienia każdemu obywatelowi warunków, do oddania anonimowego głosu (np. lokale wyborcze ze specjalnymi kabinami do głosowania)

- Bezpośredniość wyborów wyklucza natomiast możliwość delegowania czynnego prawa wyborczego innym osobom.


Systemy wyborcze odnoszące się do wyłaniania parlamentu dzielą się na: większościowe, proporcjonalne oraz mieszane (większościowo-proporcjonalne).

System większościowy

- W najprostszym wariancie, polega na podziale kraju, na taką liczbę okręgów, jaka jest liczba miejsc w izbie parlamentu. W każdym z nich toczy się rywalizacja między kandydatami o jeden mandat. Zdobywa go ta osoba, która uzyskuje najwięcej głosów.

- Chociaż kandydaci z reguły reprezentują ugrupowania polityczne, wyborca ostatecznie głosuje na konkretną osobę, nie zaś na partię.

- Taki system wyborczy obowiązuje między innymi w Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

- Bardziej skomplikowana odmiana modelu większościowego, polega na wprowadzeniu dodatkowego wymogu, aby zwycięzca otrzymał w swoim okręgu bezwzględną większość (więcej niż połowę) głosów. W tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie osiągnie takiego wyniku, przeprowadza się drugą turę głosowania (Francja) lub wykorzystuje się tzw. alternatywne głosy oddane przez wyborców (Australia).

- Wśród zalet systemu większościowego wymienia się bliski kontakt posła z wyborcami. Ponieważ okręgów jest dużo, są one relatywnie małe. Umożliwia to parlamentarzyście wybranemu w danym okręgu utrzymywanie bliskich relacji z jego mieszkańcami.

- Jednak najważniejszą cechą ordynacji większościowej jest fakt, że preferuje ona kandydatów najsilniejszych partii. Do parlamentu dostają się bowiem tylko takie osoby, którym udało się zająć pierwsze miejsce w swoich okręgach.

- Konsekwencją takiej sytuacji jest fakt iż model większościowy stabilizuje pracę parlamentu, gdyż dostają się do niego przedstawiciele jedynie kilku największych partii. W przypadku systemów parlamentarnych ma to dodatkową zaletę, że często zwycięska partia samodzielnie dysponuje większością w legislatywie i nie musi zawierać koalicji z innymi stronnictwami, a by utworzyć rząd. Ten sposób obsadzania mandatów poselskich uprzywilejowuje jednak również kandydatów niezwiązanych z jakimikolwiek partiami lub reprezentujących ugrupowania o lokalnym znaczeniu co z kolei działa destabilizująco na działalność legislatywy.

- Po drugie ordynacja większościowa narusza zasadę reprezentatywności wyborów. Przedstawiciele partii politycznych o średnim poparciu w skali całego kraju, którym jednak trudno wygrać w poszczególnych okręgach z kandydatami największych ugrupowań, mają zazwyczaj niewielką reprezentację w parlamencie, a zdarza się, że w ogóle nie mogą się do niego dostać. Może również zdarzyć się taka sytuacja, że większość w legislatywie uzyska partia, która dostała w skali kraju mniej głosów niż stronnictwo z nią konkurujące. O wielkości parlamentarnej reprezentacji decyduje liczba okręgów, w których kandydat danego ugrupowania zajął pierwsze miejsce.

- Warto zauważyć, że w niektórych krajach możemy spotkać nieco inne formy systemu większościowego. Najczęściej spotykaną odmiennością jest stosowanie okręgów wielomandatowych. Podobnie jak w klasycznym modelu większościowym, wyborcy głosują na konkretnych kandydatów, natomiast z a wybranych uznaje się tych polityków, którzy uzyskali największe poparcie, w liczbie odpowiadającej liczbie mandatów przypisanych do okręgu. Takie rozwiązanie stosowane jest m.in. w Polsce, w wyborach do Senatu.

System proporcjonalny

- W systemie proporcjonalnym okręgi są zawsze wielomandatowe, zaś wyborcy głosują nie na poszczególne osoby, ale na listy kandydatów przedstawione przez partie polityczne lub inne organizacje.

- Miejsca w parlamencie rozdziela się proporcjonalnie do liczby głosów zdobytych przez poszczególne listy.

- Podstawową zaletą systemu proporcjonalnego jest reprezentatywność. Nawet poglądy mniejszości, jeśli są reprezentowane przez stosowne ugrupowania polityczne, mają realną szansę na obecność w parlamencie.

- Ta sama okoliczność prowadzi jednak do rozdrobnienia legislatywy. Kiedy do parlamentu dostaje się wiele różnych partii, konieczne jest zawiązywanie koalicji między nimi, co czasem bywa trudne lub wręcz niemożliwe. Duża liczba ugrupowań w legislatywie zwiększa więc prawdopodobieństwo konfliktów politycznych.

- Aby zapobiec tym niekorzystnym zjawiskom, w wielu państwach stosuje się pewne ograniczenia zasady proporcjonalności. Do najbardziej znanych należy zasada progu wyborczego, zgodnie z którą reprezentację parlamentarną otrzymują tylko te partie, które uzyskały pewne minimalne poparcie (np. 5 % głosów w skali kraju). Innym sposobem, uniknięcia chaosu politycznego w warunkach systemu proporcjonalnego, są preferencje dla najsilniejszych partii. Można je zastosować, tworząc większą liczbę okręgów i zmniejszając liczbę mandatów przypadających na każdy z nich. Innym sposobem jest wprowadzenie takiego matematycznego systemu przeliczenia głosów na mandaty, który uprzywilejowuje partie o największym poparciu kosztem ugrupowań najsłabszych.

Sposoby określenia liczby mandatów w systemach proporcjonalnych.

Metoda d’Hondta

- Liczbę głosów uzyskaną w okręgu przez każdą partię dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3 itd.). Następnie szereguje się uzyskane w ten sposób ilorazy, zaczynając od największego i wybiera się z nich kolejno największe w takiej liczbie, która jest równa liczbie wszystkich mandatów w tym okręgu. Każde ugrupowanie dostaje tyle mandatów, ile uzyskała takich „zwycięskich ilorazów”. System d’Hondta premiuje najsilniejsze partie i jest stosowany m.in. w wyborach do polskiego sejmu, a także w Chorwacji, Czechach, Finlandii, Hiszpanii i Portugalii.

Metoda Saint-Lague

- Procedura postępowania wygląda tak jak w przypadku metody d’Hondta. Różnica polega na tym, że zamiast kolejnych liczb naturalnych, dzielnikami są liczby nieparzyste, z wyjątkiem pierwszego, który wynosi 1,4. Formuła Saint-Lague w mniejszym stopniu niż d’Hondta preferuje najsilniejsze partie. Stosowana jest m.in. w wyborach do parlamentów Danii, Norwegii i Szwecji.

Metoda Hare-Niemeyera

- W pierwszej kolejności w każdym okręgu ustala się iloraz wyborczy (IHN) według formuły:
Liczba głosów oddanych na partię x liczba mandatów podzielone przez liczbę wszystkich ważnych głosów. Następnie przydziela się poszczególnym partiom taką liczbę mandatów, jaka jest wartość powyższego ilorazu przed przecinkiem, dla każdej z nich. Po zastosowaniu metody Hare-Niemeyera pozostają jeszcze nierozdysponowane mandaty, dlatego uzupełnia się ją innymi systemami, rozdzielając pozostałe mandaty innymi metodami. Uznaje się że przelicznik Hare-Niemeyera najwierniej odzwierciedla preferencje wyborców. Stosowany jest w takich krajach jak Austria, Holandia, Niemcy.

Systemy mieszane

- Polegają na tym, że część parlamentarzystów wybiera się w trybie większościowym, a pozostałą część-proporcjonalnym. Każdy wyborca dysponuje więc dwoma głosami: jeden oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, zaś drugi na listę w okręgu
wielomandatowym.

- Ordynacja większościowo-proporcjonalna funkcjonuje w dwóch zasadniczych wariantach. W pierwszym z nich oba systemy głosowania są od siebie wzajemnie niezależne. Izba parlamentu, w procesie wyborczym podzielona jest niejako na dwie części, zaś wybory do jednej z nich nie mają wpływu na skład drugiej. Taki system nazywany jest niekiedy głosowaniem równoległym i występuje na Węgrzech oraz w Japonii. W drugim wariancie ostateczny rozkład głosów w parlamencie jest konsekwencją wyniku wyborczego w systemie proporcjonalnym. W tym przypadku mandaty zdobyte w okręgach jednomandatowych odpowiednio pomniejszają parlamentarną reprezentację tych list partyjnych, z których pochodzą zwycięscy kandydaci. W sytuacji, w której liczba mandatów uzyskanych w systemie większościowym jest wyższa od liczby mandatów, jaka przysługuje danej partii na podstawie wyniku w części proporcjonalnej, odpowiednio zwiększa się liczebność parlamentu. Takie rozwiązanie można spotkać w Niemczech i Nowej Zelandii.

- Mieszane systemy wyborcze mają w zamierzeniu ich twórców połączyć zalety ordynacji większościowej i proporcjonalnej oraz zredukować wady każdej z nich. Dzięki wyborom w okręgach jednomandatowych następuje wzmocnienie najsilniejszych ugrupowań, co działa korzystnie na jakość pracy parlamentu. Jednocześnie ze względu na częściową zasadę proporcjonalności, można ten efekt osiągnąć bez konieczności ponoszenia ceny utraty reprezentatywności legislatywy. Stronnictwa, których kandydaci nie mają szans na zwycięstwo w okręgach jednomandatowych, mogą liczyć na wprowadzenie do parlamentu swoich przedstawicieli z list partyjnych. Pewną wadą systemów mieszanych jest natomiast stosunkowo skomplikowany sposób głosowania.

Sołectwo i sołtys

Sołectwo

Informacje dotyczące sołectwa należy rozpocząć od sytuacji prawnej jednostki pomocowej gminy.

Jako jednostka pomocnicza gminy sołectwo posiada i realizuje zadania własne na warunkach określonych w swoim statucie. Z kolei statut sołectwa określa kompetencje, zadania i zakres działania sołectwa jak i jego organów oraz sposób wewnętrznego zoorganizowania. Realizując zadania własne sołectwo działa samodzielnie zgodnie z ustaleniami statutu. W świetle przepisów prawa sołectwo współdziała z organami gminy w wykonaniu zadań własnych i zleconych gminie. Opinia sołectwa stanowi podstawę analizy rozporządzeń organów gminy dotyczących spraw sołectwa. Sołectwo posiada prawo sprzeciwu określone niniejszym statutem do organów gminy w przypadku uznania, że naruszone są istotne interesy mieszkańców sołectwa. jak każdy organ administracji publicznej sołectwo posiada zdolność sądową w sprawach należących do jego właściwości z mocy ustawy i przyjętego statutu. Sołectwo i jego organy dbają o zbiorowe potrzeby wspólnoty mieszkańców sołectwa.¹

Zadania sołectwa

• współdziałanie z miejscowymi organizacjami społecznymi w sprawach kształtowania właściwych postaw mieszkańców: gotowości niesienia pomocy sąsiedzkiej, kultury współżycia mieszkańców, wzajemnego szacunku, gospodarności, poszanowania mienia;

• działania oświatowo–wychowawcze na rzecz umacniania rodziny, kultury życia rodzinnego;

• organizowanie różnych form pomocy sąsiedzkiej;

• organizowanie opieki i czasu wolnego dla dzieci i młodzieży;

• podejmowanie działań mających na celu umacnianie bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• organizowanie i współdziałanie z właściwymi organami dla poprawy warunków sanitarnych, stanu ochrony przeciwpożarowej oraz zabezpieczenia przeciwpowodziowego.²

Sołectwo decyduje w poniższych sprawach:

• właściwości, użytkowania lub innych praw rzeczowych i majątkowych zwanych mieniem gminnym;

• mienia komunalnego przekazanego sołectwu w zarząd powierniczy na zasadach bieżącego korzystania z tego mienia w zakresie zwykłego zarządu zgodnie z ustaleniami statutu gminy i niniejszego statutu;

• kierunków, zakresu i form społecznych czynów komunalnych;

• utrzymania, konserwacji, remontu wiejskich obiektów komunalnych, sportowych w ramach ustaleń i planów oraz budżetu gminy.

Sołectwo współdziała z organami gminy, wyraża opinię oraz ustosunkowuje się w sprawach:

• planu szczegółowego zagospodarowania sołectwa oraz uciążliwości środowiskowych;

• lokalizacja inwestycji;

• remontów kapitalnych, budowy dróg i ulic oraz ich oświetlenia, kanalizacji, zaopatrzenia w energię elektryczną terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, przeznaczenia pustych lokali użytkowych;

• zmian w rozkładzie jazdy komunikacji, przebiegu tras komunikacyjnych i rozmieszczenia przystanków;

• zmian przeznaczenia obiektów oświaty, służby zdrowia, kultury, sportu i rekreacji znajdujących się na terenie sołectwa.

Samorządowymi organami sołectwa są:

• Zebranie Wiejskie – organ uchwałodawczy sołectwa;

• Sołtys – organ wykonawczy sołectwa.

Kadencja sprawowania urzędu przez sołtysa i rady sołeckiej trwa cztery lata od daty ich wyborów. Wybory sołtysa i rady zarządza rada gminy w terminie do 3 miesięcy po upływie ich kadencji. Nadzór nad organami sołectwa sprawują organy gminy, zgodnie z postanowieniami niniejszego statutu. Kompetencją zebrania wiejskiego są objęte wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania sołectwa, określone w statucie sołectwa.

Do wyłącznej własności zebrania wiejskiego należy w szczególności sprawy:

• wybór i odwołanie organów sołectwa;

• podejmowanie uchwał wnioskujących do Rady Gminy organizacji i zakresie działania sołectwa;

• programowanie i planowanie programów rozwoju gospodarczego sołectwa;

• współdziałanie z organami gminy w sprawach rozwoju gospodarczego sołectwa;

• wypowiadanie się oraz opiniowanie i decydowanie o korzystaniu z dotychczasowych praw sołectwa z mienia gminnego;

• występowanie do Rady o przekazanie składników mienia komunalnego do korzystania i zarządzania;

• podejmowanie uchwał dotyczących przyjmowania lub wyzbywania się składników mienia komunalnego wskazanych przez organy gminy;

• podejmowanie działań oraz upoważnienie sołtysa do sprawowania zwykłego zarządu mieniem.

Sołectwo również w sposób „zwykły” zarządza mieniem w zakresie:

• zachowania mienia i osiągnięcia z niego normalnych korzyści, w tym pobierania dochodów;

• utrzymania mienia w stanie nie pogorszonym w ramach jego obecnego przeznaczenia;

• realizacji gospodarczej eksploatacji mienia.

Próbując wskazać gospodarkę finansową sołectwa należy przede wszystkim wskazać na jego zasoby finansowe:

• sołectwo może prowadzić gospodarkę finansową w ramach budżetu gminy.

Dochodami sołectwa mogą być:

• dotacje budżetu gminy;

• przychody własne, które mogą pochodzić z wpływów określonej działalności, w tym:

  • dochody uzyskane z tytułu zarządu mieniem gminnym;

  • dochody z najmu lub dzierżawy obiektów będących w gestii sołectwa;

  • dochody z imprez, wystaw, koncertów, konkursów organizowanych zgodnie z obowiązującymi przepisami;

  • dobrowolne wpłaty osób fizycznych prawnych,

Natomiast środki finansowe z budżetu sołectwa mogą być przeznaczone w szczególności na:

• dofinansowanie komunalnych czynów społecznych,

• wyposażenie, remont i utrzymanie dróg dojazdowych,

• utrzymanie i konserwację mienia gminnego oraz komunalnego przekazanego w zarząd sołectwa;

• pokrycie kosztów związanych z działalnością techniczno–organizacyjna organów sołectwa;

• środki finansowe sołectwa są przekazywane do budżetu gminy.

Kompetencje sołtysa

Urząd gminy prowadzi księgowość dochodów i wydatków sołectwa. Kompetencje sołtysa są następujące:

• reprezentuje sołectwo na zewnątrz;

• przewodniczy radzie sołeckiej;

• zwołuje zebranie wiejskie i przewodniczy jego obradom;

• bierze udział w sesjach rady miejskiej, występuje w imieniu sołectwa;

• podejmuje działania wykonawcze wspólnie z rada sołecką w sprawach realizacji uchwał zebrania wiejskiego;

• sprawuje bezpośredni zarząd zwykły sołeckim mieniem komunalnym i ponosi prawną odpowiedzialność z tytułu korzystania zarządzania mieniem;

• występuje do Wójta z wnioskami, propozycjami, inicjatywami w sprawach sołeckiego mienia, przekraczającymi jego i sołectwa kompetencje zwykłego zarządu;

• może występować przed Sądem na zasadzie posiadanej prze sołectwo zdolności sądowej;

• podejmuje określone przepisami, zadania wynikające z przepisów szczególnych;

• współdziała z organami Państwowej Inspekcji sanitarnej, a także ze służbą zdrowia w kwestiach ochrony zdrowia i życia ludności, zgłaszania chorób zakaźnych, właściwego poziomu sanitarnego wsi;

• współorganizuje działania oraz zapobiega bezpośrednio klęskom żywiołowym oraz usuwa ich skutki;

• współdziała z organami straży pożarnej w profilaktyce przeciwpożarowej;

• na podstawie uchwały rady pobiera podatki lokalne;

• korzysta z ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym;

• sołtysowi przysługuje pomoc ze strony gminy w sprawach ustawowego korzystania z ochrony prawnej w toku sprawowania mandatu.

Rada sołecka

Składa się z 5 osób. Organ ten wspomaga i współpracuje z sołtysem w jego działalności, a szczególnie w realizacji zadań o charakterze planującym, wykonawczym i zarządzającym. Przewodniczącym Rady sołeckiej jest sołtys. Rada Sołecka działa kolegialnie i uchwala okresowe plany pracy dla swej działalności oraz dokonuje podziału pracy pomiędzy swoich członków. Kompetencją Rady Sołeckiej objęte są w szczególności następujące sprawy:

• opracowanie projektów podziału środków wyodrębnionych w budżecie gminy do dyspozycji sołectwa;

• inicjatywy dotyczące udziału mieszkańców oraz programów i planów działań; współorganizowanie wykonania uchwał zebrania wiejskiego oraz kontrolowanie ich realizacji.

Konserwatyzm

Istota pojęcia konserwatyzmu

- Z języka łacińskiego Conservatus – zachowany, conservare – zachowywać.

- Pojęcie rozpowszechnione przez Franuza Francois - Rene Chateaubrianda (1768-1848) w piśmie „Le Conservateur” („Konserwatysta”).

- Postawa charakteryzująca się przywiązaniem do istniejącego, zakorzenionego w tradycji stanu rzeczy (wartości, obyczajów, praw, ustroju politycznego itp.) oraz niechętny stosunek do gwałtownych zmian i nowości.

- W polityce filozofia społeczna stworzona na przełomie XVIII i XIX w., przez przeciwników oświecenia, rewolucji francuskiej 1789 i liberalizmu, znalazł wyraz w twórczości E. Burke’a, J. de Maistre’a, L. de Bonalda, J. Mosera.

- Potocznie pojęcie konserwatyzmu funkcjonuje często w znaczeniu pejoratywnym, jako synonim zacofania, obrony wszelkiego status quo, nawet reakcyjności

- Konserwatyzm polityczny – kierunek polityczny nawiązujący do konserwatywnej filozofii społecznej, przyjmuje postać właściwą epoce i środowisku w jakim występuje, odwołuje się do zespołu norm i wartości, jakie powinny zostać zachowane i najczęściej wskazuje na grupy społeczne lub instytucje mające je chronić.

Konserwatyzm jego geneza i źródła

- Głównym źródłem ideologii konserwatyzmu był sprzeciw wobec rewolucji francuskiej 1789 roku.

- Idee konserwatyzmu zrodziły się na gruncie krytyki idei oświeceniowych.

- Za twórcę konserwatyzmu jako nowożytniej doktryny politycznej uważany jest najczęściej
Edmund Burce (1729 – 1797), który sprzeciwiał się przemianom, których głównych symbolem była rewolucja francuska.

- Odmienny nurt konserwatyzmu nazywany tradycjonalizmem, zapoczątkowali we Francji Joseph de Maistre (1754-1821) i Louis de Bonald (1794 - 1840), których sprzeciw wobec postępujących zmian wynikał z przeświadczenia o fundamentalnym znaczeniu religii dla porządku politycznego. Odrzucali oni koncepcję umowy społecznej, podkreślając, że władza i prawo pochodzą od Boga.

Główne wartości konserwatyzmu

Tradycja, religia, naród, rodzina, hierarchia, autorytet, odpowiedzialność, wolność osobista, własność, poszanowanie prawa, naturalny porządek społeczny.

Odmiany Konserwatyzmu

Joseph de Maistre: konserwatyzm radykalny
Koncepcje polityczne Josepha de Maistre’a, były bardzo ściśle związane z jego teologią. Według tego francuskiego filozofa, rewolucja była zła, gdyż jej uczestniczy zniszczyli porządek ustanowiony przez Boga. De Maistre nawiązuje do koncepcji św. Augustyna, zgodnie z którą państwo i jego ustrój jest wynikiem aktywności Stwórcy, nie zaś działań ludzkich. Obowiązkiem wszystkich jest zatem ochrona tego dziedzictwa. Stoi on na stanowisku, że człowiek jest istotą złą i zdeprawowaną, a przyczyną takiego stanu rzeczy tkwi w konsekwencjach grzechu pierworodnego. Uważał, że taki człowiek nie zasługuje na wolność lecz potrzebuje silnej tradycji, która będzie strażnikiem jego tożsamości moralnej. De Maistre odrzuca wszelkie koncepcje demokratyczne i liberalne. Uważa że człowiekowi potrzebna jest władza absolutna, zdolna do stosowania represji, jeśli tylko sytuacja tego wymaga.

Edmund Burke: konserwatyzm umiarkowany
Burke zarzucał rewolucjonistom naruszenie pewnego rytmu zmian, przerażała go gwałtowność rewolucji i jej kompleksowy charakter. Swoje tezy wyłożył w dziele „Rozważania o rewolucji we Francji” wydanym w 1790 r. Krytykuje on rewolucjonistów za to, że kierują się jedynie rozumem, nie zwracając uwagi na złożoność procesów społecznych. Nie jest on całkowitym przeciwnikiem zmian, uważa on jednak że powinny one być umiarkowane i ostrożne. Uważał, że każdemu politykowi powinny przyświecać dwie zasady: „zasada zachowania” oraz „zasada naprawy. Pierwsza z nich narzuca troskę o tradycję, dużą wagę Burke przywiązuje również do religii. Natomiast druga powinna składać do działań reformatorskich , jednak ograniczonych tylko do wadliwych elementów ustroju oraz mających na uwadze mądrość i doświadczenie poprzednich pokoleń.

Współczesny konserwatyzm

- Współczesny konserwatyzm bardzo rzadko odwołuje się do radykalnego tradycjonalizmu de Maistre’a. Bardzo chętnie nawiązuje natomiast do koncepcji Edmunda Burke.

- Dzisiejszych konserwatystów cechuje zatem przywiązanie do tradycyjnych wartości i instytucji społecznych połączone z niechęcią wobec eksperymentowania w dziedzinie polityki.

- Przekonani są, że przejawem najwyższej mądrości jest korzystanie z bogactwa minionych pokoleń.

- Uważają jednocześnie, że tradycyjne instytucje, takie jak rodzina czy religia, są lepszym gwarantem ładu społecznego niż wysiłki racjonalnego pracodawcy. Szczególną wartość upatrują więc w mądrości przodków, którą traktują jako fundament zdrowego rozsądku.

- Inaczej niż ich osiemnastowieczni poprzednicy, dzisiejsi konserwatyści, nie lokalizują jednak największego zagrożenia dla ładu społecznego w rewolucyjnym dogmatyzmie czy też oświeceniowym przekonaniu o możliwości radykalnego przeobrażenia świata. Współczesny konserwatyzm upatruje większe zagrożenie w moralnym relatywizmie. Tradycjonaliści zaniepokojeni są tym, że podważane są wszelkie wartości a coraz większego znaczenia nabiera maksyma, zgodnie z którą każdy sposób życia jest równie wartościowy. W ich przekonaniu taki stan rzeczy może doprowadzić do upadku autorytetów, moralnego chaosu i destrukcji społeczeństwa.

- Współcześni konserwatyści przeciwstawiają się relatywizmowi moralnemu (idei zakładającej, że nie istnieją absolutne wartości moralne) Według konserwatystów państwo powinno zatem stać na straży tradycyjnych wartości. Nie może pozwalać na to, aby ulegały destrukcji instytucje społeczne, które stanowią fundament moralności. W tym kontekście konserwatyzm szczególną wagę przywiązuje do rodziny, religii, a także społeczności lokalnych.

- Odrzuca zatem politykę radykalnego rozdziału państwa od Kościoła, dostrzegając w przesadnej laicyzacji społeczeństwa przyczyny kryzysu moralnego. Państwo według konserwatystów powinno współpracować z Kościołem, gdyż obie te instytucje mają częściowo zbieżne cele.

- Zdecydowana większość konserwatystów akceptuje dziś ustrój demokratyczny ale samą demokrację postrzega jedynie jako pokojowy mechanizm przekazywania władzy. Oznacza to, że konserwatyzm odrzuca demokrację pojmowaną w kategoriach ideologicznych. Protestuje przeciwko uznawaniu werdyktów większości za podstawę ładu moralnego.

- Demokracja jak zauważają konserwatyści opiera się na pewnym relatywizmie: o wszystkim decyduje wola głosujących, Moralność tymczasem powinna mieć solidniejszą podstawę niż zmienne preferencje wyborców. Z tego powodu wielu konserwatystów uważa, że niektóre kwestie nie powinny być rozstrzygane w drodze głosowania.

- Konserwatyści stoją na stanowisku, że człowiek jest istotą złą, dlatego też społeczeństwo potrzebuje określonych czynników dyscyplinujących go. Opowiadają się w związku z tym za silną władzą, nieuchylającą się od stosowania przemocy, jeśli sytuacja tego wymaga.

- W przekonaniu konserwatystów, prawo karne powinno mieć przede wszystkim charakter represyjny, odstraszający potencjalnych przestępców.

- Silna władza nie oznacza jednak dla konserwatystów władzy nieograniczonej. Odrzucają oni wizję państwa scentralizowanego, widząc w nim zagrożenie dla tradycyjnych wspólnot, takich jak rodzina czy społeczności lokalne. Konserwatyści są zwolennikami silnej władzy stojącej na straży ładu społecznego.

- Współczesny konserwatyzm akceptuje zasady gospodarki wolnorynkowej. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat nastąpiło pod tym względem zbliżenie stanowisk tradycjonalistycznych i liberalnych.

- Konserwatyści są przekonani, że przesadnie rozbudowa polityka socjalna państwa może mieć negatywne skutki moralne. Państwo, które wyręcza obywateli w ich dążeniu do dobrobytu, prowadzi bowiem do zaniku indywidualnej odpowiedzialności i generuje postawy roszczeniowe.

- Ponadto jak przekonują konserwatyści nadmierny wpływ państwa na życie jego mieszkańców będzie prowadził do eliminacji innych niż polityczne więzi społecznych. Realizacja polityki welfare state, może więc zniszczyć spontaniczną działalność charytatywną, samopomoc sąsiedzką, a nawet osłabić pozycję rodziny.
- Chociaż gospodarka wolnorynkowa, jest dla większości konserwatystów najlepszą formą organizacji procesów ekonomicznych, odrzucają oni, spotykamy u niektórych liberałów, dogmatyzm w tej kwestii. Państwo według nich nie powinno całkowicie wyrzekać się wpływu na gospodarkę. Jeśli wymaga tego interes społeczny, uprawnione jest ograniczenie swobody działalności gospodarczej.

- W dziedzinie politycznej partie konserwatywne opowiadają się za systemem parlamentarnym z silną władzą wykonawczą, uważają, że państwo powinno być silne wewnętrznie i zewnętrznie.

- Do najwybitniejszych polityków konserwatywnych doby powojennej zalicza się K. Adenauera, Ch. De Gaulle’a, M Thatcher czy też R. Reagana.

Naród

Według potocznego przekonania naród jest pierwotną i naturalną zbiorowością ludzi wywodzących się ze wspólnego rdzenia. W tym ujęciu naród jest traktowany jako jedna, wielka rodzina rodzin.

Przynależność narodowa

Zgodnie z tym przynależność narodową utożsamia się z więziami pokrewieństwa. Jednostka dziedziczy tę przynależność po swoich rodzicach, bez stosowania jakichkolwiek procedur przyjmowania do wspólnoty narodowej. Przy ustaleniu narodowości dziecka jest stosowane prawo krwi (ius sanguinis) uzależniające ją od narodowości rodziców. W niektórych społeczeństwach narodowo – państwowych, zwłaszcza ukształtowanych w wyniku procesów imigracyjnych, obowiązuje prawo ziemi (ius soli). Prawo ziemi reguluje nabycie obywatelstwa w oparciu o miejsca urodzenia. Prawo ziemi funkcjonuje np. w Brazylii.

Wspólnota językowa

W świadomości powszechnej upowszechnił się również pogląd, że o przynależności narodowej decyduje kryterium językowe. Na tej podstawie mówi się o narodzie jako o wspólnocie ludzi posługujących się tym samym językiem. Wspólnota języka daje ludziom możliwość bezpośredniego i ciągłego komunikowania się, co w konsekwencji prowadzi do kształtowania tożsamości narodowej. Na tej podstawie naród jest określany jako etniczna wspólnota językowa.

Należy jednak podkreślić, że kryterium utożsamiające naród z grupą językową według formuły – „jeden język – jeden naród” jest nieścisłe, ponieważ spotykane są liczne odstępstwa od tego wzoru. Są języki, którymi mówi wiele narodów.
odpowiednim przykładem jest język angielski, którym, poza Brytyjczykami, posługują się także mieszkańcy USA, Australii, część ludności Kanady. Podobnie wiele narodów posługuje się językami hiszpańskim, portugalskim, francuskim czy niemieckim. Istnieją narody, w których używa się kilka języków. Przykładem europejskim są Szwajcarzy mówiący językami: francuskim, włoskim, niemieckim i retoromańskim.

Terytorium a naród

Pojęcie narodu jest też stosowane w celu określenia ludności, która posiada stałe terytorium. Częsty jest pogląd, że terytorium warunkuje wspólnotę losów historycznych oraz poczucie bliskości psychicznej i kulturowej. Istniały jednak w przeszłości i nadal istnieją narody bez własnego terytorium, żyjące w rozproszeniu, czyli diasporze.

