POWTÓRKI DO MATURY - cz. 6 ROMANTYZM (2)
ZAGADNIENIA
Znajomość treści „Dziadów cz. III
Co to są Dziady?
Symbolika Gustawa, jego tajemniczość, milczenie
Znajomość treści „Dziadów cz. IV”
Nakreślenie sytuacji:
Spowiedź Gustawa – jako bohatera werterycznego
Miłość romantyczna źródłem cierpienia
Motyw raju za życia
Znajomość treści „Dziadów cz. III”
Geneza twórcza
Zarys akcji
Więzień śpi
Przebudzenie się Więźnia
Kuszenie więźnia
Anioł Stróż
Finał
Metamorfoza bohatera romantycznego
Symbolika przemiany, śmierci i narodzin
Symbolika imienia
Charakterystyka więzienia i więźniów
Charakterystyka więźniów
Charakterystyka więzienia
Konrad
Pieśń wampiryczna
Wywózka na Sybir
Wygląd więźniów
Postaci wyodrębnione przez Mickiewicza z tłumu
Rzeź niewiniątek
Martyrologia młodzieży polskiej
Opowieść o Adolfie Cichowskim
Rollison i jego matka
Mała improwizacja – klęska bohatera
Motyw przemiany człowieka w ptaka
Wielka improwizacja
Część 1 – patronem jest Orfeusz (część orfejska)
Część 2 – patronem jest Prometeusz (część prometejska)
Część 3 – patronem jest szatan (postawa szatańska)
Scena IV – Sen Ewy itp.
Sen Ewy
Scena IX – Noc Dziadów
Widzenie księdza Piotra
Droga krzyżowa
Wskrzesiciel narodu
Pojmanie i sąd przed Piłatem + ukrzyżowanie i śmierć na Krzyżu
Motłoch
Oprawcy Narodu Polskiego (Żołdacy)
Naród Polski przybity do krzyża zbudowanego z trzech ludów zaborczych
Naród Polski umiera na krzyżu
Zmartwychwstanie
Symbolika
Mesjanizm romantyczny
Geneza
mesjasz
Misja Narodu Polskiego
Mesjanizm sarmacki a romantyczny
Sarmacki
Romantyczny
Przypowieść o Diable, „Bajka Góreckiego”
Obraz społeczeństwa polskiego w „Dziadach” (Salon warszawski)
Towarzystwo stolikowe
Towarzystwo przy drzwiach
Motyw lawy
Bal u Senatora
Obraz Rosjan
Nowosilcow
Sen Senatora
Obraz społeczeństwa polskiego w „Dziadach” (Salon warszawski)
Nowosilcow
Sen Senatora
Cechy dramatu romantycznego na podstawie „Dziadów”
OMÓWIENIE
1. Znajomość treści „Dziadów cz. II”
Co to są Dziady?
Dziady (umarli przodkowie) – nazwa obrzędu ludowego w północnej Europie (Białoruś, Litwa, Kurlandia), obrzęd pogański polegający na przyzywaniu dusz umarłych, pokutujących w czyśćcu (pojawia się tutaj znany wszystkim motyw – ludzie wpływający na zmarłych, pomagający im). Później ten obrzęd był zwalczany przez Kościół katolicki, dlatego też trzeba było Dziady organizować po kryjomu (na cmentarzach itp.)
Symbolika Gustawa, jego tajemniczość, milczenie
Gustaw – widmo tajemniczego młodzieńca – pojawia się na Dziadach po północy. Jego widmo jest niewezwane i niezapowiedziane, wyłania się z podłogi.
Jest blady, ma białą koszulę, z serca wypływa mu krew; milczy – co jest dla niego charakterystyczne. Nie odpowiada na pytania, jest za to zainteresowany młodą dziewczyną w czerni, stojącą w tłumie. Przybył prawdopodobnie do niej – mamy do czynienia z nieszczęśliwą miłością; być może nawet przez nią próbował popełnić samobójstwo.
Milczenie – wg wierzeń ludowych oznaczało to, że to widmo, które milczy, jest po prostu duszą człowieka żywego, który śpi – dusza śpiącego młodzieńca została zwabiona na Dziady (prawdopodobnie obecnością tej dziewczyny, wdowy).
2. Znajomość treści „Dziadów cz. IV”
Nakreślenie sytuacji:
O 21, wieczorem 1 listopada, do drzwi księdza puka nieznajomy – mężczyzna nazywający siebie Pustelnikiem (ubrany i wyglądający jak wioskowy wariat), przyjaźniący się z gałązką, mówiącą w sposób dziwny i niezrozumiały. Ksiądz widzi go jako szaleńca.
Dzieci natomiast, widząc Pustelnika, mówią: trup. A Pustelnik potwierdza to, mówiąc, że jest umarły dla świata (no bo dosłownie pustelnicy odchodzą od świata, zaszywają się gdzieś w samotności – więc są dla tego świata umarli, więc – w przenośni – są trupami). Pustelnik przebija się sztyletem, żeby udowodnić, że serio jest trupem, i że nic mu się nie stanie przez to.
Kiedy upływa pierwsza godzina „spotkania” Pustelnik nagle jakby budzi się ze snu, zaczyna rozpoznawać otaczającą go rzeczywistość. Ksiądz też go rozpoznaje – młodzieniec ma na imię Gustaw i był wychowankiem tego księdza, ponieważ był sierotą, i ten Ksiądz właśnie opiekował się nim od dziecka. Więc w pewnym sensie Gustaw wrócił teraz do swojego domu.
Spowiedź Gustawa – jako bohatera werterycznego
Wielka opowieść Gustawa o swoim życiu; wielki monolog człowieka znajdujące się w ważnym momencie swojego życia – przyjmuje to formę spowiedzi, ponieważ odbiorcą jest ksiądz.
Dzieciństwo
Szczęśliwe, Gustaw czytał książki o bohaterach, chciał być patriotą.
Młodość
Gustaw widzi po raz pierwszy pewną dziewczynę (Marylę). Gustaw spojrzał na nią i przestał w jednej chwili bawić się z kolegami, czytać książki o bohaterach – rodzi się w nim miłość romantyczna. Spotkanie Maryli odmienia jego życie.
