ANTYK - BIBLIA
Co wiesz o Biblii ?
Wymień gatunki literackie wywodzące się z Biblii - charakterystyka 2 z nich
Porównanie kosmogonii biblijnej z mitologiczną
Co to jest Archetyp - podaj przykłady z Biblii
Wymień tytuły 3 wybranych przypowieści Biblijnych - przedstaw treść jednej z nich wraz z przesłaniem (pojęcie uniwersalizmu)
Rozważ sens cierpienia ludzkiego w kontekście Księgi Hioba
Motyw moralności (vanitas) w Księdze Koheleta
Miłość - jedna z cenniejszych wartości życia ludzkiego w kontekście „Hymnu o miłości” św. Pawła ... (Pieśń nad pieśniami)
Wizja końca świata w Apokalipsie św. Jana
Psalmy biblijne i ich problematyka
Dlaczego współczesny człowiek powinien znać Biblie ? (Biblia jako jedno ze źródeł kultury europejskiej)
ANTYK - MITOLOGIA
Co to jest mit ? (Geneza mitów i ich uniwersalizm)
Klasyfikacja mitów. Podział mitów i ich funkcje
Toposy i archetypy mitologiczne
Symboliczne aspekty mitów greckich, przykłady postaci mitologicznych i ich żywotność w sztuce (przedstawić 3 postacie)
Cechy eposu Homeryckiego na podstawie Iliady
Charakterystyka wybranego bohatera z Iliady
Teatr grecki
Podaj cechy tragedii antycznej na przykładzie „Antygony” Sofoklesa
Wyjaśnij pojęcie konfliktu tragicznego, ukaż istotę konfliktu w odniesieniu do „Antygony”
Postać Antygony - charakterystyka postaci
Motyw poezji tyrtejskiej w literaturze greckiej i jego kontynuacja w literaturze polskiej
Główne teorie filozoficzne: Stoicyzm, epikureizm, cynizm
Antropocentryzm (objaśnić pojęcie)
Horacy jako twórca gatunku pieśni (cechy i tematy pieśni)
Gatunki literackie charakterystyczne dla antyku. Podaj przykłady
Motyw wędrowca - „Odyseja” ... Biblia - wygnanie z raju
ANTYK - BIBLIA:
1. Co wiesz o Biblii ?
Biblia jest jednym z podstawowych źródeł kultury europejskiej, zarówno w sferze religijno - moralnej, jak w sferze inspiracji artystycznych. Dla ludzi wierzących Biblia jest Świętą Księgą (sacrum), zbiorem prawd objawionych i przykazań, uczących jak żyć. Przez Kościoły chrześcijańskie uważana jest za Słowo Boże. Biblia stała się źródłem motywów dla pokoleń rzeźbiarzy, malarzy, pisarzy i kompozytorów. Jest skarbnicą wzorców osobowych i postaw; fabuł, anegdot i wątków, motywów, symboli i alegorii, frazeologii i stylistyki.
Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa biblion, które pierwotnie oznaczało „zwój papirusu", później „księga"
Biblię, czyli Pismo Święte, dzieli się na:
a) Stary Testament (przekazywany ustnie już od XVIII w. p.n.e., natomiast zapisywany między XIII a I w. p.n.e. w trzech językach: hebrajskim, aramejskim i greckim);
b) Nowy Testament (napisany między 51 a 96 r. n.e. w języku greckim). Słowo „testament" pochodzi od łacińskiego testamentum - przymierze. Stary Testament jest zbiorem pism judaistycznych i obejmuje 46 ksiąg, natomiast Nowy Testament, będący zbiorem pism chrześcijańskich - 27 ksiąg.
Tak w Starym, jak i w Nowym Testamencie wyróżniamy trzy rodzaje ksiąg: historyczne, dydaktyczne i prorocze:
a) księgi historyczne w Starym Testamencie to m.in.: Pięcioksiąg Mojżesza (księgi: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa); w Nowym Testamencie cztery Ewangelie (św. Mateusza, św. Łukasza, św. Marka i św. Jana) oraz Dzieje Apostolskie (słowo ewangelia pochodzi z potocznego języka greckiego i oznacza „szczęśliwe posłannictwo", „dobrą nowinę"). Około 150 r. n.e. wyraz ten odniesiono do pism Nowego Testamentu, zawierających opowieści o ziemskim życiu Chrystusa);
b) księgi dydaktyczne (mądrościowe) w Starym Testamencie to m.in. księgi: Hioba, Przysłów, Psalmów, Mądrości, Koheleta; w Nowym Testamencie - Listy (głównie św. Pawła, lecz również św. Jana, św. Piotra, św. Jakuba);
c) księgi prorocze (prorockie) to w Starym Testamencie m.in. księgi: Izajasza, Ezechiela, Daniela, Jeremiasza, a w Nowym Testamencie - Apokalipsa św. Jana.
Pierwszym przekładem z języka aramejskiego na grecki był tzw. przekład siedemdziesięciu - Septuaginta, dokonany przez około 70 uczonych w III w. p.n.e. Najważniejszym przekładem był dokonany w IV w. n.e. przekład św. Hieronima z greki na język łaciński, tak zwana Wulgata.
2. Wymień gatunki literackie wywodzące się z Biblii - charakterystyka 2 z nich
Wśród gatunków biblijnych wyróżnia się poemat epicki, sagę rodową, opowiadanie historyczne, kronikę, zbiór praw, wśród mądrościowych dialog i monolog filozoficzny, także pieśń miłosną (Pieśń nad pieśniami), przypowieść (Przypowieść o synu marnotrawnym), przysłowie, aforyzm (Mądrości Syracha), psalm, hymn, pieśń, modlitwę, kazanie (Kazanie na Górze), mowę religijną, wyrocznię, przekleństwo, list, apokalipsę
Przypowieść, parabola, gatunek należący do literatury moralistyczno-dydaktycznej, najczęściej związany z wierzeniami religijnymi. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych. Fabuła ulega zwykle schematyzacji, realia zaś występują w postaci zredukowanej. Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych. Przypowieść była szczególnie rozpowszechniona w literaturze religijnej Dalekiego i Bliskiego Wschodu. Występuje obficie w Biblii, np. przypowieść o synu marnotrawnym. Stosowana często w kaznodziejstwie i literaturze parenetycznej, inspirowała wielu pisarzy, np. A. Mickiewicza (Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego), A. Camusa (Dżuma).