Diaspora

Diasporą nazywamy rozproszenie jakiejś narodowości wśród innej nacji lub innym narodzie. Diasporą określamy również rozproszenie wyznawców jakiejś religii wśród przedstawicieli innego wyznania lub wyznań. W węższym znaczeniu termin ten jest stosowany na oznaczenie rozproszenia Żydów poza Palestyną w okresach starożytności i średniowieczu. Jest to inaczej galut. Tradycyjna literatura żydowska wyróżnia cztery galuty:

- egipski;
- babiloński;
- grecki;
- rzymski;
- od zbudowania II świątyni w 70 r. n. e. do czasów obecnych.

W myśl tradycji biblijnej galut zakończy się wraz z przyjściem Mesjasza. W warunkach diaspory egzystował naród żydowski przed powstaniem państwa Izrael. Po całym świece rozproszeni są również Romowie. Niektóre narody (np. Kurdowie) walczą o utworzenie suwerennego państwa i ustanowienie własnego terytorium narodowego.
Definicje narodu, które odwołują się do kryterium posiadania własnego terytorium, formułowane są na gruncie politologicznym. Definicje te ujmują naród jako społeczeństwo zorganizowane w państwo, na terenie, którego obowiązuje suwerenna, niczemu ani nikomu nie podlegająca jurysdykcja. Natomiast ekonomiczna koncepcja narodu ujmuje naród jako zbiorowość ludzi, którzy należą do wspólnego układu ekonomicznego. Układ ekonomiczny obejmuje majątek narodowy i gospodarkę narodową.

Polityczna i ekonomiczna koncepcja narodu.

Naród w sensie ekonomicznym jest definiowany jako względnie autonomiczny system produkcji i cyrkulacji, czyli wymiany dóbr i usług. Elementami systemu produkcji i wymiany dóbr są produkt krajowy i rynek narodowy.
W teoriach politologicznych pojęcie narodu jest przede wszystkim definiowane jako zbiorowość ludzi, którzy należą do suwerennego państwa. Z tej racji państwo jest nazywane właśnie państwem narodowym. Teorie te uznają państwo narodowe za najlepszą formę organizacji wielkich wspólnot ludzkich. Celem państwa jest utrzymanie i umacnianie wspólnoty narodowej oraz zagwarantowanie jej bezpieczeństwa oraz terytorialnej integralności niezawisłości. W praktyce administracyjno – politycznej naród jest traktowany jako zbiorowość ludzi zamieszkujących dane terytorium. Według kryterium administracyjno – politycznego ludzie danego narodu uznają celowość wspólnej władzy państwowej. Naród zorganizowany w państwo jest suwerenną jednostką polityczną, którą kieruje rząd. Rząd reprezentuje i realizuje dążenia zbiorowości, która go wyłoniła. W państwie narodowym obok pojęcia narodowości występuje pojęcie obywatelstwa.

Instytucje narodowe

Na tej podstawie można przyjąć słuszność rozumienia narodu jako ogółu obywateli państwa, których łączą wspólne potrzeby i interesy. Urzeczywistnienie wspólnych potrzeb i interesów gwarantują ogólnonarodowe instytucje:

- władze i administracja państwowa;
- wojsko;
- służby porządkowe;
- wymiar sprawiedliwości;
- system edukacji narodowej;
- system opieki zdrowotnej;
- organizacje gospodarcze.

Państwo narodowe będące wynikiem historycznego rozwoju, samo staje się czynnikiem narodotwórczym na dalszych etapach ewolucji narodu. Oprócz państwa narodowego skupiającego jeden naród, który je utworzył, występują także państwa wielonarodowe, których ludność składa się z dwu lub więcej narodowości (np. Byłe Czechosłowacja, Jugosławia czy Związek Radziecki). Zdarza się też odwrotnie, kiedy jeden naród, podzielony politycznie, tworzy dwa odrębne, często wrogie sobie państwa. Niemcy w latach 1945 – 1989 stanowili jeden naród zamieszkujący dwa państwa. Obecnie w dwóch państwach żyje naród koreański. Są też narody bez własnego państwa, dążące do jego utworzenia. Przykładem takiego narodu są Kurdowie.

Liga Narodów

Geneza Ligi Narodów

Tragiczne doświadczenia Wielkiej Wojny (I Wojny Światowej 1914-1918) stały się przyczyną powołania do życia idei powstania międzynarodowej, uniwersalnej organizacji politycznej, której głównym celem byłoby utrzymywanie pokoju na świecie i zapobieganie konfliktom. Idea ta została explicite wyrażona w czternastym punkcie skierowanego do Kongresu 8 stycznia 1918 roku słynnego przemówienia prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona, które stało się znane jako „Czternaście punktów Wilsona”. 

14. W oparciu o formalne konwencje musi zostać utworzona powszechna Liga Narodów, której celem będzie zapewnić wzajemne gwarancje niepodległości politycznej i integracji terytorialnej tak małym, jak i wielkim państwom.
 
    Forsowana przez Wodorowa Wilsona propozycja spotkała się z aprobatą państw obradujących na konferencji pokojowej w Wersalu. Utworzenie Ligi Narodów stało się jednym z punktów traktatu wersalskiego. Jej Statut wszedł w życie 10 stycznia 1920 roku.

/>    Co ciekawe, wśród państw założycielskich zabrakło Stanów Zjednoczonych. Prezydent Wilson podpisał Traktat Wersalski, ale nie udało mu się przeprowadzić jego ratyfikacji przez Kongres, który odrzucił go głosami Republikanów (Wilson był Demokratą). Odrzucając Traktat, USA odrzuciły więc również Statut Ligi Narodów. Fakt, że największe światowe mocarstwo nie zaangażowało się w budowę pierwszej uniwersalnej organizacji międzynarodowej stanowił cios dla idei Woodrow Wilsona i zapowiadało problemy, z jakimi musiała się zmierzyć Liga Narodów w przyszłości i które ostatecznie spowodowały jej rozwiązanie.  Jednym z 42 państw założycielskich była natomiast Polska.

Struktura i sposób działania Ligi Narodów   

    Struktura Ligi Narodów była trójelementowa. Organizacja posiadała trzy podstawowe organy: Zgromadzenie, Radę i Sekretariat.

a) Zgromadzenie – mające charakter plenarnych obrad przedstawicieli państw członkowskich. Każdemu członkowi przysługiwał jeden głos, delegacje państw mogły być maksymalnie trzyosobowe. Jego kompetencje ni były sprecyzowane – Zgromadzenie zajmowało się każdą sprawą, która miała związek ze światowym pokojem i zapobieganiu konfliktom. Pełniło rolę uchwałodawczą w procesie pracy Ligi Narodów.

b) Rada Ligii Narodów – będąca władzą wykonawczą Ligi Narodów, nazywana czasami jej rządem. Stała się najważniejszym i najbardziej skutecznym jej organem. Składała się z 9 członków – stałych (najważniejszych mocarstw) i niestałych, wybieranych na 6-letnią kadencję.

c) Sekretariat Ligii Narodów – organ koordynujący i organizujący pracę Ligi Narodów. Przygotowywał projekty ustaw, w tym ustawy budżetowej. Był to jedyny organ Ligii Narodów, który pracował permanentnie. Na jego czele stał Sekretarz Generalny, który był najwyższym przedstawicielem Ligi. Pierwszym Sekretarzem Generalnym został James Drummond z Wielkiej Brytani, po nim urząd ten pełnili jeszcze: Francuz Joseph Avenol oraz Irlandczyk Sean Lester.

Siedzibą Ligi Narodów była szwajcarska Genewa.

Dorobek Ligi Narodów

    Liga Narodów okazała się organizacją mało efektywną. Złożyło się na to kilka czynników. Przede wszystkim organizacja miała problem z wypracowaniem consensusu w większości omawianych spraw. Partykularne interesy poszczególnych członków brały górę nad wspólnymi, często kosztownymi projektami. Ponadto na efektywności Ligi Narodów negatywnie wpływała nieobecność w jej strukturach największego ówczesnego mocarstwa –Stanów Zjednoczonych Ameryki, a także Niemiec (które wystąpiły z organizacji w 1933 roku) i ZSRR (który został przyjęty dopiero w 1934 roku, a wyrzucony w 1939 w związku z inwazją na Finlandię). Szybko okazało się, że Traktat Wersalski doprowadził do kolejnej polaryzacji sceny europejskiej na Niemcy i ich sojuszników z jednej strony i Francję oraz Wielką Brytanię z drugiej. Powodowało to, że najważniejsze decyzje polityczne dotyczące ładu międzynarodowego zapadały poza strukturami Ligi. Największą porażką organizacji był oczywiście wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku. Świadomość małej efektywności Ligi doprowadziła do jej formalnego rozwiązania w 1946 roku i jednoczesnego powołania nowej uniwersalnej organizacji międzynarodowej – Organizacji Narodów Zjednoczonych.
    Działalności Ligi Narodów zakończyła się więc całkowitą porażką. Nie można jednak nie doceniać znaczenia, jakie miała ona na dalsze prace nad międzynarodowym bezpieczeństwem w łonie ONZ. Doświadczenia Ligi były przestrogą i lekcją dla decydentów budujących ład międzynarodowy po II wojnie światowej. 

Rodzaj grupy

Aby poznać i zrozumieć życie i działalność człowieka w społeczeństwie, trzeba zanalizować funkcjonalnie miejsce i rolę jednostki w grupie. W każdym społeczeństwie istnieją różne rodzaje grup.

Rodzaje grup

- małe i duże, struktura jest kryterium wyróżnienia. Grupa mała charakteryzuje się prostą strukturą, natomiast duże strukturą bardzo złożoną;

- pierwotne i wtórne. Podział przebiega w oparciu o kryterium zachodzących w grupach więzi. W grupach pierwotnych związki opierają się na kontaktach osobistych i stosunku emocjonalnym, w grupach wtórnych wynikają z kontaktów opartych na interesach;

- formalne i nieformalne. O podziale decyduje czynnik je organizujący. Grupa formalna jest powołana organizacyjnie przez instytucję, jednostkę nadrzędną, która wyznacza określone zadania, cele i modeluje strukturę organizacyjną. Powstanie grupy nieformalnej jest spontanicznie. Więź emocjonalna to główny czynnik zespalający członków grupy nieformalnej.

Ludzi w małych grupach zespalają więzi najbardziej trwałe i bliskie.
Psychologowie społeczni sformułowali ogólne założenia, w oparciu, o które powstała nauka o małych grupach:

- założenie pierwsze traktuje o tym, że grupy to zjawisko powszechne, co oznacza, że człowiek przez całe życie należy do określonych grup;

- założenie drugie jest następujące. Grupy wywierają wpływ na swoich członków. Pod wpływem grup kształtują się jednostki, a także grupy takie są dla jednostki układ Em odniesienia, wedle, którego jednostka określa swoją pozycję w społeczeństwie;

- założenie trzecie mówi, że wpływ grupy na jednostkę może być pozytywny lub negatywny;

- założenie czwarte - poznanie i wyznaczenie prawidłowości procesów grupowych jest przydatne dla praktyki społecznej. Ułatwia danej grupie powiększenie jej pozytywnych wpływów na jednostkę lub pozwala naprawiać wpływy negatywne.

Charakterystyka grupy społecznej:

Związki, cel grupy, normy charakterystyczne dla grup, przyswajanie norm
Socjologia i psychologia definiują grupy na wiele sposobów. Centrum zainteresowania wiedzy o społeczeństwie jest grupa, w której stosunki między ludźmi prowadzą do wzajemnej zależności, inaczej interakcji. Interakcje są czasem określane mianem komunikowanie się, która trwa względnie długo, koncentruje się wokół przedmiotu (tj. celów, zadań grupy).

W rezultacie komunikowanie się wewnątrz grupy prowadzi do wytworzenia się poczucia przynależności członków grupy, wrażenia odrębności jej członków w stosunku do innych grup, czy też utożsamiania się członków z całą grupą. Opierając się na powyższych założeniach można określić grupę jako system jednostek, które pozostają ze sobą w interakcji.

Grupą społeczną są minimum trzy osoby, które tworzą wyodrębnioną całość. Owe trzy osoby, stanowiące minimum grupy mają poczucie owej odrębności. Między minimalną liczbą członków występują relacje psychiczne, zwane więziami społecznymi, lub pośrednie i rzeczowe powiązania określane jako stosunki społeczne.

Wartość powyższej definicji określa jej doświadczalny charakter, który wyraźne wyznacza kierunki i przedmiot w naukowym badaniu grupy społecznej. Empiryczny charakter podanej definicji wyznacza pewien sposób porządkowania wiedzy na temat grupy.

Jednym z podstawowych elementów definicji grupy jest interakcja, która występuje we wszystkich procesach wewnątrzgrupowych, inaczej we wszystkich typach struktury grupy. W wieloletnich badaniach nad interakcją, psycholog społeczny R. P. Bales stworzył system analizowania interakcji. System Balesa ułatwia obserwowanie zachowania się ludzi w grupie. Jest on powszechnie stosowany.

Interakcje członków wewnątrz grupy:

- solidaryzowanie się z inną osobą, podwyższanie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy, nagradzanie;
- rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, śmianie się, okazywanie zadowolenia;
- wyrażanie zgody, bierne akceptowanie, rozumienie sugestii, uleganie;
- dawanie sugestii, wskazywanie kierunku, pozostawianie innym autonomii;
- wyrażanie opinii, dokonywanie oceny, wyrażanie uczuć, wyrażanie życzeń;
- orientowanie innych, udzielanie informacji, powtarzanie, wyjaśnianie;
- pytanie i prośby o zorientowanie, o informację, powtarzanie, potwierdzanie;
- pytanie o opinię, ocenę, analizę, wyrażenie uczucia;
- pytanie, prośby o sugestię, o pokierowane, pytanie o możliwe sposoby działania;
- niezgadzanie się, bierne odrzucanie sugestii innych, wstrzymywanie pomocy;
- ujawnianie napięcia emocjonalnego, prośby o pomoc, usuwanie z pola;
- ujawnianie antagonizmu, obniżanie pozycji innej osoby, bronienie siebie, domaganie się uznania.

Funkcje członków grupy:

- pobudzają aktywność grupy;
- pomagają grupie w osiąganiu jej celu;
- przyczyniają się do powstawania pozytywnych emocji, serdecznych stosunków wewnątrzgrupowych.

Jeśli w grupie jest osoba, która potrafi zainicjować powyżej wymienione interakcje, ma ona szansę zostać bardzo dobrym kierownikiem grupy czy przywódcą.

Bales przeprowadził wiele badań, w których badał procesy interakcyjne w grupach, które wykonywały zadania, rozwiązywały problemy. Z otrzymanych wyników wynika, że w takiej grupie zadaniowej pojawiają się dwa typy jednostek aktywnych:

- osoby bardzo aktywne, które inicjują interakcje nakierowane na rozwiązywanie zadania (problemu). Są to tzw. pomysłodawcy. Jak się okazuje, nie są to osoby najbardziej lubiane;

- osoby, których aktywność w trakcie zadania przejawia się w inicjowaniu interakcji społeczno – emocjonalnych o charakterze pozytywnym, skierowanym na stosunki w grupie. Osoby te są najbardziej lubiane.

Reasumując, przejawiają się dwa typy kierowników w grupie: jeden jest zorientowany na wykonanie zadania, drugi na stosunki panujące w grupie. Powstaje pytanie, dlaczego osoba typu pierwszego jest mniej lubiana? Aby odpowiedzieć na takie pytanie, przeanalizowano liczbę i rodzaje interakcji kierowanych do osób typu pierwszego i drugiego.

Analiza wykazała, że osoby typu pierwszego, czyli pomysłodawcy, oprócz interakcji skierowanych na rozwiązanie zadania (sugerowanie, opiniowanie, wyjaśnianie), inicjują więcej interakcji negatywnych typu niezgadzanie się, sprzeciwianie. Inaczej jest w przypadku osoby typu drugiego.

Osoby typu drugiego najbardziej lubiane są nakierowane na pozytywne stosunki w grupie, inicjują więcej interakcji o charakterze solidaryzowania się, pomagania, dążą do rozładowania napięcia emocjonalnego.

Aktywność pomysłodawców powoduje, że w czasie dyskusji nad rozwiązaniem problemu zajmują oni kluczową pozycję.
Dużo mówią, dlatego inni członkowie grupy nie mają możliwości się wypowiedzieć.

Nie mogą przedstawić swojego zdania. Optymalną sytuację tworzą takie osoby, które mają dużo pomysłów, ale w dyskusji pozwalają wypowiadać się innym. Osoba taka jest pozytywnie oceniana przez innych.

Sejm

Sejm wstęp

Sejm składa się z 460 posłów. Aby mógł sprawnie i efektywnie wykonywać swoje funkcje musi posiadać organy, które posiadając odpowiednie zadania i kompetencje, zapewniają realizację poszczególnych funkcji Sejmu. Ktoś musi organizować pracę izby, zapewniać profesjonalizm prac ustawodawczych, wreszcie Sejm potrzebuje organu, w którym uzyskuje się porozumienie sił politycznych reprezentowanych w Sejmie. W krótkich informacjach o pracach poszczególnych organów Sejmu wyjaśniamy podstawy ich działania i najważniejsze zadania.

Marszałek sejmu

Spośród organów Sejmu, których główną rolą jest zapewnienie sprawności organizacyjnej izby składającej się z 460 posłów, Marszałek Sejmu pełni funkcję jednoosobowego organu wewnętrznego.

Uprawnienia, jakie nadaje mu Konstytucja oraz Regulamin Sejmu są bardzo szerokie i skupiają się głównie na:

    * zwoływaniu posiedzeń Sejmu i przewodniczeniu obradom, podczas których podejmuje on szereg decyzji co do sposobu ich przebiegu, jak również w razie konieczności dyscyplinuje posłów
    * organizowaniu i przygotowywaniu prac izby, czuwaniu nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów, w tym nadawaniu biegu inicjatywom ustawodawczym
    * kierowaniu pracami Prezydium Sejmu i przewodniczeniu jego obradom, jak również zwoływaniu Konwent Seniorów i przewodniczenie jego obradom
    * strzeżeniu praw Sejmu, poprzez czuwanie aby konstytucyjna pozycja prawna Sejmu była respektowana przez inne instytucje publiczne, ale też aby w izbie respektowane były prawa przez nią ustanowione, czyli Regulamin Sejmu
    * udzielaniu posłom niezbędnej pomocy w ich pracy parlamentarnej
    * administrowaniu Sejmem, poprzez m.in. sprawowanie pieczy nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu, czy też powoływanie Szefa Kancelarii Sejmu

Bardzo ważną funkcją Marszałka jest reprezentowanie Sejmu na zewnątrz. W związku z tym Marszałek podejmuje czynności prawne w imieniu Sejmu, jak również występuje w kontaktach z innymi organami państwowymi jako przedstawiciel Sejmu. Z drugiej strony, Marszałek reprezentuje Sejm podczas uroczystości publicznych, czy też w spotkaniach np. z zagranicznymi delegacjami.

Marszałek Sejmu wykonuje także inne - przewidziane w Konstytucji i w ustawach, ale nie związane bezpośrednio z działalnością Sejmu - zadania, dzięki czemu jego pozycję możemy uznać za szczególną. M. in. zastępuje Prezydenta RP w przypadku, kiedy nie może on pełnić swojej funkcji, zarządza wybory prezydenckie, powołuje Głównego Inspektora Pracy, nadaje statut Najwyższej Izbie Kontroli.
Ponadto, Marszałek Sejmu jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego, czyli obradujących wspólnie Sejmu i Senatu w przypadkach wskazanych w Konstytucji np. w celu odebrania przysięgi od Prezydenta RP.

Marszałek Sejmu jest wybierany przez Sejm z grona posłów na pierwszym posiedzeniu Sejmu, a jego wybór przeprowadza Marszałek Senior (powoływany przez Prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów).

Symbolem pozycji Marszałka w Sejmie, a także jego władzy i autorytetu jest laska marszałkowska. Marszałek używa jej otwierając i zamykając posiedzenia Sejmu, uderzając nią trzykrotnie o podłogę.

Warto dodać, iż Marszałka Sejmu, w zakresie przez niego określonym, zastępują wicemarszałkowie Sejmu, w tym m.in. prowadzą obrady izby. Nie są oni jednak, tak jak Marszałek, organami Sejmu.

Prezydium sejmu

Prezydium Sejmu tworzą Marszałek i wicemarszałkowie. Jest to więc organ kolegialny, czyli wieloosobowy, dzięki czemu możliwe jest zapewnienie udziału różnym ugrupowaniom parlamentarnym (jako, że wicemarszałkowie reprezentują różne partie) w planowaniu prac izby.

Prezydium można w pewnym sensie zaliczyć do kierowniczych organów Sejmu, ze względu na przysługujące mu kompetencje w zakresie m.in. ustalania planu prac Sejmu, tzw. tygodni posiedzeń, a także z racji uprawnienia do wykładni Regulaminu Sejmu.

Ponadto, Prezydium Sejmu organizuje współpracę między komisjami sejmowymi i koordynuje ich działania, a także ustala zasady organizowania doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, powoływania doradców sejmowych oraz korzystania z opinii i ekspertyz.

Pracami Prezydium kieruje i przewodniczy jego posiedzeniom Marszałek Sejmu.

Komisje sejmowe

Ze względu na bardzo dużą liczbę spraw rozpatrywanych przez Sejm, nie jest w praktyce możliwe zajmowanie się nimi na posiedzeniu Sejmu w obecności wszystkich posłów. Dlatego też, w Sejmie bardzo dużą rolę odgrywają komisje powołane do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu. Chodzi w szczególności o prace legislacyjne i techniczne nad projektami ustaw, czy też prace nad wnioskami kierowanymi do parlamentu. Tym samym na forum izby podejmuje się zwykle najważniejsze decyzje dotyczące przyjęcia lub odrzucenia danego projektu, natomiast konkretne rozwiązania są wypracowywane i przygotowywane właśnie w wyspecjalizowanych komisjach.

Bardzo ważnym zadaniem komisji sejmowych jest również sprawowanie kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami. Ściśle wiąże się to zagadnienie z funkcją kontrolną Sejmu, a dotyczy przede wszystkim kontroli rządu oraz podporządkowanemu mu systemowi administracji i analizy działalności poszczególnych działów administracji i gospodarki państwowej.

Komisja sejmowa składa się z grupy posłów (nie jest to prawnie określona liczba, stąd różny ich skład), których wybiera Sejm w drodze uchwały. Jej pracami natomiast kieruje, wybierane przez samą komisję z grona jej posłów, prezydium składające się z przewodniczącego oraz zastępców przewodniczącego. W praktyce skład osobowy komisji jest ustalany według zasady reprezentacji wszystkich klubów poselskich.

Aby usprawnić swe prace nad konkretnymi sprawami (np. projektami skomplikowanych ustaw) komisje mogą powoływać swoje organy wewnętrzne tj. podkomisje.

Podział komisji sejmowych

    * stałe, których utworzenie przewiduje Regulamin Sejmu (są wskazane z nazwy), a spośród nich z kolei wyróżnić możemy tzw. resortowo-problemowe (ponieważ z reguły ich prace dotyczą spraw pozostających we właściwości jednego z ministerstw np. Komisja Spraw Zagranicznych) oraz pozaresortowe (związane z realizowanymi przez Sejm funkcjami np. Komisja ds. Kontroli Państwowej)

    * nadzwyczajne, które tworzone są przez Sejm w razie potrzeby dla zajęcia się określoną, ważną sprawą, a po jej rozpatrzeniu (np. uchwaleniu zmian konstytucji czy kodeksu) rozwiązywane; szczególne znaczenie dla realizacji funkcji kontrolnej Sejmu ma z kolei inny rodzaj komisji nadzwyczajnej, a mianowicie komisja śledcza, której tryb działania został określony w specjalnej ustawie, co powoduje, że ma ona uprawnienia nie tylko wobec organów państwowych ale też osób fizycznych i innych podmiotów (np. może wzywać te osoby na świadków, przesłuchiwać pod rygorem odpowiedzialności karnej, czy też może żądać od prokuratury informacji i akt sprawy itp.)

Lista komisji sejmowych

# Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych (ASW)
# Komisja do Spraw Kontroli Państwowej (KOP)
# Komisja do Spraw Służb Specjalnych (KSS)
# Komisja do Spraw Unii Europejskiej (SUE)
# Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży (ENM)
# Komisja Etyki Poselskiej (EPS)
# Komisja Finansów Publicznych (FPB)
# Komisja Gospodarki (GOS)
# Komisja Infrastruktury (INF)
# Komisja Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki (KFS)
# Komisja Kultury i Środków Przekazu (KSP)
# Komisja Łączności z Polakami za Granicą (LPG)
# Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych (MNE)
# Komisja Obrony Narodowej (OBN)
# Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (OSZ)
# Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej (ODK)
# Komisja Polityki Społecznej i Rodziny (PSR)
# Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich (RSP)
# Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi (RRW)
# Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej (STR)
# Komisja Skarbu Państwa (SUP)
# Komisja Spraw Zagranicznych (SZA)
# Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (SPC)
# Komisja Ustawodawcza (UST)
# Komisja Zdrowia (ZDR)

Konwent seniorów

W związku z tym, iż posłowie w Sejmie reprezentują różne ugrupowania polityczne istnieje potrzeba działania w izbie poselskiej organu, który umożliwia wypracowanie porozumienia w różnego rodzaju sprawach związanych z jej działaniem. Dotyczy to w szczególności planowania tematyki i przebiegu posiedzeń Sejmu, które często wywołują dyskusje, a trudno byłoby je, z przyczyn praktycznych, toczyć w obecności wszystkich posłów. Konwent Seniorów rozpatruje też wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów oraz opiniuje zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu.

Mimo, że rozstrzygnięcia Konwentu mają jedynie charakter opiniodawczy i nie są prawnie wiążące, to jednak ze względu na swoją reprezentatywność są bardzo doniosłe i tym samym skuteczne.

Skład Konwentu seniorów obejmuje

    * Marszałka i wicemarszałków
    * przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich (klub poselski tworzy co najmniej 15 posłów)
    * przedstawicieli porozumień (klubów i kół poselskich) liczących co najmniej 15 posłów
    * przedstawicieli kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą

Jak widać, w skład Konwentu wchodzą wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe. Ponadto, w posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Sejmu, natomiast Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, bądź na wniosek członków Konwentu Seniorów, może zaprosić na posiedzenie Konwentu inne osoby.

Posiedzeniom Konwentu przewodniczy Marszałek Sejmu, a zwołuje je Marszałek Sejmu z własnej inicjatywy, z inicjatywy Prezydium Sejmu, na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie Seniorów lub grupy co najmniej 15 posłów.

Proces ustawodawczy Sejmu

Proces ustawodawczy, czyli ogół wszystkich czynności dokonywanych w parlamencie ,i poza nim, w celu uchwalenia ustawy, określony został szczegółowo w Konstytucji RP oraz Regulaminie Sejmu. Proces ten, nazywany procesem legislacyjnym składa się z kilku etapów:

    * Inicjatywa ustawodawcza

      Aby proces legislacyjny się rozpoczął, konieczne jest wniesienie projektu ustawy do Sejmu. Mogą to jednak uczynić tylko określone podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej:
          o posłowie (poselskie projekty mogą wnosić komisje sejmowe lub grupa co najmniej 15 posłów)
          o Senat (jako cała izba, bo już grupy senatorów takiego prawa nie mają)
          o Prezydent
          o Rada Ministrów, czyli rząd

      Dodatkowo Konstytucja przewiduje możliwość złożenia projektu przez obywateli w ramach tzw. inicjatywy ludowej, ale konieczne jest podpisanie się pod takim projektem 100 000 obywateli mających prawo wyborcze do Sejmu.

      Istnieją jednak pewne projekty, z którymi wystąpić mogą tylko określone podmioty spośród wyżej wymienionych. Np. projekt budżetu państwa wnoszony jest tylko przez Radę Ministrów

      Projekt może dotyczyć uchwalenia zupełnie nowej ustawy w sprawach, które np. nie były do tej pory regulowane, albo też mogą dotyczyć zmiany już obowiązującej ustawy, czyli jej nowelizacji.

      Każdy projekt powinien zawierać uzasadnienie, które wyjaśnia m.in. potrzebę i cel wydania ustawy, przedstawia skutki społeczne i finansowe, wskazuje źródła finansowania, czy też zawiera oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskie

      Projekty ustaw składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu (w praktyce parlamentarnej przyjęło się określenie „do laski Marszałkowskiej”), który zarządza ich drukowanie i doręczenie posłom. Każdemu projektowi zostaje nadany indywidualny numer druku sejmowego, ułatwiający prace nad nim ze względu na bardzo dużą liczbę projektów w Sejmie, często dotyczących tego samego problemu np. zmiany Kodeksu Karnego.

      Następnie rozpatrzenie projektu ustawy odbywa się w trzech czytaniach (dawniej czytano na sali obrad cały projekt i stąd nazwa), które rozdzielone są pracami komisji sejmowych.
   
      *      Pierwsze czytanie

      Odbywa się ono na posiedzeniu komisji właściwej dla danej problematyki wynikającej z projektu. Jednak pewne, ważne społecznie projekty ustaw muszą być przedstawione na posiedzeniu Sejmu tj. o zmianie Konstytucji, budżetowe, podatkowe, dotyczące wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego, regulujące ustrój i właściwość władz publicznych, a także kodeksy. Ponadto, Marszałek Sejmu może skierować do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu również inne projekty ustaw, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.

      Podczas pierwszego czytania wnioskodawca uzasadnia projekt oraz dyskutuje się nad ogólnymi założeniami ustawy. Jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu, kończy się ono skierowaniem projektu do właściwej - ze względu na tematykę projektu - komisji, bądź kilku komisji, jeżeli obejmuje ich zakres działania. Może jednak zostać już na tym etapie złożony wniosek o odrzucenie projektu w całości.

      Komisje pracują nad przepisami projektu, mogą przy tym poprawiać i zmieniać ich treść. Do szczegółowego rozpatrzenia komisje mogą ze swego grona powołać podkomisję, a ponadto mogą korzystać z opinii zaproszonych specjalistów z danej dziedziny tj. ekspertów komisji.

      W wyniku tych prac komisja ustala wspólne, uzgodnione stanowisko w sprawie danego projektu i przedstawia go w formie sprawozdania, a w nim wniosek o przyjęcie projektu bez poprawek lub przyjęcie projektu z określonymi poprawkami lub odrzucenie projektu.

      Jednakże, w przypadku, gdy komisja odrzuciła w czasie swych prac proponowane poprawki, mogą one zostać, po pisemnym zgłoszeniu, zamieszczone dodatkowo w sprawozdaniu jako wnioski mniejszości, które zostaną później przedmiotem obrad.

      Ze swego grona komisja wybiera posła sprawozdawcę mającego za zadanie przedstawienie podczas drugiego czytania jej prac nad projektem, a w szczególności sprawozdania.