Spędzają czas na wspólnym czytaniu „książek zbójeckich” (Cierpienia młodego Wertera, Nowa Heloiza itp.) – odbiorą mu one rozsądek życiowy, okradną go z normalnego życia i zwyczajności. Książki te zniszczyły Gustawa, pokazały mu miłość romantyczną – to wszystko doprowadzi do jego klęski życiowej.
I tak Gustaw staje się najpełniejszym, najdoskonalszym przykładem bohatera werterycznego.
Miłość i idealizacja Maryli stały się ucieczką od doczesności. To wszystko było niebem na ziemi!, oderwaniem się od rzeczywistości.
Nawiązanie do Odysei
Ponieważ, kiedy Gustaw wrócił do domu, czekał na niego tylko pies. Maryla wyszła za innego. Gustaw oskarżył ją o niestałość i zmienność. Stwierdził, że kobieta jest istotą anielsko-diabelską (anielska powierzchowność, wnętrze diabelskie). I G. próbuje popełnić samobójstwo.
Pod koniec Gustaw wypowiada naukę (tak jak wszystkie widma)
Grzechem jest czynić sobie niebo na ziemi – przez to właśnie nie zazna się nieba o śmierci.
Widmo milczącego młodzieńca = Pustelnik = Gustaw
Miłość romantyczna źródłem cierpienia
Zakochany jest jak ptak przybity za skrzydła do nieba!
Jesteśmy jak ten ptak – niby wysoko, w niebie, ale przypięci do niego za skrzydła, będące symbolem wolności – tak więc paradoksalnie stają się teraz symbolem zniewolenia.
Miłość romantyczna jest źródłem cierpienia. Jeśli się od niego uwolnisz, to tylko kosztem utraty skrzydeł – wolności, i bólu (ptak bez skrzydeł nie jest już symbolem wolności).
Motyw raju za życia
Właśnie chodziło o to, że miłość Gustawa do Maryli była ucieczką od doczesności i rzeczywistości. On idealizował tę miłość i samą Marylę, czynił to wszystko wręcz boskim, czyniąc sobie tym samym raj na ziemi, niebo na ziemi! A to wielki grzech, bo ten, kto zazna nieba na ziemi, nie zazna go po śmierci (o tym jest późniejsza nauka Gustawa, którą wygłasza pod koniec spotkania z Księdzem).
3. Znajomość treści „Dziadów cz. III”
Geneza twórcza
Ta część Dziadów powstawała na początku lat ’30 XIX wieku podczas pobytu Mickiewicza m.in. w Niemczech. Ukończył tę część jesienią 1832 i stanowi ona czwarty tom poezji – „Dziady drezdeńskie”).
Zarys akcji
- miejsce akcji – Litwa, Wilno, przy ulicy Ostrobramskiej, w klasztorze ojców Bazylianów przerobionym na więzienie stanu (do którego trafiali więźniowie polityczni)
- czas akcji – 1 listopada 1823 roku (A.M. był wtedy więźniem i jesienią siedział w więzieniu razem ze swoimi towarzyszami)
Więzień śpi
- monolog Anioła Stróża, osobistego opiekuna Więźnia
- Anioł jest niezadowolony ze swego podopiecznego, jest wręcz zirytowany, rozczarowany i smutny; ma bowiem wrażenie, że nie ma żadnego wpływu na Więźnia
- Więzień – sierota, jego matka jest w niebie, cały czas wypytuje o syna, chcąc pomóc mu z zaświatów; jest trudnym przypadkiem – Anioł określa jego duszę jako „mętne źródło” – jego dusza, czyli czystość wewnętrzna, zmącona jest przez grzech (Więzień ma bowiem skłonności do zła i grzechu!) – Anioł szuka w tej grzeszności czegoś dobrego, a kiedy już to znajduje, zabiera tę duszę do nieba, chce, żeby pobyt w niebie uczynił duszę lepszą (zabranie duszy ludzkiej do nieba za życia człowieka jest niezwykłe, tylko wybrani mogą tego doświadczyć; wygląda na to, że pomimo swojej grzeszności, Więzień jest kimś wyjątkowym, wybranym – w końcu interesuje się nim Niebo)
Przebudzenie się Więźnia
- okazuje się, że Więzień nie znalazł się w więzieniu przez przypadek – znalazł się w nim z nakazu Boga: ma samotnie, w celi zastanowić się nad sobą, swoim życiem, celami życiowymi i swoim losem
- pojawiają się siły demoniczne, diabelskie (duchy nocne, duchy z lewej strony – lewa to jest ta zła strona, a prawa to dobra)
Kuszenie więźnia – odwołanie do kuszenia na pustyni Jezusa albo Św. Antoniego
- kuszą go zabawą, kobietami, winem i muzyką – czyli przyjemnościami i rozkoszami; podczas gdy on siedzi w celi, w mieście huczy życie; jeśli odda się w ręce duchom nocnym, dostanie to wszystko, czym go kuszą
- człowiek pośrodku, mający po lewej stronie zło, po prawej dobro – musi dokonać wybory (elementarna sytuacja wyboru człowieka, rozgrywająca się w jego wnętrzu psychomachia – walka tocząca się w sercu człowieka, walka dobrych i złych myśli)
Anioł Stróż stara się więźnia przekabacić na swoją stronę, obiecując mu, że zostanie uwolniony
Finał
Więzień budzi się, bierze kawałek węgla i pisze na ścianie celi:
D.O.M.
GUSTAVUS
OBIIT M.D.CCC.XXIII
CEALENDIS NOVEMBRIS
Z drugiej strony:
HIC NATUES EST
CONRADUS
M.D.CCC.XXIII
CALENDIS NOVEMBRIS
czyli
“Bogu Najlepszemu, Największemu.
Gustaw
zmarł 1823
1 listopada”
i
„Tu narodził się
Konrad
1823
1 listopada”
Są to symboliczne narodziny nowego człowieka.
Metamorfoza bohatera romantycznego
- częsty motyw w twórczości Mickiewicza
- więzień słyszy od Anioła Stróża, że będzie wolny; i na końcu snu pojawia się jakaś fantastyczna postać – duch (nie wiadomo, czy z lewej strony – zły, czy z prawej – dobry)
Symbolika przemiany, śmierci i narodzin
Przemiana Gustawa w Konrada ma wymiar symboliczny. Adresatem, ludźmi, którzy mają to zrozumieć, do których ma to dotrzeć, są osoby, które nie mają świadomości własnej mocy.