Psalm, hebrajska pieśń religijna modlitewno-hymniczna. Zbiór 150 psalmów wchodzi w skład Starego Testamentu. Są wśród nich m.in.: hymny pochwalne sławiące Jahwe, pieśni królewskie, dziękczynne, prorocze, żałobne, pokutne. Bibiljny zbiór dzieli się na 5 ksiąg, przypuszcza się, że powstawał stopniowo w XI-III w. p.n.e. Najstarsze psalmy pochodzą z czasów królewskich przed niewolą babilońską, najmłodsze z okresu greckiego. Tradycja biblijna przypisuje autorstwo wielu z nich królowi Dawidowi, który sam je lubił wykonywać. Uważa się także, iż niektóre psalmy ułożyli m.in.: Mojżesz Salomon, Asaf, Heman, Ezrachici. Grecki przekład psalmów powstał w III w. p.n.e. jako część tzw. Septuaginty - przekładu Starego Testamentu dokonanego w Aleksandrii (ostateczną wersję sporządził Orygenes). Tekst w języku łacińskim, ustalony przez św. Hieronima w Psalterium Gallicum (IV w.), wszedł do Wulgaty - kanonicznej wersji Pisma Świętego, obowiązującej w Kościele katolickim. W jednogłosowych śpiewach chrześcijańskich kontynuowano śpiew psalmów w tłumaczeniu łacińskim. Były one wykonywane podczas nabożeństw Officium (m.in. jutrzni, nieszporów i completorium) w technice antyfonalnej (przez 2 chóry śpiewające przed recytacją psalmów i na jej zakończenie). Fragment psalmu mógł być wykonywany także solowo (responsorium). Teksty psalmów zostały opracowane muzycznie również jako części mszy. W muzyce wielogłosowej epok średniowiecza i renesansu psalmy inspirowały wielu kompozytorów, znajdując wyraz także w formie motetu. W XVI w. pojawiły się psałterze, czyli wielogłosowe formy muzyczne oparte na psalmach. Szeroko wykonywany był psałterz C. Goudimela oraz Melodye na psałterz polski M. Gomółki (1580) z tekstem psalmów w tłumaczeniu J. Kochanowskiego. W późniejszych epokach (barok, XX w.) tekst psalmów był podstawą większych kompozycji wokalno-orkiestrowych.
3. Omów podobieństwa i różnice biblijnego i mitologicznego stworzenia świata
między kosmogoniami mitologiczną i biblijną pojawia się wiele znaczących różnic, wynikających z absolutnie różnych podstaw tych religii:
Biblia opiera się na stworzeniu całego świata przez jednego Boga, który w ciągu siedmiu (a właściwie 6) dni stworzył całokształt ziemskiego świata: oddzielił najpierw przeciwieństwa takie jak światłość i ciemność, Niebo i Ziemię oraz wodę i suchy ląd; potem urozmaicił ziemię tworząc wszelakie życie na niej oprócz człowieka; potem zajął się również tą kwestią: stworzył człowieka na podobieństwo swoje i uczynił go władcą ziemi; co chwilę, w całej Genesis pojawia się stwierdzenie, podkreślające, że to, co robi Bóg jest dobre;
kosmogonia mitologiczna ściśle wiąże się z teogonią wszystkich Bogów; wszystko zaczęło się od Chaosu, który miał być pramaterią wszystkiego; z niego wyłoniła się pierwsza para bogów: Uranos i Gaja (Niebo i Ziemia); z tego związku rodziły się tytani, cyklopi i sturęcy - przerażające postacie, które, poza najmłodszym Kronosem Uranos postanowił zgładzić w głębi tartaru; Kronos nie zamierzał się wcale odwdzięczyć i raniąc ojca zrzucił go z tronu władcy świata, a sam wraz z Reą zasiadł na nim; uważając na przepowiednię, że podobnie jak on ojca, tak jego syn pozbawi go tronu, tak więc połykał wszystkie dzieci, jednak Zeus został uratowany przez Reę; wykorzystując podręczny zestaw darów od kozy, która go wykarmiła, pokonał ojca i wyciągnął z czeluści jego żołądka wszystkich swoich braci i siostry; oni zajęli ważne miejsca w mitologii greckiej: Zeus był wszechwładcą wraz z żoną i siostrą Herą, która jednocześnie była opiekunką małżeństw i położnic; Posejdon stał się władcą mórz; Hades rządził podziemiem, światem umarłych wraz z Persefoną (Korą), córką Demeter, która z kolei była boginią roli i urodzaju (stąd pory roku); Hestia została boginią ogniska domowego
4. Co to jest Archetyp - podaj przykłady z Biblii
archetyp został wprowadzony do języka przez psychologa Junga; jest to prastary wzorzec, istniejący w umysłowości ludzkiej odwiecznie, określający wyobrażenia o świecie, oraz zapisem koniecznych reakcji na pewne zjawiska, niezbędne do egzystencji w społeczności ludzkiej; archetyp jest niezmienny w czasie i stale oddziałuje na zachowanie ludzi (topos jest odpowiednikiem archetypu w literaturze - stanowi stały i powtarzający się schematyczny motyw w literaturze);
mit o Heraklesie - jest on archetypem dzisiejszego bossa i supermana; stanowi on wzór postawy odważnego, heroicznego bohatera, gotowego walczyć z każdą przeszkodą stojącą mu na drodze, oczywiście wszystkie jego czyny związane ą z czynieniem dobra;
mit o Syzyfie - jest on wcieleniem chytrości i przebiegłości w takim stopniu, że udało mu się nawet dwa razy uniknąć śmierci, będąc już po drugiej stronie (duchem); za wszystkie winy został on ukarany wiecznym wtaczaniem kamienia na górę, który zawsze pod koniec stacza się na dół; jest więc brdziej znany jako symbol bezsensownej, jałowej pracy bez końca;
mit o Dedalu i Ikarze - to opowieść o uwięzionych przez Minosa dwóch konstruktorów labiryntu Minotaura, którzy postanowili dzięki konceptowi Dedala uciec z więzienia; ojciec przestrzegał Ikara, żeby nie leciał ani za nisko, ani za wysoko, gdyż grozi to śmiercią; Ikar jednak nie posłuchał i zafascynowany leciał coraz wyżej, aż ostatecznie spadł i zabił się; Dedal jest archetypem człowieka mądrego, korzystającego ze swojego umysłu; Ikar jest archetypem człowieka tęskniącego do wielkich, wzniosłych i wspaniałych czynów, które zwykle nie są dostępne dla zwykłych śmiertelników;
5. Wymień tytuły 3 wybranych przypowieści Biblijnych - przedstaw treść jednej z nich wraz z przesłaniem (pojęcie uniwersalizmu)
Rola przypowieści biblijnych: Przypowieści zajmują bardzo ważne miejsce w Nowym Testamencie. Przypowieść (inaczej parabola, czyli gatunek literatury moralistycznej o charakterze narracyjnym) jest zestawieniem dwóch rzeczywistości, innymi słowy jest konstrukcją dwupoziomową. Na pierwszym poziomie jej znaczenie wyznacza sam tekst. Można więc w tym kontekście traktować ją jako historię o życiu zwykłych ludzi, o ich troskach, zmartwieniach, o ich zachowaniu się w trudnych sytuacjach. Jest to rzeczywistość fabularna, świat przedstawiony opowiadanej historii. Drugą jest rzeczywistość nieuchwytna zmysłowo, rzeczywistość wartości naddanych, dotyczących sfery moralnej lub etycznej ludzkiego życia. Przypowieść posiada więc znaczenie alegoryczne lub symboliczne. Wywodzi się z literatury religijnej, zwłaszcza buddyzmu i judaizmu. Przypowieści w Nowym Testamencie to przytaczane przez Chrystusa opowieści, w których oprócz sensu wynikającego z samej fabuły doszukać się można znaczeń o wiele głębszych. Najbardziej rozpowszechnione są przypowieści:
O siewcy (czyli o Bogu, który głosi do wszystkich ludzi swe Słowo, niczym siewca idący w pole, aby zasiać na nim ziarna),
O synu marnotrawnym (nauka o tym, że Bóg cieszy się z każdego nawróconego grzesznika i zawsze czeka na błądzących ludzi)
O miłosiernym Samarytaninie (przykazanie miłości i miłosierdzia wobec innych ludzi).
