LEKI STOSOWANE W ZAKAŻENIACH PIERWOTNIAKAMI

Zakażenia pierwotniakami

Pierwotniaki wywołują liczne choroby, które, jeśli nie są leczone, stanowią zagrożenie ze względu na możliwość szerzenia się epidemicznego. Dotyczy to przede wszystkim chorób tropikalnych, a wśród nich zimnicy (malarii) i pełzakowicy, które w Polsce nie występują, ale mogą być zawlekane przez osoby przybywające z terenów, gdzie te choroby występują endemicznie lub epidemicznie. Spośród chorób wywołanych przez pierwotniaki, w Polsce najczęściej spotyka się rzęsistkowicę.

Malaria

Liczba przypadków zimnicy przywlekanej do Europy i USA - 10000 rocznie.

W Polsce w latach 2000 -2003 zarejestrowano 95 przypadków zimnicy , przyczym śmiertelność z powodu tej choroby jest w naszym kraju kilkukrotnie wyższa niż w krajach Europy Zachodniej.

Według WHO większość zachorowań wśród podróżujących wiąże się z niewłaściwą chemioprofilaktyką przeciwzimniczą lub jej brakiem.

Badania obejmujące podróżujących do rejonów występowania malarii z krajów Europy Zachodniej i USA wykazały , że odpowiednią chemioprofilaktykę przeciwzimniczą stosuje od 59% do 71% osób.

Obserwacje własne pokazały ,iż wśród pacjentów Kliniki Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych , hospitalizowanych w 2004 roku po powrocie z rejonów występowania zimnicy, 36%osób stosowało profilaktycznie leki przeciwmalaryczne.

Leki stosowane w zimnicy (malarii)

Chinina i chinidyna są alkaloidami w korze drzewa Cinchona . Wykazują najszybsze działanie na zarodźce malarii, działające wyłącznie na fazę krwinkową (rozwój schizontów) wszystkich gatunków zarodźca oraz na bakterie, głównie pneumokoki.

Wywierają słabe działanie ogólne: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, znieczulające.

Wskazania: ciężkie postacie zimnicy wywołane przez Plasmodium falciparumi przypadki zimnicy oporne na inne leki.

Działania niepożądane: zaburzenia słuchu, objawy skórne. Po podaniu dożylnym mogą wystąpić: zapalenie żył, hipoglikemia, obniżenie ciśnienia krwi, zapaść sercowo-naczyniowa. Długotrwałe podawanie prowadzi do objawów zatrucia określanego mianem cinchonizmu.

Meflochina wykazuje działanie tylko na fazę krwinkową wszystkich gatunków zarodźca zimnicy. Jest skuteczna w zwalczaniu opornych na inne leki zakażeń wywołanych przez Plasmodium falciparum.

Na ogół jest dobrze tolerowana. Występujące po jej stosowaniu objawy uboczne ze strony przewodu pokarmowego i o.u.n. (bóle głowy, niezborność ruchów i czynności poznawczych) mają łagodny i przejściowy charakter. Bardzo rzadko dochodzi do ciężkich zaburzeń ośrodkowych w postaci dezorientacji, drgawek, encefalopatii.

Chlorochina działa na fazę krwinkową Plasmodium i jest lekiem z wyboru w leczeniu zimnicy wywołanej przez P.vivax , P.ovale i P.malariaeoraz nieoporne P.falciparum. Poza zarodźcami działa także na pełzaki czerwonki.

Wykazuje również silne działanie przeciwzapalne, wykorzystywane w leczeniu tocznia rumieniowatego i reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS).

Jest mniej toksyczna od chininy i przy stosowaniu zalecanych dawek objawy niepożądane występują rzadko i mają łagodny przebieg. W czasie długotrwałego przyjmowania dużych dawek mogą wystąpić zaburzenia wzroku i słuchu, wypadanie lub wybielenie włosów, hipotensja, nadwrażliwość na światło.

Preparat: Arechin(tabletki)

Hydroksychlorochina jest wskazana w leczeniu ostrych napadów zimnicy wywołanej przez P.vivax, P. malariaei P. ovaleoraz wrażliwe szczepy P.falciparum. Wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne, co znalazło zastosowanie w leczeniu RZS i kolagenoz.