Nawet pojedynczy człowiek może zmienić losy świata!, pokonać każdą władzę, obalić ją.
Potęga bierze się z ludzkiej myśli i wiary.
Myśl ta jest tak wielka jak myśl Boga w Akcie Stworzenia; myśl jest najważniejsza apoteoza myśli (ale też ostrzeżenie, że myśl ma wielką moc i trzeba uważać, ponieważ Konrad zapamięta na później właśnie te słowa o swojej mocy i potędze myśli jak u Boga).
Symbolika imienia
- Nowe imię, to nowa osobowość.
- Gustaw – kochanek kobiety, romantyczny kochanek, bohater werteryczny – umiera.
- Rodzi się natomiast Konrad – kochanek ojczyzny, przyszły patriota
Charakterystyka więzienia i więźniów
Realistyczne sceny
Bohaterowie mają swoje pierwowzory w rzeczywistości – są przyjaciółmi i znajomymi Mickiewicza
Charakterystyka więźniów
- wszyscy są młodzi, znajdują się w strasznej sytuacji – bo nie wiedzą, co się z nimi stanie, ponieważ wszystko, co się dzieje, jest utajnione przed więźniami (człowiek w mechanizmach systemu jest bezradny)
- poza tym niektórzy nawet nie wiedzą, dlaczego w ogóle znaleźli się w więzieniu – taki Żegota np. nie należał do żadnego spisku i podejrzewa, że aresztowano go jedynie dla zysku finansowego
- więźniowie rozdzieleni ze swymi rodzinami, mają zakaz kontaktowania się ze światem
Charakterystyka więzienia
- jedzenie truje – jest źródłem chorób, brak opieki medycznej
- więźniowie próbują się wspierać, przyzwyczajać, traktować z ironią swoje położenie; wychodzą z cel, by się ze sobą skontaktować; strażnikiem bowiem jest były żołnierz niepodległości, który pozwala im się spotkać, bo akurat jest Wigilia roku 1823 wybierają na miejsce spotkania celę Konrada, bo jest najbezpieczniejsza
Konrad
- poeta
- jest z nimi, z innymi więźniami, w tej celi, podczas Wigilii, ale stoi z boku, milczy
- mówią o nim, że ma dar prorokowania
Pieśń wampiryczna
Konrad w okolicy północy śpiewa własną pieśń – według współwięźniów jest to pieśń pogańska, szatańska (ponieważ jest o krwiopijcach – wampirach, jest to więc pieśń wampiryczna!)
wampirem jest poezja i pieśń Konrada
Poezja
- poezja jego była już w grobie – czyli martwa (może Konrad zwątpił kiedyś w sens poezji, pochował ją), teraz jednak jego twórczość czuje krew, będzie znowu żyć, podnosi się z grobu
- poezja wstająca z grobu jest wampirem, czuje krew – niewinną krew Polaków, niewinnych ofiar (Konrad jest świadkiem strasznych wydarzeń – więzienie, prześladowania młodzieży i to właśnie jest dla niego tą krwią, dzięki której jego poezja może odżyć)
rozszerzanie się wampiryzmu – wampir zapuszcza kły w niewinną ofiarę; tudzież wampirem jest poezja Konrada – ma ona najpierw ukąsić Polaków, ma ich zarazić wolą walki, zemstą na wrogu – ma uczyć zemsty, głosić zemstę na Moskalach
zemsta zawsze jest czynem, którym wyraża się zło, jest niemoralna – w tym jednak przypadku – jest ponad zasadami
szatańskość pieśni – bunt zła (zemsta) przeciwko porządkowi ustalonemu przez Boga; jest niechrześcijańska
- ma nie tylko powoływać do walki Polaków, ale także odnosi się do wrogów – ta poezja musi też uśmiercać wroga – wypić z wroga wszelką krew i rozrąbać jego ciało toporem, by nie stał się wampirem
Konrad ma skłonność do zła (jego nagły wybuch zła – jest reakcją na otaczające go zło)
Wywózka na Sybir
Epicki fragment (odwołanie do prozy z narratorem) – opowieść Jana Sobolewskiego
Jan Sobolewski wyszedł z więzienia na przesłuchanie i stał się świadkiem (osobiste uczestniczenie, świadectwo o prawdzie) wydarzeń rozgrywających się w mieście.
Wygląd więźniów – wszyscy mają ogolone głowy
sens dosłowny – tak jest higieniczniej
sens metaforyczny:
- wyraz władzy (ten, kto goli komuś głowę – ma władzę nad ogolonym)
- wyraz dominacji nad ogolonym
- rodzaj kary
- znak hańby (ogolić głowę – pohańbić kogoś)
- odebranie czegoś człowiekowi (metaforycznie – wolności)
- ludzie z ogolonymi głowami zaczynają się do siebie upodabniać (ludzie zaczynają stanowić bezosobową masę) dehumanizacja, odjednostkowienie
Postaci wyodrębnione przez Mickiewicza z tłumu
Dziesięcioletni chłopiec (licencia poetica – w sensie prawo poety do naciągania prawdy, bo podobno to było niemożliwe, żeby to się działo hm)
Janczewski (człowiek, który chce podtrzymywać wszystkich na duchu, dać im jakąś nadzieję – jest silny, nie można go złamać; jest patriotą – trzykrotnie woła „Jeszcze Polska nie zginęła” – Mazurek Dąbrowskiego)
Wasilewski (wynoszą go, ponieważ nie ma sił iść o własnych nogach; był skazany na chłostę motyw pasyjny – przypomina Chrystusa zdjętego z krzyża, ma rozłożone ręce w taki sam sposób)
Niewinni studenci, uczniowie, młodzież niewinnie cierpiąca, składająca ofiarę ze swojego życia – ofiara jak Chrystusowa motyw rzezi niewiniątek (poniżej bardziej rozwinięte)
Rzeź niewiniątek
Podczas tej wywózki zostali pokazani niewinni studenci, uczniowie, młodzież niewinnie cierpiąca, składająca ofiarę ze swojego życia – tak jak zrobił to Chrystus. Mickiewicz udziecinnił młodzież, przedstawił ją jako dzieci, żeby wzmocnić ich niewinność, a także winę Rosjan (prześladują dzieci) – jest to motyw rzezi niewiniątek (jeżeli ktoś nie wie, co to rzeź niewiniątek, to już mówię! – otóż to się wzięło z Biblii, chodzi o to wymordowanie wszystkich chłopców do wieku dwóch lat w Betlejem na polecenie Heroda Wielkiego – bo dowiedział się, że na świat przyszedł Mesjasz i chciał na wszelki wypadek poprzez wymordowanie wszystkich dzieci zabezpieczyć się przed… rywalem)
