SZTUKA GOTYCKA

Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych, który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (region Ile-de-France) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.

Nazwa "gotyk", "gotycki" została użyta po raz pierwszy w połowie XV wieku przez L.B. Albertiego. Było to pejoratywne określenie opisujące wytwory kultury uważanej za prymitywną i barbarzyńską. Dla ludności italskiej gotyckie formy architektoniczne były równie obce i niezrozumiałe, jak poprzedzający go romanizm. Zatem architektura i styl gotycki nie mają żadnego historycznego związku z plemieniem Gotów.

W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Lekkości dodawały sterczyny - wieńczące wieżyczki. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na planie wydłużonym, o przekroju bazylikowym lub hali. Budowla gotycka staje się zwarta, jej wnętrze staje się jednością.

ARCHITEKRURA

Opactwo Saint Denis (położone na północ od Paryża) 1140 -> przebudowa prezbiterium kościoła opackiego, po raz pierwszy użyto połączenia 3 elementów architektonicznych:

1. Sklepienie żebrowe

2. Wieża sił na zewnątrz budynku

3. Ostry łuk nad łukiem romańskim; okno staje się coraz bardziej strzeliste; okna wypełnione witrażami, które przepuszczają przefiltrowane światło, co z czasem stało się symbolem kościoła gotyckiego

SKLEPIENIA

Rozwój myśli konstrukcyjnej przyniósł w efekcie odciążenie pól sklepiennych między żebrami ścian oraz między przyporami, co z kolei pozwoliło na zmniejszenie grubości murów oraz powiększenie otworów okiennych. Ostatnie z wymienionych osiągnięć sprawiało, że nawy kościołów gotyckich stały się mniej mroczne od ich odpowiedników romańskich.

rodzaje sklepień - (widoki i rzuty w poziomie):

a) krzyżowo-żebrowe,

b) gwiaździste (od kż),

c) kryształowe,

d) sieciowe (od kż),

*sklepienie palmowe - zbudowane na łękach promieniście rozcho-dzących się z punktów podparcia - jednej lub kilku kolumn wewnątrz pomieszczenia

Maswerk -> ornament architektoniczny, złożony z motywów geometrycznych do rozczłonkowania okien, wimperg itd.; wykonane z tego samego budulca, co budynek (cegła, kamień); przykłady ornamentu: od trójliścia do wielolistnego kwiata, rybi pęcherz czy płomienie.

Gotyk:

- północny (niemiecki): kościoły krzyżackie ceglane, budowane w typie halowym (tj. wszystkie nawy są na jednej wysokości)

- francuski: forma bazylikalna kościoła, najczęściej używano kamienia

Kaplica -> konstrukcja ścian zredukowana do minimum; wnętrze osłonięte jest strzelistymi oknami-witrażami; przykład: Sante Chapelle przy Saint Denis w Paryżu.

BUDOWNICTWO ŚWIECKIE

Rozbudowa miast i siedzib władców to przede wszystkim doskonalenie ich funkcji obronnych, które musiały zabezpieczyć ich mieszkańców przed coraz to doskonalszymi technikami oblężniczymi (np. Malbork). Potężne mury obronne z dodatkami min.: fosa, most zwodzony, barbakany (np. Kraków). Coraz większe znaczenie w zabudowie miast mają ratusze (np. Toruń), siedziby władzy miejskiej, oraz kamienice na użytek mieszkalny. Zachwyt gotykiem -> prace konserwatorskie miały na celu aż przesadne ulepszanie budynków itp. na wzór gotyku.

RZEŹBA

Rzeźba gotycka miała charakter religijny o skomplikowanym programie ikonograficznym w układach typologicznych ze Starego i Nowego Testamentu. Jej ewolucja przebiegała od idealizmu poprzez realizm do dużej ekspresji. Początkowo była silnie związana z architekturą i skoncentrowana na portalach-głowicach, stopniowo nabierała samodzielności. Wprowadzono postać ludzką wielkości naturalnej przy filarach oraz do rzeźby nagrobnej. Najpopularniejsze tematy realizowane były zarówno w kamieniu, jak i polichromowanym drewnie. Stanowiły je: Pietà, krucyfiks, Madonna z Dzieciątkiem na ręku, Chrystus Bolesny.

MALARSTWO
schematy ikonograficzne z żywota Chrystusa i NMP

- umowne formy, język daleki od naśladowania rzeczywistości, mało indywidualności, ma wywyższać Boga, ma być nie z tego świata, symbolika biblijna, złote tło jako dowód, że scena dzieje się w innym wymiarze, jest podniosła („Zwiastowanie” Simone Martini)

- gotyk ewoluował ze skromnych form do bardziej finezyjnych

Malarstwo tablicowe –> ruchome obrazy, można je przenosić, podobrazie zrobione z drewna

Liczne freski na ścianach wewnątrz kościołów; trwałość powierzchni freski dzięki użyciu mokrego tynku jako podkładu

Znaczenie malarstwa: dydaktyczne i propagandowe -> chodzi o przybliżenie pospólstwu zasad religii, tzw. biblia dla ubogich

Przełom w malarstwie włoskim na przykładzie obrazu Giotta (ojciec malarstwa nowożytnego) „Capella Della Arene” (1303-1305)

- dwa cykle obrazów, fresków w kaplicach w Padwie (żywot Marii i Jezusa) i Asyżu (żywot św. Franciszka)

- „Opłakiwanie” -> sceny tworzy się na tle realnej scenerii; próba zindywidualizowania postaci poprzez masywność, bardzie ekspresywnie przedstawione

malarstwo niderlandzkie dzieli się na holenderskie i flamandzkie.

Największe znaczenie miało jednak malarstwo flamandzkie torujące drogę ku nowożytnemu realizmowi, stanowiące połączenie świata biblijnego z realiami współczesnymi o głębokich treściach religijnych i symbolicznych.

Przedstawicielem malarstwa niderlandzkiego (holenderskiego) był Rogier van der Weyden, autor „Zdjęcie z krzyża” (1430-1435); opis obrazu:

- pietyzm, dbałość o detale

- inne techniki malarskie, tj. farby, niż u Włochów; tam używano tempery jajecznej, tutaj farb olejnych

- symbolika: pojawienie się czaszki Adama – Chrystus pokonał śmierć, którą sprowadzili pierwsi ludzie, również odnowienie przymierza człowieka z Bogiem.

<- plan bazyliki w Saint Denis

Barbakan w Krakowie

Katedra Notre-Dame rzeźby środkowego Tympanonu katedry w Chartres