Przypowieść O synu marnotrawnym jest opowieścią o ojcu i dwóch synach. Jeden z nich, młodszy, postanowił opuścić dom rodzinny. Zabrał więc swoją cześć majątku i wyruszył w świat. Kiedy po pewnym czasie wrócił skruszony i głodny, ojciec wyprawił na jego cześć ucztę. Gdy starszy, posłuszny syn dziwił się decyzji ojca, ten wytłumaczył mu, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znowu ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Bóg zawsze czeka na ludzi.
W przypowieści O miłosiernym Samarytaninie, Samarytanin (mieszkaniec krainy zwanej Samarią) nie tylko okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców, ale również opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za jego pobyt w gospodzie. Pomocy rannemu odmówili wcześniej duchowni, czyli ludzie, którzy z racji swojego powołania powinni pomagać innym. Przesłaniem przypowieści jest przykazanie miłości i miłosierdzia, jakie powinni okazywać sobie ludzie
6. Rozważ sens cierpienia ludzkiego w kontekście Księgi Hioba
Księga Hioba
Hiob był najbogatszym i najszlachetniejszym człowiekiem Wschodu. Szczerze czcił Boga i ufał mu bezgranicznie. Nie wierzył w to Szatan, toteż za przyzwoleniem Stwórcy poddał Hioba strasznej próbie: pozbawił go majątku oraz dziesięciorga dzieci. Hiob przyjął swój los pokornie: "Nie zgrzeszył, nie przypisał Bogu nieprawości".
Nie mógł pogodzić się z tym, że mimo braku winy spotkało go takie nieszczęście. Żalił się przyjaciołom, a ci przekonywali go, że musi być winny, skoro Bóg tak go ukarał. Hiob gotów był stanąć przed obliczem Stwórcy i dowiedzieć się prawdy o sobie. Buntując się przeciwko swemu losowi, nie przyznając się do żadnych grzechów, nigdy nie obraził Boga.
Bóg wynagrodził Hioba przywracając i pomnażając jego dobytek oraz obdarzając go ponownie dziesięciorgiem dzieci. Odtąd żył długo i szczęśliwie. Hiob uosabia niezawinione cierpienie, a także godność ludzką nakazującą dążenie do prawdy i sprawiedliwości. Jego historia poucza, że:
- nigdy nie należy wątpić w dobroć Boga,
- cierpienie jest naturalnym elementem ludzkiego życia,
- trzeba godnie znosić swój los i wierzyć w osiągnięcie swoich racji,
- wiara i cierpienie mogą być wynagrodzone.
7. Motyw moralności (vanitas) w Księdze Koheleta
Kohelet - mędrzec przemawiający na zgromadzeniu.
Treścią księgi zawierającej jego wypowiedzi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza, sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa: "vanitas vanitatum, et omni vanitas" - marność nad marnościami i wszystko marność. Ta filozofia życia jest bardzo pesymistyczna. Kohelet próbuje ją złagodzić, podkreślając, że dostępne człowiekowi rzeczy to dar Boga, którego należy używać mądrze, gdyż kiedyś trzeba będzie stanąć przed Stwórcą i rozliczyć się ze wszystkiego.
8. Miłość - jedna z cenniejszych wartości życia ludzkiego w kontekście „Hymnu o miłości” św. Pawła ... (Pieśń nad pieśniami)
Hymn o Miłości - utwór wychwala wszystkie zalety miłości doskonałej. Takim właśnie uczuciem jest to, które Bóg daje ludziom. Świadomość, iż Chrystus nas kocha, jest podstawą naszej wiary, to Bóg jest fundamentem trwałej i wiecznej miłości. Najważniejszymi wartościami w życiu człowieka to wiara, nadzieja i najważniejsza - miłość.
Cechy miłości idealnej na podstawie Hymnu o Miłości i Pieśni nad Pieśniami › cierpliwa, łaskawa, nie zazdrości, nie szuka poklasku, nie unosi się pychą, nie dopuszcza się bezwstydu, nie pamięta złego, nie cieszy się z niesprawiedliwości
9. Wizja końca świata w Apokalipsie św. Jana
Apokalipsa św. Jana, ostatnia księga Nowego Testamentu, zapis wizji, jakiej autor doznał przebywając na wygnaniu. Zdaniem historyków chrześcijaństwa, samo objawienie, zgodnie z informacją przekazaną przez św. Jana, miało miejsce na wyspie Patmos, dokąd został on karnie zesłany z Efezu za rządów Domicjana w 95. Dotyczy wydarzeń, które rozegrają się podczas końca świata. Wtedy to Chrystus stoczy z Szatanem bitwę zwaną Armageddon, w której wyniku Szatan zostanie pokonany i wtrącony do otchłani na tysiąc lat. Po tym okresie nastąpi jeszcze jedno starcie sił Dobra ze Złem, by ostatecznie zatriumfowało Dobro. Intencją autora Apokalipsy było tchnąć w ludzi nadzieję, że ci, którzy wiernie służą Chrystusowi, będą mieli udział w jego zwycięstwie i u kresu czasów dostąpią łaski wiecznego szczęścia. Apokalipsa zawiera także opis mąk i cierpień, jakie spadną na tych, którzy za życia odwrócili się od Boga i podczas Sądu Ostatecznego nie będą mieli na czole jego pieczęci. Adresatami dzieła byli przede wszystkim chrześcijanie Azji Mniejszej, nad którymi Jan roztaczał opiekę. Język Apokalipsy jest dalece symboliczny, co rodzi wiele lekturowych trudności. Kluczem do odczytania tekstu jest znajomość znaczenia podstawowych symboli Objawienia; należą do nich m.in.: czterej jeźdźcy Apokalipsy, przybywający na koniach białym, rdzym, karym i siwym i symbolizujący kolejno zwycięskiego Chrystusa, Wojnę, Głód i Śmierć; Alfa i Omega; Babilon; Abaddon; Bestia; liczba siedem; Smok utożsamiany z wężem-szatanem; Klucz Dawida symbolizujący władzę lub krzyż; Nowe Jeruzalem, miasto 12 bram, przeznaczone dla zbawionych; Baranek - Jezus Chrystus. Apokalipsa była przez wieki nie tylko mistyczną księgą, ulubioną lekturą twórców wiedzy tajemnej, ale także natchnieniem dla artystów. Zainspirowała m.in. Giotta, Signorella, Velaz-queza, braci von Eyck i Rubensa; inscenizację opartą na Apokalipsie wystawiał w swoim Teatrze Laboratorium J. Grotowski.