Martyrologia młodzieży polskiej
Opowieść o Adolfie Cichowskim
- niegdyś był żywy i wesoły, dowcipny, przystojny, był duszą towarzystwa, miał odejście do dzieci
- trafił do więzienia, ale jego żonie powiedziano, że umarł, że się utopił – policja znalazła nad brzegiem Wisły płaszcz – uznano, że się utopił, ciała nie odnaleziono – a tak naprawdę nielegalnie go uwięziono
- był strasznie torturowany w więzieniu, dawano solone ryby bez wody
- sędziowie i śledczy niczego jednak od Cichowskiego nie wyciągnęli
- tak jak cichaczem go porwali, tak teraz go „oddali” jego żonie
- Cichowski zmienił się fizycznie (wypadły mu włosy, postarzał się), ale także psychicznie – oszalał, miał różne fobie i obsesje – że jest przesłuchiwany, że wszędzie są szpiedzy, cierpiał na manię prześladowczą; powtarzał cały czas „nic nie wiem, nic nie wiem” – wyszedł z więzienia, ale nadal w nim siedział tak naprawdę – psychicznie w nim pozostawał
- krzywda dla żony/narzeczonej Cichowskiego – czekała, próbowała się o niego dowiedzieć, nic jej nie mówiono, a teraz oddano jej człowieka z pustką wewnętrzną, zmienionego, w pewnym sensie martwego
Rollison i jego matka
Rollison
- Rollison był aresztowany, wzięty nagle z ulicy prosto do więzienia – bez jakiejkolwiek podstawy prawnej
- podczas śledztwa go bito – dostał tyle razy, że przestano już nawet liczyć; od tego bicia aż „zachorował”
- Rollison to chłopiec drewniany – dostał 300 ciosów, a nadal żyje
- prawie nic nie wyznał, tylko krzyczał, że nie będzie wydawał swoich niewinnych przyjaciół
(Konrad widział Rollisona w swoim widzeniu; widział, jak R. szuka noża, tłucze głową w ścianę – próbuje się zabić, nie może już tego dłużej znieść)
- podobno ostatecznie popełnia samobójstwo – wyskakuje przez okno (nie wiadomo, czy sam to zrobił, czy też został wypchnięty) – w każdym razie ginie roztrzaskany o bruk
Matka Rollisona
- przychodzi do Senatora Nowosilcowa, by dowiedzieć się, co się dzieje z jej synem
- jest niewidoma, ma tylko Rollisona, który jest jej jedynym wsparciem
- ma przeczucie, że coś się z nim stało, bo „czuła krew na bruku” – krew swojego syna
- Rosjanie oszukują ją, Senator udaje życzliwego
Stabat Mater Dolorosa – Matka Polska Bolejąca, pani Rollison jest polską mater dolorosą, matką cierpiącą po stracie dziecka; symbolizuje też wszystkie polskie matki, które utraciły swoje dzieci w wyniku prześladowań i aresztowań
(Tutaj Konrad budzi się i buntuje się przeciwko całej martyrologii młodzieży polskiej; przejawia to małą i wielką improwizacją.)
Mała improwizacja – klęska bohatera
Konradowi wydaje się, że zamienia się w ptaka – orła, który unosi się z więzienia, staje się wolny – uniesienie, ekstaza (greckie extasis – wychodzić z siebie, duch opuszcza ciało)
Unosi się, żeby poznać/zobaczyć przyszłość, która zasłonięta jest przez brudne obłoki – chce zobaczyć światło rozcinające te obłoki, chce zobaczyć, co jest zapisane w księdze zwanej sybilińską (symbol zapisanych przyszłych dziejów świata – przeświadczenie, że wszystko, co dotyczy człowieka, jest już zapisane)
Chodzi mu o przyszłość swoją i Polaków – chce odczytać dzieje narodu, może dać mu dzięki temu jakąś nadzieję.
Przyszłe fakty, wydarzenia – przyjmują formę drobnych ptaszków; gdy widzą Konrada-orła, uciekają przyszłość nie chce objawić się Konradowi; chowa się przed nim
Kruk – pojawia się na niebie i przysłania wszystko, plącze Konradowi myśli
- zmaterializowana pycha Konrada, który jest tak przekonany o swojej wyjątkowości, o tym, że jest lepszy od proroków i że zobaczy przyszłość, że jest wręcz zaślepiony pychą
- w baśniach – kruk był towarzyszem czarownic, zwiastuje nieszczęście
- strażnik tajemnicy, wysłany przez jakieś siły, by bronić jakiejś tajemnicy – nie dopuszczać do niej niepowołanego
Mała improwizacja kończy się dla Konrada klęską. Okazuje się, że nie jest lepszy od proroków, że nie jest ani wybrany ani naznaczony – nie może zobaczyć przyszłości.
Motyw przemiany człowieka w ptaka
- szamani indiańscy (rdzennie Amerykanie), szamani azjatyccy – wszyscy to praktykowali
- szaman wprowadza się w odmienny stan świadomości, ma wizje związane np. z Plemieniem
- Pieśń wampiryczna była takim wprowadzeniem w odmienny stan świadomości, prowadzący do małej improwizacji, która właśnie miała okazać jakieś wizje związane tudzież z narodem Polskim
Wielka improwizacja
Część 1 – patronem jest Orfeusz (część orfejska)
- Konrad skupia się na sobie
- wielka apoteoza twórczości romantycznej
- orfejska wizja twórczości (artysta, który ma moc wpływania swoją sztuką na rzeczywistość)
- poeta orfejski
Na początku Konrad jest poetą, wciela się w rolę poety i mówi z perspektywy „bycia poetą”. Mówi o sobie, że jest mistrzem, uważa się za poetę genialnego, wybitnego (nie przyjmuje pozy fałszywej skromności, jest szczery w swoich przekonaniach).
„Samotność – cóż po ludziach, czym śpiewak dla ludu?”