    *       Drugie czytanie

      Czytanie to zawsze jest przeprowadzane na posiedzeniu Sejmu i obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, a w dalszej kolejności przeprowadzenie debaty (dyskusji) oraz zgłaszanie nowych poprawek i wniosków. Poprawki takie mogą zgłaszać posłowie, wnioskodawcy (np. Prezydent w przypadku prezydenckiego projektu) oraz Rada Ministrów, ale tylko do zakończenia drugiego czytania. Ten sam termin jest ostateczny dla wnioskodawcy, który zamierza wycofać projekt, a ponadto ma znaczenie dla poselskich projektów ustaw. Jeśli bowiem wskutek cofnięcia poparcia, poselski projekt popiera mniej niż 15 posłów spośród tych, którzy podpisali projekt przed jego wniesieniem, uważa się go za wycofany.

      Jeżeli podczas II czytania zostały wniesione poprawki, projekt zostaje ponownie skierowany do komisji, która je rozpatruje, ocenia i przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym wnosi o ich przyjęcie lub odrzucenie.

      Natomiast, gdy projekt nie został podczas drugiego czytania skierowany powtórnie do komisji, może odbyć się niezwłocznie III czytanie.

    *      Trzecie czytanie

      Na tym etapie poseł sprawozdawca przedstawia dodatkowe sprawozdanie komisji i stanowisko komisji wobec zgłoszonych podczas II czytania poprawek. Następnie posłowie głosują w odpowiednim porządku nad zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, przyjmując je lub odrzucając. Na początku więc nad ewentualnym wnioskiem o odrzucenie projektu w całości, potem nad poprawkami do poszczególnych artykułów, a w końcu projektem w całości.

      Ustawę zwykłą Sejm uchwala większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Jednak przepisy prawa przewidują, w szczególnych wypadkach, inne proporcje głosów konieczne do skutecznego uchwalenia ustawy (szczegóły w zakładce Głosowania)

      Następnie Marszałek przekazuje ustawę (w tym momencie projekt staje się już bowiem ustawą, mimo że jeszcze nie jest ona obowiązująca) do Senatu.

    *      Prace w Senacie

      Procedura rozpatrywania ustaw przez Senat regulowana jest przez Konstytucję RP oraz Regulamin Senatu.

      Po otrzymaniu ustawy Marszałek Senatu przekazuje ją do odpowiednich problemowo komisji senackich (jednej lub kilku), które w ciągu maksymalnie 18 dni mają ją przeanalizować i opracować projekt stanowiska Senatu w sprawie ustawy.

      Następnie, na posiedzeniu Senatu odbywa się debata i głosowanie, a w jej efekcie Senat podejmuje uchwałę. Może ona zawierać wniosek o przyjęcie jej bez poprawek (wtedy ustawa jest przekazywana do Prezydenta do podpisu) albo też wniosek o jej odrzucenie w całości lub wprowadzenie poprawek (wtedy ustawa trafia ponownie do Sejmu).

      Senat ma określony czas na podjęcie decyzji w sprawie ustawy, a wynosi on w przypadku ustaw zwykłych 30 dni od jej przekazania (inne terminy przewidziano dla ustawy budżetowej – 20 dni, oraz ustaw pilnych –14 dni). Jeśli w tym terminie Senat nie zdecyduje o ewentualnych poprawkach, bądź o odrzuceniu ustawy, uznaje się ją za przyjętą w treści proponowanej przez Sejm.
 
  *      Rozpatrywanie uchwały Senatu przez Sejm.

      Jeśli Senat w terminie wniesie poprawki, bądź będzie wnosił o odrzucenie ustawy, zostaje ona skierowana ponownie do Sejmu. Marszałek Sejmu kieruje tą uchwałę pod obrady komisji, która wcześniej zajmowała się pracami nad tą ustawą. Komisja, przy udziale senatora sprawozdawcy, dyskutuje nad stanowiskiem Senatu i przedstawia kolejne sprawozdanie, w którym wnioskuje o uchwalenie senackich zmian w całości lub części, bądź też ich odrzucenie.

      Sejm może odrzucić poprawki Senatu, jak i wniosek o odrzucenie ustawy, bezwzględną większością głosów (liczba głosów „za” jest większa niż suma „przeciw” i wstrzymujących się), w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. Jeżeli nie będzie takiej większości, ostateczny tekst ustawy będzie zawierał treść uwzględniającą poprawki Senatu. Natomiast w przypadku głosowania wniosku Senatu o odrzucenie ustawy, brak większości będzie oznaczał, że ustawa upadła i nie stanie się obowiązującym prawem.

      Następnie po rozpatrzeniu stanowiska Senatu ustawa jest przekazywana do podpisu przez Prezydenta RP.
  
 *       Prezydent w procesie legislacyjnym

      Prezydent RP w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia podpisuje ustawę (7 dni w przypadku ustaw pilnych i budżetowej) i zarządza jej publikację w Dzienniku Ustaw. Aby bowiem ustawa obowiązywała (weszła w życie) musi być w nim ogłoszona, a następnie musi zwykle upłynąć określony termin, tzw. vacatio legis, czyli okres potrzebny do zapoznania się z nią przez obywateli i przygotowania do jej realizowania.

      Prezydent może jednak odmówić podpisania ustawy i zwrócić się do Sejmu o ponowne jej rozpatrzenie (tzw. weto ustawodawcze), co powoduje, że zajmie się nią ponownie Sejm (ale już nie Senat). Nie ma on jednak możliwości wnoszenia nowych poprawek na tym etapie.

      Jeżeli, większością 3/5 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, Sejm odrzuci weto Prezydenta, to nie ma on innej możliwości, jak tylko podpisać ponownie uchwaloną ustawę i zarządzić jej ogłoszenie. Jeżeli takiej większości nie będzie, proces ustawodawczy się kończy i ustawa nie nabierze mocy prawnej.

      Prezydent RP posiada również inną możliwość, jeśli ma prawne wątpliwości co do ustawy uchwalonej przez parlament. Może bowiem złożyć wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie jej zgodności z Konstytucją. Jeśli jednak skorzysta z tego uprawnienia nie może już skorzystać z weta.

      Po rozpatrzeniu sprawy Trybunał może zdecydować o tym, iż ustawa jest zgodna z Konstytucją i wówczas Prezydent RP ma obowiązek ją podpisać. Jeśli zaś orzeknie o niezgodności całej ustawy głowa państwa musi odmówić jej podpisania.

      Może się również zdarzyć, że Trybunał orzeknie, iż tylko niektóre przepisy są niezgodne z Konstytucją, a nie są one nierozerwalnie związane z ustawą. Wtedy Prezydent, po uzyskaniu opinii Marszałka Sejmu, może ją podpisać z pominięciem tych przepisów, albo zwrócić Sejmowi ustawę „w celu usunięcia niezgodności”. W takim przypadku ustawą zajmuje się ponownie Sejm, a następnie Senat, a ich głównym zadaniem jest taka zmiana przepisów, aby były one zgodne z Konstytucją. Po ich przepracowaniu poprawiona ustawa trafia ponownie do Prezydenta do podpisu.

Przedstawiony schemat postępowania w toku procedury legislacyjnej nie uwzględnia różnic przewidzianych przy rozpatrywaniu projektów pilnych, ustawy budżetowej, kodeksów, czy też projektu obywatelskiego. Różnice te mają zapewnić przyjęcie ustaw w odpowiednim terminie (ustawa budżetowa) albo też zapewnić szczegółowe jego dopracowanie (zmiany kodeksów).

Szczególne znaczenie mają przy tym tzw. pilne projekty ustaw, które może wnieść do Sejmu tylko rząd (jednak pewne sprawy nie mogą być regulowane w tym trybie np. ustawy dotyczące wyborów). Ma on zapewnić pierwszeństwo przed innymi projektami i szybkie uchwalenie ustawy (to tzw. szybka ścieżka legislacyjna), co zapewni rządowi realizowanie swoich najważniejszych zadań dla państwa. Różnica polega tu m.in. na tym, że Senat ma na rozpatrzenie ustawy tylko 14 dni, a Prezydent 7.

Posiedzenia sejmu

Posiedzenie Sejmu to zgromadzenie pełnego jego składu (460 posłów) w celu obradowania nad sprawami będącymi przedmiotem prac Sejmu, a w szczególności uchwalaniem ustaw.

Posiedzenia Sejmu odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu lub terminie określonym uchwałą samego Sejmu. W praktyce posiedzenia odbywają w tzw. tygodniach posiedzeń, między którymi posiedzeń się nie zwołuje ( posłowie mają wówczas czas na wykonywanie swych obowiązków poselskich w ich okręgach wyborczych). Jednak posiedzenie można w razie potrzeby zwołać w każdej chwili.

Posiedzenia Sejmu otwiera i zamyka Marszałek Sejmu trzykrotnie uderzając laską marszałkowską o podłogę.

Czas trwania posiedzenia jest ściśle związany z porządkiem dziennym posiedzenia, czyli zestawieniem spraw, jakimi Sejm ma zająć się na danym posiedzeniu. Posiedzenie trwa bowiem tak długo, dopóki porządek dzienny nie zostanie wyczerpany, a tym samym omówione zostaną wszystkie zaplanowane w porządku np. projekty ustaw.

Jako, że terminy posiedzeń obejmują tylko kilka dni, a plan prac jest bardzo rozbudowany, często zdarza się, że Sejm obraduje do późnych godzin nocnych.

Porządek dzienny posiedzenia jest ustalany przez Marszałka Sejmu, po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. W przypadku gdyby ta opinia nie była jednolita, w spornych punktach rozstrzyga Sejm w drodze głosowania.

Głosowania sejmu

Jako, że Sejm jest organem składających z bardzo wielu, bo 460 posłów, głosowanie jest podstawową formą podejmowania decyzji w sprawach rozpatrywanych przez izbę.

Uzyskanie odpowiedniej liczby głosów jest niezbędne do nadania mocy wiążącej rozstrzygnięciu poddawanemu głosowaniu.

Aby jednak Sejm mógł w ogóle skutecznie podejmować decyzje w głosowaniu, konieczna jest obecność określonej liczby posłów na sali posiedzeń. Warunek ten nosi nazwę kworum, a co do zasady oznacza, że na sali musi znajdować się przynajmniej połowa ogólnej liczby posłów, tzn. 230. Do kworum nie są jednak wliczani posłowie, którzy będąc na sali nie podjęli żadnej decyzji (nie zagłosowali ani „za”, ani „przeciw” ani „wstrzymuję się”).

Głosowanie jest jawne i odbywa się poprzez podniesienie ręki przez posła oraz wykorzystanie przez niego jednocześnie specjalnego urządzenia do głosowania. Poseł korzysta z niego po użyciu osobistej karty magnetycznej, w której zakodowane są dane dotyczące posła.

W przypadku awarii urządzeń, Marszałek Sejmu może zarządzić głosowanie przez podniesienie ręki i obliczenie głosów przez sekretarzy.

Istnieje też możliwość głosowania imiennego, jeśli tak zadecyduje Sejm, a polega ono na tym, że posłowie po kolei, w porządku alfabetycznym, wrzucają imienne kartki do specjalnej urny.

Wyniki głosowania ogłasza Marszałek Sejmu po obliczeniu głosów. Jeżeli jednak wynik głosowania budzi wątpliwości posłów, Sejm, na wniosek 30 posłów, może dokonać tzw. reasumpcji głosowania, czyli powtórzyć głosowanie.

Dla końcowej decyzji Sejmu ważne znaczenie ma uzyskanie odpowiedniej większości głosów. Możemy wyróżnić następujące rodzaje większości, które obowiązują w zależności od „wagi” podejmowanych przez izbę rozstrzygnięć:

    * większość prosta
          o

            zwykła, gdy głosów „za” jest więcej niż „przeciw”

            W tym przypadku może się teoretycznie zdarzyć, iż ustawa zostanie uchwalona przy jednym głosie „za”, braku głosów „przeciw” i 229 głosach wstrzymujących się. Natomiast równa ilość głosów „za” i „przeciw” oznacza, że uchwała/ustawa nie została przyjęta.
          o

            bezwzględna, gdy głosów „za” jest więcej niż suma głosów „przeciw” oraz „wstrzymujących się”

            Głosy wstrzymujące się utrudniają tutaj uzyskanie większości, ponieważ sumują się z głosami przeciw. Warto tez nadmienić, iż nie jest więc prawdą, że większość bezwzględna to poparcie 50% plus jeden głosujący, bowiem sprawdza się ta formuła tylko w przypadku parzystej liczby osób głosujących.

            Wymóg bezwzględnej większości istnieje np. w przypadku odrzucania przez Sejm poprawek Senatu do ustaw lub dla uchwalenia wotum zaufania Radzie Ministrów.
    * większość kwalifikowana, gdy przepisy prawa ustalają szczególną proporcję wymaganą do podjęcia ustawy/uchwały (np. 2/3 lub 3/5)

Przepisy Konstytucji przewidują taką większość dla decyzji o szczególnym znaczeniu i szczególnej wadze, ze względu na to, iż większość taką trudno jest uzyskać. Dotyczy to m.in. uchwały o skróceniu kadencji Sejmu, do podjęcia której potrzebne jest uzyskanie większości 2/3 ustawowej liczby posłów (tj. co njmniej 307 głosujących za) lub przypadku ponownego uchwalenia ustawy zawetowanej przez Prezydenta (większość 3/5 w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów)

Jak widać, Konstytucja uzależnia obliczenie większości kwalifikowanej od ustawowej liczby posłów głosujących (co jest zasadą) lub od ustawowej liczby posłów

Sejm ciekawostki

    * najwięcej posiedzeń odbyło się w Sejmie III kadencji (lata 1993-1997), podczas której miało miejsce 119 posiedzeń
    * najwięcej dni obrad Sejmu zanotowano zaś w Sejmie IV kadencji (lata 2001-20005): łącznie 334 dni
    * najdłużej w jednym dniu - do godziny 4 minut 51 - trwało 46 posiedzenie Sejmu V kadencji w dniu 25 sierpnia 2007 roku; najkrócej bo 22 minuty – 96 posiedzenie III kadencji 23 grudnia 2000r.
    * na mównicy najczęściej występowali posłowie na posiedzeniach Sejmu IV kadencji - łącznie 46 556 razy
    * najwięcej interpelacji złożyli posłowie podczas prac Sejmu IV kadencji - 10 660; spośród posłów największą aktywnością wykazała się wówczas posłanka Maria Zbyrowska (Samoobrona), która złożyła 630 interpelacji
    * najdłuższy staż parlamentarny posiadał poseł Józef Ozga-Michalski; zasiadał on w ławach poselskich aż 45 lat, kolejno w Krajowej Radzie Narodowej, Sejmie Ustawodawczym i Sejmie dziewięciu kadencji
    * najstarszymi posłami w Sejmie VI kadencji są Kazimierz Kutz z PO (lat 78) i Stanisław Olas (PSL (lat 70), najmłodszymi natomiast - Łukasz Tusk z PO (22 lata) i Cezary Tomczyk z PO (23 lata). Średni statystyczny wiek posłów to 47,77 lat
    * wśród posłów wybranych do Sejmu VI kadencji jest 20 procent reprezentantek płci pięknej
    * najwięcej ustaw uchwalono w trakcie IV kadencji; Sejm przyjął łącznie 894 ustawy
    * również do Sejmu IV kadencji wpłynęło najwięcej projektów ustaw : 1265
    * najwięcej, bo 286 numerów Dziennika Ustaw ukazało się w roku 2004 (zawierały łącznie 2889 pozycji
    * blisko 100 000 osób rocznie zwiedza Sejm; tylko w dniu otwartych drzwi 3 maja 2007r. wzięło udział ok. 6 500 zwiedzających
    * na jednym z gmachów Sejmu mają swoje gniazdo pustułki, najmniejsze sokoły gniazdujące w Polsce

Sejm słowniczek

ABSOLUTORIUM

udzielane przez Sejm, w drodze uchwały Radzie Ministrów po rozpatrzeniu przedłożonego mu sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa oraz po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania (art. 226 ust 1 i 2 Konstytucji).

BIERNE PRAWO WYBORCZE

wybrany do Sejmu może być obywatel polski, mający prawo wybierania tj. czynne prawo wyborcze, który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 21 lat; 2. wybrany do Senatu może być obywatel polski, mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 30 lat (art. 99 Konstytucji).

BUDŻET PAŃSTWA

zestawienie planowanych na okres jednego roku dochodów i wydatków państwa. Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności. Uchwalany jest w drodze ustawy.

CZYNNE PRAWO WYBORCZE

prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta RP, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego przysługujące obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu głosowania ukończy 18 lat; prawo to nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych oraz wyborczych (art. 62 Konstytucji).

CZYTANIE PROJEKTU USTAWY lub UCHWAŁY

etap pracy Sejmu lub komisji sejmowych nad projektem ustawy lub uchwały, przewidziany w art. 119 Konstytucji, określony szczegółowo w regulaminie Sejmu. Projekty ustaw rozpatruje się w trzech czytaniach, uchwał, w dwóch czytaniach.

W kilku ważnych wypadkach postępowanie ustawodawcze różni się nieco od standardowego, zasadniczo poprzez skrócenie, lub wydłużenie procesu. Dzieje się tak z projektami oznaczonymi przez Radę Ministrów jako pilne, z projektami kodeksów, ustaw wykonujących prawo Unii Europejskiej a także w pracach nad budżetem państwa.

I czytanie obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawach ogólnych zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy. Przeprowadza się je zazwyczaj na posiedzeniu komisji. Wyjątkowo, na posiedzeniu Sejmu czyta się ustawy o szczególnym znaczeniu dla państwa, lub skierowane tam przez Marszałka.

II czytanie, na posiedzeniu plenarnym, obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków.

III czytanie obejmuje przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji lub - jeżeli projekt nie został skierowany do komisji - przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek i wniosków zgłoszonych podczas II czytania oraz głosowanie nad projektem.
DEFICYT BUDŻETOWY

niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

DIETA POSELSKA

zwrot kosztów związanych z pełnieniem funkcji posła. Marszałek Sejmu zarządza obniżenie diety parlamentarnej za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności na posiedzeniu Sejmu lub komisji i brak udziału w głosowaniach. Od zarządzenia Marszałka posłowi przysługuje wniosek o ponowne rozptrzenie sprawy przez Marszałka.

Obecnie kwota diety poselskiej ustalona została na poziomie 2 569,53 PLN.

DRUK SEJMOWY

oznaczony numerem dokument w procesie legislacyjnym, stanowiący przedmiot prac Sejmu lub jego komisji. W drukach sejmowych zawarte są projekty ustaw lub uchwał wraz z uzasadnieniem, sprawozdania komisji o projektach, projekty apeli, rezolucji i oświadczeń Sejmu, autopoprawki do ustaw, wnioski dotyczące składów osobowych komisji, wnioski dotyczące powołania komisji nadzwyczajnych.

DZIENNIK USTAW

wydawnictwo rządowe, w którym ogłaszane są między innymi: ustawy, rozporządzenia, umowy międzynarodowe, oświadczenia rządowe. Akty te z reguły nabierają mocy prawnej po upływie czternastu dni od dnia opublikowania, chyba, że tekst aktu ustanawia inny termin.

EXPOSE

przemówienie nowego Prezesa Rady Ministrów na posiedzeniu Sejmu, zawierające prezentację programu działania Rady Ministrów oraz propozycję jego składu osobowego.
GŁOSOWANIE

w Sejmie - wyrażenie poparcia lub sprzeciwu między innymi wobec projektu ustawy lub uchwały. Może być dokonane tylko osobiście; stosuje się trzy sposoby głosowania: - przez wrzucenie podpisanej kartki do urny (głosowanie imienne), - przez podniesienie ręki (głosy liczą sekretarze) oraz - przez podniesienie ręki i równoczesne naciśnięcie przycisku urządzenia do głosowania. Od 1992 roku stosuje się przede wszystkim tę ostatnią formę głosowania. Patrz także

REASUMPCJA GŁOSOWANIA.

Przeprowadzone w dniu wyborów wśród wyborców: wyborca osobiście oddaje swój głos poprzez wrzucenie do urny wyborczej wypełnionej przez siebie karty do głosowania.

IMMUNITET POSELSKI

poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, w okresie piastowania mandatu poselskiego tj. od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu, poseł nie może być zatrzymany ani aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu posła niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art. 105 ust 2 i 5 Konstytucji).

INICJATYWA USTAWODAWCZA

przysługuje: posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art 118 Konstytucji); wnioskodawcy, przedkładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe jej wykonania. W zakresie ustawy budżetowej oraz jej zmian, ustawy o prowizorium budżetowym, ustawy o zaciąganie długu publicznego oraz ustawy o udzielenie gwarancji finansowych przez państwo, inicjatywę ustawodawczą ma tylko Rada Ministrów.

INTERPELACJA POSELSKA

pytanie posła lub grupy posłów, złożone na piśmie, na ręce Marszałka Sejmu, w sprawach o zasadniczym charakterze i odnoszących się do problemów związanych z polityką państwa. Musi ona zawierać krótkie przedstawienie stanu faktycznego będącego jej przedmiotem, wynikające zeń pytania, skierowane zgodnie z właściwością interpelowanego. Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie interpelację interpelowanemu oraz informuje Sejm o złożonych interpelacjach i odpowiedziach na nie. Odpowiedź na interpelację jest udzielana na piśmie nie później niż w ciągu 21 dni od daty jej otrzymania na ręce Marszałka Sejmu (art. 192 - 193 regulaminu Sejmu). Rozpatrzenie interpelacji na posiedzeniu Sejmu obejmuje informację o treści interpelacji oraz udzielenie przez interpelowanego odpowiedzi; interpelant może zwrócić się do interpelowanego o udzielenie dodatkowych wyjaśnień.

KADENCJA SEJMU

trwa cztery lata, rozpoczyna się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Prezydent może zarządzić skrócenie kadencji Sejmu i zarządzić jednocześnie wybory do Sejmu, w przypadku jeśli po kilkuetapowym, określonym w Konstytucji trybie nie została powołana Rada Ministrów, lub w przypadku nie przedstawienia Prezydentowi do podpisu ustawy budżetowej w terminie 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu tej ustawy .Kadencja Sejmu nie może być skrócona w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni od jego zakończenia.

KANCELARIA SEJMU RP

wykonuje zadania organizacyjno-techniczne i doradcze związane z działalnością Sejmu i jego organów; stwarza warunki posłom do wykonywania mandatu poselskiego, dostarcza wszelkie materiały niezbędne do pracy posłów w komisjach przy opracowywaniu projektów ustaw i uchwał, umożliwia korzystanie z opracowań fachowych, literatury i ekspertyz; zapewnia techniczno-organizacyjne i finansowe warunki działalności biur poselskich w okręgach wyborczych lub innych jednostek do obsługi terenowej działalności posłów. Kancelarią Sejmu kieruje Szef KS powoływany przez Marszałka Sejmu po zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich. Organizację KS określa statut nadany przez Marszałka Sejmu.

KLUB POSELSKI/KOŁO POSELSKIE

Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie i koła poselskie oparte na zasadzie politycznej. Klub tworzy co najmniej 15 posłów, koło co najmniej 3 posłów. Poseł może należeć tylko do jednego klubu lub koła poselskiego. Kluby lub koła poselskie mogą na zasadzie wzajemnych porozumień ustanawiać wspólną reprezentację w Konwencie Seniorów. Składy osobowe oraz regulaminy wewnętrzne podawane są prze władze klubów poselskich i kół do wiadomości Marszałka Sejmu.

KOMISJE SEJMOWE

są organami Sejmu powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są również organami kontroli sejmowej w zakresie kontroli działalności poszczególnych organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organów i organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu. Regulamin Sejmu przewiduje określa ilość i przedmiotowy zakres działania komisji stałych. Sejm może powoływać i odwoływać komisje nadzwyczajne, określając cel, zasady i tryb ich działania. Posiedzenia komisji odbywają się w terminach określonych przez samą komisję, jej prezydium lub przewodniczącego. Komisje mogą odbywać posiedzenia wspólne, którym przewodniczy jeden z przewodniczących komisji. Komisje obradujące wspólnie przyjmują uchwały większością głosów, w obecności co najmniej 1/3 liczby członków każdej z uczestniczących w posiedzeniu komisji.

KONSTYTUCJA

ustawa zasadnicza, naczelny akt prawny i prawotwórczy, dotyczący ustroju politycznego i gospodarczego państwa, ustanawia podmiot władzy w państwie i określa sposoby sprawowania przezeń władzy, ustala strukturę i zakres kompetencji jego naczelnych organów oraz tworzy katalog podstawowych praw, wolności i obowiązków obywatelskich. Konstytucja jest uchwalana i zmieniana w drodze szczególnych procedur. Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent RP. Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni prze Senat. Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów (art. 235 Konstytucji).

KONWENT SENIORÓW

jest organem Sejmu zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W jego skład wchodzą Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień klubów i kół poselskich, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów. Szef Kancelarii Sejmu bierze udział w obradach Konwentu Seniorów z głosem doradczym.
LASKA MARSZAŁKOWSKA

symbol władzy Marszałka Sejmu, umieszczany na sali obrad pionowo obok jego fotela. Marszałek otwiera i zamyka posiedzenia uderzając trzykrotnie laską o podłogę. Zwrot „wnieść projekt do Laski Marszałkowskiej” oznacza przekazanie przez wnioskodawców projektu ustawy lub uchwały wraz z uzasadnieniem Marszałkowi Sejmu RP.

MANDAT POSELSKI

pełnomocnictwo do reprezentowania w sprawowaniu władzy państwowej udzielone przez wyborców posłowi. Mandatu posła nie można łączyć z funkcjami Prezesa NBP, Prezesa NIK Prezesa Instytuty Pamięci Narodowej, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora, zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta lub w administracji rządowej z wyjątkiem członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu. Mandatu nie mogą również piastować sędziowie, prokuratorzy, urzędnicy służby cywilnej, funkcjonariusze policji i służby ochrony państwa. Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

Wyróżniamy dwie koncepcje sprawowania mandatu poselskiego:

    * KONCEPCJA MANDATU WOLNEGO Obowiązuje w Polsce. Poseł jest reprezentantem całego Narodu, nie obejmują go instrukcje wyborców, nabiera pełnię praw wraz ze złożeniem ślubowania poselskiego przed Sejmem zaś wygaśnięciem - dzień zrzeczenia się mandatu, pozbawienia mandatu wyrokiem Trybunału Stanu, śmierci lub końca kadencji Sejmu.
    * KONCEPCJA MANDATU IMPERATYWNEGO Poseł reprezentuje tylko wyborców z okręgu, z którego jest wybrany, odpowiada przed nimi i może być przez nich pozbawiony mandatu przed końcem kadencji.


MARSZAŁEK SENIOR

jeden z najstarszych wiekiem posłów, powoływany przez Prezydenta RP. Otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu w kadencji i przewodniczy podczas ślubowania poselskiego. Marszałek Senior przeprowadza wybór Marszałka Sejmu spośród kandydatów zgłoszonych przez co najmniej 15 posłów.

W dawnej Polsce obrady Sejmu otwierał Marszałek poprzedniej sesji zwany Marszałkiem Starej Laski. On przeprowadzał wybór nowego Marszałka i przekazywał mu przewodniczenie obradami.

MONITOR POLSKI

dziennik urzędowy, centralny organ publikacyjny w którym ogłaszane są na przykład: uchwały Sejmu, Rady Ministrów, zarządzenia i postanowienia naczelnych władz państwowych.

NIETYKALNOŚĆ POSELSKA

zobacz immunitet poselski.

ORDYNACJA WYBORCZA

ustawa określająca organizację i tryb przeprowadzenia wyborów.

ORGANY SEJMU

Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów i komisje sejmowe.

OŚWIADCZENIE POSELSKIE

krótka, ustna wypowiedź posła zawierająca osobiste stanowisko w określonej sprawie, składana na zakończenie dnia obrad Sejmu, poza porządkiem dziennym.

PORZĄDEK DZIENNY

posiedzenia Sejmu - zestawienie spraw, które mają stanowić przedmiot obrad danego posiedzenia. Porządek dzienny posiedzenia ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów.

POSIEDZENIE SEJMU

Zgromadzenie posłów pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub wicemarszałków. Pierwsze posiedzenie Sejmu w kadencji zwołuje Prezydent w ciągu 30 dni od dnia wyborów, 15 w przypadku skrócenia poprzedniej kadencji. Posiedzenia są jawne i odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium lub uchwałą Sejmu. Sejm, na wniosek Prezydium lub co najmniej 30 posłów, może uchwalić tajność obrad, jeżeli wymaga tego dobro Państwa. Jeśli uzna to za celowe w posiedzeniu Sejmu może brać udział Prezydent RP. Mogą także brać w nich udział najważniejsi urzędnicy państwowi.

PREZYDIUM SEJMU

stanowią Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie; ustala ono plany prac Sejmu i czuwa nad terminowością ich wykonania, ustala tak zwane tygodnie posiedzeń, dokonuje wykładni regulaminu, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka, koordynuje działanie i współpracę komisji sejmowych, ustala zasady doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i jego organów, opiniuje sprawy wniesione przez Marszałka.

PROCES LEGISLACYJNY

proces rozpatrywania aktu prawnego (ustawy) od momentu przedłożenia projektu ustawy przez podmiot posiadający inicjatywę ustawodawczą do Sejmu, poprzez przewidziane w Regulaminie Sejmu tzw. czytania w komisjach lub na forum Sejmu, pracę posłów w komisjach, uchwalenie przez Sejm, rozpatrzenie przez Senat, podpisanie przez Prezydenta, zakończony ogłoszeniem ustawy w Dzienniku Ustaw RP lub Monitorze Polskim.

PROTOKÓŁ POSIEDZENIA SEJMU

obok sprawozdania stenograficznego urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad obejmujące krótki zapis o przebiegu obrad, a także, w załącznikach pełne teksty uchwalonych ustaw, podjętych uchwał, przedłożonych sprawozdań i wniosków oraz inne materiały rozpatrywane przez Sejm. Protokół, do którego nie zgłoszono w przewidzianym terminie (nie później niż do chwili rozpoczęcia następnego posiedzenia Sejmu) uwag ani poprawek, uważa się za przyjęty. Przyjęcie protokołu potwierdza swoim podpisem Marszałek Sejmu lub przewodniczący obradom wicemarszałek i prowadzący protokół sekretarz posiedzenia. Protokół opatrzony pieczęcią Sejmu RP przechowywany jest w archiwum Sejmu.

KWORUM

(lac. quorum praesentia sufficit – których obecność wystarczy) matematycznie określona liczba posłów, których obecność jest niezbędna, aby można było podejmować prawomocne decyzje. Z wyjątkiem szczególnych przypadków, określonych w Konstytucji, kworum na posiedzeniach obu izb stanowi połowa ustawowej liczby członków tychże. W przypadku komisji jest to 1/3 liczby członków.

REASUMPCJA GŁOSOWANIA

powtórzenie głosowania dokonywane w przypadku, gdy wynik głosowania budzi uzasadnione wątpliwości; wniosek może być zgłoszony wyłącznie na posiedzeniu, na którym odbyło się głosowanie; Sejm o reasumpcji głosowania rozstrzyga na pisemny wniosek co najmniej 30 posłów; reasumpcji nie podlegają wyniki głosowania imiennego.