10. Psalmy biblijne i ich problematyka
Psalm to hebrajska pieśń religijna o charakterze modlitewno-hymnicznym, śpiewana przy akompaniamencie muzyki. Zbiór 150 psalmów wchodzi w skład Starego Testamentu. Są wśród nich psalmy pochwalne, dziękczynne, patriotyczne, pokutne, królewskie i inne. Autorami ich byli m.in. Dawid(73 psalmy), Mojżesz, Salomon.
Psalm 8
Ma charakter pochwalno-dziękczynny. Wychwala Boga za jego niezwykły rozum, którym powołał do życia piękny świat i powierzył go ludziom. Także za to, że opiekuje się ludźmi i czuwa nad ich bezpieczeństwem.
Psalm 25
Ma charakter błagalny, wyrażający prośbę o opiekę, zrozumienie i pomoc w każdej sytuacji.
Psalm 91
Ma charakter dziękczynno-pochwalny, wyrażający ogromną ufność w dobroć i opiekuńczość Boga czuwającego nad człowiekiem i strzegącego go przed wszelkimi niebezpieczeństwami.
Psalm 45
Ma charakter pochwalny, wyrażający pochwałę mądrego, praworządnego króla (głowy państwa).
11. Dlaczego współczesny człowiek powinien znać Biblie ? (Biblia jako jedno ze źródeł kultury europejskiej)
Myślą przewodnią Starego Testamentu jest obraz nieskończonej miłości i opieki, którą Bóg - Jahwe roztacza nad Narodem Wybranym. W Nowym Testamencie mamy ukazaną miłość Boga obejmującą wszystkich ludzi, którzy w Niego wierzą, bez względu na ich narodowość i wcześniejsze przekonania. Poza tym Biblia wskazuje na sens cierpienia, miłości do innych ludzi, wartości pracy, uczciwości i prawdomówności oraz porusza wiele innych problemów, nurtujących niezliczone pokolenia ludzi żyjących zarówno przed wiekami, jak i dziś. Biblia jest księgą uniwersalną, poruszane przez nią zagadnienia i wskazywane wartości są zawsze aktualne, zaś wynikające z nich przykazania - zawsze obowiązujące.
(patrz także punkt: Biblia 1.)
ANTYK - MITOLOGIA:
1. Co to jest mit ?
Mit jest to narracyjna opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności. Mity mówią o początkach istnienia rodzaju ludzkiego, próbują wytłumaczyć po co stworzono świat i kto go stworzył. Mówią wiec również o bogach, którzy tym światem mieliby rządzić.
2. Klasyfikacja mitów. Podział mitów i ich funkcje
teogoniczne, czyli mówiące o powstaniu i naturze bogów;
kosmogoniczne, to znaczy mówiące o powstaniu i początkach świata;
antropogeniczne, czyli opowiadające o powstaniu człowieka;
genealogiczne, to znaczy mówiące o historii rodów ludzkich, o pokoleniach bohaterów.
W mitach można określić trzy podstawowe funkcje:
poznawcze - dzięki mitom próbowano uzasadniać i interpretować różne niezrozumiałe dla człowieka zjawiska przyrody,
światopoglądowe - mity w tym ujęciu stanowiły podstawę wierzeń religijnych,
sakralne - mity wprowadzały do życia społeczeństwa kulty różnych bóstw oraz hierarchizowały rytualne obrzędy, podczas których składano bóstwom hołd.
3. Toposy i archetypy mitologiczne
Topos - stały, powtarzający się obraz lub motyw literacki. Przykładem toposu mitycznego jest Arkadia, Amor przeszywający serce strzałą. W Biblii jest to wypędzenie z Raju, posłannictwo i męka Chrystusa. Motyw Sądu Ostatecznego wykorzystuje Z. Herbert („U wrót doliny" - analogia do segregacji w obozie).
Archetyp - pierwowzór postaw i zachowań. W mitologii - czułość matki (Demeter), pomoc dla cierpiących zarówno dobrych, jak i złych (bóg lekarzy - Asklepios), wędrowiec; tułacz (Odyseusz), wierna żona (Penelopa) obrońca ojczyzny (Hektor), miłości ojcowskiej (Priam), ułomność charaktery; słaby punkt (Achilles).
4. Symboliczne aspekty mitów greckich, przykłady postaci mitologicznych i ich żywotność w sztuce (przedstawić 3 postacie)
Mit nie wyraża treści wprost, ale często czyni to poprzez wykorzystanie pewnych umownych obrazów i motywów. Do najczęściej stosowanych i najważniejszych należą symbol i alegoria.
Symbol jest to motyw posiadający znaczenie podane w tekście i ukryte. Znaczenie ukryte jest domyślne, czytelnik sam może próbować zinterpretować ten motyw (symbolem jest na przykład „pięta achillesowa", oznaczająca słabość, czuły punkt, bezbronność itp.).
Alegoria również jest motywem posiadającym znaczenie podane w tekście i ukryte. W tym wypadku jednak znaczenie ukryte jest jednoznacznie odczytywane przez każdego czytelnika, decyduje o tym tradycja kulturowa (przykładem alegorii może być mit o Demeter i Persefonie, który należy odczytywać jako alegorie przemienności pór roku).
Achilles- wojownik walczący pod Troją, odporny na rany dzięki kąpieli w Styksie; pięta Achillesa - w przenośni słaby punkt, Achilles ginie postrzelony w piętę, która nie była pomoczona wodami Styksu (za nią trzymała go matka).
Pandora- jedna z bogiń, trzymała w swojej puszcze wszystkie smutki świata; oznacza miejsce pełne nieszczęścia.
Prometeusz: ukradł z rydwanu boga słońca Heliosa promyk i zaniósł go ludziom. Za karę codzienne sęp wyjada mu wątrobę a w nocy ona znowu odrasta. Oznacza heroiczne poświęcenie.
Ikar- syn Dedala, w ucieczce z Krety wykorzystał skrzydła ptaków; zginął bo wbrew poleceniom ojca wzniósł się za wysoko; oznacza pęd do wiedzy, bunt...
5. Cechy eposu Homeryckiego na podstawie Iliady
„Iliada " jest uważana za wzór doskonale skomponowanego eposu starożytnego (w niektórych opracowaniach można też spotkać się z pojęciem epopei starożytnej). Od imienia twórcy jest on również określany mianem eposu homeryckiego.
Epos zaliczany jest do gatunków epickich, charakteryzuje się przede wszystkim dużymi rozmiarami, jest pisany wierszem (w przypadku eposu homeryckiego jest to heksametr), ukazuje losy wybranej grupy bohaterów na tle przełomowych wydarzeń dla jakiegoś narodu. Epopeję otwiera inwokacja, czyli wierszowany zwrot do jakiegoś bóstwa, prośba autora o pomoc w tworzeniu dzieła. W inwokacji do „Iliady" narrator zwraca się z prośbą do Muzy, która pomaga poetom i śpiewakom w ich twórczości. Inwokacja, podobnie jak cały utwór, napisana jest językiem podniosłym, poważnym, wręcz, patetycznym. Na plan pierwszy wysuwają się narrator i fabuła. Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. W eposie dominuje opowiadanie i opis. Opisy są bardzo realistyczne i dokładne, statyczne i dynamiczne. Najbardziej znanym opisem „Iliady" jest opis tarczy Achillesa.