- dumna deklaracja kogoś niezwykłego, artysty, któremu ludzie są niepotrzebni; nie jest poetą dla ludzi (objaw skrajnego indywidualizmu)
- samotność geniusza
- ludzie nie są mu potrzebni, bo nie rozumieją poezji poety – jest ona zbyt genialna, zbyt skomplikowana
* rozważa kwestie języka – poeta uważa, że język jest zbyt ubogi, żeby przekazać sens słów Konrada; żeby wyrazić głębokie wnętrze Konrada; jednocześnie też, pomimo że ten język jest tak ubogi i prosty – wciąż jest niezrozumiały dla zwykłych ludzi
„gwiazda za granicą świata”
- poezja Konrada jest spoza tego świata
- jest transcendentna – jak Bóg; można próbować ją zobrazować, zobaczyć, ale człowiek jej nie pojmie (pycha i megalomania artysty)
„Ja mistrz! Ja mistrz, wyciągam dłonie!”
- poeta przedstawia siebie jako muzyka, kompozytora, który gra, komponuje, tworzy
- gra na gwiazdach – kosmosie, który jest dla niego instrumentem do wydobywania dźwięków
Mega Antropos
- żeby sięgnąć gwiazd, trzeba było się powiększyć
- od tej megalomanii – powiększył się do granic kosmosu, stał się wielki jak Wszechświat
- stał się więc Mega Antroposem – z gr. Człowiekiem Kosmicznym; Adamem Kosmicznym
„Odjąłem ręce, wzniosłem nad świata krawędzie” – obejmuje cały świat
- jest stwórcą; za pomocą myśli i słów tworzy gwiazdy – robi to samo, co Bóg w Księdze Stworzenia materializacja słów (gwiazdy jako słowa), porównuje się do Boga
„Cóż Ty większego mogłeś zrobić, Boże?”
- Konrad porównuje się do Boga i czuje się równy Bogu – musi być równy Bogu – to jest mu potrzebne
„Depcę was, wszyscy poeci”
- wielka, ostateczna pycha, megalomania
- jest wielki, równy Bogu
- walka wewnętrzna między dobrem a złem
Część 2 – patronem jest Prometeusz (część prometejska)
- celem Konrada jest doprowadzenie do konfrontacji z Bogiem jak równy z równym (dlatego właśnie musiał się tak powiększyć, udowodnić Bogu, że jest mu równy)
- jest to konfrontacja słonia ze słoniem (a nie myszki ze słoniem lol xd)
- ta chwila konfrontacji ma ujawnić, czy rzeczywiście Konrad jest najpotężniejszym z ludzi, czy jest nikim lub czy jest to jedynie wytwór wyobraźni
- żeby stać się podobnym do Boga, Konrad musi porzucić ciało, musi dotrzeć tam, gdzie nie ma materii – dostanie się do Boga jest możliwe tylko za pomocą ducha (drogi duchowej)
Co jest celem Konrada, po co chce się dostać do Boga?
- Konrad chce sprawdzić, czy Bóg ma uczucia, czy słusznie nazywa się Go miłością
- Konrad ma wątpliwości, nie wie dlaczego Bóg pozwala na zło, które dzieje się na świecie, dlaczego pozwala cierpieć narodowi polskiemu, cierpieć młodzieży
- Konrad dochodzi więc do wniosku, że Bóg nie jest miłością, lecz jedynie mądrością – skoro miłość jest gorąca, to mądrość jest zimna (mądrość ogranicza Boga, ponieważ jest ona ograniczona, a miłość nieskończona) – Bóg nie ma w sobie nieograniczonej miłości, bo pozwala na cierpienie
- Bóg jest zatem ograniczony!
- Konrad twierdzi, że w odróżnieniu od Boga ma w sobie miłość – miłość nie tylko do jednego człowieka, lecz do wszystkich!
Miłość do jednej osoby jest ograniczeniem
Miłość Konrada to miłość totalna – do przyjaciela, rodziny, narodu
- właśnie w tym jest lepszy od Boga
- Konrad ma w sobie miłość, a miłość pragnie dobra
- miłość ta chce podźwignąć naród po upadku z zaborów
- Konrad chce, żeby naród był szczęśliwy, podziwiany na świecie
„Nazywam się milijon, bo za milijony cierpię katusze!”
- poza nieskończenie wielką miłością Konrad jest też człowiekiem, który bierze na siebie cierpienia narodu – jest to postawa prometejska
- Konrad jest romantycznym Prometeuszem, który buntuje się przeciwko sile wyższej, przyjmuje ofiarę w postaci cierpienia za innych
Konrad a Bóg
- Konrad w swych postanowieniach jest lepszy od Boga, ale ma jednak świadomość, że w porównaniu do Boga nie ma żadnej władzy
- Konrad ma bowiem władzę nad przyrodzeniem (całym światem naturalnym – rządzi ptakami, kometami); ale nie ma władzy nad małym, nikłym człowiekiem, nie potrafi rządzić ludźmi
„Daj mi rząd dusz”
- Konrad chce posiąść tajemnicą rządzenia duszami
- chce rządzić nimi po to, żeby ich uszczęśliwić
- władza Konrada ma polegać na posłuszeństwie – jeśli ludzie będą posłuszni – będą szczęśliwi; a jeśli się zbuntują – przepadną
- chce mieć władzę absolutną nad ludźmi, chce pozbawić ich własnej woli
- jest to władza tyrańska – wydaje mu się, że właśnie taką władzę ma Bóg
Paradoks poglądów Konrada:
- jednocześnie mówiąc o wyzwoleniu, chce zniewalać
- w tej swojej pysze i zarozumiałości zaczyna przypominać Szatana, czyli zaczyna ujawniać się trzecia postawa
Część 3 – patronem jest szatan (postawa szatańska)
Bóg nie odpowiada Konradowi, cały czasy milczy. Konrad uważa, że Bóg swoim milczeniem ignoruje go i poniża. Czuje się niemal obrażony na Boga i przez Boga – bo ten traktuje go jak pętaka. Być może milczenie Boga bierze się z tego, że tak naprawdę w tym monologu Bóg jest nieobecny…?
Wokół Konrada pojawiają się złe moce; wyczuły krew, padlinę – złe siły pragną, by Konrad powiększył swoją siłę, by bluźnił Bogu (tak, by Bóg zareagował w końcu na bluźnierstwa), namawiają go do tego, wzmacniają pragnienie owego bluźnierstwa
„Krzyknę, że ty nie ojcem świata, ale carem!”