Przeciwwskazania: choroby siatkówki (zwykle uszkadza siatkówkę w nieodwracalny, a uszkodzenie może wystąpić nawet w kilka lat po leczeniu), choroby krwi i układu krwiotwórczego, miastenia gravis(po jej podaniu mogą wystąpić niedowłady mięśni z ich zanikami).

Primachina niszczy pozakomórkowe postacie zarodźców malarii oraz gametocyty, natomiast nie działa na wolne merozoity znajdujące się we krwi.

Stosowana jest głównie w radykalnym leczeniu i zapobieganiu nawrotom zimnicy wywołanej przez P.vivaxi P.ovale. Zwykle przed leczeniem primachiną podaje się inne leki przeciw zimnicze.

Pirymetamina jest lekiem o silnym działaniu na Toxoplasmagondiii na zarodźce malarii. Dzięki antagonistycznemu działaniu względem kwasu foliowego hamuje syntezę kwasów nukleinowych w komórkach pierwotniaków.

Wskazania: ciężkie postacie toksoplazmozy (wraz ze spiramycyną lub sulfonamidami), napady zimnicy wywołane przez P.falciparum(wraz z innymi lekami przeciw zimniczymi). Podawana jest też profilaktycznie osobom czasowo przebywającym na obszarach o dużym stopniu zagrożenia malarią.

Objawy niepożądane: niedokrwistość megaloblastyczna, leukopenia, trobocytopenia, które można złagodzić przez stosowanie kwasu foliowego.

Preparaty: Daraprim (tabletki) i Pyrimen (tabletki)

Halofantryna jest aktywna wobec form erytocytarnych wszystkich gatunków zarodźców malarii. Stosowana jest głównie jako lek rezerwowy w leczeniu zimnicy wywołanej przez oporne na inne leki szczepy Plasmodium falciparum.

Ze względu na działanie kardiotoksyczne nie powinna być stosowana w ciężkich postaciach malarii wywołanej przez P.falciparum , z powikłaniami sercowymi i mózgowymi.

Jako lek przeciwmalaryczny stosowany jest także proguanil. Związek ten jest prolekiem. Stosowany jest często z chlorochiną w celu zapobiegania zakażeniom wywołanym przez P.falciparum lub zakażeniom mieszanym wywołanym przez P.falciparum i P.vivax. Uważany jest za lek bezpieczny i może być stosowany u kobiet w ciąży.

Względnie nowym lekiem przeciw zimniczym jest atowakwon, stosowany łącznie z proguanilemw zakażeniach P.falciparum.

Leki stosowane w zakażeniach świdrowcami (trypanosomozach)

Leki stosowane w leczeniu trypanosomozy afrykańskiej

Leki stosowane w leczeniu trypanosomozy amerykańskiej

Leki stosowane w leczeniu trypanosomozy afrykańskiej

Trypanosomoza afrykańska (śpiączka afrykańska) wywoływana jest przez świdrowce Trypanosoma bruceigambiensei T. bruceirhodesiense, przenoszone przez muchę tse-tse. W leczeniu wczesnego stadium tej choroby stosowana jest suramina z pentamidyną, natomiast w leczeniu stadiów późnych, z objawami ośrodkowymi, podawane są melarsoprol lub eflornityna.

Leki stosowane w leczeniu trypanosomozy amerykańskiej

Trypanosomoza amerykańska (choroba Chagasa) wywołana jest świdrowcem Trypanosoma cruzi, przenoszonym przez pluskwiaki. W leczeniu ostrych stanów tej choroby dużą skuteczność wykazuje nifurtimoks. W fazie badań klinicznych znajduje się spirogermanium.

Leki stosowane w rzęsistkowicy

Rzęsistkowica –zakażenie rzęsistkiem pochwowym Trichomonasvaginalis , wiciowcem przekazywanym przez kontakt płciowy –jest schorzeniem wymagającym równoczesnego leczenia wszystkich zakażonych osób. Obecnie lekami z wyboru są pochodne nitroimidazolu. Z leków o innej budowie chemicznej stosowane są: chlorchinaldol , policresulen, natamycyna ,tenonitrozol.