7. Teatr grecki
Teatr grecki wyrósł z uroczystości ku czci Dionizosa. Dwa razy w roku obchodzono je, świętowano, bawiono się i oglądano przygotowane widowiska. Pierwsza uroczystość organizowana w II połowie marca nosiła nazwę Dionizjów Wielkich, drugą zaś odbywaną jesienią w okresie winobrania nazywano Dionizjami Małymi (miejskimi).
Pierwotnie widowiska uświetniające te uroczystości obejmowały występy chóru oraz tańce. Ich uczestnicy występowali w maskach oraz koźlich skórach.
W VI w. p.n.e. Tespis wprowadził na scenę pierwszego aktora, który prowadził rozmowy z chórem. Ten dialog dał początek prawdziwemu teatrowi. Na przełomie VI i V w. p.n.e. Ajschylos wprowadził drugiego aktora, a w V w. p.n.e. Sofokles włączył trzeciego. Od tej pory dialogi mogli ze sobą prowadzić aktorzy w towarzystwie chóru. Starożytni nie wykraczali poza trzech aktorów równocześnie. Istotą tragedii jest tzw. sytuacja tragiczna lub tragizm, co oznacza, że z przedstawionego konfliktu nie ma jednoznacznego wyjścia.
Tragedia antyczna czerpała tematykę z mitologii, stosując zasadę trzech jedności: miejsca, czasu, akcji, zawsze wprowadzała chór, który komentował wydarzenia, podpowiadał właściwe rozwiązania, przestrzegał lub pouczał.
Jedną z głównych kategorii tragedii antycznej jest katharsis - oczyszczenie. W trakcie oglądania widz wzbudzał w sobie litość i trwogę i przeżywał proces oczyszczenia, co zapewniało mu spokój wewnętrzny.
W czasie Dionizjów odbywały się konkursy dramatyczne. Autorzy mogli zgłaszać po cztery sztuki, w tym trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Ich wartość oceniała publiczność. Sofokles w tych konkursach zwyciężył osiemnaście razy.
Dramat nie był podzielony na akty i sceny jak dziś. Jego częściami składowymi były: - parodos - wejście chóru na scenę i śpiewanie przezeń pieśni, - dialog aktora z chórem, - epeisodion - scena przy ponownym wejściu aktora, - stasimon - stojąca pieśń chóru, - kommos - scena lamentu, - exodos - końcowa pieśń chóru.
8. Podaj cechy tragedii antycznej na przykładzie „Antygony” Sofoklesa
Cechy "Antygony" jako utworu dramatycznego:
1. Zachowana zasada trójdzielności dotycząca jedności:
czasu (akcja ciągła),
akcji (podjęcie tylko jednego wątku: konflikt Antygony z Kreonem),
miejsca (akcja dzieje się przed pałacem w Tebach).
2. Brak scen zbiorowych, na scenie występuje maksymalnie trzech aktorów.
3. Treści dramatu, które nie mogły być zaprezentowane bezpośrednio są przedstawiane przez posłańca, bohaterów lub przodownika chóru.
4. Brak scen drastycznych ze względu na estetykę dzieła (np. śmierć Antygony).
5. Bohaterowie wywodzą się z rodzin królewskich.
6. Budowa utworu:
prolog (rozmowa Antygony z siostrą, Ismeną),
parodos (rozpoczęcie przedstawienia przez wyjście śpiewającego chóru),
stasimon (dopowiedzi chóru między dialogami bohaterów - 5 razy),
epejsodion (dialogi aktorów- 5 razy),
eksodos (pieśń śpiewana przez chór opuszczający scenę).
Dodatkowo (nieobowiązkowo w dramacie):
kommos (sceny lamentu),
epilog (dalszy ciąg akcji, informacja o tym co się zdarzy dalej).
7. Chór pełni także funkcję komentatorską i narracyjną.
Cechy "Antygony" jako tragedii:
1. Pierwiastek tragizmu towarzyszy akcji i decyduje o losach bohaterów.
Tragedia Antygony, która popada w konflikt z prawem broniąc tradycji i wierzeń.
Los Hajmona, który musi wybrać między miłością do Antygony i uczciwością, a lojal nością wobec ojca (Kreon), tyrana. Uczciwość nakazywała mu stanąć po stronie dziewczyny ale strach przed ojcem był równie silny. Zrozpaczony Hajmon zginął z własnej ręki.
Los Kreona, który zaślepiony żądzą władzy nie widzi jakiego zła się dopuszcza. Opamiętanie przychodzi zbyt późno by uratować się przed katastrofą (śmierć żony i syna). Niestety nie mógł odwrócić biegu zdarzeń i musiał pozostać bierny wobec losu (fatum).
B. Źródłem wszystkich niepowodzeń jest przeznaczenie. Konflikty nie mają żadnego rozwiązania, które zapewniałoby kompromis. Wszystkie decyzje bohaterów przybliżają ich do tragicznego końca. Według starożytnych Greków każdy człowiek ma wytyczoną ścieżkę i musi nią podążać nie mogąc wpłynąć na rezultat swych poczynań.
9. Wyjaśnij pojęcie konfliktu tragicznego, ukaż istotę konfliktu w odniesieniu do „Antygony”
Konflikty tragiczne w Antygonie:
prawo boskie (Antygona) - prawo ludzkie (Kreon)
jednostka (Antygona) - państwo (Kreon)
prawo miłości (Antygona) - prawo obowiązku (Kreon)
Konflikt tragiczny jest to sytuacja w jakiej autor stawia postacie utworu, w której osoba ta musi wybierać między dwiema równorzędnymi racjami, z których, w tragedii, obie prowadzą do domyślnej katastrofy, jednocześnie nie ma możliwości odsunięcia decyzji na później; w "Antygonie" zaprezentowany jest konflikt między prawem boskim (nakazem chowania zmarłych) a prawem państwowym (Kreon zabronił pochować Polinejkesa, bo jest on zdrajcą ojczyzny); Sofokles wykazując swoje zdanie co do władzy absolutnej, powoduje, że Antygona wybiera prawo boskie jako nadrzędne nad prawem ziemskim i skazuje się ona tym samym na śmierć (to już nie jest zgodne z prawem boskim), poza tym kieruje się miłością do brata; Kreon kieruje się prawem równym dla wszystkich: dla tego skazuje Polinejkesa; o swoim błędzie orientuje się dopiero, gdy jest już za późno; Każdy został jakoś ukarany za swoje winy: karą dla Antygony jest śmierć, ale ostatecznie zwycięża ona ideologicznie; karą dla Kreona jest samobójstwo Antygony i jego syna; Polinejkes odpokutował swoje przez niepochowanie.