- Konrad chce nazwać Boga carem – jest to najstraszliwsza obraza w czasie zaborów
- wyprzedza Konrada diabeł, który wypowiada słowo „car”
- Konrad upada, jest całkowicie pozbawiony sił, mdleje, a nad jego ciałem kłócą się diabły
Wielka improwizacja jest pełna patosu, pełna wysokich emocji; natomiast scena z diabłami jest wręcz komiczna. Diabły są dosadne i dość prymitywne („pomogłeś mu wyrzygnąć ostatnie słowo”).
Anioły mówią, że modlą się za Konrada… - i poniżej nawiązanie do tego, wytłumaczenie.
SCENA IV – Sen Ewy itp.
Miejsce akcji – Lwów (dworek pod Lwowem)
Czas akcji – wieczór
Zarys akcji – Ewa modli się przed snem przed obrazem Matki Boskiej; modli się za młodych ludzi wziętych do więzienia z rozkazu cara, modli się za ojczyznę, a także osobiście modli się za Konrada, za poetę (i dlatego właśnie wtedy Anioły mówiły, że modlą się za Konrada – przemawiały jakby jej słowami).
Sen Ewy
Miejsce akcji – Lwów (dworek pod Lwowem)
Czas akcji – wieczór
Zarys akcji – Ewa modli się przed snem przed obrazem Matki Boskiej; modli się za młodych ludzi wziętych do więzienia z rozkazu cara, modli się za ojczyznę, a także osobiście modli się za Konrada, za poetę (i dlatego właśnie wtedy Anioły mówiły, że modlą się za Konrada – przemawiały jakby jej słowami).
Sen Ewy
- W odróżnieniu od wcześniejszych scen, jest ona pełna radości, piękna i lekkości. Ewa we śnie czuje się jak w niebie. Sen jest pełen religijnej wzniosłości.
- Chór aniołów śpiewa piosenkę o braciszku małym Jezusku
- Matka Boska bierze we śnie wianek z kwiatów, który wcześniej uplotła Ewa i podaje go Jezusowi, a ten rozrzuca kwiaty na Ewę
Wianek – symbol dziewictwa, niewinności („utracić wianek” – utracić dziewictwo)
Ewa, przekazując wianek Jezusowi, staje się jego ulubienicą – mistyczne zaślubiny Ewy z Jezusem (każda zakonnica zaślubiona jest z Jezusem; jest jego żoną)
Ewa bierze do ręki różę, która mówi do niej „Weź mnie na serce” – co oznacza miłość i oddanie; jest to również odwołanie do syna marnotrawnego. Różą jest Konrad, a Ewa mu wybacza – akt przebaczenia w imieniu Jezusa.
Konrad jest tutaj cichy i pokorny – a pokora jest najważniejszą cnotą dla Boga.
Scena przebaczenia Konradowi – a zesłanie na Sybir – pokutą.
Ewa jest personifikacją Polski, ojczyzny. Pasuje to do koncepcji mesjanizmu – Bóg wybrał Polskę (naród wybrany) czyli Ewę (jej zaślubiny z Bogiem we śnie). Ewa natomiast przebacza Konradowi grzech, jego dyktatorskie zapędy wobec Polski.
Scena IX – Noc Dziadów
Powrót do końcówki II części Dziadów.
Guślarz obserwuje kibitki jadące na Wschód. W jednej z nich widać Konrada. Ma on ranę na piersi – tak jak widmo z II części Dziadów. Nie jest to już jednak rana miłosna, tylko rana patrioty. Konrad ma jeszcze jedną ranę, którą sam sobie zadał i z której nie może się uleczyć. Jest to znamię, piętno bluźniercy, znamię samobójcy (być może Konrad próbował się zabić). O tym, co zrobił, będzie pamiętać do końca życia, a wyjazd do Rosji będzie jego pokutą.
Widzenie księdza Piotra
W widzeniu księdza Piotra mamy dużo odwołań do Biblii, Nowego Testamentu (dużo symboliki biblijnej):
- głównie motyw pasyjny (męki Jezusa)
- porównał cara do Heroda – rzeź niewiniątek (znowu udziecinnienie młodzieży polskiej wywożonej na Sybir)
Droga krzyżowa
- Obraz wozów (kibitek) pędzonych na Północ, na Sybir – porównanie do drogi krzyżowej Chrystusa. Są one długie, białe – bo zaśnieżone, czyli czyste i niewinne (dotyczy to ofiar). Biel jest też symbolem śmierci. Droga kończy się natomiast więzieniem (żelazną bramą) lub kopalnią (jamami pod skałą). Rozpacz i bezsilność księdza wobec tej wizji.
- Szuka pomocy u Boga – sytuacja podobno jak u Konrada – obaj zwracają się do Boga o pomoc, ale Konrad chciał sam dać sobie radę, a ksiądz chce zawierzyć to Bogu, jest pokorny
Wskrzesiciel narodu
- Z rzezi niewiniątek zafundowanej przez cara uratowało się jedno dziecko – gdy urośnie, będzie wskrzesicielem narodu – jego imię będzie czterdzieści i cztery
Pojmanie i sąd przed Piłatem + ukrzyżowanie i śmierć na Krzyżu
- Chrystus zastąpiony personifikacją (postacią) narodu polskiego
- Naród Polski – Chrystus; Piłat – Gal (czyli Francja) – ma ona sądzić w sprawach narodu, ale umywa od tego ręce;
- tak jak Piłat mówił „Ecce homo” – oto człowiek, tak Gal mówi „Oto naród…!”
Motłochem domagającym się śmierci narodu polskiego są tyrani, królowie Europy, w których interesie jest, by naród polski znikł z mapy
Oprawcy Narodu Polskiego (Żołdacy) – tradycja biblijna nie mówi o imionach oprawców. Tutaj natomiast są one przedstawione:
- Rakus (Austria)
- Borus (Prusak)
- Moskal (Rosja)
Są to trzej zaborcy Narodu Polskiego; najokrutniejszym jest Moskal (ale jednak tylko on ostatecznie się poprawi i Bóg przebaczy Rosji).