REFERENDUM

procedura głosowanie powszechnego możliwa w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa; zarządza je Sejm bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej ustawowej liczby senatorów. Wynik referendum jest wiążący, jeśli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy.

SEKRETARZE SEJMU

posłowie wybrani przez izbę, pomagający marszałkowi w trakcie posiedzeń, prowadzący listę mówców i protokoły posiedzeń oraz pełniący czynności zlecone przez Marszałka. Sejm wybiera dwudziestu sekretarzy Sejmu, zazwyczaj spośród najmłodszych posłów, wybór odbywa się łącznie, chyba że Sejm postanowi inaczej.

SPRAWOZDANIE STENOGRAFICZNE

obok protokołu posiedzenie Sejmu ,urzędowe stwierdzenie przebiegu obrad, zredagowane stylistyczne i zawierające załączniki - teksty interpelacji i odpowiedzi na interpelacje, zestawienia zgłoszonych w debacie poprawek do projektów ustaw i uchwał, imienne wykazy wyników głosowań. Sprawozdanie stenograficzne obejmuje również teksty nie wygłoszone w Sejmie, specjalni oznakowane, jeżeli Marszałek na wniosek posła wyraził zgodę na ich opublikowanie w tej formie. Drukowanie sprawozdań stenograficznych zarządza Marszałek Sejmu.

ŚLUBOWANIE POSELSKIE

składane przez posłów przed Sejmem, przed rozpoczęciem sprawowania mandatu według roty przewidzianej przez art.104 Konstytucji. Odmowa złożenia ślubowania oznacza zrzeczenie się mandatu.

Rota ślubowania:

"Uroczyście ślubuję rzetelnie i sumiennie wykonywać obowiązki wobec Narodu, strzec suwerenności i interesów Państwa, czynić wszystko dla pomyślności Ojczyzny i dobra obywateli, przestrzegać Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej."

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania ”Tak mi dopomóż Bóg”.

WOTUM NIEUFNOŚCI

jest związane z polityczną odpowiedzialnością rządu i poszczególnych ministrów przed Sejmem;

dla Rady Ministrów - Sejm wyraża większością głosów ustawowej liczby posłów i wskazujący imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministrów (wotum konstruktywne). Jeżeli uchwała została przyjęta przez Sejm, Prezydent RP przyjmuje dymisję Prezesa RM i Rady Ministrów i powołuje wybranego przez Sejm nowego premiera, a na jego wniosek pozostałych członków Rządu oraz odbiera od nich przysięgę.

dla ministra - Sejm wyraża większością głosów ustawowej liczby posłów.

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNA

inaczej absolutna gdy „za” opowiedziało się więcej niż połowa biorących udział w głosowaniu. Tak więc, bezwzględna większość głosów oznacza co najmniej o jeden głos więcej od głosów pozostałych, to znaczy przeciwnych i wstrzymujących się. Inna jest sytuacja, gdy przepisy nakazują obliczanie większości bezwzględnej nie od liczby uczestników głosowania, ale od ogólnej lub ustawowej liczby członków danego gremium. W takim przypadku większość bezwzględna oznacza liczbę całkowitą głosów „za”, przewyższającą połowę ustawowego składu danego gremium.
WIĘKSZOŚĆ KWALIFIKOWANA

określona ułamkowo lub procentowo większość członków danego gremium. Jest to najtrudniejsza do osiągnięcia większość, stosowana przy głosowaniach szczególnie istotnych; najbardziej typowa jest większość 2/3 ale w polskim prawie parlamentarnym znane są także inne 3/5 lub 11/20. Podobne jak przy większości bezwzględnej, konieczne jest więc zawsze uzyskanie określonego odsetka głosów pozytywnych, a głosy wstrzymujące się działają w praktyce tak jak głosy przeciw.

WIĘKSZOŚĆ ZWYKŁA

oznacza sytuację, gdy liczba głosujących "za" przyjęciem określonego aktu parlamentu jest większa niż liczba głosów "przeciw". Nie ma natomiast znaczenia, ile oddano głosów wstrzymujących się, a więc nie ma znaczenia jaki odsetek głosujących wypowiedział się za przyjęciem głosowanego aktu. Wymaganie większości zwykłej może również odnosić się do głosowania alternatywnego, gdy chodzi o wybór jednego z rozwiązań, a nie tylko o głosowanie "za" lub "przeciw". Wówczas przez liczbę głosujących należy rozumieć liczbę głosów optujących za jednym z rozwiązań, która jest większa od liczby głosów przypadających osobno na każdą jego alternatywę.

ZAPYTANIE POSELSKIE

składane mogą być w sprawach o charakterze jednostkowym dotyczących polityki wewnętrznej lub zagranicznej prowadzonej przez Radę Ministrów oraz zadań publicznych realizowanych przez administrację rządową. Tryb składania zapytania jest identyczny jak interpelacji, z tym wyjątkiem, że nie istnieje możliwość nie uznania odpowiedzi na zapytanie.

ZESPÓŁ POSELSKI

posłowie mogą tworzyć w Sejmie zespoły zorganizowane w oparciu o inne kryteria niż polityczne np. Parlamentarna Grupa Kobiet czy Parlamentarny Zespół Strażaków Poselski.

ZGROMADZENIE NARODOWE

obradujące wspólnie Sejm i Senat, pod przewodnictwem Marszałka Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałka Senatu; kompetencje Zgromadzenia Narodowego określa Konstytucja (art. 114).

Polityka Zagranicza RP

Polska polityka zagraniczna

Priorytety polskiej polityki zagranicznej przedstawione przez Radosława Sikorskiego

- Umocnienie pozycji Polski promującej politykę wschodnią, w Unii Europejskiej.
- Umocnienie pozycji Polski w NATO.
- Szerzenie pozytywnego obrazu Polski za granicą.
- Dbanie o interesy Polaków za granicą.
- Poprawa skuteczności działania polskiej służby dyplomatycznej.

Ministrowie Spraw Zagranicznych RP po 1990 roku

• Krzysztof Skubiszewski1990 - 1993
• Andrzej Olechowski 1993 - 1995
• Władysław Bartoszewski 1995-1995
• Dariusz Rosami 1995 - 1997
• Bronisław Geremek 1997 - 2000
• Władysław Bartoszewski 2000 - 2001
• Włodzimierz Cimoszewicz 2001 - 2005
• Adam Daniel Rotfeld 2005 - 2005
• Stefan Meller 2005 - 2006
• Anna Fotyga 2006 - 2007
• Radosław Sikorski 2007

Polityka RP wobec Rosji

- Trudne i skomplikowane stosunki z Rosją, związane są z wzajemną nieufnością oraz obecnie z mocarstwową polityką Władimira Putina.
- Na początku lat 90 ostrożna polityka polski wobec Rosji oraz dążenie do zlikwidowania wszelkich zależności z Rosją i wycofania żołnierzy rosyjskich z terytorium RP.
- Traktat o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy podpisano 10 grudnia 1991. Oba państwa uznały nienaruszalność swoich granic oraz wyrzekły się agresji we wzajemnych stosunkach.
- Krytyczne stanowisko wobec chęci przystąpienia Polski do NATO oraz negatywny stosunek polskiej opinii publicznej do wojny w Czeczenii, spowodowały ochłodzenie stosunków politycznych, jednak stosunki gospodarcze były dobre, w 1996 r. Polska podpisała krytykowaną umowę z Rosją, na dostawę gazu na 25 lat.
- Przedmiotem częstych nieporozumień oraz barierą we wzajemnych stosunkach jest stosunek Rosji do historii, jej fałszowanie oraz zatajanie niektórych faktów.
- Ochłodzenie wzajemnych stosunków wywołało również poparcie Polski dla Pomarańczowej Rewolucji na Ukrainie.
- Obecnie Rosja często wykorzystuje zależność krajów Europy środkowo-wschodniej (w tym Polski) jako swój atut w stosunkach międzynarodowych, co czyni ją trudnym partnerem. Ponadto Polska musie brać pod uwagę stanowisko UE wobec Rosji, tak więc prowadzenie skutecznej polityki w takich warunkach nie jest łatwe.

Polityka RP wobec Ukrainy

- Polska jako pierwsze państwo uznało niepodległość Ukrainy (1991 r.) natomiast 18 maja 1992 r., został podpisany między oboma państwami Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznych stosunkach i współpracy.
- Na początku lat 90, współpraca z Ukrainą układała się pomyślnie na wielu płaszczyznach m.in.: gospodarczą, wojskową. Ukraina była jednym z głównych partnerów Polski.
- Problemem we wzajemnych stosunkach są zaszłości historyczne, nierozwiązanie sprawy zbrodniczej działalności UPA, dotyczące Akcji Wisła, zwroty dóbr kultury czy też odbudowy polskich cmentarzy na Ukrainie.
- Polska wyraziła głębokie poparcie dla demokratycznych przemian na Ukrainie i wspiera jej dążenia integracyjne z zachodnią Europą. Polska wraz z Ukrainą są współorganizatorami mistrzostw Europy w piłce nożnej w roku 2012, co zbliża obydwa kraje.

Polityka RP wobec Białorusi

- Stosunki w na początku lat 90 układały się bardzo dobrze, w 1991 roku Polska uznała niepodległość Białorusi a w 1992 roku podpisano Traktat o Dobrym Sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. Ochłodzenie stosunków nastąpiły gdy władzę na Białorusi objął Aleksander Łukaszenka.
- Największym problemem we wzajemnych stosunkach, jest prześladowanie mniejszości polskiej na Białorusi.

Polityka RP wobec Litwy

- W dniu 26 kwietnia 1994 roku prezydenci Lech Wałęsa i Algirdas Brazauskas uroczyście podpisali w Wilnie Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy
- W latach 1994-1997 zawarto wiele umów dwustronnych, dzięki czemu stosunki polsko-litewskie przerodziły się w strategiczne partnerstwo, co jest szczególnie widoczne we współpracy dotyczącej realizacji wspólnych priorytetów politycznych - członkostwa w NATO i UE. Państwa współdziałają również w regionalnych ugrupowaniach i organizacjach (CEFTA, Rada Państw Morza Bałtyckiego).
- Sporne kwestie historyczne i dotyczące mniejszości narodowych, które stosunkowo silnie wpływały na wzajemne stosunki zwłaszcza w latach 90, obecnie odgrywają coraz mniejszą rolę. Mimo nadal pojawiających się trudności i nieporozumień oba państwa starały się skupiać na konkretnych inicjatywach, mających przynieść im wymierne korzyści i wzmocnić ich pozycję w najbliższym środowisku i Unii Europejskiej

Polityka RP wobec Czech i Słowacji

- Układ z o dobrym sąsiedztwie, solidarności i przyjacielskiej współpracy z Czechosłowacją został zawarty w 1991 roku, który po podziale na Czechy i Słowację, został uznany przez obydwa państwa.
- Stosunki z tymi krajami są poprawne, brak większych nieporozumień i konfliktów.
- Współpraca zacieśniła się gdy Czechy i Słowacja wraz z Polską, wspólnie starały się o akcesję do UE oraz NATO, (do którego Słowacja przystąpiła jednak 5 lat później niż Czechy i Polska) Wzajemna współpraca rozwija się w ramach działalności Grupy Wyszehradzkiej.

Polityka RP wobec Niemiec

- W roku 89 najważniejszym problem było oficjalne uznanie granicy polsko-niemieckiej przez RFN, co zostało zawarte w traktacie granicznym 14 listopada 1990.
- W roku 1991 zawarto Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy, Niemcy poparły dążenia Polski do przystąpienia do Wspólnot Europejskich. Uregulowano również bardzo ważne kwestie dotyczące mniejszości narodowych.
- Od początku lat 90, Niemcy są najważniejszym partnerem handlowym Polski.
- Na polskiej granicy zachodniej działają 4 euroregiony: Nysa, Sprewa-Nysa-Bóbr, Pro Europa Viadrina oraz Pomerania.
- Barierami we wzajemnym dialogu są obawy Niemiec przed napływem taniej siły roboczej z Polski oraz negatywny obraz Polaków w Niemczech, jak również nieuregulowane kwestie historyczne (np. kwestie Niemców wysiedlonych po II wojnie światowej czy odszkodowań dla Polaków za przymusową pracę w III rzeszy itd.)
- Współpraca jest rozwijana w ramach Trójkąta Weimarskiego.

Polityka RP wobec USA

- Gdy w Polsce nastąpiły przemiany demokratyczne, USA uznały Polskę za strategicznego sojusznika, Polsce natomiast bardzo zależało na przekonaniu USA do swojej kandydatury do NATO
- W 1994 roku na szczycie NATO postanowiono rozszerzyć pakt. Państwom Europy Środkowej zaproponowano udział w zainicjowanym przez USA Partnerstwie dla Pokoju.
- Polska przystąpiła do NATO w 1999 roku.
- Po atakach terrorystycznych 11 września 2001 roku, polska przyłączyła się do antyterrorystycznej koalicji, wspierając USA w działaniach militarnych w Afganistanie i Iraku.
- Niezmiennie od lat jednym z najważniejszych uwarunkowań stosunków polsko-amerykańskich jest współpraca w sferze bezpieczeństwa oraz deklarowane przez obydwa kraje partnerstwo strategiczne.
- Polska udziela Stanom Zjednoczonym stałego politycznego wsparcia w prowadzonej przez nie od 2001 r. wojnie z terroryzmem oraz uczestniczy w najistotniejszych z amerykańskiego punktu widzenia kampaniach militarnych w Iraku i Afganistanie
- Tematem, który obecnie zajmuje najwięcej miejsca w stosunkach obu państw jest budowa tarczy antyrakietowej na terytorium RP, Polska bezskutecznie stara się również o zniesienie wiz do Stanów Zjednoczonych dla swoich obywateli.

Parlament Europejski

Wstęp - wszystko o Parlamencie Europy

Parlament Europejski (PE), reprezentuje interesy obywateli Unii, przez których jest bezpośrednio wybierany. Historia Parlamentu sięga lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku i zapisów w traktatach założycielskich. Od 1979 roku jego posłowie są wybierani w wyborach bezpośrednich przez obywateli, których reprezentują.

Wybory do Parlamentu odbywają się, co pięć lat i każdy z obywateli Unii zarejestrowany w spisie wyborczym ma prawo do udziału w głosowaniu. Dlatego też Parlament jest wyrazicielem demokratycznej woli obywateli Unii, (która liczy ich już ponad 490 milionów), dbając o ich interesy w dialogu z pozostałymi instytucjami Unii.

Obecny skład zgromadzenia liczy 785 członków ze wszystkich 27 krajów UE. Blisko jedna trzecia z nich to kobiety.

Zasadniczo liczba posłów do Parlamentu Europejskiego następnej kadencji (2009-2014) nie powinna przekroczyć 736. Ze względu na fakt, że Rumunia i Bułgaria przystąpiły do Unii Europejskiej podczas kadencji Parlamentu 2004-2009, aktualna maksymalna liczba posłów 723 została tymczasowo zwiększona. Posłowie nie zasiadają w Parlamencie Europejskim według kraju pochodzenia, lecz według przynależności do jednego z siedmiu ogólnoeuropejskich ugrupowań politycznych. Posłowie reprezentują cały wachlarz poglądów na temat integracji europejskiej, od skrajnego federalizmu po otwarty eurosceptycyzm. W styczniu 2007 r. Hans-Gert Pöttering został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego.

Instytucje Unii Europejskiej - Parlament Europejski

Schemat nr 1. Unia Europejska - historia, traktaty i struktura

Źródło: Unia Europejska – historia, traktaty i struktura, [za:] z dn. 20. 07. 2008.

Od początku istnienia Wspólnoty Europejskiej funkcjonuje ciało przedstawicielskie, którego dziś obowiązująca nazwa – Parlament Europejski, została wpisana do prawa pierwotnego na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego¹.

Prawo pierwotne, inaczej statutowe to przede wszystkim traktaty założycielskie Europejskich Wspólnot² oraz ich zmiany i dokonane uzupełnienia.³ Bardzo ważną cenzurę w historii parlamentu stanowił rok 1979. W dniach 7 – 10 czerwca 1979 roku odbyły się, bowiem bezpośrednie wybory do parlamentu w wyniku, których wyłoniono czterdziestu dziewięciu posłów. 17 lipca 1979 roku miało miejsce pierwsze posiedzenie wybranego według zmienionej procedury Parlamentu. Dlatego w działalności Parlamentu Europejskiego wyróżnią się dwa etapy:

• okres tzw. Parlamentu delegowanych, którego członkowie wybrani poprzednio do parlamentów narodowych państw członkowskich, desygnowani byli przez nie do Parlamentu Europejskiego;

• okres o czerwca 1979 roku, kiedy członkowie wyłaniani są w wyborach bezpośrednich.

Członkowie Parlamentu Europy

Obecnie członkowie Parlamentu Europejskiego rzadko dysponują mandatem posła również do parlamentu narodowego. Zdaniem Elżbiety Kaweckiej – Wyrzykowskiej, autorki publikacji zatytułowanej „System prawny i instytucjonalny Wspólnot Europejskich”:

„(…) przejście do wyborów bezpośrednich w 1979 roku było przedwczesne. Dawna ordynacja zapewniała, bowiem ścisłą łączność Parlamentu Europejskiego z parlamentami narodowymi, po zmienieniu procedury trudną do osiągnięcia. Za mało realne należy jednak uznać głosy postulujące powołanie na szczeblu Wspólnoty drugiej izby, składającej się wyłącznie z członków parlamentów narodowych lub utworzenie instytucji stanowiącej wspólne forum komitetów parlamentarnych państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego”.⁴

Członkowie Parlamentu Europejskiego wybierani są wyborach powszechnych i bezpośrednich, zgodnie z artykułem 190 Traktatu Ustanawiającego Unię Europejską.⁵

W Parlamencie Europejskim składającym się z przedstawicieli narodów połączonych we Wspólnocie państw w myśl artykułu 189 TWE, zasiada sześciuset dwudziestu sześciu posłów wybieranych, co pięć lat. Według Elżbiety Kaweckiej – Wyrzykowskiej, autorki publikacji zatytułowanej „System prawny i instytucjonalny Wspólnot Europejskich”:

„Wspomniany (w dokumentach legislacyjnych Parlamentu Europejskiego)⁶ w odniesieniu do reguły ważenia głosów w Radzie kompromis między ogólną zasadą praw państw członkowskich a zróżnicowaną liczbą ich mieszkańców znajduje zastosowanie również w podziale mandatów poselskich do parlamentu.”⁷

Należy w tym miejscu nadmienić, że dla podkreślenia wagi, wspomnianej przez autorkę powyższego cytatu, zasady Traktat Amsterdamski uzupełnił artykuł 190 TWE stwierdzeniem, że jeżeli nastąpi zmiana w istniejącym podziale miejsc parlamentarnych między poszczególne kraje, to liczba wybranych w każdym państwie członkowskim posłów musi gwarantować odpowiednią reprezentację społeczeństw państw tworzących Wspólnotę.⁸

Traktat Amsterdamski

Biorąc pod uwagę przyszłe rozszerzenie Unii oraz konieczność zapewnienia sprawności funkcjonowania Parlamentu Europejskiego, Traktat Amsterdamski wprowadził liczbę 700 posłów jako limit ogólnej liczby parlamentarzystów.⁹

Rada Europejska, przyjmując w grudniu 2000 roku Traktat nicejski, podjęła decyzję, że od 1 stycznia 2004 roku będzie obowiązywał nowy limit liczby posłów w ilości 732 oraz nowy podział miejsc w Parlamencie Europejskim na poszczególne państwa członkowskie, uwzględniający jednocześnie rozszerzenie UE.

Tablica 1. Podział miejsc w Parlamencie Europejskim

Państwo	Obecna liczba miejsc w Parlamencie (dane sprzed 2004 roku)	Liczba miejsc w Parlamencie Europejskim ustanowiona w Traktacie Nicejskim
Niemcy	99	99
Francja	87	72
Włochy	87	72
Wielka Brytania	87	72
Hiszpania	64	50
Holandia	31	25
Belgia	25	22
Grecja	25	22
Portugalia	25	22
Szwecja	22	18
Austria	21	17
Dania	16	13
Finlandia	16	13
Irlandia	15	12
Luksemburg	6	6
Razem	626	535
Polska		50
Rumunia		33
Czechy		20
Węgry		20
Bułgaria		17
Słowacja		13
Litwa		12
Łotwa		8
Słowenia		7
Estonia		6
Cypr		6
Malta		5
Razem		732

Źródło: E. Kawecka – Wyrzykowska: System prawny i instytucjonalny Wspólnot Europejskich, [w:] Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, [red. naukowa i koordynacja], E. Kawecka – Wyrzykowska, E. Synowiec, E. Kawecka – Wyrzykowska, E. Synowiec, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, s. 95.

Posłowie zasiadają w Parlamencie Europejskim nie według kryterium narodowości, ale przynależności do partii politycznej, które zgodnie z TWE stanowią istotny czynnik integracji w ramach Unii dzięki możliwości wyrażania politycznej woli jej mieszkańców. Należy zaznaczyć, że o mandat do Parlamentu Europejskiego w poszczególnych krajach Unii mogą ubiegać także obywatele innego państwa członkowskiego UE. Muszą oni jednak mieszkać w nim na stałe, przez co najmniej sześć miesięcy i mieć tam prawo wyborcze.

Prezydium Parlamentu Europejskiego

Działalnością parlamentu kieruje prezydium składające się z wybieranego przez parlament na dwa i pół roku przewodniczącego oraz czternastu wiceprzewodniczących. Członkami prezydium o wyłącznie doradczej funkcji są kwestorzy, którzy zajmują się sprawami administracyjnymi i finansowymi bezpośrednio dotyczącymi posłów. W parlamencie działają wyspecjalizowane stałe komitety, takie jak:

• Komitet Spraw Zagranicznych;

• Komitet Praw Człowieka;

• Komitet wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony;

• Komitet Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich;

• Komitet do spraw Prawnych;

• Komitet Rynku Wewnętrznego.

Obok wyżej wymienionych Komitetów mogą być tworzone niestałe komitety parlamentarne, w tym Komitet Wyjaśniający. Uprawnienia Parlamentu Europejskiego dzielą się na:

• legislacyjne;

• budżetowe;

• kontrolne.

W zakresie uprawnień legislacyjnych parlament postępuje zgodnie z artykułem z artykułem 192 TWE. Powyższy akt prawny nadaje Parlamentowi Europejskiemu uprawnienia w procesie legislacyjnym, co w praktyce działania organu Unii Europejskiej oznacza jego udział w procesie stanowienia wspólnego prawa.¹⁰ Uprawnienia Parlamentu Europejskiego w procesie legislacyjnym realizowane są w toku czterech procedur:

• konsultacji;

• wyrażenia zgody;

• współpracy;

• współdecydowania.

Uprawnienia Parlamentu Europejskiego ewoluowały w czasie i pokonywały tzw. „deficyt demokracji”, o którym Ewa Synowiec pisze w sposób następujący w rozdziale książki „Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa”: „Sformułowanie »deficyt demokracji« we Wspólnocie odnosi się w pierwszej kolejności do nadal ograniczonego, choć od połowy lat osiemdziesiątych wyraźnie zwiększającego się (…) udziału Parlamentu Europejskiego w procesie legislacyjnym”.¹¹

Powiększenie udziału Parlamentu Europejskiego w procesach legislacyjnych UE nastąpiło na drodze wprowadzenia procedury współpracy przez Jednolity Akt Europejski, procedury współdecydowania na mocy Traktatu o UE oraz rozszerzenia zakresu stosowania procedury współdecydowania przez traktat Amsterdamski.

Podstawową cechą odróżniającą Parlament Europejski od parlamentów narodowych, która może, zdaniem Ryszarda Herbuta, autora publikacji zatytułowanej „Wspólnota Europejska”, budzić wątpliwości, co do adekwatności samej nazwy tej instytucji jest posiadanie przezeń w ograniczonym zakresie przysługujących parlamentom narodowym uprawnień związanych ze stanowieniem prawa.¹² Na mocy kolejnych traktatów Parlament Europejski coraz intensywniej angażuje się jednak w zadania właściwe parlamentom narodowym. Omawiając procedury w ramach, których Parlament Europejski realizuje swoje uprawnienia legislacyjne należy zacząć od procedury konsultacji.

Procedura konsultacji polega na wymogu zapoznania przez Radę ze stanowiskiem Parlamentu, zanim zgłoszona przez Komisję propozycja legislacyjna stanie się przedmiotem głosowania w Radzie. Chodzi o konsultację obligatoryjną, kiedy traktatowo ustalona procedura legislacyjna wymaga opinii Parlamentu w stosunku do zgłoszonej przez Komisję propozycji od rygorem nieważności ostatecznej decyzji Rady.
Procedura wyrażenia zgody znajduje zastosowanie w dziedzinach ściśle określonych postanowieniami TWE i polega na udzieleniu bądź nie udzieleniu przez Parlament zgody na przyjęcie przez Radę aktu prawnego. Parlament nie może jednak w ramach tej procedury zmienić przedłożonej przez Komisję propozycji legislacyjnej.

Procedurę współpracy wprowadzono do procedury legislacyjnej w drugiej połowie lat osiemdziesiątych na mocy artykułu 7 Jednolitego Aktu Europejskiego. Umożliwia ona Parlamentowi wpływ na zmianę przez Komisję propozycji legislacyjnej, choć decydujący głoś należy do Rady. Należy zaznaczyć w tym miejscu, że Traktat Amsterdamski znacząco ograniczył stosowanie procedury współpracy, odpowiednio rozszerzając zakres stosowania procedury współdecydowania.

Procedura współdecydowania została wprowadzona do praktyki legislacyjnej w latach dziewięćdziesiątych na mocy Traktatu o Unii Europejskiej. W tn sposób TUE znacząco przyczynił się do demokratyzacji procesu decyzyjnego we Wspólnocie Europejskiej. Następny krok w tym kierunku poczynił Traktat Amsterdamski, zwiększając liczbę objętych ta procedurą, ale również upraszczając jej tryb. Procedura współdecydowania stanowi bardziej rozwiniętą formę procedury współpracy, polegającą na wspólnym stanowieniu prawa przez Radę i Parlament Europejski.