Pochodne nitroimidazolu (metronidazol, ornidazol, tinidazol, nimorazol) wykazują silne działanie przeciw rzęsistkom, nieco słabsze przeciwko pełzakom czerwonki, lamblii jelitowej i świdrowcom amerykańskim. Ponadto działają przeciwbakteryjnie, głównie na Helicobacterpylorioraz beztlenowce z rodzaju Clostridium.

Działania niepożądane: leki te uważane są za względnie bezpieczne. Mogą powodować zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, bóle głowy. Mogą wywołać ostrą nietolerancję etanolu.

Leki stosowane w lambliozie

Najczęstszym sposobem zakażenia pierwotniakiem Giardia lambliajest picie skażonej wody. Cysty tego pasożyta mogą przetrwać w wodzie do 3 miesięcy.Giardia lamblia oporne są na chlor.Zakażenie częściej występuje u dzieci niż u dorosłych.

W leczeniu lambliozy , choroby inwazyjnej wywołanej przez wiciowca Giardia lamblia, z wyboru stosuje się mepakrynę.

Dobre wyniki leczenia uzyskuje się również stosując związki nitroimidazolowe.

Leki stosowane w leiszmaniozach

Podstawowymi lekami stosowanymi we wszystkich postaciach leiszmaniozy, wywoływanej przez pierwotniak z rodzaju Leishmania, są związki pięciowartościowego antymonu. Lekami zastępczymi są: pentamidyna, amfoterycynaB oraz metronidazol.

Na leiszmaniozę nie ma szczepionki, dlatego jedynym sposobem jej zapobiegania jest unikanie przebywania w rejonach siedlisk muchówek. Nieleczona leiszmanioza powoduje śmierć.

Leki stosowane w pełzakowicy

Pełzakowica (ameboza, czerwonka pełzakowata) wywoływana jest przez Entamoebahistolytica-pełzak czerwonki. Pasożyt ten bytuje w ścianie jelita grubego. Jeśli dostanie się do wątroby to doprowadza w niej do pojawienia się ropni. Forma inwazyjna pełzaka czerwonki jest wydalana z kałem.

Obecnie podstawowe znaczenie w leczeniu pełzakowicy mają pochodne nitroimidazolu. Innymi lekami stosowanymi w bezobjawowej jak i pełnoobjawowej postaci choroby są: pochodne 8-hydroksychinoliny, chinina, emetyna i jej pochodne, diloksanidi paromomycyna.

Pochodne 8-hydroksychinoliny (kliochinol, chlorchinaldol, broksychinolina)działają pełzakobójczo bezpośrednio na pełzaki znajdujące się w świetle przewodu pokarmowego. Oprócz działania przeciwpierwotniakowego wywierają działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Emetyna jest alkaloidem z korzenia wymiotnicy. W leczeniu wszystkich postaci pełzakowicy mogą być one stosowane wówczas, gdy leczenie metronidazolem jest nieskuteczne lub przeciwwskazane. Jest silnie toksyczna, powoduje wiele działań niepożądanych (uszkadza serce, nerki, wątrobę, mięśnie szkieletowe)

Leki stosowane w toksoplazmozie

Toksoplazmozę wywołuje Toxoplasmagondii. Wyróżnić można formę nabyta i wrodzoną tej choroby. W przypadku toksoplazmozy nabytej źródło zakażenia stanowi kot, ponieważ to w jego organizmie pierwotniak ten przechodzi swój cykl rozwojowy. W przypadku toksoplazmozy wrodzonej do zarażenia dochodzi w okresie życia płodowego przez łożysko.

Lekami z wyboru są: pirymetamina w skojarzeniu z sulfadiazyną, lub trimetoprim stosowany wraz z sulfametoksazolem. W przypadku nadwrażliwości na sulfonamidy podaje się pentamidyną, spiramycynę, lub azitromycynę.