Naród Polski przybity do krzyża zbudowanego z trzech ludów zaborczych
- pod krzyżem stoi upersonifikowana wolność – czyli stabat mater dolorosa, matka opłakująca śmierć Narodu Polskiego (Polacy to dzieci wolności)
Naród Polski umiera na krzyżu z przeświadczeniem, że Bóg go opuścił; „Panie, Panie, za coś mię opuścił…”
Zmartwychwstanie
(Didaskalia mówią o poranku po Zmartwychwstaniu Narodu Polskiego, Anioły śpiewają o tym zajściu.)
Naród Polski zmartwychwstaje pod postacią olbrzyma – odziany jest w biała szatę, na dłoniach ma ślady po gwoździach (rany Chrystusowe)
Trzy oblicza – zamiast zwykłej twarzy, trzy czoła i trzy źrenice
Zmartwychwstały obiekt w postaci olbrzyma nazwany jest Czterdzieści Cztery
- jest namiestnikiem Boga na Ziemi
- namiestnikiem wolności
- wypełnia władzę w imieniu Boga
- od teraz Naród Polski będzie rządził światem ludzkim, widzialnym w imieniu Boga
- Bóg upodobał sobie Naród Polski
- Naród Polski – lud ludów, lub wybrany ponad innymi ludami
Rządy Narodu Polskiego:
- bez korony, ponieważ w Dziadach korona źle się kojarzy
- ponieważ będzie rządził bez korony, to będą to rządy sprawiedliwe, dobre i demokratyczne
- ma pod stopą trzech zaborców – symbol zwycięstwa nad zaborcami
(Wizja księdza Piotra zaczyna się smutno, pesymistycznie. Ale kończy się optymistycznie, apoteozą Narodu Polskiego.)
Symbolika
- biała szata olbrzyma – całun, w który owijano zmarłego; biała – śmierć, czystość, niewinność, Zmartwychwstanie
- trzy oblicza olbrzyma – odwołanie do XVIII-wiecznego filozofa Franka i kultury żydowskiej; a także symbol trynitarzy – czyli Trójcy Świętej
- biel – coś nowego, początek
- szata spada i owija glob ziemski – świat zostaje oczyszczony z grzechu, odrodzenie świata
- nad głową ma baldachim – baldachim symbolizuje wielkość władcy
- ma księgę tajemniczą – „Liber Mundi” – księgę świata, która posiada od początku do końca zapisana historię świata, wszystkie zdarzenia
- cyfra 4: strony świata, wiatry, pory roku, żywioły, wieki ludzkości (złoty, srebrny, brązowy, żelazny), okresy w życiu człowieka (dzieciństwo, młodość, dojrzałość, starość)
- liczba 40: dni Chrystusa na pustyni; lat wędrówki narodu wybranego z Egiptu; potop; tyle dni przygotowujemy się do Wielkanocy; godzin Chrystus był martwy = czas okuty i oczekiwania na to, co nowe; 40 dzień jest dniem początku, ale wcześniej człowiek musi przejść przez okres pokuty i umartwienia
- liczba 44: symbol odrodzenia się świata i człowieka przez pokutę, cierpienie, zmartwychwstanie i śmierć
Wraz ze Zmartwychwstaniem rozpocznie się nowa era, era bez przemocy, a światem będzie rządzić Naród Wybrany – Polska.
Widzenie księdza Piotra – wyrasta z niego romantyczny, mickiewiczowski mesjanizm.
Mesjanizm romantyczny
Geneza
- wyrasta z klęski, z poczucia bezsiły i bezradności
- wyrasta z okresu upadku i zaborów
- widzenie księdza Piotra – wyrasta z klęski powstania listopadowego
b) mesjasz – z hebrajskiego „ zbawiciel”
- tym mesjaszem jest Naród Polski
- jest wybrany przez Boga, który uważał, że Izrael i Polska to narody bliźniacze, które powinny się wspierać (wg Mickiewicza)
c) Misja Narodu Polskiego
- musi swoje życie złożyć w ofierze dla dobra innych narodów
- Naród Polski – ofiarnik
- ale męka i cierpienie Narodu Polskiego mają moc zbawczą
- Zmartwychwstanie Narodu Polskiego rozpocznie nową erę w dziejach świata i ludzkości
- męka ta będzie wynagrodzona – Naród Polski będzie rządzić całym światem
- Polska jest Chrystusem (Zbawicielem, obrońcą i mesjaszem) narodów
Mesjanizm ten wyrasta z przekonania, że trzeba oddać się Bogu – jest to bierna postawa; Naród Polski oddaje się Bogu
Mesjanizm w Dziadach wyrasta z manichejskiej (dualistycznej) wizji świata
- istnieją dwie siły: Bóg (dobro, duchowość) oraz Demiurg (zło, doczesność i materialność)
- historia świata i ludzkości jest ciągła wojną między tymi dwoma siłami; wciąż ściera się ze sobą to, co duchowe z tym, co materialne, Bóg z Demiurgiem, dobro ze złem
- obie siły posługują się swoimi pomocnikami, narodami wybranymi
(Demiurg: Rosja, Niemcy, Austria)
(Bóg: Izrael, Polska)
Widzenie księdza Piotra mówi o ostatecznej wygranej dobra – dzięki Polsce.