Prawo - najważniejsze informacje

Największy wpływ na kształt dzisiejszego prawa mieli starożytni Rzymianie – po raz pierwszy prawo pochodzi od ludu, nie od Boga, króla czy innej władzy; człowiek umie rozpoznać dobro od zła, więc to on powinien stworzyć zasady, którymi się kieruje. W starożytnym Rzymie wykształciły się także fundamentalne zasady prawa, które obowiązują do dzisiaj: Fundamentalne zasady prawa • rzecz niemożliwa do spełnienia nie może stanowić zobowiązania • prawo nie działa wstecz • w razie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego • nie ma kary bez prawa • nieznajomość prawa szkodzi • twarde prawo, ale prawo • w średniowieczu powrót do idei Boga jako najwyższego sędziego i prawa boskiego • w nowożytności powrót do idei pochodzących ze Starożytnego Rzymu – tak jest do dzisiaj Źródła prawa powszechnie obowiązującego • konstytucja (ustawa zasadnicza) • umowa międzynarodowa ratyfikowana przez Sejm • ustawa • rozporządzenie (akty wykonawcze) - zwykle wydaje odpowiedni minister • akty normatywne prawa miejscowego - wydaje wojewoda, rada gminy Przepisy prawa wewnętrznie obowiązującego • np. uchwały Rady Ministrów • regulamin funkcjonowania przedszkola • przepisy BHP jakiegoś przedsiębiorstwa • przepisy stowarzyszenia Tym przepisom obowiązują tylko jednostki podległe organowi wydającemu te akty. Zasady dobrego prawa • należycie ustanowione – zgodnie z wolą większości i stosowane przez większość • zachowana procedura ustanawiania prawa (Konstytucja RP określa procedurę od inicjatywy ustawodawczej do podpisania ustawy przez prezydenta) • należycie ogłoszone; opublikowane i dostępne (nieznajomość prawa szkodzi) • przepisy powinny być sformułowane w sposób jasny (trudności: język prawniczy różni się od języka potocznego – np. zadatek w prawie to nie to samo co zaliczka) • reguły powinny być generalne i abstrakcyjne; np. dzierżawca, dłużnik – w tych pojęciach mieści się więcej, niż tylko jedna osoba lub jedna sytuacja • nie może być sprzeczne; prawo późniejsze wyłącza prawo wcześniejsze • nie można nakazywać rzeczy, które są niemożliwe do wykonania • nie działa wstecz; powinno dotyczyć wyłącznie zachowań przyszłych, nie zaś przeszłych • względnie stałe, ale jednocześnie dynamiczne (dostosowuje się do zmieniającej rzeczywistości) • racjonalne Sposób prezentacji i ogłaszania aktów prawnych Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej – opublikowane ustawy, umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia Monitor Polski – uchwały Sejmu i wszystkie inne akty prawotwórcze naczelnych organów administracji (poza rozporządzeniami) vocatio legis - Czas pomiędzy ogłoszeniem akty prawnego a dniem wejścia w życie jego postanowień; zwykle jest to 14 dni W jaki sposób wykorzystać znajomość prawa? Rzecznik Praw Obywatelskich • listy do Rzecznika w dowolnej formie; pismo do tego urzędu nie będzie odrzucane z powodu braków formalnych (jedyny wymóg: zrozumiałe) • zobowiązany do odpowiedzenia na wszystkie listy; możemy uzyskać darmową pomoc prawną • listy od więźniów nie są poddawane cenzurze • uprawniony do wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego • organy państwowe mają 30 dni, aby zastosować się do pytań rzecznika Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu • możemy się tam odwołać tylko, gdy zostaniemy w naszym mniemaniu niesprawiedliwie osądzeni w Polsce, a wyrok łamie nasze prawa wynikające z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka • rozpatruje tylko sprawy złamania konstytucji • skarżący nie musi być na rozprawie – kanclerz wysyła mu sprawozdania i inne informacje Organy orzekające sądowe Organy orzekające pozasądowe Organy współpracujące Sądy powszechne • Sąd Najwyższy • Sądy apelacyjne • Sądy okręgowe • Sądy rejonowe • Sądy grodzkie Sądy wojskowe Sądownictwo administracyjne • NSA • Sądy wojewódzkie • Trybunał Konstytucyjny • Trybunał Stanu Wszystkie sądy są dwuinstancyjne w trakcie postępowania przed sądem powszechnym można spisać ugodę, ze względów ekonomicznych • Izby Skarbowe • Izba Morska • Sądy dyscyplinarne Sądy polubowne • Stałe, np. Krajowa Izba Gospodarcza (powoływana dla umów między firmami), Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji • ad hoc, powoływane do konkretnych spraw Sądy polubowne są powoływane ze względu na przeciążenia zwykłych sądów, od wyroku sądu polubownego nie ma odwołania. Wyrok sądu polubownego oraz ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego. Sąd powszechny może jedynie sprawdzić, czy orzeczenie sądu polubownego jest zgodne z prawem. W przypadku chęci rozstrzygnięcia ewentualnego sporu przed sądem polubownym godzimy się na wpis w umowie wskazujący sąd polubowny, a nie sąd powszechny. W skład sądu polubownego wchodzą nie sędziwe, ale zwykli ludzie, posiadający „mądrość życiową”. Strony konfliktu wybierają arbitrów, a ci superarbitra (przewodniczącego). Sąd polubowny ad hoc ulega rozwiązaniu po spełnieniu swego zadania. Policja Prokuratura Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych Rzecznik Praw Obywatelskich Adwokatura Słowniczek pojęć związanych z prawem Zdolność prawna Posiadanie praw i obowiązków wynikających z prawa cywilnego; zdolność prawną człowiek posiada od narodzin do śmierci Zdolność do czynności prawnych W prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, (nabywania praw i zaciągania zobowiązań). Możliwość np. wniesienia sprawy do sądu cywilnego. Nie posiadają jej m.in. małoletni. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Obrona konieczna Dokonanie czynu w sytuacji obrony koniecznej oznacza, że sprawca nie będzie ścigany - czyn nie był, bowiem bezprawny. Należy użyć środków adekwatnych do zagrożenia; w polskim prawie nie ma zbrodni w afekcie, obrona konieczna to obrona zdrowia i życia. Odparcie zamachu kosztem napastnika usprawiedliwione jest wtedy, gdy nie było innego racjonalnego sposobu uniknięcia zamachu. Stan wyższej konieczności Poświęcenie niższej wartości (np. przedmiotu), na rzecz obrony wyższej wartości (zdrowie, życie) - np. wybicie okien w celu uratowania dziecka z płonącego domu. Podejrzany Osoba, wobec której wydano akt o postawienie zarzutów Oskarżony Osoba, przeciwko której wniesiono do sądu akt oskarżenia Przestępca Człowiek skazany przez sąd Skazany Osoba skazana prawomocnym wyrokiem Świadek koronny Podejrzany, który zgodził się zeznawać, jako świadek w zamian za odstąpienie wykonania na nim kary lub jej złagodzenie. Osoba podejrzana o dokonanie morderstwa nie może zostać świadkiem koronnym. Może nim zostać podejrzany, którego zeznania mogą przyczynić się do zamknięcia sprawy. Świadek koronny nie podlega karze za popełnione przestępstwo. Ta instytucja ma ogromne znaczenie w rozbijaniu zorganizowanych grup przestępczych. Świadek incognito Świadek nieujawniający swej tożsamości. W celu zapewnienia jego bezpieczeństwa, przesłuchanie może odbyć się w formie wideokonferencji, z zastosowaniem aparatury zmieniającej wizerunek i głos zeznającego. Dura lex, sed lex Twarde prawo, ale prawo; zgodnie z tą łacińską sentencją, powinniśmy zawsze przestrzegać obowiązującego prawa, bez względu na to jak surowe obowiązki i kary na nas nakłada Wykładnia prawa Interpretacja przepisów polegająca na ustaleniu właściwej treści norm prawnych zawartych w obowiązujących przepisach Oskarżyciel Podmiot wnoszący akt oskarżenia i popierający go przed sądem. Do takiej roli może być upoważniony: prokurator, osoba pokrzywdzona lub oskarżyciel posiłkowy (pokrzywdzony w przestępstwie ściganym z oskarżenia publicznego, który przyłącza się do oskarżenia przed sądem) Informacje dodatkowe - Prawo jest podstawową funkcjonowania państwa i społeczeństwa. Reguluje stosunki miedzy obywatelami a organami władzy oraz innymi instytucjami i organizacjami. Określa również wzajemne relacje pomiędzy ludźmi. - Prawem nazywamy uporządkowany zbiór norm postępowania ustanowionych bądź usankcjonowanych przez państwo. - Do podstawowych funkcji prawa należą: funkcja regulacji życia społecznego (utrwalenie ładu społecznego), funkcja wychowawcza (kształtowanie pozytywnych zachowań), dystrybucyjna (rozdział dóbr społecznych), represyjna (wymierzanie kar za przestępstwa) i kulturotwórcza (utrzymanie ciągłości historycznej narodu i państwa) - Głównymi gałęziami prawa są: prawo konstytucyjne (przepisy dotyczące politycznej i społeczno-gospodarczej organizacji państwa), prawo cywilne (reguluje stosunki osobowe i majątkowe jednostki), prawo karne (przepisy zawierające zakazy lub nakazy, których naruszenie lub niespanienie zagrożone jest karą), prawo administracyjne (normy regulujące działalność administracji państwowej), prawo pracy (przepisy dotyczące umowy o pracę, bezpieczeństwa higieny pracy), prawo rodzinne i opiekuńcze (przepisy normujące stosunki majątkowe i niemajątkowe rodziny), finansowe (normy regulujące tworzenie i wydawanie publicznych finansów) oraz międzynarodowe prywatne (normy wskazujące, który system prawny (własny lub obcy) ma być zastosowany w danej sprawie). - Prawo może być tworzone przez stanowienie oraz w drodze praktyki prawodawczej - Najwyższym aktem prawnym w państwie jest konstytucja, której podporządkowane są pozostałe akty prawne (ustawa – akt uchwalany przez parlament, ratyfikowana umowa międzynarodowa, rozporządzenie, uchwała, zarządzenie, akty prawa miejscowego) - W Polsce akty prawne publikuje się w „Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, „Monitorze Polskim” oraz dziennikach urzędowych - Praworządność, będąc jedną z najważniejszych zasad ustrojowych, zobowiązuje organy państwa do przestrzegania prawa na równi z obywatelami - Zadaniem prawa karnego jest zaspokajanie społecznego poczucia sprawiedliwości - Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe między osobami fizycznymi i prawnymi oraz stosunki osobowe między obywatelami - Normy prawa pracy regulują stosunki miedzy pracodawcą a pracownikiem - Normy prawa administracyjnego określają zasady funkcjonowania organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego, ich kompetencje i obowiązki, wzajemne relacje, zasady nadrzędności oraz kontroli

 Systemy polityczne

Definicja: system polityczny państwa

Zdefiniowanie pojęcia „system polityczny państwa” jest zadaniem trudnym. Nie ustalono, bowiem powszechnie obowiązującej definicji, która dawałaby jednoznaczną odpowiedź na pytanie:, „co nazywamy systemem politycznym?”. Ogólnie system polityczny można nazwać podstawową strukturą, w ramach, której toczy się życie polityczne. Jednak takie określenie systemu politycznego jest dosyć skrótowe i nie tłumaczy w sposób szeroki istoty problemu.

W zależności od ujęcia merytorycznego wyróżniono trzy kryteria metodologiczne definicji systemu politycznego państwa:

- w pierwszym tzw. instytucjonalnym spotykamy się z określeniem systemu politycznego jako całokształtu instytucji politycznych, ich wzajemnych relacji i norm stanowiących podstawę ich działania;

- w drugim tzw. strukturalno-funkcjonalnym, system polityczny zostaje nazwany procesem dokonującym się we wspólnocie, jaką jest państwo.

- termin „proces” zostaje zaś rozszerzony w trzecim ujęciu tzw. systemowym (cybernetycznym). Traktuje ono system polityczny jako proces dwustronnego przepływu informacji i energii pomiędzy otoczeniem społecznym a instytucjami władzy. Relacje, jakie między nimi zachodzą to tzw. wejścia i wyjścia. Informacyjno - energetycznym wejściem do systemu są „żądania”, czyli oczekiwania społeczne oraz „poparcia”. Wejścia mogą pochodzić od trzech źródeł od społeczeństwa, elit politycznych i od środowiska międzynarodowego. Środkowym etapem procesu jest przetworzenie, czyli „konwersja” żądań, w wyniku, której zostaje podjęta decyzja polityczna. Następnym końcowym etapem są „wyjścia” powodujące zmiany w otoczeniu. Te ostatnie zaś wpływają ponownie na system polityczny i proces zaczyna się od nowa. Zachodzi tu, zatem zjawisko sprzężenia zwrotnego.

System polityczny jako proces polityczny

Mimo tych istotnych różnic w rozumieniu pojęcia system polityczny większość autorów zgadza się na zsumowanie tych trzech podanych powyżej stanowisk w wyniku, czego można powołać następującą definicję:
System polityczny to ogół organów państwowych, partii politycznych, grup społecznych i innych struktur społecznych, które uczestniczą w działaniach politycznych w ramach określonego państwa oraz całokształt zasad polityczno – prawnych określających ich wzajemne stosunki.
Totalitaryzm hitlerowski
„Odkrywszy w 1920 roku Protokoły mędrców Syjonu, Hitler wyraża wdzięczność, że dokument ten odsłonił przed nim »w sposób niezbity naturę i postępowanie narodu żydowskiego«, ukazując » jego logikę wewnętrzną oraz cele ostateczne«”.
Wydane w 1920 roku w upokorzonych traktatem wersalskim Niemczech, „Protokoły mędrców Syjonu” zostały przyjęte niczym objawienie.

„Uczestniczyłem w Berlinie w wielu zgromadzeniach poświeconych wyłącznie Protokołom – pisze pewien żydowski obserwator. – Mówca był zazwyczaj profesorem, wydawcą, adwokatem lub kimś w tym rodzaju. Audytorium składało się z przedstawicieli warstw oświeconych, urzędników, kupców, byłych oficerów, dam z towarzystwa, ale przede wszystkim ze studentów wszystkich wydziałów i roczników…Namiętności prędko osiągały stan wrzenia”.
W ten sposób rodzi się faszyzm niemiecki, wraz z ideologią eksterminacji Żydów charakterystyczną dla późniejszych faz rozwoju ruchu. Faszyzm niemiecki jest synonimicznie określany jako narodowy socjalizm, w skrócie nazizm. Nazwa wywodzi się od nazwy partii powstałej w 1919 roku w południowych Niemczech, określanej jako NSDAP, czyli Narodowo - Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotniczej. W 1921 roku Adolf Hitler zostaje jej przywódcą i głównym ideologiem. Doktryna narodowego socjalizmu paralelnie do włoskiego faszyzmu była kompilacją doktryn filozofii XIX i XX wieku.
„Naziści odwoływali się do starogermańskiej zasady wodzostwa, romantycznej idei »wspólnoty narodowej«, koncepcji pangermańskich Wagnera, Fichtego oraz pojęcia »nadczłowieka« Nietzschego.”
Uzasadnienie dla teorii rasizmu i antysemityzmu naziści wywiedli z następujących doktryn:
¬ A. Rosenberga (1893 - 1946), traktującego o zagrożeniu masońskim, czyli w mniemaniu filozofa żydowskim;
¬ J. Gobineau (1816 - 1882) i H. Chamberlaina (1885 - 1927), twórców teorii rasizmu.
Hitler w „Mein Kampf” twierdził, że państwo jest jedynie środkiem, metodą do osiągnięcia zamierzonego celu. Dążeniem Hitlera było „stworzenie lepszej natury ludzkiej”, „udoskonalenie własnej rasy”.

W Niemczech wprowadzono szereg ustaw ograniczających:

- wolność jednostki;
- swobodę wypowiedzi;
- wyrażania własnych poglądów;
- ustaw jednocześnie radykalnie poszerzających kompetencje władzy wykonawczej.

System totalitarny faszystowski miał profesjonalistów od propagandy jedynie słusznej idei. Joseph Paul Goebbels, minister propagandy i oświecenia publicznego Rzeszy od 1928 roku, umocnił państwo totalitarne Hitlera poprzez prowokacje, kłamstwa, parady i starannie wyreżyserowane wiece. W tym celu posługiwał się radiem i filmem, a monopolowi informacji w państwie Hitlera zawdzięczał możliwość kształtowania nastrojów społecznych. To właśnie Goebbels mawiał: „Kłamstwo powtarzane tysiąc razy staje się prawdą”, czy „Zwykła propaganda ma niewiele wspólnego z obiektywizmem i jeszcze mniej z prawdą”. Powstał wówczas specjalny termin językoznawczy na określenie języka propagandy faszystowskiej. LTI ( skrót łac. Lingua Tertii Imperii = Język Trzeciej Rzeszy) - tak określił język przemówień hitlerowców filolog Victor Kremperer. Jak sam twierdził w ten sposób oznaczył zdegenerowaną, poddaną surowemu dyktatowi ideologicznemu niemczyznę okresu faszyzmu. W sferze języka hitleryzm oddziaływał przede wszystkim na słownictwo i frazeologię, podporządkowując je bezpośrednio nazistowskiej ideologii i propagandzie. Wyróżnikiem LTI było m.in. tworzenie zlepków słownych zbudowanych z wyrazów dla nazizmu kluczowych (np. Blut »krew« - Blutbewusstsein »świadomość krwi«), arbitralne przekształcanie tradycyjnych znaczeń słów, tak by mogły spełniać wyznaczone im zadania ideologiczne. LTI przenikała do wszelkich odmian wypowiedzi dopuszczonych do życia publicznego. Wzorem LTI były przemówienia Hitlera.

Po mianowaniu Hitlera Kanclerzem Niemiec wprowadzono rozporządzenia mające na celu zabezpieczenie przed:

- „zagrażającymi państwu zamachami komunistycznymi” w lutym 1933;
- oraz ustawę „o usunięciu zagrożenia narodu i państwa”, ustanawiającą szczególny tryb uchwalania ustaw przez rząd Rzeszy.

Gdy w 1934 roku Adolf Hitler został najwyższym wodzem – Führerem, de facto zlikwidowano państwo prawne, ponieważ wszystkie kompetencje sprawowania władzy zostały skupione w jednym ręku. Autorytet przywódcy był bezsporny, uczeni wypracowywali różnorodne koncepcje uzasadniające całkowicie bezprawne działania wodza. Carl Schmitt opracował teorię stanu wyjątkowego, według której nie norma prawna, lecz sytuacja określa zachowanie głowy państwa. Przywódca, więc może podejmować wszelkie decyzje niezbędne dla zachowania istnienia państwa w określonym wymiarze ideologicznym. Zgodnie z zasadą wodzostwa, wyrażoną jeszcze na 10 lat przed przejęciem władzy przez hitlerowców, jedynym prawem była wola Wodza - „der Führer Hat immer Recht” - któremu bezwzględnie należało się posłuszeństwo. Administracja sądownicza tamtych lat działała według następującej zasady - sędzia miał się kierować nie tyle formalną litera prawa, ale przede wszystkim poczuciem sprawiedliwości narodowo - socjalistycznej. Hitler był uważany za najwyższego zwierzchnika sądu. Rozbudowany aparat państwowy, czyli zdominowana nazizmem administracja, była nakierowana odgórnie przez partię na ustawiczną walkę z wrogami narodu germańskiego, którymi byli w szczególności Żydzi. Wysiłek narodu nastawiony był na osiągnięcie określonego celu - odizolowania wrogów, zbudowania przestrzeni życiowej dla germańskiej rasy panów, osiągnięcia potęgi, zdominowania całego świata. Zdaniem nazistów powinno nastąpić w kwestii żydowskiej „rozwiązanie ostateczne”, jak określali Niemcy rozkaz eliminacji Żydów:
„pod pewnymi względami rozkaz eksterminacji Żydów jest tylko problemem technicznym, jak odwszawianie, kiedy zagraża tyfus”.
Himmler, główny ideolog eksterminacji twierdził w swoim przemówieniu z 24 kwietnia 1943 roku, przemówieniu kierowanym do wyższych oficerów i służb SS:
„Zniszczenie wszy nie ma nic wspólnego z koncepcją świata. To problem czystości. Wkrótce nie będziemy mieli wszy”.
Metafora insekta, który ma być zniszczony, pojawiała się stale w polu ideologicznej eksterminacji. W przemówieniu z 6 października 1943 Himmler ogłasza swoją koncepcję ostatecznego rozwiązania :
„Zdanie: Żydzi powinni zostać wytępieni – zawiera niewiele słów i łatwo je powiedzieć, moi panowie. Ale dla kogoś, kto wprowadza je w czyn, to rzecz najcięższa, najtrudniejsza na świecie. (…) Podjąłem decyzję. (…) Dla organizacji, która miała wykonać zadanie, była to rzecz najtrudniejsza ze wszystkich jej znanych. ( Organizacja ta to Einsatzgruppen «EG» - oddziały podległe Naczelnemu Urzędowi Bezpieczeństwa Rzeszy, utworzone w 1941 roku, bezpośrednio po agresji na ZSRR, a przeznaczone do mordowania na okupowanych obszarach Żydów, cyganów, jeńców. W latach 1947 – 1948 część dowództwa EG została osądzona przez Amerykański Trybunał Wojskowy w Norymberdze). Mogę jednak powiedzieć, że nie sprawiła, aby nasi ludzie i oficerowie ucierpieli w swym sercu i duszy”.
Heinrich Himmler (1900 – 1945) – jeden z przywódców hitlerowskich Niemiec. Współtworzył: partyjną służbę bezpieczeństwa, tzw. urząd Rasy i Osadnictwa SS, w którym rozwijano koncepcję przekształcenia ziem słowiańskich w niemiecki Lebensraum (przestrzeń życiową), obozy koncentracyjne, tzw., Lebensborn organizację, która miała stworzyć warunki do hodowli »nordyckiej nadrasy«. Współorganizował »noc długich noży« (wymordowanie z 29 na 30 czerwca 1934 przywódców oddziałów szturmowych i osób, które naraziły się Hitlerowi), »Noc Kryształową« (9 listopada 1938 roku Hitler rozpętał wielką akcję podpalania synagog i sklepów żydowskich w odpowiedzi na zabójstwo radcy ambasady niemieckiej w Paryżu); odegrał główną rolę w tworzeniu hitlerowskiego aparatu terroru w krajach okupowanych i przeprowadzeniu zagłady Żydów. W obliczu klęski III rzeszy rozważał przejęcie władzy w Niemczech. Za próby kontaktów z aliantami Hitler wykluczył go z NSDAP. Ujęty przez Brytyjczyków, popełnił samobójstwo.
Ostateczne rozwiązanie – zaplanowana, podjęta i przeprowadzona podczas II wojny światowej przez niemieckich narodowych socjalistów zagłada Żydów europejskich. Decyzję o Endloesung, czyli „ostatecznym rozwiązaniu” kwestii żydowskiej podjął Adolf Hitler i jego najbliższe otoczenie na konferencji, która odbyła się 20 stycznia 1942 w Wannsee, na przedmieściach Berlina.
Alain Finkielkraut uważa, że odrzucenie moralności uniwersalnej łączy się w rasizmie nazistowskim ze stosowanym przez ideologów systemem wyjaśniania, usprawiedliwiania wyższą racją polityki eskterministycznej.
Założenia ideologiczne Hitlera doprowadziły do wymordowania ponad 6 milionów ludzi, do degradacji aparatu państwowego, wreszcie do degradacji moralnej odpowiedzialności zbiorowej, która w ideologii faszystowskiej sprzeciwiała się kodeksom opartym na chrześcijańskim pojęciu grzechu i wymykała klasyfikacjom sprawiedliwości i sprawiedliwej kary.
Podsumowując należy stwierdzić, że rozważania na temat administracji w doktrynie faszyzmu nigdy nie zamknęły do końca interesującego problemu związków polityki z urzędami użyteczności publicznej. W pracy posłużono się literaturą źródłową, w szczególności literaturą podejmującą problematykę państwa rasistowskiego w nazistowskich Niemczech podkreślając równocześnie problem „państwa stanu wyjątkowego” powołany do istnienia ideologią faszyzmu.

Instytucje Unii Europejskiej

vInstytucje Unii Europejskiej

System instytucjonalny Unii Europejskiej powstał jako rezultat współpracy państw członkowskich w ramach najpierw Wspólnoty Europejskiej, potem dzisiejszej Unii. Podstawę systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej tworzą następujące organy:

- Parlament Europejski;
- Komisja;
- Trybunał Sprawiedliwości;
- Trybunał Rewidentów Księgowych.

Instytucjami pomocniczymi Unii Europejskiej o charakterze doradczym i przedstawicielskim są: Komitet Ekonomiczno – Społeczny oraz Komitet Regionów. Rada Europejska, w odróżnieniu od wcześniej wymienionych instytucji, nie jest wprawdzie traktatowym organem unii Europejskiej, jednak odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu polityki tego ugrupowania. Zmieniony na mocy Traktatu Amsterdamskiego.

W wyniku negocjacji prowadzonych od 27.03.1996 roku, w dniu 2 października 1997 roku podpisano w Amsterdamie nowy Traktat.

Wszedł on w życie 1 maja 1999 roku. Traktat Amsterdamski dokonał kilku istotnych zmian. Stanowił kolejny krok w kierunku pogłębiania integracji politycznej. Wzmocnił istniejące instytucje Wspólnot kosztem państw członkowskich. Wprowadził sankcje za naruszenie zasad, którymi kieruje się Unia. [Za:] K. Kłaczyńska, Podział kompetencji między Unią Europejską a państwami członkowskimi według Konstytucji Europejskiej.

Traktat o Unii Europejskiej w art. 5 włącza Radę, Komisję, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości oraz trybunał Rewidentów Księgowych do procesu realizacji celów Unii Europejskiej, przewidując dla wymienionych organów zadania określone w Traktatach ustanawiających Wspólnoty Europejskie oraz w Traktacie o UE.

WE, czyli Wspólnota Europejska, w języku francuskim Communauté européenne - CE, w ang. European Community - EC) - organizacja międzynarodowa będąca podstawą współpracy w ramach Unii Europejskiej. Do 1 listopada 1993 r. nosiła nazwę Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG). WE powstała (obok Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej - EURATOM) na podstawie jednego z Traktatów Rzymskich zawartych 25 marca 1957. Traktat z Maastricht z 1992 roku zmienił jej nazwę na Wspólnotę Europejską (WE). W 2002 roku WE przejęła kompetencje Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, ponieważ EWWiS powołana została jedynie na 50 lat. Wspólnoty Europejskie, to jest Wspólnota Europejska oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej stanowią pierwszy filar Unii Europejskiej. Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom) powstała, podobnie jak EWG, na mocy Traktatów Rzymskich z 1957 r. Jej głównym celem jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Na mocy traktatu fuzyjnego – Układu z 25 marca 1957 r. o wspólnych organach WE (tzw. pierwszy traktat fuzyjny) Wspólnoty uzyskały wspólne organy: Zgromadzenie Parlamentarne i Trybunał Sprawiedliwości. Na mocy kolejnego traktatu fuzyjnego, od 1967 r. wszystkie trzy ówcześnie istniejące Wspólnoty (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) uzyskały kolejne wspólne organy: Radę Ministrów i Komisję. Zakres odpowiedzialności WE jest dosyć szeroki. Decyzje podejmowane są zbiorowo na podstawie głosowania większością kwalifikowaną. Pozostałe filary Unii, to Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz kooperacja policji (Europol) i wymiarów sprawiedliwości (Eurojust) W tych dziedzinach integracji każda decyzja podlega wetu dowolnego kraju.

Unia Europejska – historia, traktaty i struktura

Komunizm

Pojęcie komunizmu

- Z języka łacińskiego communis – wspólny, powszechny.

- Ideologia społeczna i polityczna, głosząca całkowite zniesienie własności prywatnej, zróżnicowania klasowego, społeczeństwa, religii i państwa, identyfikowanych jako struktury społecznego zła i wyzysku, oraz ustanowienie drogą rewolucyjną, społeczeństwa bezklasowego, z kolektywną własnością środków produkcji i równym podziałem według zasady „od każdego według zdolności, każdemu według potrzeb – po przejściowych etapach „dyktatury proletariatu” oraz „rozwiniętego socjalizmu”.

- Ruch społeczny i polityczny, wywodzący się z ideologii marksistowskiej, uznający się za polityczną emanację proletariatu i jego interesów, wyznający ideologię komunizmu i stawiający sobie za cel jej urzeczywistnienie.

- Zorganizowany na zasadach ideologii komunistycznej i przez partię komunistyczną, totalitarny ustrój polityczny określany również mianem realnego socjalizmu.

Geneza i rozwój

- Elementy ideologii komunistycznej – idee równości i wspólnoty, pojawiły się w średniowieczu. Na znaczeniu zyskały, w okresie rewolucji francuskiej 1789-99.

- W połowie XIX wieku pojawił się nowy nurt ideologii lewicowych – socjalizm naukowy. Jego twórcami byli Karol Marks i Fryderyk Engels, ich idee zmodyfikowane przez Włodzimierza Lenina, stały się podstawą ideologii komunistycznej stąd określa się ją często mianem marksizmu-leninizmu.

- Ruch komunistyczny wyodrębnił się z ruchu socjalistycznego w 1 połowie XX w. Formą organizacyjną były partie komunistyczne, działające w licznych krajach świata jako nielegalna lub legalna opozycja, oraz sprawujące władzę w sowieckiej Rosji i ZSRR 1917-1991, w Mongolii od 1924 do początku lat 90, w Chinach od 1949 r., w Korei od 1948, w Wietnamie od 1945,w Europie Wschodniej 1944 – 1989 oraz na Kubie po 1959.

- Uproszczoną formą ideologii komunistycznej był stalinizm, którego twórcą był Józef Stalin. Była to teoria dyktatury proletariatu, uzupełniona o koncepcję zaostrzającej się walki klasowej w miarę budowy socjalizmu, posłużyła do uzasadnienia wprowadzenia totalitarnego terroru.

- Inną wersją ideologii komunistycznej był maoizm, opracowany i rozwinięty przez przywódcę Komunistycznej Partii Chin Mao-Tse-tunga. Głosił on, iż ustrój komunistyczny może być wprowadzony dzięki masom chłopskim, a nie robotnikom.

- Partie komunistyczne odrzucały demokratyczne metody działania oraz dążyły do zmiany ustroju drogą rewolucyjnej przemocy. Zasady organizacji przejęły od bolszewików. Do najważniejszych należała ścisła dyscyplina, wymagająca od członków organizacji całkowitego poświęcenia celom formułowanym przez elitę przywódczą.
- ZSRR dążył do podporządkowania sobie partii komunistycznych w innych krajach i często ich działania były bezpośrednio podporządkowane jego władzom. Z chwilą dojścia do władzy, komuniści dążyli do stopniowego wyeliminowania innych ugrupowań i uzyskania pełnej kontroli na życiem politycznym. W dłuższym okresie partie komunistyczne nabierały charakteru masowego, zatracały swój ideowy charakter a przynależność do nich stała się niezbędnym warunkiem osiągnięcia pożądanej pozycji społecznej.

- Partie komunistyczne działały też w państwach Europy Zachodniej. Na początku lat siedemdziesiątych XX wieku, w wyniku sprzeciwu wobec interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, w 1968 roku, ukształtowała się doktryna eurokomunizmu. Jej podstawą była reinterpretacja Marksizmu oraz krytyczny stosunek do leninizmu. W latach dziewięćdziesiątych eurokomunizm zbliżył się programowo do socjaldemokracji.

- Komunizm utrzymał się w Chinach (głównie w sferze politycznej), które jednak od lat 80 XX w., prowadzą politykę autorytarnej modernizacji w sferze gospodarczej. Na mniejszą skalę taki proces dokonuje się w Wietnamie. Partie komunistyczne nadal utrzymują władzę na Kubie oraz w Korei Północnej.

Ideologia komunistyczna

- Jednym z jej podstawowych założeń była wywodząca się z materializmu dialektycznego koncepcja człowieka jako części przyrody. Jego świadomość natomiast miała być kształtowana poprzez pracę oraz istnienie w społeczeństwie.

- Polityka za jaką opowiadali się komuniści, była pewną formą syntezy idei oświeceniowych i socjalistycznych (głównie marksistowskich) oraz tradycji leninowskiego bolszewizmu.

- Komuniści wskazywali na klasowy charakter społeczeństwa kapitalistycznego. Najważniejszą i najbardziej pokrzywdzoną była ich zdaniem klasa robotnicza. Dlatego przypisywano jej główną rolę w przyszłym społeczeństwie, opartym na nowych stosunkach społecznych i ekonomicznych. Koncepcja ta została ujęta w teorii dyktatury proletariatu.

- Jako kontynuatorzy oświecenia byli zwolennikami państwa laickiego, całkowicie oddzielonego od Kościoła i stosującego zasady racjonalnej legislacji.

- Jednocześnie należeli do zwolenników powszechnej edukacji, którą rozumieli jako
bezpłatny dostęp do wszystkich poziomów szkół dla każdego obywatela, połączony z
różnymi formami wsparcia stypendialnego.

- Podobnie jak socjaliści, byli przekonani, że należy dążyć do niwelowania różnic ekonomicznych i zapewnienia wszystkim bezpieczeństwa socjalnego. Byli więc rzecznikami gwarantowanego przez państwo prawa do pracy, emerytury i różnego rodzaju zasiłków oraz bezpłatnego dostępu do opieki medycznej.

- Przyszłe społeczeństwo w wizji komunistów miało się opierać na absolutnej równości wszystkich ludzi. Własność prywatną chciano zastąpić własnością kolektywną.

- Domagali się jednocześnie centralnego planowania w gospodarce i upaństwowienia przedsiębiorstw, zaś na prywatną inicjatywę w tej dziedzinie patrzyli niechętnie. Zdecydowanie odrzucali zatem wolny rynek jako formę ustroju gospodarczego państwa.

- Byli przeciwnikami pluralizmu politycznego i systemu wielopartyjnego. Społeczeństwo w fazie dyktatury proletariatu – miało być rządzone wyłącznie przez scentralizowaną partię komunistyczną i podporządkowany jej aparat państwa. Wszelka działalność opozycyjna w świetle polityki komunizmu, powinna więc być zakazana, zaś państwo może stosować prewencyjną kontrolę środków przekazu (cenzura). Ten represyjny charakter rządów ideologowie komunistyczni uzasadniali koniecznością stosowania nadzwyczajnych narzędzi zabezpieczających przed kontrrewolucją.

- Jednocześnie takiej działalności władzy towarzyszyła republikańska retoryka. Państwo więc jak głoszono, należy do „ludu pracującego miast i wsi”, zaś porządku pilnuje w nim aparat przymusu zwany milicją.

- Państwo miało być jedynie instytucją przejściową, niezbędną do transformacji społeczeństwa kapitalistycznego w komunistyczne. Jedynym skutecznym sposobem zmiany ustroju zdaniem komunistów, jest rewolucja. Uważali, że kapitaliści dobrowolnie nie zrzekną się swojej własności, dlatego konieczne będzie zastosowanie siły.

Ustrój komunistyczny

- Komunizm jako ustrój, traktowany jest jako odmiana totalitaryzmu, ukształtował się, w państwach w których partie komunistyczne uzyskały władzę, w wyniku wojen lub rewolucji czy też w skutek poparcia ze strony ZSRR czy Chin.

- Polityka władz komunistycznych opierała się na nacjonalizacji przemysłu, kolektywizacji rolnictwa, politycznej a często również fizycznej eliminacji dawnych elit oraz industrializacji na szeroką skalę, co doprowadziło do zmiany zarówno ustroju politycznego jak również struktury społecznej.