10. Postać Antygony - charakterystyka postaci
Antygona była córką Edypa, króla Teb oraz jego matki i żony, Jokasty. Smutnych losów prowadzących do tragicznej śmierci tej pary nie trzeba chyba przypominać - wszak wszyscy je znają. Z kazirodczego związku narodziła się również Ismena oraz dwaj bracia: Eteokles i Polinejkes. W tej nieszczęśliwej rodzinie dzieciom było dane cierpieć za grzechy rodziców. Eteokles jako pierwszy panował w Tebach. Władza nad państwem tak mu spodobała się, że zamiast po roku oddać koronę bratu, wypędził go z kraju. W wywołanej z tego powodu przez Polinejka wojnie domowej zginęli obaj bracia. Po zmarłym Eteoklesie władzę sprawował Kreon. Kazał zostawić bez pochówku ciało zdrajcy, za którego uznał Polinejka. Antygona postanowiła pogrzebać ciało brata, co wkrótce wykonała. Za sprzeciwienie się woli władcy została skazana na śmierć przez zamurowanie. Dziewczyna, uprzedzając wykonanie wyroku popełniła samobójstwo. Antygona, będąca bardzo barwną postacią, została przez Sofoklesa opisana jako młoda i bardzo piękna kobieta. Cechami tymi autor nie obdarzył jednak córki Edypa explicite. Jej piękno nie jest bezpośrednio opisane w ani jednym z wersów dramatu. Cecha ta jest wyraźnie odczuwalna, mimo że nie jesteśmy w stanie piękna Antygony udowodnić. W sztuce jedynym potwierdzeniem tezy o nieprzeciętnej urodzie dziewczyny jest uczucie, jakim obdarzył ją Hajmon, a trzeba pamiętać, iż w starożytnej Grecji syn króla mógł poślubić niemal każdą kobietę. Młodzieńczy zapał natomiast wręcz emanuje z każdego czynu Antygony, określanej nieraz przez chór mianem „dzieweczki”. Biorąc pod uwagę niezwykle dojrzałą psychikę Antygony, można odnieść wrażenie, iż została mocno doświadczona przez los, szczególnie w porównaniu z innymi młodymi osobami. Widać, że jest ona realistką i nawet dla własnego szczęścia i spokoju nie stara się oszukiwać. Próbuje również wpłynąć na Ismenę i pokazać jej, jakie jest życie. Mówi: „Czy ty nie widzisz, że z klęsk Edypowych żadnej za życia los nam nie oszczędza? Bo nie ma cierpień, (...) niesławy i hańby, które by nas (...) nie dotknęły.” Pomijając realistyczne postrzeganie świata Antygona jest: butna, nieposłuszna i niesubordynowana. Zakaz Kreona, króla Teb dotyczący grzebania zwłok Polinejka dziewczyna podsumowuje słowami: „... on nie ma nad moimi prawa.” Troszczy się o siostrę. Zabrania jej ukrywania prawdy o zamiarze dokonania pochówku brata, aby nie sprowadziła na siebie nieszczęścia: „Mów głośno, bo ciężkie ty kaźnie mogłabyś ściągnąć milczeniem na siebie.” Swoją odwagę i śmiałość Antygona dokumentuje nie tylko złamaniem królewskiego zakazu, ale również przyznając się do winy. Dowodem na to są słowa księżniczki: „Jam to spełniła, zaprzeczać nie myślę.” Jest nieustraszona i nieskłonna do skruchy. Nawet po popełnieniu ciężkiego wykroczenia bez okazywania strachu kłóci się z królem, którego mieszkańcy Teb tak respektowali. Antygona stara się postawić na swoim, nie jest skłonna do kompromisu. Za wszelką cenę próbuje Kreonowi wyjaśnić, że jego postępowanie jest złe i krzywdzi zmarłego Polinejka. Zachowanie córki Edypa podczas tej dyskusji najlepiej podsumowuje przodownik chóru, mówiąc: „Krnąbrne po krnąbrnym dziewczyna ma ojcu obejście, grozie nie ustąpi łatwo.” Gdy Ismena na sali broni swej siostry, skazana na śmierć okazuje swą złość i smutek wywołane wcześniejszym zachowaniem dziewczyny. W tej sytuacji mówi: „Pytaj Kreona! Zwykłaś nań ty baczyć.” Do tej pory wymieniłem cechy Antygony dobrej, niezłomnej, odważnej, wręcz idealnej, a postacie dramatu antycznego takie zwykle nie są. Pierwszą przykrą cechę - chęć pochowania brata dla sławy i chwały pokazuje dziewczyna jeszcze podczas rozmowy z królem: „...skąd bym piękniejszą ja sławę uszczknęła, jako z brata pogrzebania?” Kolejna negatywna ludzi cecha pojawiła się u Antygony, gdy dotychczas w głębi mająca nadzieję na ratunek kobieta zdaje sobie sprawę, że jej życie dobiega końca. Nie można jej winić za to, że lamentuje zdawszy sobie sprawę, co straciła. W tej sytuacji mówi: „Ani zaznałam miłości, ani mi zabrzmi żadna pieśń weselna; ale na zimne Acherontu łoże ciało nieszczęsne me złożę.” Ogromną słabość Antygona okazuje, gdy popełnia samobójstwo, gdyż jest to zachowanie niegodne bohaterki, która wydawała się tak ponadprzeciętnie silna.
Dramat racji, jakim jest „Antygona”, opiera się na porównaniu poglądów dwóch osób, które są względem siebie przeciwstawne, ale mają równorzędną wartość. Biorąc pod uwagę całokształt historii Teb, od króla Edypa począwszy, Antygona, pomimo pewnych słabości, wydaje się być postacią większej liczbie pozytywnych cech niż Kreon. Jest to wyłącznie subiektywne odczucie związane z niesprawiedliwie nałożoną przez króla na Polinejka ośmiertną karą. Antygona jest postacią jak najbardziej godną naśladowania, a jej negatywne cechy jak skłonność do załamanie w skrajnych momentach czy odrobina pychy są elementami nieodłącznie związanymi z życiem człowieka i każdy sam musi z nimi walczyć.
11. Motyw poezji tyrtejskiej w literaturze greckiej i jego kontynuacja w literaturze polskiej
Tyrtajos żył w VII w. p.n.e. Jednym z niewielu jego utworów zachowanych do dzisiaj jest wiersz pl. Rzecz to piękna... . Jest to wiersz - apel, w którym artysta wzywa do walki w obronie zagrożonej ojczyzny, do trwania na polu walki i do gotowości oddania życia za swój kraj. Od imienia autora poezja patriotyczna, mająca wzbudzać chęć walki, określana jest mianem poezji tyrtejskicj, zaś postawa pełna gotowości do oddania życia dla dobra ojczyzny to postawa tyrtejska, albo tyrteizm.