Mesjanizm sarmacki a romantyczny
Sarmacki – wyrasta z poczucia siły i mocy, z przekonania, że Naród szlachecki ma obowiązek obronić Europę; z megalomanii i pychy
Romantyczny – wyrasta z okresu upadku, zaborów, z poczucia bezsiły, klęski, bezradności
Przypowieść o Diable, „Bajka Góreckiego”
Księga Rodzaju
Bóg rozsypał ziarno (dar od Boga), Diabeł nie chciał, by ziarno dostało się w ręce ludzkie, więc zakopał je, by człowiek go nie znalazł; przybił je kopytem i cieszył się, że człowiek nie znajdzie ziarna, a tu się okazało, ze na wiosnę z tego zakopanego (zasadzonego) ziarna wyrosło drzewo
Bóg chce dać Narodowi Polskiemu dar wolności, ale Naród tego nie rozumie; natomiast Diabeł korzysta z tego, poprzez zabory – tak jakby zakopuje to ziarno, tę wolność, ten dar; Polacy są jednak nieświadomi, że to ziarno i tak przyniesie plony
- Trafić do więzienia – być jak ziarno, które trafiło do ziemi, tak jakby cesarz zakopał to ziarno – młodzież Polska jest więc ziarnem, które zły chce zniszczeć
- żeby ziarno wydało plon, musi najpierw umrzeć – zakopane w ziemi (to śmierć); na wiosnę natomiast wyrośnie z niego nowe życie = taki jest właśnie cykl życia i śmierci, taki jest porządek rzeczy
- tak więc śmierć młodzieży polskiej nie jest daremną ofiarą, ponieważ życie rodzi się właśnie ze śmierci
istota mesjanizmu przez śmierć do życia nowego, odrodzenia
(Mesjanizm romantyczny wytworzył pewne fantazmaty – czyli mity, np. o czystej Polsce – które stały się wyobrażeniem, hasłem, symbolem, które istnieją do dzisiaj np. mistyczne starcia Polski ze złem, czyli Rosją o np. Smoleńsk)
Obraz społeczeństwa polskiego w „Dziadach” (Salon warszawski)
Towarzystwo stolikowe
- starzy
- urzędnicy, generałowie, oficerowie sztabu – ale w wojsku rosyjskim
- Polacy
- literaci i eleganccy
- Mickiewicz traktuje ludzi z ironią i dystansem – powtarza słowo „wielcy”, ale mówi to ironicznie, prześmiewczo
- mówią po francusku, robią karierę w Rosji, interesują się literaturą, ale obcą – kosmopolicy; uważają, że literatura polska nie powinna pisać o wojnie – elita, która nie chce literatury realistycznej
- jeden z literatów mówi o tym, że Polacy lubią pisać sielanki, że są z natury mili, dobrotliwi, a literatura ma być przyjemna (brak znajomości polskiej literatury, Polaków, ograniczenie)
- nie chcą rozmawiać na temat kontrowersyjnie, nie chcą mówić o Polsce i wojnie; boją się tych tematów, utraty swoich „stołków” – konformiści i tchórze;
- zdrajcy
Towarzystwo przy drzwiach
- mówią po polsku
- Piotr Wysocki (postać historyczna – poprowadził podchorążych na Belweder – początek powstania listopadowego)
- wrażliwi, radykalni, odważni
- uważają, że literatura powinna odejmować tematy realistyczne (np. że historia Cichowskiego byłaby świetna, że to idealny temat na literaturę)
- niektórzy nawet chcą śmierci dla elity
Motyw lawy
„Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi, plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.”
- nasz naród jest dwoisty, dualny, podzielony, rozdarty
- elita – martwa, plugawa
- to, co w głębi – pełnia życia i energii
- wybuch wulkanu – powstanie, bunt
Bal u Senatora
- podział gości: na ludzi po prawej (dobro) i po lewej stronie (zło)
- Doktor – pomocnik Nowosilcowa, ojczym Słowackiego, największy zdrajca, najmroczniejsza postać – zabity przez piorun z nieba – znak kary boskiej
(Piorun przyciągnęły srebrne pieniądze – ruble – judaszowe srebrniki – Doktor jako Judasz, największy zdrajca, który sprzedał Polaków za pieniądze moskiewskie)
Obraz Rosjan
Nowosilcow
Chciał zlikwidować narodowość polską; skupił się więc na dzieciach i młodzieży, aby nie dać szansy i nadziei na młode pokolenia. Więził młodzież – kiedy jeszcze myślał, że tajne Towarzystwa istnieją. Sądzona tę młodzież na trybunałach wojennych pod jego wpływem. Uwięzieni nie mogli się bronić. Nowosilcow też likwidował szkoły.
- działania nacechowane okrucieństwem
- Nowosilcow manipuluje (prowokacja polityczna) – chce w ten sposób wykazać się przed carem
- młodzi ludzie trafiają do więzienia bez żadnej winy
- Nowosilcow jest bezwzględnym cynikiem; prawo i prawda nie mają dla niego żadnego znaczenia
- karierowicz – po trupach do celu
- ciągle potrzebuje pieniędzy, hazardzista
- mały, żałosny, niebezpieczny człowieczek pozbawiony wszelkich zasad
- udaje przed Rollisonową wzruszenie, obiecuje pomóc, choć wie, że jej syn już nie żyje
Sen Senatora, Nowosilcowa
Składa się z dwóch części
Część pierwsza
Senator robi karierę na dworze carskim; dostaje order, 100 tysięcy rubli i tytuł książęcy – czyli swoje marzenie. Chce, żeby wszyscy go podziwiali i zazdrościli mu. Spotkanie z carem jest dla niego niczym raj, Senator wręcz umiera z rozkoszy.
Część druga
Car krzywo patrzy na Senatora. Marszczy brwi – co jest wręcz katastrofą! Senator jest przerażony – tym razem umiera z przerażenia.
Ci, którzy w części pierwszej podziwiali go i zazdrościli mu, teraz odwracają się od niego, śmieją się. Damy mają ogony grzechotnika (symbol niebezpieczeństwa, podstępu).
Jest to męczący i straszny sen. Tak torturują duszę Senatora diabły .
Car pokazany jest tutaj jako jedyny Bóg, najwyższy, ma wielką władzę nad Rosjanami. Car może wszystko, domaga się posłuszeństwa. Jedno skinienie brwi = katastrofy ludzkie.
Cechy dramatu romantycznego na podstawie „Dziadów”
Inspirowany, wzorowany na Szekspirze (wyrasta z jego twórczości)
Pisany tak, by go czytać, a nie wystawiać w teatrze,
Odrzucenie zasady trzech jedności.
Gatunek synkretyczny – łączy epikę (opowieść o Cichowskim, przypowieść o diable i ziarnie), lirykę (wiersz) i dramat (didaskalia, podział na role).
Łączy przeciwieństwa – tragedia (martyrologia młodzieży polskiej) i komedia (scena pod koniec wielkiej improwizacji – diabły), patos (wielka improwizacja) i humor (ponownie diabły??), poetyckość (improwizacje) i wulgarność (znowu diabły xd).
Łączenie scen kameralnych ze scenami zbiorowymi.
Łączenie scen realistycznych z fantastycznymi.
Bohater tegoż dramatu jest dynamiczny, zmieniający się (metamorfoza GustawaKonrada)
Elementy oniryczne (fantastyczno-senne)
Dramat jest otwarty – niektóre wątki nie ulegają rozwiązaniu.