- Ustrój komunistyczny charakteryzował się: dominacją partii we wszystkich sferach życia publicznego, podporządkowaniem ustawodawstwa i prawa partii, rozbieżnością między przepisami prawa stanowionego a faktycznie obowiązującymi normami, połączeniem aparatu partyjnego i państwowego, ideologicznym monopolem partii (cenzura), zawłaszczeniem sfery języka publicznego (tzw. nowomowa), dążeniem do redukcji znaczenia religii, upaństwowieniem gospodarki, dążeniem do podporządkowania partii i państwu życia prywatnego obywateli, kampaniami masowej mobilizacji społeczeństwa dla osiągnięcia celów politycznych, stosowaniem przez państwo przymusu i terroru poza kontrolą prawa, czystkami w stosunku do części własnego aparatu władzy, kultem przywódców, naśladowaniem rozwiązań ustrojowych ZSRR w poszczególnych państwach i podporządkowaniem ich polityki interesom państwa sowieckiego.

- Militarnym wyrazem tej dominacji był Układ Warszawski, jednym z jego celów było niedopuszczenie do wyłamania się z systemu któregoś z państw wschodnioeuropejskich (interwencje na Węgrzech 1956 oraz w Czechosłowacji 1968). W sferze gospodarki dominacji tej służyła Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Państwa komunistyczne rywalizowały na arenie międzynarodowej z państwami Zachodu, przede wszystkim ze Stanami Zjednoczonymi.

- Wzrost gospodarczy w początkowej fazie rozwoju komunizmu, w późniejszym czasie przeszedł w fazę stagnacji i przewlekłego kryzysu, problemy gospodarcze pociągały za sobą masowe protesty ludności co demontowało system komunistyczny od wewnątrz i było jedną z głównych przyczyn jego upadku.

Pojęcia związane z komunizmem

Homo sovieticus – określenie używane do opisu typu osobowości, którego zasadnicze cechy zostały ukształtowane przez system komunistyczny. Należą do nich: bezwzględne podporządkowanie organizacji partyjnej, ucieczka od odpowiedzialności, koniunkturalizm, oportunizm, agresja wobec słabszych i postawa poddańcza wobec silniejszych, duże roszczenia połączone z brakiem działania, brak samodzielnego myślenia. Wprowadził je A. Zinowjew.

Jesień Ludów – jest to określenie dotyczące rozpadu rządów komunistycznych w środkowej i południowo-wschodniej Europie, którego nasilenie przypadło na jesień 1989. Sukces tego procesu, będącego wynikiem masowego niezadowolenia społeczeństw z rządów komunistycznych był możliwy dzięki wprowadzeniu stopniowych reform w ZSRR przez Gorbaczowa (głastnost i pierestrojka) Początkiem tego procesu były negocjacje rządu z opozycją w Polsce (II-IV 1989), następnie rozszerzył się on na pozostałe państwa regionu.

Faszyzm

Definicja terminu faszyzm

Termin faszyzm pochodzi od włoskiego słowa fasci, które oznacza jednocześnie związek ludzi i rózgę liktorską. Fasci to desygnat tradycji Imperium Romanum, obranej notabene za godło powstałego we Włoszech ruchu faszystowskiego. Związkiem fasci była Partito Nationale Fascista, wykształcona ze Związku Kombatantów - Fasci di Commbatimento. Głównym przedstawicielem tego nurtu był Benito Mussolini z wykształcenia nauczyciel i z praktyki zawodowej dziennikarz.

Benito Amilcare Andrea Mussolini (1883- 1945) - włoski polityk i dziennikarz socjalistyczny, główny założyciel i przywódca ruchu faszystowskiego; premier Włoch w latach 1922-1943, później do 1945 przywódca Włoskiej Republiki Socjalnej. Mussolini rozpoczynał karierę we Włoskiej Partii Socjalistycznej, w latach 1912-1914 był redaktorem naczelnym gazety Avanti! Po wybuchu I wojny światowej poparł publiczne przystąpienie Włoch do wojny po stronie Ententy. 23 marca 1919 Mussolini wraz z kombatantami, byłymi socjalistami oraz innymi zebranymi założył w Mediolanie Fasci Italiani di Combattimento. W 1921 roku Mussolini przekształcił związek w Narodową Partię Faszystowską.

Ruch ten uzyskiwał coraz większe poparcie wśród włoskiego społeczeństwa, że przejęcie władzy stało się możliwe juz rok później - w czasie strajku socjalistów faszyści zorganizowali tzw. Marsz na Rzym. Siły porządkowe i wojsko z łatwością mogłyby zatrzymać a nawet pokonać w walce siły faszystów, jednak król Wiktor Emanuel III przestraszył się możliwości rozlewu krwi i wybuchu wojny domowej. Mussoliniemu została powierzona teka premiera. W 1923 roku nadano Mussoliniemu tytuł duce (wodza) Włoch. Benito Mussolini ogłosił, że zamierza odbudować Imperium Rzymskie. Duce zaczął rozbudowywać armię, organizować roboty publiczne, walczyć z mafią. Odnosząc sukcesy faszyści zyskali ogromne poparcie społeczne, nawet mimo prowadzenia agresywnej polityki zagranicznej. W 1935 roku Włochy dokonały inwazji na Abisynię.

Giovanni Gentily, filozof i doktryner polityczny, nawiązujący w swoich poglądach do filozofii Hegla opracował źródła doktryny państwa faszystowskiego. Ideologia faszyzmu włoskiego, to nie tylko neoheglizm, ale również Machiavelli. W faszyzmie widoczne są elementy darwinizmu społecznego, nacjonalistyczne teorie solidaryzmu społecznego, koncepcje Pareta i Sorela. Teoretycy jednogłośnie przyznają, że doktryna duce Mussoliniego była przede wszystkim generowana przez ideologię imperializmu włoskiego, autorstwa Crispiego.

Doktryna faszyzmu

 W 1932 roku przywódca totalitarnych Włoch Mussolini opublikował „Doktrynę faszyzmu”, w której to publikacji na pierwszym miejscu stawiał państwo.
„Dla faszyzmu państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są czymś względnym.”

Spory o istotę faszyzmu. Dzieje i krytyka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Seria Prawo nr 130, Poznań 1988, s. 307

Państwo i prawo faszystowskie

Mussolini oparł swoją teorię państwa na gentilowskim schemacie państwa etycznego. W państwie totalitarnym administracja była, więc całkowicie podporządkowana dominującej ideologii faszyzmu. W „Doktrynie faszyzmu” Mussolini wprowadził zasadę, która charakteryzowała ideologię faszyzmu: „wszystko w państwie, nic bez państwa, nic przeciwko państwu.”
Zasada ta wyrażała prawo władzy do ingerowania w każdą płaszczyznę życia jednostki, z kolei istnienie wszelkich aspektów życia bez ingerencji administracji państwa było czymś niewyobrażalnym. Dla zwolennika faszyzmu poza państwem nie istniały wyższe wartości, Gentile, twórca koncepcji państwa etycznego, określał państwo jako:
„ (…) jedyną konkretną wolę świadomą swej autonomii i aktywności osobę, działającą moralnie substancję etyczną. Wódz - wartość absolutna, stanowiła rdzeń, podstawę wszelkich poczynań jednostki. Według Gentilego wolność nie była prawem, lecz obowiązkiem obywatelskim, którego zakres, (co jest szkodliwe a co użyteczne) określa państwo w drodze arbitralnego rozstrzygnięcia.”

Spory o istotę faszyzmu. Dzieje i krytyka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Seria Prawo nr 130, Poznań 1988, s. 311
Istotne miejsce w ideologii faszystowskiej zajmowała idea „współpracy” klas społecznych, na której oparto i wprowadzono system korporacyjny. System korporacyjny miał na celu wyeliminowanie konkurencji w interesach pracowników i pracodawców w imię „wyższych celów”, w myśl solidaryzmu narodowego, który niósł faszyzm.
„Według Alfredo Rocco i Guido Bortolottiego państwo faszystowskie nie było dyktaturą, gdyż istniał w nim system konstytucyjny, a rząd realizował cele państwa i tym samym wszystkich jego obywateli”.

Jednakże pomimo obowiązywania systemu konstytucyjnego nastąpiły kolejne ograniczenia suwerennej administracji państwowej, do których zaliczyć należy:

- ustawa o uprawnieniach i prerogatywach szefa rządu z 1925 roku;

- rok później ustawa o stanowieniu norm prawnych przez władzę wykonawczą;

- w 1928 uchwalenie ustawy o nieograniczonych kompetencjach Wielkiej Rady Faszystowskiej.

Mussolini był zarówno głową rządu i wodzem (w języku włoskim - głowa rządu i wódz to capo del governo i il duce), tak, więc zakres jego uprawnień był szeroki. Z zagadnieniem państwa i władzy ideologii faszystowskiej ściśle związana jest koncepcja narodu traktowanego kreacjonistycznie. Według duce to nie naród utworzył państwo, lecz to właśnie państwo jest twórcą narodu. Istotę zamierzeń politycznych faszyzmu włoskiego stanowiły plany podbojów i wojny jako skutecznego środka powiększenia swojego terytorium, by państwo włoskie mogło nawiązać do swojej historii sprzed wieków.

Wojna 6-dniowa

Od redakcji

Najbardziej błyskawiczna i brzemienna w skutkach wojna. Naser rozpoczął przygotowania do zbrojnej akcji przeciwko Izraelowi. Za sojuszników miał Syrię, Jordanię i Irak. Na trop przygotowań tej operacji zbrojnej wpada Mosad (izraelska służba wywiadowcza) i Izrael postanawia natychmiast zareagować, decydując się na szybką wojnę prewencyjną (wojna mająca na celu uprzedzenie ataku wroga i zmuszenie do zaniechania jego działań).

5. czerwca 1967r. – lotnictwo Izraela likwiduje lotnictwo i zgrupowania pancerne Egiptu, Jordanii i Syrii, a także zajmuje płw. Synaj, zach. Brzeg Jordanu i wzgórze Golan.

Mimo potępienia tej akcji przez ONZ, Izrael pozostaje na terenach okupywanych i kolonizuje je. W obozach dla uchodźców główną rolę odgrywają fedaini -> palestyńscy bojownicy-terroryści, wywodzący się z obozów palestyńskich ulokowanych w sąsiednich państwach arabskich.

Poniższy tekst został zaczerpnięty ze strony: http://www.jewish.org.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=863&Itemid=66

Przyczyny Wojny 6 dniowej

* 1956 – Fedaini, (arabscy komandosi nękający zamachami terrorystycznymi terytorium Izraela) skupili się, w organizacji zwanej Al-Fatah (Zwycięstwo), na której czele stanął Jasir Arafat, który od 1961 roku kierował też jej wojskowym odgałęzieniem Al-Asifa. Arafat liderem OWP został dopiero w 1969 roku zastępując Ahmeda Szukeiri.

* 7-8.03.1957 – Izrael kończy wycofywanie swoich wojsk z Półwyspu Sueskiego, Strefy Gazy i wybrzeża Akaba. Powracając do granic z przed konfliktu sueskiego.

* 1958 - Izrael nawiązuje stosunki dyplomatyczne z Turcją, Szachem Iranu i Etiopią.

* 1.02.1958 – Egipt i Syria łączą się w Zjednoczoną Republikę Arabską. Przeciwstawia się temu Arabskie Państwo Federalne (Irak i Jordania), na czele którego stanął król Iraku Fajsal II. Egipt i Syria w tym czasie ściśle, wojskowo i politycznie, współpracują z ZSRR, natomiast Irak, Jordania i Arabia Saudyjska z USA.

* 05.1958 – Wybuchają zamieszki w Libanie między oddziałami milicji chrześcijańskiej i pronaserowskiej milicji muzułmańskiej. Zamieszki rozprzestrzeniają się na Irak i Jordanię.

* 14.07.1958 – Rewolucja w Iraku, władzę przejmuje Abd al-Karim Kasim. Irak przechodzi pod radziecką strefę wpływów.

* 15.07.1958 - Amerykańska interwencja wojskowa w Libanie, a 17.07.1958 brytyjscy spadochroniarze dokonują desantu w Jordanii. Dzięki czemu oba państwa uniknęły wewnętrznego przewrotu.

* 03.1960 - Dawid Ben Gurion spotyka się, w Nowym Jorku, z Kanclerzem RFN Konradem Adenauerem. Obaj panowie zgadzają się, że na nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest jeszcze za wcześnie, jednak Adenauer zgodził się udzielić Izraelowi pożyczki i dostarczyć bezpłatnie sporą ilość broni. Do 02.1965 niemiecka broń dostarczana była przez porty francuskie, w zamian za to Izrael przekazał NATO egzemplarze radzieckiego uzbrojenia zdobytego podczas kampanii synajskiej. Ostatecznie 12.05.1965 RFN nawiązuje stosunki dyplomatyczne z Izraelem, (duży wpływ miała na to wizyta delegacji NRD w Kairze – 21.02.1965). W 1960 roku Dawid Ben Gurion spotkał się także z generałem de Gaullem, w wyniku tego spotkania, Francja kontynuowała dostawy broni do Izraela, oraz szkoliła izraelskich wojskowych. W latach 1957 – 1962 Izrael z pomocą Francji zbudował w Dimonie, na pustyni Negew, własny reaktor atomowy. Od 1964 roku USA dostarczają Izraelowi broń, w tym czołgi M48 „Patton”, wykorzystują do tego swoje bazy w krajach europejskich. Równolegle w latach sześćdziesiątych Izrael rozwija współpracę z krajami Afryki (nie arabskimi), Ameryki Południowej i Azji (np. Birma, Singapur).

* 29.09.1961 - Wycofanie się Syrii ze Zjednoczonej Republiki Arabskiej.

* 8.02.1963 - Pucz przeciwko Abd al –Karimowi Kasimowi w Iraku. Władzę przejmuje partia Baas i pronaserowskie ugrupowania. Partia Baas po licznych zamachach stanu przejmuje też władzę w Syrii.

* 05.1964 – 07.1966 – Trwają izraelsko syryjskie potyczki zbrojne tzw. „Wojna o Wodę”.

* 1.06.1964 – Z inicjatywy Egiptu i Jordanii powstaje OWP - Organizacja Wyzwolenia Palestyny.

* 1.01.1965 – Al Fatah przeprowadza dużą anty izraelską akcję zbrojną.

* 10-11.1966 - Al Fatah przeprowadza kolejna falę zamachów w Izraelu.

* 4.11.1966 – Egipt i Syria podpisują układ o wzajemnej obronie.

* 7.04.1967 – Izraelczycy przeprowadzili rajd lotniczy na stanowiska artylerii na Wzgórzach Golan, w czasie którego zestrzelili sześć syryjskich samolotów MIG 21. ZSRR oskarżył Izrael o chęć zniszczenia prosowieckiego reżimu w Damaszku. Ostrzał terytorium Izraela, ze wzgórz Golan nie ustał.

* 30.05.1967 – Do paktu wojskowego Egiptu z Syrią dołącza Jordania, która oddaje swoją armię pod dowództwo egipskie. Działania te wspiera Irak.

* 13.05.1967 – ZSRR podsyca anty izraelskie napięcie w regionie, informując Egipt o koncentracji wojsk izraelskich na granicy z Egiptem. Informacja była całkowicie nieuzasadniona, gdyż w tym czasie na rzeczonej granicy, stacjonowały zaledwie dwie brygady.

* 14.05.1967 – oddziały Egipskie wkraczają na płw. Synaj.

* 16.05.1967 - Naser zażądał wycofania się wojsk ONZ (UNEF) z granicy izraelsko - egipskiej. Sekretarz Generalny ONZ, U Thant uległ roszczeniom i 19.05.1967 wojska ONZ wycofują się z Synaju. Decyzja o wycofaniu wojsk ONZ nie była konsultowana z Radą Bezpieczeństwa ani Zgromadzeniem Ogólnym.

* 16.05 – 23.05.1967 – Izrael ogłasza i przeprowadza mobilizację wojskową.

* 22.05.1967 - Prezydent Gamal Abdel Naser ogłasza zamknięcie cieśniny Tirańskiej dla okrętów izraelskich.

* 25.05.1967 - Prezydent Gamal Abdel Naser oznajmia w parlamencie: „Nie istnieje problem, czy i jak zablokować port Eliat, ale jak zniszczyć państwo izraelskie po wsze czasy”.

* 28.05.1967 – Egipski dyktator zagroził zamknięciem Kanału Sueskiego, gdyby jakiekolwiek państwo próbowało interweniować w wypadku konfliktu z Izraelem.

* 1.06.1967 – Premier Izraela Lewi Eszkol utworzył rząd jedności narodowej.

* 4.06.1967 – Politycy izraelscy podejmują decyzję o akcji zbrojnej.

Kraje Arabskie: Liban, Kuwejt, Algieria, Libia zagroziły wstrzymaniem dostaw ropy do państw zachodnich. USA, Francja i ZSRR przestrzegały Egipt przed podejmowaniem ofensywnych kroków wojskowych. Stany Zjednoczone próbowały wpływać na decyzje podejmowane w Tel Awiwie, jednak same nie mogły angażować się militarnie w regionie, gdyż prowadziły już wojnę w Wietnamie. Światowa dyplomacja nie nadążała za rozwojem wydarzeń na Bliskim Wschodzie.

Stosunek sił Izraela w stosunku do Państw arabskich

Izrael wystawił wg różnych źródeł: 220 – 300 tys. żołnierzy, uzbrojonych w 1300 czołgów, 160 dział samobieżnych i 800 dział holowanych oraz 108 wyrzutni rakiet i 400 samolotów bojowych (bez lotnictwa transportowego i śmigłowców). Ponadto dysponował 4 okrętami podwodnymi, 3 niszczycielami, 12 kutrami torpedowymi, 6 kutrami patrolowymi i 3 małymi okrętami desantowymi.

Egipt zmobilizował około 300 tys. żołnierzy, 1200 czołgów, 200 dział samobieżnych, 1600 dział holowanych oraz 410 samolotów. Marynarka wojenna dysponowała 14 okrętami podwodnymi, 5 niszczycielami, 3 fregatami, 2 korwetami, 18 kutrami rakietowymi, 32 kutrami torpedowymi, 8 trałowcami, 12 ścigaczami okrętów podwodnych, oraz miał 10 okrętów desantowych.
Syria – 50 - 65 tyś żołnierzy, uzbrojonych w 400 czołgów i dział samobieżnych, 300 dział i 200 samolotów. Syryjska marynarka wojenna dysponowała 2 trałowcami, 3 kutrami rakietowymi, 3 kutrami patrolowymi, 13 kutrami torpedowymi.
Jordania - 40 tys. żołnierzy, uzbrojonych w 200 czołgów i 200 dział oraz 120 samolotów oraz korpus iracki 20 tys. żołnierzy (200 czołgów), ta ostatnia formacja weszła w obszar Jordanii ale nie zdążyła wziąć udziału w walkach.

Powyższe zestawienie pokazuje jasno stosunek sił i przewagę państw arabskich:
Przewaga sił arabskich w ilości żołnierzy wynosiła 1,9:1; w czołgach i działach samobieżnych 1,64:1; w artylerii 2,3:1; w samolotach 1,8:1; oraz 4,5:1 w okrętach bojowych.

Organizacja armii

Przewagę sił arabskich niwelował sposób organizacji armii obu stron. Armie państw arabskich były formowane na wzór radziecki i brytyjski (Jordania), gdzie oficerowie wywodzili się z wyższych, niż szeregowcy, warstw społecznych. I rzadko kiedy dzielili oni te same „niewygody”. Dodatkowo dochodził czynnik niskiego poziomu wyszkolenia, mimo wydatnej pomocy doradców radzieckich, czeskich i polskich (marynarka wojenna). W armii Izraela organizacja wojska opierała się na formacjach terytorialnych, gdzie „sąsiad wspierał sąsiada”, podczas przeszkolenia wojskowego wyłaniano w sposób naturalny liderów, którzy byli potem dowódcami. W armii izraelskiej panował też zwyczaj, że dowódca zamiast komendy: „na przód”, podaje: „za mną”. W czasie wojny sześciodniowej 23% wszystkich zabitych po stronie izraelskiej to byli oficerowie.

Przebieg walk

* 5.06.1967 – O godzinie 7:10 rozpoczął się atak izraelskiego lotnictwa na egipskie stacje radarowe i lotniska. Dzięki zaskoczeniu udało się zniszczyć na ziemi niemal całkowicie lotnictwo egipskie (301 samolotów oraz 8 samolotów zniszczono w walce powietrznej). O godzinie 8:15 ruszyły do ataku izraelskie siły lądowe. Uderzenie skierowane było na półwysep Synaj i Strefę Gazy. Na froncie jordańskim rozpoczynają się walki na przedmieściach Jerozolimy, oraz w rejonie Ramallah.

Grupa „Północ” uderzyła na egipskie pozycje pod Chan–Junis–Rafah, które zdobywa manewrem oskrzydlającym od południa. Po czym wieczorem ok. 18,00 po udanym ataku zdobywa miasto Rafah. Grupa „Centrum” ruszyła przez pustynię i po 9 godzinach opanowała Bir Lahfan, co uniemożliwiło Egipcjanom manewrowanie odwodami. Grupa „Południe” przez cały dzień uwikłała się w walki o Abu Agheilę.

W wyniku błędnych informacji, które podawało radio w Kairze, o rzekomych sukcesach armii egipskiej, Jordania zdecydowała się przystąpić do wojny. Jordańczycy rozpoczęli ostrzał i bombardowanie Tel Awiwu, Lod i bazy lotniczej Kefar Sirkin. Zaatakowali też izraelską enklawę na Górze Skopus. Z kolei przed południem izraelska 10 Brygada pancerna przecięła drogę Jerozolima Ramallah, część czołgów została skierowana do walki na przedmieściach Jerozolimy. Jednocześnie Izrael zaatakował pozycje jordańskie wokół YaAbad i Jeninu. Po stoczeniu bitwy pancernej zajął dolinę Dotan. Syria ostrzelała rejon Safed w Górnej Galilei jej bombowce zbombardowały rafinerię ropy naftowej w pobliżu Hajfy i lotnisko Megido. Wieczorem lotnictwo izraelskie wykonało kontruderzenie na pozycje wojsk oraz lotniska jordańskie i syryjskie, zbombardowało także Amman. Jednocześnie samoloty izraelskie zaatakowały iracką bazę lotniczą H-3 niszcząc 10 bombowców Tu-16. W wyniku walk lotnictwo jordańskie przestało w praktyce istnieć (50 maszyn), a syryjskie poniosło dotkliwe straty (52 maszyny). Tego dnia lotnictwo Izraela straciło 19 samolotów, zginęło 10 pilotów. W południe Legion Arabski przekroczył granicę i opanował siedzibę misji rozjemczej ONZ w Jerozolimie. Izraelski okręt podwodny „Tanin” (brytyjski typ „S”), przeprowadził nieudane ataki w porcie Aleksandria na egipski niszczyciel typu „30-bis” (Skoryj), oraz na manewrującą na redzie egipska fregatę.

* 6.06.1967 – O godzinie 6.00 rano Naser nie był wstanie ukryć prawdy o pierwszych klęskach i zaapelował do króla Husajna, aby ten podał przez radio wiadomość o rzekomej współpracy USA i Wielkiej Brytanii z Izraelem. Taki komunikat podały wieczorem rozgłośnie arabskie, wywołało to, w Egipcie, Syrii, Sudanie, Algierii, Jemenie i Iraku falę ataków tłumu na placówki dyplomatyczne USA i Anglii. Wymienione kraje zerwały stosunki dyplomatyczna z USA.

O świcie, na Synaju, armia izraelska, po całonocnych walkach opanowała bazę El –Arish. Ugrupowanie pancerne generała Szarona dotarło do Nakhl. W odpowiedzi na agresję jordańską, przerzucono autobusami, z Półwyspu Synajskiego, brygadę spadochronową i skierowano do walk w Jerozolimie i okolicach. Dzięki temu posunięciu wzniesienia pomiędzy Jerozolimą i Ramlą znalazły się w rękach izraelskich. Rozpoczęły się ciężkie walki we wschodniej części Jerozolimy. O świcie piechota izraelska zdobyła gmach szkoły policyjnej. Armia izraelska przy zdobywaniu miasta nie używała lotnictwa i artylerii (aby zminimalizować zniszczenia). Spowodowało to jednak duże straty w ludziach. Do bardzo ciężkich walk doszło także w rejonie Nablusu, jednak dzięki wydatnej pomocy lotnictwa Izraelczycy zdobywają miasto. Izrael opanował miasta Ramallah i Jenin. Tego dnia pojedynczy iracki bombowiec Tu-16 zbombardował miasto Netayna i podjął próbę ataku na lotnisko Ramat David. W odpowiedzi izraelskie lotnictwo zbombardowało lotniska irackie, a nad Synajem zestrzelono dodatkowo 11 egipskich maszyn. W wyniku syryjskiego ataku Izrael musiał wycofać się z miejscowości Haritio i Sher Jaskor położonych nad Jeziorem Tyberiadzkim, oddziały syryjskie wdarły się około 20km w głąb Izraela.

Tego dnia Izraelska Okrętowa Grupa Poszukiwawczo – Uderzeniowa wykryła na redzie portu Hajfa trzy egipskie okręty podwodne typu „633” lub „613”. Kontakt bojowy został zerwany po obrzuceniu okrętów podwodnych bombami głębinowymi. Atak ze względu na implikacje polityczne, został poprzedzony wezwaniem do wynurzenia się, nadanym za pomocą Międzynarodowego Kodu Sygnałowego. Izrael uznaje, że zatopił lub uszkodził jeden z okrętów, gdyż w rejonie ataku pojawiła się na powierzchni morza plama ropy o powierzchni 120m2.

* 7.06.1967 – Pod Nakhl dochodzi do czterogodzinnej bitwy pancernej. Wojska izraelskie ze zgrupowania „Północ” doszły do Kanału i rozpoczęły uderzenie w kierunku południowym. Grupa „Centrum” opanowała ok. godz. 18.00 Przełęcze Mitla i Giddi. Broniony przez Dywizję Palestyńską rejon Strefy Gazy został zdobyty. Tego dnia w wyniku desantu opanowano Sharm el-Sheikh, co otworzyło Cieśninę Tirańską dla żeglugi izraelskiej. Jednostki Legionu Arabskiego opuściły Jerozolimę, w tym samym czasie wojska izraelskie opanowały główne rejony Zachodniego Brzegu Jordanu. Wieczorem Izraelczycy bez walki zajęli Jerycho. Rabin Szlomo Goren udał się w otoczeniu Mosze Dajana i innych dowódców pod Ścianę Płaczu, gdzie wetknął w mury dawnej świątyni zwitek papieru z tekstem starej modlitwy „Niech pokój panuje w Izraelu”. Jednocześnie zażądał od Mosze Dajana, aby ten wysadził w powietrze meczet Al Aksa, przygotowując grunt pod budowę Trzeciej Świątyni. Dajan nie tylko odmówił, ale kazał ściągnąć powiewającą nad meczetem izraelską flagę. Na spotkaniu z muzułmańskimi dostojnikami zapowiedział, ku ich zdumieniu, że nadal będą sprawować kontrolę nad tym świętym dla islamu miejscem. W jakiś czas potem, Główni Rabini zabronili Żydom stawiać stopy na Wzgórzu Świątynnym, żeby nieumyślnie nie znaleźć się w najświętszym miejscu, gdzie kiedyś stała świątynia, do których kiedyś dostęp mieli wyłącznie kapłani. W ciągu kilku dni wyburzono natomiast arabską dzielnicę lepianek, która wyrosła u stóp Zachodniej Ściany, tworząc wielki plac dla religijnych uroczystości.


* 8.06.1967 – W rejonie od przełączy Mitla do Bir Gifgafy doszło do największej od II wojny światowej bitwy pancernej, łącznie wzięło w niej udział około 1100 pojazdów. Grupa „Południe” opanowała miasto Nakhl. Na W zachodniej części półwyspu, Izrael po nocnym natarciu okrążył resztki sił egipskich, część niedobitków zepchnął w stronę Kanału. Batalion komandosów przerzucono śmigłowcami w rejon Ras-el-Sundu, gdzie odcięli oni drogę oddziałom egipskim wycofującym się z Sharm el Sheikh. Po kilkunastominutowej walce Egipcjanie skapitulowali. Wieczorem Półwysep był już w rękach izraelskich. Tego dnia wojska izraelskie opanowały tereny pomiędzy Doliną Jordanu, a Wzgórzami Hebronu, oraz całkowicie oczyściły z niedobitków armii jodańskiej Zachodni Brzeg Jordanu. Izraelskie lotnictwo zestrzeliło 9 egipskich maszyn.

Dwa izraelskie niszczyciele atakują w rejonie Rosh Hankina (w pobliżu wybrzeży Libanu) dwa egipskie okręty podwodne. Według danych izraelskich, prawdopodobnie zatopiony został jeden okręt podwodny typu „613”. Lotnictwo izraelskie zaatakowało amerykański statek radiolokacyjny USS „Liberty”, operujący u wybrzeży Egiptu. Zginęło 34 amerykańskich marynarzy, a 75 zostało rannych. Istnieje wiele hipotez co do przyczyn tego ataku, oficjalnie za przyczynę podano pomyłkę. W tym zostaje podpisane zawieszenie broni z Egiptem i Jordanią. Tego dnia Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała walczące strony do zaprzestania walk. Zawieszenie broni z Egiptem i Jordanią weszło w życie o 23.30

* 9.06.1967 – Armia izraelska umocniła swoje pozycje obronne wzdłuż Kanału Sueskiego. Po potwierdzeniu zawieszenia broni z Egiptem i Jordanią Mosze Dajan daje rozkaz ataku na Syrię, chodziło o chęć zlikwidowania „fortecy na Wzgórzach Golan”. Dwie grupy wojsk uderzyły - jedna z rejonu południowego Jeziora Tyberiadzkiego, a druga przez most Banat Jacuub. Wzgórza w rejonie Al-Kuneitry zmieniły się „pola śmierci”. Ze względu na ukształtowanie terenu, użycie czołgów było mocno ograniczone, pomimo to Izrael stracił 160 maszyn, ale zniszczył 85 czołgów i dział samobieżnych. Izraelska piechota musiała toczyć ciężkie walki o każdy metr ziemi. ZSRR odwołał swojego ambasadora z Tel Awiwu, a państwa Układu Warszawskiego (oprócz Rumunii) ogłosiły deklarację solidarności z krajami arabskimi i zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem. W Polsce PZPR rozpętało antyżydowskie represje, ich apogeum przypadł na marzec 1968 (tzw. wydarzenia marcowe).