12. Główne teorie filozoficzne: Stoicyzm, epikureizm, cynizm
Epikureizm jest tworem Epikura; uważał on, że celem człowieka jest szczęście, które utożsamiali z przyjemnością, przeciwstawił je nieszczęściu, powstającemu w wyniku doznawania cierpienia; wiedząc, że życie jest krótkie, Epikur uważał, że należy z niego korzystać, póki trwa (carpe diem); drogą do szczęścia, a raczej środkami do jego osiągnięcia, stanowiły cnota i rozum; Epikur nie negował istnienia bogów, ale twierdził, że nie mogą one w żaden sposób ingerować w życie ludzi, tak więc człowiek uwolniony od przesądów religijnych, powinien realizować swe szczęście na ziemi prowadząc życie mądre, sprawiedliwe i cnotliwe, to przyczyniało się do szczęścia ogółu; wszystko więc opierało się na używaniu życia i koncentracji na dobrach doczesnych, ale ważny również umiar, gdyż zbyt usilne uganianie się za przyjemnością może jednak wywołać cierpienie;
Hedonizm: jest to bardziej skrajna odmiana epikureizmu, ale w rzeczywistości jest utożsamiana z nim, polega na ścisłym dążeniu do przyjemności, która jest źródłem rozwoju człowieka; jednocześnie należy zachować wolność umysłu i nie ulegać pragnieniom i złudzeniom;
Stoicyzm prezentuje zupełnie inne podejście do życia: za najwyższe szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać;
Sceptycyzm: doktryna filozoficzna polegająca na ograniczeniu się do obserwowaniu i powstrzymywaniu się od oceniania i wypowiadania się; w antyku polega głównie na wątpieniu w rzeczywistość świata zewnętrznego przy jednoczesnej wierze w świat duchowy i istnienie Boga; jest też sceptycyzm nowożytny, polegający na wierze tylko w rzeczywistość zmysłową i jednoczesnej niewierze w Boga;
13. Antropocentryzm (objaśnić pojęcie)
Antropocentryzm (z greckiego "anthropos" - człowiek, "kentron" - środek), pogląd lub postawa podkreślające specjalną pozycję człowieka w świecie, przypisujące mu autonomię w zakresie poznawania rzeczywistości i stanowienia wartości. Który z człowieka ujmowanego podmiotowo uczynił gł. obiekt refleksji filozoficznej. Tworzy, zwłaszcza w skrajnych postaciach, przeciwieństwo teocentryzmu, a także kosmocentryzmu
14. Horacy jako twórca gatunku pieśni (cechy i tematy pieśni)
Horacy - najwybitniejszy rzymski poeta starożytny, żył w latach 65-8 p.n.e. Byt synem wyzwolonego niewolnika, woźnego przy licytacjach. Ojciec, sam żyjąc bard/o skromnie, zapewnił synowi doskonałe wykształcenie, kształcąc go w Rzymie i w Atenach. Horacy pisał pieśni, satyry, eposy, listy poetyckie.
Napisał trzy księgi pieśni, inaczej zwanych odami. Ich tematyka jest bardzo różnorodna - wyróżniamy m.in. pieśni poważne, patriotyczne, filozoficzno - refleksyjne, biesiadne, miłosne. Oda O co poeta prosi Apollina jest prezentacją postawy życiowej Horacego i wypracowanej przez niego filozofii, będącej swego rodzaju syntezą poglądów stoików i epikurejczyków - horacjanizmu.
Własna filozofia życiowa Horacego jest określana poprzez zasadę „złotego środka". Zasada ta opiera się na przekonaniu, że w życiu należy cenić rozum, sprawny umysł, dopisujące zdrowie, pogodną starość. Żyć należy w zgodzie z, naturą, brać od świata tyle, ile potrzeba, nie za wiele, ale i nie za mato. Zachowywać w swych dążeniach umiar, ale osiągać to, co ma nam przynieść szczęście i poczucie spełnienia. Taka postawa zapewni spokój, opanowanie, satysfakcję.
W odzie Exegi monumentum (Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży) Horacy porusza problem sztuki i jej uniwersalnego, ponadczasowego wymiaru. Poeta wyraża w tym utworze przekonanie, że pisanie wierszy daje artyście nieśmiertelność. Pomnikiem, który stawia sobie za życia poeta, jest jego twórczość. Poeta daje tym samym wyraz swojej pewności, że ma już zapewnione wieczne życic w pamięci potomnych. Naczelnym przesłaniem tego wiersza jest stwierdzenie: „mm omnis moriar", czyli „nie wszystek umrę". Poeta bowiem nigdy nie umiera „do końca", pozostają po nim wiersze i pamięć tych, którzy te wiersze będą kiedyś czytać.
15 a). Gatunki literackie charakterystyczne dla antyku. Podaj przykłady
Epika
Epopeja (epos): Epicki gatunek literacki, stworzony w starożytności, w którym ukazywany jest świat znany z mitologii, istniejący na dwóch płaszczyznach: racjonalnej (ludzkiej) i fantastycznej (boskiej). Epos charakteryzuje się przede wszystkim dużą objętością, jest pisany wierszem (w przypadku eposu homeryckiego jest to heksametr), jego treścią są losy wybranej grupy bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla jakiegoś narodu. Epopeję otwiera inwokacja, czyli wierszowany zwrot do jakiegoś bóstwa, prośba autora o pomoc w tworzeniu dzieła. Cały utwór napisany jest językiem podniosłym, poważnym, patetycznym. Na plan pierwszy wysuwają się narrator i fabuła. Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. W eposie dominuje opowiadanie i opis. Opisy są bardzo realistyczne i dokładne, statyczne i dynamiczne. Do cech eposu stworzonego w IX w. p.n.e. przez greckiego poetę Homera, czyli eposu homeryckiego, należą porównania homeryckie i stałe epitety.
Poemat heroikomiczny: Jest to gatunek literacki, który ukształtował się w starożytności jako parodia (naśladowanie w celu ośmieszenia) eposu homeryckiego. W poemacie heroikomicznym napuszony styl i język eposu zostają ośmieszone poprzez celowo nieudolne naśladownictwo. Wysoki styl, patos i powaga kontrastują z banałem, przyziemną błahością poruszanego tematu. Bohaterami poematu heroikomicznego są zwykle zwierzęta (np.: żaby i myszy).
Satyra: Gatunek literacki, który służy wyrażaniu krytycznego stosunku autora do otaczającej go i przedstawianej w utworze rzeczywistości. Zadaniem autora satyry jest ośmieszanie negatywnych - według niego - zjawisk, wad ludzkich albo stosunków społecznych. Satyra nic była kierowana przeciwko konkretnym osobom, skupiano się na ośmieszaniu przez ukazanie działań i przytoczenie wypowiedzi fikcyjnych najczęściej bohaterów, negatywnych cech charakteru, postępków czy głupoty.
Liryka
Epigramat: Krótki wierszowany, utwór liryczny, o zwięzłej, skondensowanej treści, przeważnie mający charakter satyryczny, lecz bywają również epigramaty filozoficzno-refleksyjne. Gatunek ten wywodzi się z napisów umieszczanych na nagrobkach. Do literatury epigramat wprowadził Symonides (VI/V w. p.n.e.).
Pieśń: Utwór bardzo mocno związany z muzyką. Pieśni wykonywano przy akompaniamencie instrumentów muzycznych i często z towarzyszeniem tańca. Jako samodzielną formę literacką pieśń uprawiał Horacy, który tworzone przez siebie utwory nazywał carmina (dziś oda). Często określenia „pieśń" używano jako synonimu utworu lirycznego w ogóle, co spowodowało ogromne bogactwo tematyczne i formalne gatunku (różna objętość, różne systemy wersyfikacyjne). Ogólnie wyróżnia się co najmniej kilka rodzajów pieśni, z których najważniejsze i najczęściej spotykane to: pieśni patriotyczne, refleksyjne i filozoficzno-refleksyjne, erotyczne, religijne, biesiadne, historyczne, pochwalne oraz żałobne.