Zakończenie wojny sześciodniowej

* 10.06.1967 – W nocy z 9 – 10 izraelskie kolumny zmechanizowane obeszły północne skrzydło wojsk syryjskie, gwałcąc neutralność Libanu. I uderzyło w rejonie miejscowości Mossada. Równocześnie desantowano na tyłach niewielkie oddziały spadochronowe, które dezorganizowały syryjskie linie obronne. Armia izraelska zajęła miasto Al-Kuneitra oraz Tawafiq. Izraelska Brygada Golani zdobyła twierdzę Tel-Fahar. Odziały Izraelskie wdarły się około 50 km w głąb terytorium Syrii. ZSRR zagroził interwencja wojskową, w odpowiedzi USA skierowały okręty VI Floty w rejon konfliktu. Jednocześnie USA naciskały na Izrael, aby ten zaprzestał walki. O godzinie 18.30 Izrael podpisuje zawieszenie broni z Syrią co kończy wojnę sześciodniową.

Wojna sześciodniowa wykazała słabość służb wywiadowczych państw arabskich, katastrofalny poziom wyszkolenia, ducha bojowego, oraz organizacji i myśli operacyjnej. Armia izraelska zdobyła olbrzymie ilości nieuszkodzonego sprzętu wojskowego w tym czołgi 748 szt. T54 i T55 oraz 72-73 szt. IS 3. Była to na tyle znacząca ilość, że Izrael po gruntownej modernizacji tych pojazdów (wymiana uzbrojenia, wyposażenia wnętrza i jednostki napędowej) i nazwaniu nowego czołgu „Tiran 5” (T54/55), wyposażył w nie dwie nowo powstałe brygady pancerne. Modernizacja radzieckich czołgów na długo stała się głównym hitem eksportowym izraelskiego przemysłu zbrojeniowego. Porażkę poniosła OWP, jej przywódca Ahmed Szukeiry wsławił się bowiem opuszczeniem już 5 czerwca Jerozolimy, a dzień później był już w Damaszku. Samodzielna akcja Izraela uwolniła jego anglosaskich sojuszników od dylematu wystąpienia w obronie swobody żeglugi na wodach międzynarodowych.. Na zachodzie przyjęto z zadowoleniem tryumf zachodniej myśli i technologii wojskowej nad radziecką. Jednak Generał de Gaulle potępił izraelską „agresję” i jednocześnie wstrzymał dostawy broni do Izraela, lukę po Francji zajęły Stany Zjednoczone. Izrael opanował w całości Półwysep Synaj, Zachodni Brzeg Jordanu, Strefę Gazy oraz Wzgórza Golan (około 60 tyś. km2), co spowodowało, że w zasięgu jego artylerii znalazły się Amman, Damaszek i Kair. Jednak na zajętych obszarach w przeważającej większości mieszkała ludność arabska. Spowodowało to, że tzw. „problem palestyński” nabrał nowej ostrości. Na terytorium Izraelskim znalazły się głównie skupiska ludności palestyńskiej, która opuściła swoje domostwa w latach 1948-1949.
Obie strony konfliktu de facto rozpoczęły przygotowania do nowej wojny.
Kanał Sueski był zamknięty dla żeglugi od 5.06.1967 do maja 1975. Na Jeziorze Gorzkim „internowane” zostały, wraz z 12 innymi statkami, dwie jednostki Polskiej Marynarki Handlowej „Bolesław Bierut” i „Djakarta”.

Wydarzenia zaliczane do tzw. „Wojny sześciodniowej”, ale które wydarzyły się po jej zakończeniu:

* 21.10.1967 – Egipskie kutry rakietowe typu OSA, na których przebywali (wg źródeł zachodnich) specjaliści radzieccy, zatopiły za pomocą dwóch rakiet SS-N-2, izraelski niszczyciel „Elath”, który zbliżył się do wybrzeży Egiptu. Epizod ten wpłynął na rozwój tego typu uzbrojenia, oraz systemów przeciwrakietowych we wszystkich flotach świata.

* 5.12.1967 – Z okrętu podwodnego „Tinan” wysadzono grupę płetwonurków na redzie w Aleksandrii z zadaniem podłożenia ładunków pod okręty stojące w porcie. Ze względu na brak możliwości skrytego podejścia, grupa bojowa zrezygnowała, a dodatkowy błąd w nawigacji (nie uwzględnienie prądu) uniemożliwił zaokrętowanie się grupy w drodze powrotnej.

Sytuacja po konflikcie

* 17.06.1967 – ministrowie spraw zagranicznych trzynastu państw arabskich proklamowali w Kuwejcie utworzenie wspólnego frontu walki przeciwko izraelskiej agresji.

* 19.06.1967 – Rząd izraelski uzależnia wycofanie wojsk z Synaju od podpisania trwa trwałego pokoju z Egiptem.

* 27.06.1967 – Kneset wydał trzy ustawy dotyczące: zjednoczenia dwóch części Jerozolimy, zapewnienia przez Izrael ochrony świętych miejsc żydów, chrześcijan i muzułmanów; oraz trzykrotnie powiększono granice miasta.

W 30.07.1980 Kneset uchwalił definitywne zjednoczenie Jerozolimy jako stolicy Izraela, nie spotkało się to jednak z dobrym przyjęciem przez społeczność międzynarodową.

* 19.08 - 1.09.1967 – Szczyt Państw Arabskich w Chartumie, gdzie przywódcy arabscy postanowili odrzucić wszelkie negocjacje pokojowe z Izraelem i przygotować nowa wojnę.

* 22.11.1967 – Rezolucja ONZ nr 242, przewidywała ona trwały i sprawiedliwy pokój, oraz bezpiecznie i uznane granice dla Izraela, który w zamian miał wycofać się z terytoriów okupowanych po 1967. W rezolucji podkreślono niedopuszczalność zdobywania terytoriów drogą podbojów. Egipt i Jordania przyjęły rezolucję, ale Syria i OWP ją odrzuciły. Izrael uważał rezolucję ONZ za punkt wyjścia do negocjacji pokojowych, jednak Arabowie domagali się najpierw zwrotu ziem okupowanych, jako wstępu do wszelkich negocjacji.

* 06.1968 – rozpoczęcie ataków terrorystycznych na Izrael przez OWP. W tym samym roku OWP uchwaliła swój statut, oraz dokument programowy ruchu – Palestyńską Kartę Narodową.

* 9.01.1968 – utworzenie Organizacji Krajów Arabskich Eksportujących Ropę Naftową (OAPEC)

* 11.1968 – 7.08.1970 – wojna podjazdowa tocząca się wzdłuż Kanału Sueskiego, prowadzona przez Egipt i Izrael tzw. „Wojna na wyniszczenie”. Od 12.1969 pod przewodnictwem ministra spraw zagranicznych USA Williama Rogersa, rozpoczyna się misja pojednawcza w konflikcie palestyńskim tzw. „Plan Rogersa”, zakończona podpisaniem porozumienia o zawieszeniu broni pomiędzy Egiptem, a Izraelem. Jednocześnie Egipt zaczął przesuwać stanowiska przeciwlotniczych rakiet SAM 2 bliżej Kanału, tak, że objęły one swoim zasięgiem 1/3 Półwyspu Synajskiego. Izrael z kolei przystąpił do budowy systemu fortyfikacji wzdłuż Kanału.

* 12.1969 – Udany zamach na MU’ammara al - Kazzafiego w Libii; kończy monarchię w tym kraju.

* 28.09.1970 – Na zawał serca umiera prezydent Gamal Abdel Naser, Egipt traci aspiracje do przewodnictwa w świecie arabskim.

* 09.1970 – „Czarny wrzesień” w Jordanii – wypędzenie OWP.

* 09.1972 – Zamach palestyńskich terrorystów, z organizacji „Czarny wrzesień”, na izraelską drużynę olimpijską w Monachium. Zginęło 11 sportowców.

* 1973 – Zamach izraelski na palestyńską bazę OWP w Bejrucie.

* 6.10.1973 – o godzinie 14.00 armie państw arabskich rozpoczynają atak na Izrael. Rozpoczyna się tzw. „Wojna Jom Kippur”, ponadto arabowie ogłaszają embargo na ropę dla zachodu.

Socjalizm

Definicja socjalizmu

” Socjalizm (łac.societas - wspólnota) - wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej.”

za wikipedia.org

Socjalizm jako system ekonomiczny

Jak należy gospodarować w państwie, w którym władzę sprawuje jedna partia i w którym pragnie się stworzyć jednolite, bezklasowe społeczeństwo? Wystarczy założyć, że wszyscy są sobie równi – nie ma posiadających, istnieje tylko (albo aż) proletariat, czyli grupa robotnicza.

Nie można wprowadzać teraz gospodarki naturalnej, opartej na samodzielnym zaspokajaniu wszystkich bieżących potrzeb (w obrębie np. danej rodziny, plemienia, itd., tak jak ma to miejsce jeszcze nawet w obecnych czasach, czego idealnym przykładem są kraje Trzeciego Świata, które w większości nie poznały dotąd smaku cywilizacji). Dlaczego? Ponieważ należy robić postęp, a nie cofać wstecz, a gospodarka naturalna zawsze oznacza mniejsze wyspecjalizowanie, a więc również i mniejszą wydajność oraz efektywność, to trzeba wymyślić taki sposób, by „zadowolić każdego w równym stopniu”. Wystarczy więc odebrać własność prywatną i oddać ją we wspólne władanie. Nie ma rzeczy, która mogłaby należeć do jednej osoby – teoretycznie więc wszyscy mają prawo korzystać z wszelakich zasobów jednakowo. Teoretycznie, bo im bardziej coś jest wspólne, tym większe odnosi się wrażenie, że staje się to bezpańskie, nad czym trudno z czasem zapanować.

Zjadliwa krytyka fundamentalnych zasad kapitalizmu, jaka zaczęła się tworzyć już w II połowie XIX wieku, zaprowadziła twórców oraz wyznawców nowej ideologii w ślepy zaułek. Nie przewidziano bowiem, że nie da się funkcjonować w społeczeństwie, jeśli nie ma w nim żadnego lidera, charyzmatycznego przywódcy. Owszem, tak się z czasem stało i na czele każdej jednostki należącej do państwa stawał specjalnie powołany i odpowiednio wyszkolony urzędnik wchodzący w skład aparatu rządzącej partii komunistycznej. Zbiór tych urzędników stwarzał jednak swego rodzaju nową klasę, nową elitę panujących, zwaną nomenklaturą. Twórcy socjalizmu zacierali ręce, że wreszcie będzie można położyć kres wszelakim konfliktom społecznym, gdyż zniknie jakikolwiek wyzysk ze strony wielkich posiadaczy. Nie potrafili jednak zapewne przewidzieć, iż ci sami robotnicy, w których widzieli największą szansę dla narodu, dla jego samoistnego wzbogacenia się, w których pokładali największe nadzieje, że to właśnie oni najszybciej się zbuntują. Przeciwko niewłaściwemu wypełnianiu swoich powinności w zakresie zarządzania. Czyli jednym słowem: przeciw nomenklaturze. Robotnicy szybko zorientowali się, że system, w którym przyszło im żyć i pracować, nie zagwarantuje im niczego szczególnego, jedynie w miarę godny byt, wyznaczony ścisłymi ramami, czyli „na styk, byle nie na zapas, coś ponad”. Socjalizm, pomimo swoich licznych obietnic zapewnienia złotych gór, nigdy nie zrealizował ich wszystkich tak naprawdę w realności.

Uporządkujmy więc powyższe stwierdzenia i spróbujmy ustalić podstawowe założenia socjalizmu samego w sobie. O skutkach i o tym, jak wszystkie postulaty realizowano w rzeczywistości, będzie mowa nieco później. Wpierw skupmy się na tym, czym socjalizm miał w ogóle być, czyli jak wyglądał w swej najczystszej, najbardziej optymistycznej prezentacji, a więc na jakiego chciano go koniecznie wykreować.

Przedsiębiorstwo socjalistyczne

Wszystkie podmioty gospodarcze, czyli cokolwiek, co dziś może w państwie o ustroju kapitalistycznym należeć do prywatnego przedsiębiorcy, który na własną rękę, jak również własny rachunek i ryzyko dysponuje tymi podmiotami, w socjalizmie przestaje być „czyjeś”. Nie może być jednego, konkretnego właściciela jakiegoś zakładu, ponieważ (w myśl tez czołowych utopistów socjalistycznych) przyjmuje się, że w każdym przypadku będzie on źle dysponował swoją władzą oraz swymi pieniędzmi, przez co doprowadzi swój zakład na skraj bankructwa, w efekcie czego jego pracownicy albo natychmiast stracą jedyne swe źródło utrzymania, albo zmuszeni będą do pracy ponad siły po to, by w jak najkrótszym czasie ulepszyć produkcję, a tym samym uchronić firmę od ostatecznego upadku, co naturalnie wiąże się też z tym, że zanim się ona podniesie na nowo, wpierw poniesie wiele strat, więc na wszystkim zacznie się oszczędzać, nawet kosztem nieregularnego wypłacania pensji robotnikom. W socjalizmie taki stan rzeczy jest nie do pomyślenia! Nikt nie ma prawa nie pracować, czyli założeniem systemu jest całkowita likwidacja bezrobocia – i to każdym kosztem, choćby takim, że gwarantuje się zatrudnienie w tym miejscu, w którym ewidentnie nie brakuje rąk do pracy, w którym panuje przeludnienie, a tym samym również i paskudne warunki higieniczne. Do czego takie coś może prowadzić – nietrudno się dziś domyślić.

Wszystko więc teoretycznie jest własnością całego społeczeństwa. Ale w takim układzie nikt nie toleruje darmozjadów – żeby móc korzystać z tego wspólnego dobra, trzeba koniecznie pracować, nie ma innej alternatywy. W zakładach pracy nie ma już właścicieli, ale nie może panować też zupełna samowolka, ktoś musi nad tym czuwać, toteż zapobiegawcza partia rządząca wysyła do każdej takiej placówki swojego człowieka (którego, naturalnie, wyposaża uprzednio w szereg wskazówek i nakazów, w jaki sposób ma sprawować opiekę nad danym zakładem), a ten dysponuje całością pod dyktando biurokracji państwowej, czyli jednym słowem: tak, jak partia zagra, tak on zatańczy. Jeśli zmieni się tempo lub intonacja, on nie może pozostać wobec tego obojętnym, jest przecież razem z władzami „wybawicielem ludu”, bo posłany w celu wykonania misji, bo „wszystko dla dobra mas osób pracujących”. Obywatele widzą w nim, rzecz jasna, swojego przyjaciela. Oczywiście to złośliwy żart, którego w żaden sposób nie należy traktować poważnie, bo można by popaść w dramatyczną paranoję i rozdwojenie jaźni.

I choć gospodarka socjalistyczna ma nadal charakter towarowo-pieniężny (a więc jest to jej cecha wspólna z ustrojem kapitalistycznym, zaś odróżniająca od gospodarki naturalnej, która charakteryzuje się samowystarczalnością), to jej odłam od reszty wynika z założeń, na jakich się opiera. Mianowicie nie reguluje jej rynek, czyli zestawienie popytu, podaży oraz kosztów produkcji, lecz odgórnie ustalony przez państwo plan. Stąd gospodarkę socjalistyczną określa się w dwójnasób: albo jako centralnie sterowaną (bądź planowaną), albo jako nakazowo-rozdzielczą. Obie te nazwy funkcjonują i obie jednakowo odnoszą się do swego desygnatu (desygnat to przedmiot – materialny lub abstrakcyjny, który chcemy określić). Plan taki sporządza zawsze władza zwierzchnia w państwie przy pomocy powołanej do tego celu komisji, składającej się ze specjalistów z różnych dziedzin życia społecznego. Plan ten odpowiada na kardynalne pytania: co, jak, ile i dla kogo produkować. Ponadto rząd od razu ustala wszystkie ceny oraz sposób, w jaki odbywać się będzie dystrybucja poszczególnych towarów. W takim wypadku niemożliwe jest wytworzenie się konkurencji, która jest głównym mechanizmem napędzającym rynek. Poza tym, że nie istnieje własność prywatna, to również i prywatny biznes. Wszelkie zasoby, jakie znajdują się na obszarze państwa, należą do niego, a więc do wszystkich obywateli, tylko trzeba je odpowiednio rozdzielić, rozdysponować, przyznając je w pierwszej kolejności tym grupom ludzi, którzy potrzebują ich najpilniej i w najbardziej zaawansowanym stopniu. Po to powstaje więc produkcja, która wykorzystuje powyżej wspomniane zasoby, a która „obejmuje więc wszystkie dobra i usługi , za które ludzie gotowi są zapłacić określoną cenę” (cytat z: Felicja Kalinowska, „Podręcznik. Wiedza o społeczeństwie”, Piła 1997, s. 67).

Z tego powodu raz ustalona przez rząd cena nie może się zmieniać dowolnie (aż do ułożenia nowego planu), nawet jeśli na dany towar będzie w danym momencie duże zapotrzebowanie, bo ludzie zaczną się nim żywo interesować, a więc wzrośnie popyt na niego. Cena jest stała, nie może przechodzić wahań.

Socjalizm i jego pozytywne skutki

Ponieważ założenia zawarte w planie nie mogą się dowolnie zmieniać, toteż ustalone na samym początku kwoty pieniędzy przeznaczone na produkcję, czyli na sposób wykorzystywania zasobów naturalnych, jak również na pensje pracownicze, także kształtują się one na tym samym mniej więcej poziomie i pozostają niezmienne. Oznacza to swego rodzaju stabilizację życiową dla wielu milionów obywateli w wieku produkcyjnym, na których to barkach spoczywa obowiązek utrzymywania rodziny.

Pozytywne skutki (= zalety) wynikające z wprowadzenia systemu socjalistycznego

W związku z tym ludzie ci nie muszą egzystować w nieustannej obawie o to, co przyniesie dzień następny, czy przypadkiem nie zostanie się zwolnionym i straci tym samym źródło swego utrzymania. Tak więc nie bez powodu przyjęło się za czasów PRL-u znane do dziś przysłowie: „czy się siedzi, czy się leży, dwa tysiące się należy” – choć nie tak zupełnie do końca było, gdyż – jak już wspomniano powyżej – system ten nie jest łaskawy dla darmozjadów, więc żeby żyć godnie, trzeba pracować – i nawet nie po to, żeby harować za trzech, byle „odbębnić” swoje minimum. I stąd wzięło się zapewne przytoczone już powiedzenie. Jest w nim jednak o tyle prawdy, że socjalizm – pomimo tego, że hamuje przedsiębiorczość i kreatywne zapędy w zakresie gospodarowania – to do jego pozytywnych stron z pewnością zaliczyć można fakt, że wyciąga na powierzchnię i wspiera ludzi niezbyt zaradnych życiowo, którzy w innych warunkach nie znaleźliby dla siebie miejsca. Aby mieć pieniądze po to, by normalnie móc egzystować (ani pośród bogactwa, ani też klepiąc biedę), nie potrzeba żadnych specjalnych kwalifikacji, porządnego wykształcenia ani szczególnie wyrazistych cech osobistych. Słabsi więc nie muszą być natychmiast spychani na margines, nikt nie może być też niczyim niewolnikiem (bo nie ma również grupy wielkich panów, którzy mogliby nad nimi roztaczać władzę). Nikt więc nie musi być koniecznie kowalem swego własnego losu, bo niemal wszystko zrobi za obywateli państwo, które zapewni im stałą pracę i regularnie wypłacaną (w niezmiennej kwocie) pensję.

Ponieważ nie istnieje inicjatywa prywatna, nie ma również monopolu ani konkurencji, tak więc żaden przedsiębiorca nie może manipulować konsumentami poprzez niebotyczne windowanie cen lub pogarszanie jakości oferowanych towarów (w przypadku monopolu, gdy brak innych substytutów, które mogłyby zastąpić daną markę – jeśli wie on, że klienci są uzależnieni od jego decyzji i bez względu na to, jakie one będą, to i tak będą oni musieli wyprodukowaną przez niego rzecz kupić, bo jest im ona, załóżmy, niezbędna do życia) ani nikt nie może zostać wytrącony z obiegu, tj. jeśli ktoś ma tylko inicjatywę i chęć do pracy, to nie ma sposobu, by zyskał status bezrobotnego.

Ponadto socjalizm zapobiega zjawisku nadmiernego poświęcenia swoich życiowych dążeń tylko i wyłącznie karierze, a także stawianiu wartości pieniądza na piedestale, jako dobra najwyższego rzędu. Oczywiście jest to tylko i wyłącznie czysta utopia, ponieważ odkąd tylko pieniądz pojawił się w powszechnym użyciu i obiegu, odtąd człowiek wciąż tylko starał się zgromadzić go jak najwięcej pod postacią dużej ilości bogactw materialnych, a w socjalizmie „bezpański majątek wprost zachęcał do złodziejstwa” (cytat z: Jerzy Pilikowski, „Wiedza obywatelska – podstawowe wiadomości o państwie, społeczeństwie i polityce”, Kraków 1993, s. 94).

Socjalizm – w przeciwieństwie do kapitalizmu – nie stawia sobie za główny cel dążenie do zysku, lecz po prostu służenie ogółowi ludności. Tak więc praca nie przynosi korzyści tylko temu, który ją wykonuje, dzięki czemu zarabia na własne potrzeby, ale również wszystkim potencjalnym klientom, którzy korzystają z tych usług.

Jerzy Pilikowski wskazuje w swej książce również inną bardzo ważną rzecz: „Przedsiębiorstwo kapitalistyczne wymaga pewnych czynności i za ich wykonanie płaci. Na tym zależność pracownika i przedsiębiorstwa się kończy. W socjalizmie te zależności są znacznie większe. Socjalistyczne przedsiębiorstwo zapewniało pracownikom stołówkę, klub sportowy, przedszkole dla ich dzieci, przychodnię lekarską, dom kultury, wczasy, bilet do teatru, autokar na wyprawę do lasu na grzyby, przyzakładowe budownictwo i dowóz do pracy z dalekich miejscowości. Cała ta działalność kosztuje, dlatego pensja pracownika musiała być symboliczna. W zakładzie nie tylko się pracowało i zarabiało na życie, ale i uczyło się i bawiło, wypoczywało i należało do komórki partyjnej, przez zakład dostawało się mieszkanie, talon na deficytowe towary i opinię niezbędną do uzyskania paszportu” (cytat z: ibidem, s. 104-105). Wynika stąd zaś, że przedsiębiorstwo socjalistyczne jest miejscem, wokół którego skupia się nie tylko życie zawodowe ludzi, ale życie w ogóle – rodzinne, towarzyskie, itd. Na pozór wszystko wydaje się być w porządku. Ale o negatywnych skutkach wynikających z takiego rozwiązania mowa będzie w następnym punkcie.

Socjalizm i jego negaywne skutki

Czytając szereg powyższych zalet wynikających z wprowadzenia ustroju komunistycznego, w pierwszej chwili można by stwierdzić nawet: „cóż za idealny stan rzeczy!”. Owszem, ale tylko w przypadku, jeśli nie ma się żadnego innego punktu odniesienia, czegoś, z czym mogłoby się system ten porównać. Wówczas nawet ten najbardziej idealnie przygotowany plan wypada niezwykle blado na tle innego ustroju, o którym wiadomo, że pomimo swoich licznych niedopatrzeń i upośledzeń, wad (bo kto lub co ich nie ma w dzisiejszym świecie?) okazał się najbardziej efektywny, bo wydajność jest w nim bardzo wysoka. Mowa oczywiście o niczym innym, jak o kapitalizmie.

Negatywne skutki i wady wynikające z wprowadzenia systemu socjalistycznego

Warto więc w tym miejscu sporządzić listę negatywnych skutków, jakie wynikają z wprowadzenia systemu socjalistycznego. Oto niektóre, najważniejsze z nich:
- Obywatele nie posiadają swobody w swej działalności gospodarczej, każdy jej przejaw, zwrócony w stronę budowania przedsiębiorczości jest pilnie śledzony przez władzę, a w konsekwencji też uparcie przez nią zwalczany.
- Socjalizm tworzy niezgodną z prawdą propagandę, która ukazywać ma kapitalistę jako darmozjada i wyzyskiwacza, którego jedynym atutem jest to, że posiada więcej niż inni, toteż jemu samemu nie chce się pracować, bo żyje w przekonaniu, że podwładni wszystko wykonają za niego. Jak pokazuje współczesna rzeczywistość – tak wcale nie jest!
- Ponieważ „pracy jest w bród” (oficjalnie głoszone hasła), to nie trzeba martwić się o swe źródło utrzymania, a tym samym nie ma pilnej potrzeby gruntownego i solidnego kształcenia się. Taki typ myślenia prowadzi do znacznego obniżenia poziomu wiedzy wśród obywateli.
- Nie potrzeba mieć żadnych większych ambicji, bo nikt nie musi się specjalnie wysilać, skoro wszyscy – w swym założeniu – mają być równi i nikt nie ma jak awansować z przysłowiowego pucybuta na milionera, gdyż socjalizm umiejętnie wszelkie takie starania i dążenia blokuje. „Więc po co się starać?” – coś w tym właśnie stylu.
- Przedstawiciele biurokracji państwowej nadmiernie wzrastają w siłę, niesprawiedliwie zagarniają pieniądze i bezprawnie poszerzają często zakres swojej władzy (czyli z czasem pozwalają sobie na dużo więcej, aniżeli przewidują to ich odgórnie przyjęte powinności względem zakresu zarządzania tym, co należy do państwa).
- Gospodarka sterowana na szczeblu centralnym nigdy nie może być efektywna dla ogółu, ponieważ nic tak nie motywuje do ulepszonego działania jak realna możliwość zdobycia zysku, bo wg Pilikowskiego motyw ten, typowy dla kapitalizmu, bierze górę nad wszystkim innym i jako jedyny jest w stanie rzeczywiście zaspokoić potrzeby ludzkie, nie zaś odgórnie przyjęty plan (źródło: ibidem, s. 110).
- Na czele przedsiębiorstw stają osoby zupełnie niekompetentne, niemające odpowiednich kwalifikacji, jednym słowem: nieznające się „na rzeczy”, bez obeznania w temacie. Po to, by wypełnić założenia planu, stają one dosłownie na głowie, byle tylko móc w swym sprawozdaniu zdać relację o jego zrealizowaniu w całości, a nawet przekroczeniu. Naturalnie w przeciwnym wypadku mogłoby się to wiązać z utratą swej uprzywilejowanej pozycji urzędnika państwowego. Aby więc wypełnić nakazy, które nadaje plan, członkowie biurokracji uciekają się do nieudolnych rządów, podejmują niepopularne decyzje, przez co wchodzą w konflikt ze związkami zawodowymi, a w najgorszym wypadku stosują – mniej lub bardziej świadomą – politykę całkowitego marnotrawstwa pieniędzy przeznaczonych na procesy produkcyjne oraz zasobów – również przeznaczonych na produkcję. Stąd rodzi się niska wydajność przedsiębiorstw socjalistycznych.
- Jeżeli przedsiębiorstwo źle funkcjonuje, przynosi więcej szkody niż pożytku, to w kapitalizmie szybko zastępowane jest przez inne, efektywniejsze, znacznie lepsze, zaś w przypadku systemu socjalistycznego „gospodarka państwowa może zbankrutować dopiero w całości” (cytat z: ibidem, s. 93).
- W miejsce konfliktów między posiadającymi a podwładnymi rodzą się (i to o wiele ostrzejsze) spory między proletariatem a aparatem państwowym.
- Plan nie tylko reguluje to, w jaki sposób ma funkcjonować przedsiębiorstwo, ale także ustala to, jak będzie wyglądać dystrybucja, czyli jak, za ile, do kogo i w jakiej liczbie towary mogą trafić do ogólnej sprzedaży (skrajnym przypadkiem panowania tego systemu jest np. wprowadzenie żywności oraz innych środków potrzebnych do życia na tzw. kartki, czyi poprzez wprowadzenie limitów dla każdej rodziny, nawet jeśli ma ona, powiedzmy, pieniądze na to, by kupić sobie o wiele więcej produktów, to po prostu nie ma na to technicznych możliwości).
- Propaganda socjalistyczna usilnie próbuje wzbudzić niechęć wśród swoich obywateli do innych krajów (głównie tych kapitalistycznych), stosując politykę izolacji oraz wprowadzając system pozornej samowystarczalności oraz lojalności wobec „przyjaciół” (czyli narodów, w których również panuje komunizm, które jadą więc – jakby nie było – na tym samym wózku), w tym wzajemnej współpracy z nimi, co niekoniecznie musi być akurat korzystne dla krajowej gospodarki (przykładem są banany sprowadzane do Polski z Kuby, które śmiało można było zakupić gdzieś bliżej).
- Pilikowski mówi, że „kapitalizm zamożności nie gwarantuje, tylko tworzy mechanizmy, które dojście do zamożności umożliwiają. Socjalizm te mechanizmy blokował” (cytat z: ibidem, s. 94).
- Urzędnicy zwlekają z podjęciem wielu ważnych decyzji, ponieważ muszą czekać na odpowiedź ze strony rządu (zakładając, że przedsiębiorstw jest bardzo dużo i w sprawie każdego rząd musi we własnym imieniu się wypowiedzieć, to nietrudno wysnuć wniosek, do jak ogromnej stagnacji przemysłowej może taki stan rzeczy prowadzić). Ponadto wszystkie zależności przeciętnego Kowalskiego od państwa reguluje sieć przepisów, które współcześnie dla wielu osób są wręcz nie do pojęcia, nie do przebrnięcia.
- Ponieważ w państwie socjalistycznym nie może być bezrobocia, toteż w zakładach panuje przerost zatrudnienia, co przekłada się na niezwykle niską wydajność pracy.
- Fałszywa propaganda, która głosi, że wynagrodzeniem za wykonaną pracę jest pensja (w gruncie rzeczy nieproporcjonalnie niska), zaś wszystkie dodatkowe świadczenia i usługi, o których była mowa już wcześniej (czyli stołówki, dowozy, wczasy itd.) stanowią dodatkowy profit, który należy się każdemu uczciwie zarabiającemu na siebie robotnikowi (źródło: ibidem, s. 105).
- Duża zależność pracowników od przedsiębiorstwa prowadzi do tego, że są oni nieustannie kontrolowani, a ich poczynania, nawet te w sferze osobistej – pilnie strzeżone. Pilikowski porównuje ten stan rzeczy do feudalizmu, kiedy dwór „kontrolował życie pańszczyźnianego chłopa” (cytat z: ibidem).
- Brak innowacji i nowych technologii w procesach produkcyjnych.
- Brak zysków, które powstają z zestawienia przychodów firmy oraz kosztów produkcji, a konkretnie wynikają z różnicy pomiędzy nimi. Jest to konsekwencja braku ponoszonego ryzyka.
- Brak realnego zagrożenia możliwością utraty pracy prowadzi też do tego, że ludzie przestają oszczędzać, czyli odkładać „na czarną godzinę” i na bieżąco wydają wszystkie swoje pieniądze.
- Brak jest finansów przeznaczanych przez rząd na rozwój techniki oraz na specjalistyczne, nowoczesne badania naukowe.
- Stwarzanie iluzji sukcesu, która ma być przykrywką  dla rzeczywistych zależności finansowych państwa, a więc gigantycznych długów zaciągniętych w zagranicznych bankach oraz dla regresu gospodarczego (a tym samym tuszowanie prawdziwych faktów, przemawiających na niekorzyść socjalizmu w jego ekonomicznym wyścigu z ustrojem kapitalistycznym, czyli szerzenie fałszywej propagandy).
- Brak inwestycji w kapitał ludzki, czyli w osobisty rozwój obywateli, który jest kluczem do osiągnięcia prawdziwego sukcesu.
- Kiedy każdy właściciel samodzielnie zarządza własnym przedsiębiorstwem, to zależy mu na wyniesieniu jak największej ilości zysków z jego działalności, czyli również na jak największej efektywności, maksymalnej kondensacji kosztów produkcji, itd. Urzędnikowi państwowemu natomiast zależy tylko i wyłącznie na zadowoleniu rządzącej partii, która daje mu posadę w krajowej biurokracji. Z pewnością nie ma on ambicji podnosić szczególnie wydajności zakładu, którym zarządza, gdyż po prostu nie ma ku temu motywacji, nie jest to bowiem jego własność, więc w gruncie rzeczy nie otrzymuje z tego tytułu większych zysków, toteż nie zależy mu na bujnym rozwoju placówki.
- Brak maksymalizacji zysków przez firmy, dochodów przez pracowników oraz satysfakcji klientów (źródło: Felicja Kalinowska, „Podręcznik…”, s. 76).
- Brak zabezpieczeń, które zatrzymywałyby nadmierną emisję trujących środków chemicznych i spalin wydobywających się z kominów wielkich zakładów przemysłowych, co przyczynia się do nadmiernego zanieczyszczenia naturalnego środowiska.
- Felicja Kalinowska mówi również o inflacji, „która wypełniła lukę między rosnącą lawinowo masą pieniądza a spadającą produkcją” oraz o zdeformowanych cenach, „przy których to, co było naprawdę drogie, wydawało się tanie i było źle lub nadmiernie wykorzystywane” (cytaty z: ibidem, s. 71).
- Zła jakość maszyn i urządzeń oraz nieprzestrzeganie kardynalnych zasad BHP dotyczących zachowywania higieny i poszanowania zdrowia oraz życia pracowników w zakładach robotniczych.
- Mały wskaźnik eksportu zagranicznego.
- Hamowanie lokowania w państwie kapitału obcego w celu rozpoczęcia inwestycji zagranicznych, co zawsze przyczynia się do wzrostu rozwoju gospodarczego oraz ożywionej międzynarodowej współpracy opartej na wzajemnym dialogu i wypracowanych kompromisach.
- Zepchnięcie „motywu zysku” na dalszy plan powoduje, że niekoniecznie produkowane są w głównej mierze te produkty, których aktualnie potrzebują kupujący najbardziej.
- Państwo ma zbyt wielki wpływ na to, co dzieje się w gospodarce, przez co zapętla się we własne zależności, w efekcie czego jego nadmierna determinacja, połączona z desperacją chaotycznego zaspokojenia wszystkich bieżących potrzeb w równym stopniu, prowadzi do nieuchronnej zguby cały kraj, wszystkich jego mieszkańców skazuje na niewątpliwy kryzys,
- Przy odgórnym ustalaniu cen zdecydowanie zbyt mało uwagi poświęca się sytuacji ekonomicznej na świecie, konkretnie temu, jak kształtują się prognozy dotyczące kursu walut czy przyszłej kondycji giełdy i papierów wartościowych, a także wartości złota czy ropy naftowej.
- Brak regulacji stosunku pracy między pracownikiem a pracodawcą (czyli w tym przypadku państwem), a więc niewielki stopień zaawansowania w zakresie ochrony pracy ludzkiej.

Konstytucja

Konstytucja Polska - jej historia

18 XI 1918 roku Moraczewski powołał Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej

22 XI 1918 roku Moraczewski i Piłsudski podpisali dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej RP.

• pełnię władzy do momentu powołania Sejmu Ustawodawczego / SU / przejął Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa

  • powoływał rząd składający się z prezydenta i ministrów

  • do niego i do rządu należała władza ustawodawcza

  • wydawane przez rząd i Naczelnika dekrety miały być zatwierdzone przez wybrany z czasem SU

26 I 1919 roku Piłsudski wyznaczył wybory do SU

• po raz pierwszy mogły brać w nim udział kobiety

• prawo czynne i bierne od 21 lat

Na I posiedzeniu SU Piłsudski złożył swoją funkcje, otrzymał ją jednak z powrotem w zmienionej postaci, jako Naczelnik Państwa dzięki Małej Konstytucji z 20 II 1919 roku. Zakładała ona:

• niepodzielną władzę SU o charakterze suwerennym i nieokreślonym w czasie

• władza wykonawcza została uzależniona w dużej mierze od Sejmu

• Sejm uzyskał wyłączne prawo stanowienia ustaw

• Naczelnik i rząd podporządkowano Sejmowi

• Naczelnik reprezentował państwo na zewnątrz, stał na czele administracji wojskowej i cywilnej

• Każdy akt wydany przez Naczelnika wymagał kontrasygnaty właściwego ministra

• Naczelnik powoływał rząd, jednak w porozumieniu z Sejmem

• Rząd odpowiadał przed Sejmem solidarnie, ministrowie indywidualnie

  • Wotum nieufności wobec ministra nie oznaczało dymisji całego rządu

Konstytucja Marcowa

Prace nad właściwą konstytucją trwały jeszcze dwa lata

Uchwalono ją dopiero 17 III 1921 roku – Konstytucja Marcowa

Oparto ją o zasady Konstytucji III Republiki Francuskiej z roku 1875

Konstytucję polska oparto o zasady

• ciągłości państwa polskiego

• republikańskiej formy ustroju

• podziału władz państwa liberalnego

• jednolitości państwa

• zwierzchnictwa narodu

• systemu rządów parlamentarnych

• systemu rządów wielopartyjnych

Władza Ustawodawcza

• Sejm – 444 posłów

• Senat – 111 senatorów

• Kadencje 5 letnie

Prawa wyborcze:

• Czynne – 21 lat do Sejmu i 30 do Senatu

• Bierne – 25 lat do Sejmu i 40 do Senatu

Parlament posiadał kompetencje

• ustrojodawcze – dokonywanie zmian w konstytucji

• ustawodawcze – wyłączność uchwalania ustaw

• kontrolne – odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta i ministrów

• elekcyjne – wybór prezydenta, prezesa NIK, współudział w tworzeniu rządu

Prezydent

• wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na kadencję 7 letnią

• funkcja reprezentacyjna

  • zawieranie umów międzynarodowych

  • wybór dyplomatów

  • wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju – za zgodą Sejmu

• stał na czele władzy wykonawczej

  • mianował rząd – przy poparciu Sejmu

  • udzielał dymisji rządowi

  • obsadzał wyższe urzędy państwowe

  • był zwierzchnikiem sił zbrojnych

• posiadał minimum kompetencji ustawodawczych

  • zwoływał i odraczał sesje parlamentu

  • mógł rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 senatu

Rada Ministrów

• premier stał na jej czele, przewodniczył obradom gabinetu i koordynował jego pracę

• rząd koordynował politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa

• posiadała inicjatywę ustawodawczą

• odpowiedzialność solidarna za działalność rządu, indywidualna za resort

• za działania niezgodne z konstytucją gabinet ponosił odpowiedzialność konstytucyjną

  • Sejm stawiał ministra przed Najwyższym Trybunałem Administracyjnym

Na mocy konstytucji władza wykonawcza należała praktycznie do Sejmu i Senatu. W takiej sytuacji Piłsudski nie chciał kandydować na stanowisko prezydenta. Dlatego też zastąpił go Narutowicz

12 V 1926 roku miał miejsce wojskowy zamach stanu Piłsudskiego

31 V Sejm zalegalizował zamach stanu wybierając Piłsudskiego na prezydenta

Nowela sierpniowa

2 VIII 1926 roku miała miejsce pierwsza korekta ustrojowa zwana nowelą sierpniową

• prezydent

  • wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy

  • prawo rozwiązania parlamentu przed upływem jego kadencji

• wprowadziło to w rezultacie pozaparlamentarny system rządów – tzw. Sanację

Konstytucja Kwietniowa

Po wyborach w 1928 roku większość w Sejmie uzyskał BBWR – Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem – zwolennicy Piłsudskiego. I to właśnie oni zajęli się tworzeniem nowej konstytucji

Prezydent podpisał projekt nowej konstytucji 23 IV 1935 roku – Konstytucja Kwietniowa.

• wprowadzała ona autorytarny system rządów

• podkreślała nadrzędność państwa ograniczając swobody obywatelskie

• uosobieniem władzy stał się prezydent odpowiedzialny jedynie przed Bogiem i historią

Prezydent

• odpowiadał przed Bogiem i historią

• wybierany przez Zgromadzenie Elektorów na kadencję 7 letnią

Zgromadzenie Elektorów

• 5 najwyższych dostojników państwa i 75 elektorów wyłonionych przez Sejm i w 1/3 przez Senat

prerogatywy – uprawnienia osobiste

• prawo do wskazania kandydata na swojego następcę w momencie ustępowania

• wydawanie dekretów z mocą ustawy

• prawo weta zawieszającego ustawy sejmowe

• pod jego zwierzchnictwem znalazły się

  • rząd

  • Sejm i Senat

  • Siły zbrojne

  • Sądy i kontrola państwowa

Rząd

• powoływany przez prezydenta

• ponosił przed nim odpowiedzialność

• rząd uniezależniono od Sejmu

Parlament

• Sejm - 208 posłów na kadencję 5 letnią

• Senat – 96 senatorów w 1/3 powoływanych przez prezydenta, resztę stanowiły elity – wybrani z tytułu zasług, wykształcenia, zaufania

• Prawa czynne do Sejmu – 24 lata; prawo bierne 30 lat

• Prawa czynne do Senatu – 30 lat; prawo bierne 40 lat

19 II 1947 roku podpisano w Polsce Małą Konstytucję sankcjonującą w zasadzie zdobycze Polski Ludowej

• zachowywać miała ona tradycyjny trójpodział władzy, który w praktyce łamało jednak powołanie do życia Rady Państwa funkcjonującej na wzór ZSRR

Najwyższą władzą ustawodawcza był jednoizbowy Sejm

• 444 posłów - w tym 372 z wyborów okręgowych i 72 z list państwowych

• kadencja 5 letnia

• uchwalanie nowej konstytucji

• uchwalanie ustaw zwykłych

• ustalanie polityki państwa

• kontrola rządu

• wybór prezydenta i Prezesa NIK

Najwyższą władzą wykonawczą był Prezydent

• wybierany przez Sejm większością głosów na kadencję 7 – letnią

• powoływał rząd

• zwoływał i odraczał sesje Sejmu

• miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych

• reprezentował państwo na zewnątrz

• ratyfikował umowy międzynarodowe

• obsadzał ważniejsze stanowiska cywilne i państwowe

• odpowiadał wyłącznie konstytucyjnie – tzn. za łamanie prawa mógł być pociągnięty do odpowiedzialności przez Sejm i postawiony w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

Rada Państwa

• łączyła w sobie funkcje ustawodawcze, wykonawcze i kontrolne

• skład:

  • prezydent – z urzędu był jej przewodniczącym

  • marszałek

  • 3 wicemarszałków

  • prezes NIK

  • w czasie wojny Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• kompetencje:

  • nadzór nad radami narodowymi

  • nadzór nad prokuraturą

  • nadzór nad NIK

  • wprowadzanie stanu wyjątkowego i wojennego

  • wykładnia prawa

  • prawo inicjatywy ustawodawczej

  • zatwierdzanie dekretów rządu

Rada Ministrów

• uzyskała oprócz standardowych szersze kompetencje – zwiększone o planowanie i organizowanie gospodarki narodowej

• samodzielność została wybitnie ograniczona poprzez wpływ najpierw PPR następnie zaś PZPR, oraz Rady Państwa i prezydenta

Wymiar Sprawiedliwości

• zniesiono sądy grodzkie, okręgowe i apelacyjne

• wprowadzono sądy powiatowe i wojewódzkie

• wprowadzono udział ławników

• na czele prokuratury stał prokurator generalny, nadzorowany przez Radę Państwa

22 VII 1952 roku podpisana została Konstytucja Lipcowa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Przyjęto w niej koncepcję klasowego charakteru państwa, a co za tym idzie odrzucono trójpodział władzy, na jego miejsce wprowadzając zasadę tzw. Centralizmu demokratycznego

• konstytucja podzieliła organy władzy na 4 grupy

  • władzy państwowej

  • administracji

  • sądowe

  • prokuratorskie

  • z czasem dodano grupę 5 – NIK

Konstytucja lipcowa stała się ostoją propagandy ówczesnych władz Polski

• Polska jest państwem demokracji ludowej

• Władza należy do ludu pracującego miast i wsi

• Podstawą tej władzy jest sojusz robotniczo – chłopski

• Państwo ma stać na straży zdobyczy ludu pracującego, zabezpieczyć jego władzę i wolność przed wrogami ludu, oraz dążyć do likwidacji klas żyjących z wyzysku

Wprowadzał również nowe zasady ustroju gospodarczego

• miał się on opierać na uspołecznionych środkach produkcji

• gospodarce planowej

• monopolu państwa w dziedzinie handlu zagranicznego

Do organów władzy państwowej należały

• Sejm, Rada Państwa – jako organy naczelne

• Rady narodowe – jako organy terenowe

Sejm

• 444 posłów na kadencji 4 letniej

• stał się narzędziem do wdrażania do ustawodawstwa kolejnych uchwał PZPR

• kompetencje:

  • zmiana konstytucji

  • uchwalanie ustaw zgłaszanych przez Radę Państwa, rząd lub posłów

  • uchwalanie planów gospodarczych i budżetu

  • prawo powoływania organów wewnętrznych oraz innych organów państwowych

    • Rady Państwa

    • Rady Ministrów

    • Prezesa NIK

• Miał prawo uchwalenia postanowienia o stanie wojennym

Rada Państwa:

• 15 członków wybieranych wyłącznie z grona posłów

  • przewodniczący

  • 4 zastępcy

  • sekretarz i członkowie

  • nie mogli piastować stanowisk w rządzie

• 4 grupy uprawnień

  • organ uzupełniający Sejm

    • prawo do zarządzania wyborów do Sejmu

    • uchwalanie dekretów z mocą ustawy

    • możliwość wykładni ustaw

    • zwoływanie sesji parlamentu

  • funkcje kolegialnej głowy państwa

    • mianowanie i odwoływanie dyplomatów

    • ratyfikacja umów międzynarodowych

    • obsadzanie części stanowisk cywilnych i wojskowych

  • funkcje nadzoru

    • nadzór nad działalnością rad narodowych

  • funkcje dodatkowe

    • prawo wprowadzenia stanu wojennego

    • kontrola działalności prokuratury

Funkcje NIK przejęło Ministerstwo Kontroli Państwowej

• w ten sposób organ kontroli podporządkowano rządowi

Rada Ministrów

• porównywalnie do roku 1947 bez praw do określania planów gospodarczych i budżetu

Rady Narodowe:

• terenowe organy władzy państwowej

• funkcja generalna

  • kierowanie całokształtem rozwoju społeczno – gospodarczo – kulturalnego

• działalność propagandowa

  • hegemonia proletariatu

  • sojusz miasta z wsią

  • jedność polityczno – moralna narodu

Nowele Konstytucyjne

1957 - likwidacja resortu kontroli państwowej – wprowadzenie NIK

1960 - podniesienie liczby posłów z 444 do 460

1961 - podniesienie liczby członków Rady Państwa z 9 do 11

1975 - nowelizacja konstytucji w związku z nowym podziałem administracyjnym, podniesienie liczby województw z 17 do 49

1976 - zmiana ogólnych zasad ustroju

• Polska jest krajem socjalistycznym

• Kierownicza rola PZPR w budowie socjalizmu

• Polityka zagraniczna umacnia przyjaźń i współpracę z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi

• Prezes NIK został członkiem rządu

1980 - NIK podporządkowana zostaje Sejmowi

1982 - określenie zasad działania Trybunału Stanu

1985 - określenie zasad działania Trybunału Konstytucyjnego

1987 - ustawa o stworzeniu stanowiska Rzecznika Praw Obywatelskich

1989 - restytuowanie instytucji Prezydenta – jego powoływanie i uprawnienia

• tworzyła druga izbę Parlamentu – Senat

29 XII 1989 - nastąpiła zmiana nazwy państwa z Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej na Rzeczypospolitą Polską

1990 - zmiana wprowadzająca określenie demokratyczne państwo prawa

• do rangi konstytucyjnej wprowadzono zasady:

  • suwerenności

  • praworządności

  • możliwości swobodnego tworzenia partii politycznych

  • ochrony własności osobistej

  • zmieniono zasady wyboru prezydenta

1993 - nowele sądownictwa państwowego

• utworzenie Sądu Najwyższego i Krajowej Rady Sądownictwa

Wraz z powołaniem do życia Małej Konstytucji 17 X 1992 roku, przestała obowiązywać konstytucja roku 1952

• w nowej konstytucji przywrócono zasadę trójpodziału władzy

• obie izby Parlamentu łączą się w tzw. Zgromadzenie Narodowe

  • obradom ZN przewodniczy Marszałek Sejmu

  • kompetencje

    • zatwierdza wybór prezydenta

    • ma prawo jego odwołania

    • prawo postawienia prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu

Sejm

• funkcja ustrojodawcza

  • wydawanie ustaw konstytucyjnych

• funkcja ustawodawcza

  • określanie budżetu państwa

  • wolności i prawa osobiste obywateli

  • wolności i prawa polityczne

• funkcja kontrolna

  • rząd musi przedkładać Sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu

  • po opinii NIK, izba musi udzielić rządowi absolutorium

• funkcja kreacyjna

  • Sejm wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

  • Wybór prezesa NIK za zgodą Senatu

  • Wybór Rzecznika Praw Obywatelskich za zgodą Senatu

  • Wybór prezesa NBP na wniosek prezydenta

• funkcja wewnątrz organizacyjna

  • wyłączne prawo do decydowania o strukturze Sejmu i trybie jego prac

Senat

• dzieli wraz z Sejmem wykonywanie funkcji ustawodawczych

• rozpatruje wraz z Sejmem uchwalone ustawy – może je przyjąć, zgłosić poprawki lub odrzucić

• Kadencja Sejmu i Senatu wynosi 4 lata

Prezydent

• według noweli z roku 1989 miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na okres 6 lat większością głosów

• zasady te zmieniono w roku 1990 i w takiej formie weszły one do Małej Konstytucji

  • wybierany przez Naród na 5 lat

  • wiek ponad 35 lat

  • warunek 100 000 podpisów poparcia

  • I tura wyborów – jeżeli uzyska większość absolutną, jeśli nie to

  • II tura wyborów spośród 2 kandydatów

• pełni funkcję jednoosobowej głowy państwa

• powołuje i mianuje dyplomatów

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe

• jest zwierzchnikiem sił zbrojnych

• może wprowadzić stan wojenny

• prerogatywy

  • prawo inicjatywy ustawodawczej

  • prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw sejmowych

  • powoływanie rządu

  • prawo do rozwiązania Sejmu

  • powołuje Prezesa Naczelnego Sadu Administracyjnego i Sądu Najwyższego

  • ponosi wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjną

Rada Ministrów

• musi być powołana w ciągu 21 dni od mianowania prezydenta – jeśli kandydatowi na premiera nie uda się stworzyć rządu to następnego kandydata wybiera Sejm

• uprawnienia standardowe

• prawo do sporządzania projektu budżetu

NIK

• działa na mocy ustawy z roku 1980 zmienionej w roku 1989

• kontrola działalności naczelnych, centralnych i terenowych organów władzy państwowej

• podejmuje kontrole na zlecenie sejmu, prezydenta, premiera lub własnej inicjatywy

• przedkłada Sejmowi roczne sprawozdanie z działalności

Trybunał Stanu

• działa na podstawie ustawy z roku 1982

• przed TS odpowiedzialność konstytucyjna ponoszą prezydent, rząd, prezes NIK i NBP, Prokurator Generalny i kierownicy urzędów centralnych

• przed TS do odpowiedzialności przed TS pociąga Sejm

• TS powoływany jest przez Sejm na czas jego kadencji

• Skład – Przewodniczący i 22 członków

Trybunał Konstytucyjny

• działa na podstawie ustawy z roku 1985, zmienionej w roku 1991

• orzeka o zgodności z konstytucja ustaw sejmowych lub ustaw rządowych

• ustala powszechną wykładnię prawa

• skład – Prezes, wiceprezes i 10 sędziów powoływanych na kadencję 8 letnią

Rzecznik Praw Obywatelskich

• działa na mocy ustawy z roku 1987 zmienionej w roku 1991

• stoi na straży wolności i praw obywatelskich

• może podjąć działania na wniosek obywateli, organizacji społecznych, organów samorządowych lub z własnej inicjatywy

• corocznie przedstawia obu izbom Parlamentu sprawozdanie ze swojej działalności

• powołuje go Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy 35 posłów

• kadencja 4 lata

• jest niezawisły i odpowiada wyłącznie przed sejmem

Konstytucja z 2 IV 1997

Weszła w życie 17 IV 1997

Konstytucja ta potwierdza demokratyczny charakter państwa oraz trójpodział władzy

• ustawodawczą – Sejm i Senat

• wykonawczą – prezydent i rząd

• sądowniczą – sądy i trybunały

Zakazuje istnienia partii powiązanych z nazizmem, faszyzmem i komunizmem.

Wprowadza również równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych

Sejm i Senat

• Sejm składa się z 460 posłów.

• Wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym

• Senat składa się ze 100 senatorów

• Wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym

• Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

• Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

• Wybrany do Sejmu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat.

• Wybrany do Senatu może być obywatel polski mający prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 30 lat.

• Nie można kandydować równocześnie do Sejmu i Senatu.

Posłowie i Senatorowie

• Nie można być równocześnie posłem i senatorem.

• Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

• Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

• Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.

• Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

• Za naruszenie zakazów, poseł, uchwałą Sejmu podjętą na wniosek Marszałka Sejmu, może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, który orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu.

Referendum

• W sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa może być przeprowadzone referendum ogólnokrajowe.

• Referendum ogólnokrajowe ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent Rzeczypospolitej za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

• Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący

Prezydent Rzeczypospolitej

• Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym.

• Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

• Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu

• Wybory turowe podobnie jak w roku 1992

• Kadencja Prezydenta Rzeczypospolitej rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu.

• Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej.

• Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych

• Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

• Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe

• Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu

• Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia Narodowego podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

• Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu – jeśli kandydatowi nie uda się stworzyć rządu prawo mianowania nowego premiera przejmuje Sejm

Trybunał Kontytucyjny

Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

• zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,

• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,

• zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,

• zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.

2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.

3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.

Trybunał Stanu

• Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie

• Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu

• Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego

• Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego

Annesty International

Amnesty International

To międzynarodowa organizacja pozarządowa, której celem jest zapobieganie naruszeniom fundamentalnych praw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie. Finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i datków od indywidualnych osób. Nie przyjmuje jakiejkolwiek pomocy rządowej, a przyjmowanie datków od przedsiębiorstw i innych organizacji podlega licznym obostrzeniom. Zasadami działania Amnesty International jest pełna niezależność polityczna i finansowa oraz maksymalny obiektywizm. W 1977 roku organizacja ta otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. Centrala AI znajduje się w Londynie.

Amnesty International powstała jednocześnie we Francji i Wielkiej Brytanii w 1961 roku po apelu Petera Benensona w sprawie wysyłania listów do rządu Portugalii z prośbą o udzielenie amnestii tamtejszym więźniom sumienia, opublikowanym. Dzięki sukcesowi tej akcji, idea wysyłania masowo listów w obronie pokrzywdzonych stała się bardzo popularna w obu tych krajach i z inicjatywy dziennikarzy powstała formalna organizacja, której zadaniem było pozyskiwać środki na reklamowanie takich akcji w innych mediach.

Amnesty International finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i datków od indywidualnych osób. Amnesty nie przyjmuje jakiejkolwiek pomocy rządowej, a przyjmowanie datków od przedsiębiorstw i innych organizacji podlega licznym obostrzeniom.
Zasadami działania Amnesty International jest pełna niezależność polityczna i finansowa oraz maksymalny obiektywizm. Mimo to, jest ona często w wielu krajach (głównie tych, które często represjonują swoich obywateli) oskarżana o wspieranie Zachodu i propagowanie jego idei.

Przeczą temu jednak akcje wymierzone w obronę przed rządami wielu krajów zachodnich, takie jak protesty przeciwko torturom i pozasądowemu przetrzymywaniu ludzi przez USA w Guantanamo.
Amnesty International liczy obecnie 2 mln 200 tys. członków w 150 krajach świata.[1] W 1977 roku organizacja ta otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. Centrala AI – tzw. międzynarodowy sekretariat – znajduje się w Londynie. Obecnym sekretarzem generalnym AI jest Irene Khan. Oficjalnym hymnem tej organizacji jest piosenka "One" zespołu U2.

Wizją Amnesty International jest świat, w którym wszystkie prawa spisane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i innych międzynarodowych standardach były przestrzegane w stosunku do jednostki ludzkiej. Aby zrealizować tę wizję, misją Amnesty International jest prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń prawa do fizycznej i psychicznej integralności, wolności sumienia i wyrażania się oraz wolności od dyskryminacji, w kontekście promocji wszystkich praw człowieka

Cele te są realizowane przez następujące działania:
Wysyłanie małych 2-3 osobowych grup wolontariuszy dla oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób i ew. pomocy tym osobom na miejscu. Zasadą jest tutaj wysyłanie osób z innego kraju niż kraj, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie przyjmuje i nie wymaga od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby nie być posądzonym o szpiegostwo.

Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji medialnych nakierowanych na jeden konkretny problem, w jednym konkretnym kraju, który wydaje się mieć szczególne znaczenie w danym momencie.
Organizowanie ogólnoświatowych kampanii medialnych dotyczących jednego ogólnego problemu, np. w obronie praw uchodźców lub przeciw torturom.

Prowadzenie tzw. pilnych akcji, czyli organizowanie wysyłania listów i rozgłaszania medialnego w przypadku szczególnie rażących naruszeń praw człowieka w sprawie pojedynczych, konkretnych osób.
Tworzenie i publikowanie dorocznych raportów ze stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (zwykle ukazują się one pod koniec maja).

Cele Amnesty International

• uwolnienie wszystkich więźniów sumienia – osób więzionych z powodu przekonań, koloru skóry, płci, pochodzenia, języka czy religii, nie stosujących przemocy ani nie opowiadających się za jej użyciem,
• zapewnienie wszystkim więźniom politycznym uczciwych i szybkich procesów sądowych,
• zaprzestanie stosowania kary śmierci,
• zaprzestanie stosowania tortur i innych form okrutnego traktowania więźniów,
• położenie kresu "zaginięciom" i pozasądowym egzekucjom.

Działania Amnesty International

• Wysyłanie małych 2-3 osobowych grup wolontariuszy dla oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób i ew. pomocy tym osobom na miejscu. Zasadą jest tutaj wysyłanie osób z innego kraju niż kraj, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie przyjmuje i nie wymaga od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby nie być posądzonym o szpiegostwo.
• Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji medialnych nakierowanych na jeden konkretny problem (np. kampania „Stop przemocy wobec kobiet”, akcje przeciwko łamaniu praw człowieka w wojnie z terroryzmem)
• Prowadzenie tzw. pilnych akcji, czyli organizowanie wysyłania listów i rozgłaszania medialnego w przypadku szczególnie rażących naruszeń praw człowieka w sprawie pojedynczych, konkretnych osób.
• Tworzenie i publikowanie dorocznych raportów ze stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (zwykle ukazują się one pod koniec maja).

Amnesty International była obecna w Polsce od połowy lat 70. Jej pierwsza polska akcja dotyczyła obrony robotników represjonowanych w Ursusie i Radomiu w 1976 roku. Wśród Polaków bronionych przez AI jako więźniowie sumienia byli Waldemar Fydrych, Bronisław Geremek, Jacek Kuroń, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Leszek Moczulski, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec i kilkuset innych. Polska struktura AI powstała w 1989 roku. Największą przeprowadzaną corocznie akcją polskiej AI jest Maraton Pisania Listów, polegający na ręcznym pisaniu listów w obronie ofiar prześladowań przez całą dobę bez przerwy. Akcja, zapoczątkowana w 2001 roku odbywa się zawsze w weekend grudnia najbliższy Międzynarodowemu Dniu Praw Człowieka, obchodzonemu 10 grudnia.

Wybrane akcje Amnesty International

"To jest w naszych rękach - stop przemocy wobec kobiet"
Od narodzin do śmierci, zarówno w czasie wojny jak i pokoju, kobiety spotyka dyskryminacja i przemoc ze strony państwa, społeczeństwa i rodziny. Wiele dziewczynek pada ofiarami dzieciobójstwa. Każdego roku miliony kobiet są gwałcone przez partnerów, pracodawców, funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa lub żołnierzy. Z powodu przemocy w rodzinie cierpią kobiety, mężczyźni i dzieci, statystyki pokazują jednak, że ogromna większość ofiar to kobiety i dziewczęta. Podczas konfliktów zbrojnych przemoc wobec kobiet jest często wykorzystywana, aby pozbawić ofiary człowieczeństwa lub "ukarać" społeczności, do których należą.
• na całym świecie więcej kobiet w wieku od 15 do 44 lat umiera na skutek przemocy niż na raka, malarię czy w wypadkach drogowych
• konflikty zbrojne i brak politycznej stabilności prowadzą do coraz większego natężenia wszystkich form przemocy, w tym również gwałtów i innych form przemocy seksualnej
• w Polsce według badań CBOS z 2002 roku co ósma Polka przyznała, że co najmniej raz została uderzona przez partnera podczas małżeńskiej awantury

„Darfur nie może już czekać”

Darfur jest położony w zachodniej części Sudanu i zajmuje obszar, którego wielkość jest porównywalna do terytorium Francji. Od 2003 roku jest areną krwawego konfliktu, który pochłonął już ponad 200 tysięcy ofiar. Mieszkańcy Darfuru dziesiątki lat czuli się marginalizowani przez centralny rząd w Chartumie z powodu niewystarczającego rozwoju gospodarczego oraz ścisłej kontroli. W 2003 roku grupy zbrojne chwyciły za broń, chcąc uzyskać większą autonomię dla regionu. Trwające od 5 lat walki między arabskimi koczownikami a czarną ludnością zmusiły ponad 2 miliony ludzi do opuszczenia swoich domów. Uciekli na pustynię lub do przepełnionych obozów. Rząd Sudanu udaje, że nie uczestniczy w tym konflikcie, tymczasem wspiera lokalną milicję, którą zachęca do brutalnej wojny przeciw darfurskim rebeliantom. Broń w rejon konfliktu dostarczają Chiny i Rosja. Niektóre regiony Darfuru są tak niebezpieczne, że nie dociera tam żadna pomoc humanitarna.