Tren: (gatunek literacki, który powstał i ukształtował się w starogreckiej tradycji funeralnej (żałobnej, pogrzebowej). Tren jest utworem lirycznym, wyrazem żalu po czyjejś śmierci. Na treść (renów składają się opisy czynów, /alei i zasług osoby zmarłej, a także ukazanie pustki, jaka zostaje po jej śmierci i poszukiwanie pocieszenia. Bohaterami trenów byli przeważnie ludzie wybitni, usłużeni w walkach bohaterowie, sławni poeci, znani oratorzy. Autorem najsłynniejszego polskiego cyklu trenów jest Jan Kochanowski.
Elegia: Utwór liryczny o smutnym, melancholijnym nastroju, zawierający elementy narracyjne, najczęściej poświęcony jakiemuś bohaterowi, znanej postaci historycznej, osobowości.
Dramat
Tragedia: Jest jednym z gatunków dramatu (obok komedii i dramatu satyrowego), jej nazwę można tłumaczyć jako „pieśń kozła". Najistotniejszą cechą tragedii jest konflikt między dążeniami wybitnej, ponad przeciętnej jednostki a siłą wyższą (bogowie, przeznaczenie, prawa historii lub prawa moralne). Jednostka jest w tym konflikcie z góry skazana na przegraną, każda decyzja, którą podejmuje, prowadzi ją do klęski. Tragedię otwierał prolog, będący wprowadzeniem w akcję. Prolog kończył się (tak zwanym węzłem dramatycznym, czyli wydarzeniem, które rozpoczynało właściwą akcję. Akcja była podzielona na epejsodiony (epizody, czyli sceny) oraz przedzielające je stasimony (pieśni chóru). Utwór kończył się katastrofą, po której następował epilog, będący zwykle wypowiedzią wyjaśniającą, skierowaną do publiczności.
Komedia: Komedia jest gatunkiem dramatu obejmującym utwory o pogodnej tematyce i wartkiej, żywej akcji, która kończy się najczęściej w sposób pomyślny dla bohaterów. Autor komedii operuje chwytami komizmu i groteski. Komedia często ma charakter satyryczny, ośmieszający ludzkie wady i słabości charakteru. Komedia stanowiła od swych początków opozycję dla tragedii, programowo odrzucając jej patos, wysoki styl i rygorystycznie zwartą kompozycję. Generalnie wyróżnia się dwa typy komedii: komedię charakteru i komedię intrygi. W komedii charakteru na plan pierwszy wysuwa się umiejętne uwypuklenie ujemnych cech charakterów poszczególnych postaci, w komedii intrygi zaś ośrodkiem komizmu staje się działanie bohaterów i zabawne komplikacje z tym związane, czyli właśnie intryga.
Mit - Jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada o początkach istnienia świata, powstaniu bogów, ludzi
15. b)
Mit - Jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności, opowiada o początkach istnienia świata, powstaniu bogów, ludzi
Epopeja - Najstarszy gatunek epicki, wywodzący się z podań o legendarnych lub historycznych bohaterach; utwory cechują się dłuższą formą oraz pisane są wierszem.
Poemat heroikomiczny - Swoistego rodzaju parodia eposu rycerskiego. W antyku z tego gatunku powstała "Batrchomachia" opowiadająca o wojnie nietoperzy ze szczurami.
Elegie patriotyczne - Zagrzewały Spartan do walki. ''Rzecz to piękna"
Anakreontyk - Gatunek zainicjowany przez Anakreona(VI w. p.n.e.) -piewcę wina, kobiet i miłości. Charakterystyczny dla tej poezji jest topos miłości objawiający się w walce z Erosem bądź postacą Erosa rzucającego piłką w przyszłego amanta). "Słodki bój"
Epigramat - Krótki utwór wierszowany o wyrazistej poincie. Pierwotnie nazwą tą określano krótkie napisy nagrobkowe.
Bukoliki (sielanki konwencjonalne) - Są to utwory przedstawiające tzw. ''topos Arkadji''- idealny świat prostych ludzi (posiadających nieprzeciętną mądrość) oparty na naturze.
Wirgiliusz(Publis Vergilius Maro 70- 19 p.n.e.)
Oda (pieśni) - Pieśni o charakterze podniosłym, których głównymi motywami są:
- exegi monumentum- pomnik poetyckiej chwały,
- non omnis moriar- nie wszystek umrę,
- carpe diem- chwytaj chwilę.
Listy - Wyrażały poglądy na temat poezji i sztuki. Poezja winna być uporządkowanym dziełem człowieka przedstawiającym świat realny. Arystoteles wprowadził pojęcie decorum oznaczające, iż język oraz gatunek powinien być dobrany do tematu utworu.
Satyry - Utwory ośmieszające wady i postawy poprzez deformację, ironię i sarkazm.
Poezja tyrtejska - wzywająca do aktywnej walki w obronie zagrożonej wolności
kraju (poezja tyrtejska pojawiła się w literaturze polskiej zwłaszcza w momentach zagrożenia wolności kraju)
16. Motyw wędrowca - „Odyseja” ... Biblia - wygnanie z raju
Motyw długiej wędrówki, pełnej trudów i niebezpiecznych przygód, nieodłącznie kojarzy się z Odyseuszem, królem Itaki, który po zakończeniu wojny trojańskiej powracał do domu. Akcja utworu - rozgrywająca się w ciągu czterdziestu dni rozpoczyna się w dziesiątym roku podróży Odysa i opisuje ostatni etap wędrówek i przygód bohatera spod Troi. Odyseusza poznajemy go między innymi jako sprawiedliwego króla Itaki, dobrego ojca i wiernego męża, doskonałego wojownika, wodza drużyny, ale przede wszystkim jako wędrowca uparcie dążącego do celu. W trakcie wędrówki przeżywa wiele przygód, napotyka na liczne trudności, które dzięki roztropności, odwadze i sprytowi zawsze umie pokonać. Tułacz Odyseusz był człowiekiem bardzo cierpliwym i wytrwałym. Odyseusz był też roztropny i zapobiegliwy. Kazał swoim towarzyszom podróży, o których zawsze się troszczył, zalepić uszy woskiem, a sam przywiązał się do masztu, by nie ulec pokusie czarodziejskiego śpiewu Syren. Po dziesięciu latach tułaczki, dzięki pomocy Ateny, jak również własnej zaradności, wytrwałości i uporowi, Odyseusz dotarł do Itaki, by połączyć się z wierna żona Penelopą i synem, Telemachem. Najczęściej jednak przedstawiają Odyseusza jako uosobienie wiecznego tułacza, a jego wędrówkę jako symbol drogi człowieka przez życie. Każdy, bowiem jak Odys zmagać się musi z losem, doznawać zarówno radości, jak i cierpienia, dokonywać różnych wyborów.
Dopisek:
„Odyseja”
Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.
„Iliada”
Podczas wesela Tetydy i Peleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjechał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troji Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troji. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.
1