NEUROPSYCHOLOGIA – dziedzina teoretyczna i praktyczna zajmująca się badaniem i opisywaniem związków zachodzących między tkanką nerwową a funkcjami poznawczymi; nauka z pogranicza medycyny i psychologii; dziedzina wiedzy zajmująca się poznawaniem związków między czynnością mózgu a zachowaniem się człowieka i funkcjonowaniem psychicznym; dostarcza wiedzy na temat mózgowych mechanizmów złożonych form zachowania (pamięci, mowy) oraz roli jaką w ich regulacji odgrywają poszczególne struktury mózgu; cele: wczesna diagnoza, zrozumienie elementów składowych funkcji psychicznych, doskonalenie terapii;

4 przełomowe koncepcje w neuropsychologii współczenej

• przyjęcie koncepcji „zespołu objawów” (syndromologiczne)

w odróżnieniu od „jednostkowej” koncepcji uszkodzenia mózgu

• przewartościowanie koncepcji funkcji - układu funkcjonalnego

• „podwójna dysocjacja funkcji’ zwiększa pewność orzekania o związku

struktura –funkcja

`„zespół dyskoneksji” dla wyjaśnienia nowych danych;

ROZWOJOWA NEUROPSYCHOLOGIA KLINICZNA – poznanie mózgowych mechanizmów zachowania w odniesieniu do konkretnych form zachowania dziecka w normie i patologii; nie istnieje jednolita neuropsychologia kliniczna; rozwój psychiczny przechodzi przez określone fazy na przestrzeni naszego życia: 1. Niemowlęctwo- 1 rok życia, 2. Okres poniemowlęcy – do 4 roku życia, 3. Dziecięctwo przedszkolne – do 7 roku życia; 4. Dziecięctwo szkolne- do 12 roku życia, 5. Wiek młodzieńczy- dziewczęta 16-20, chłopcy 18-24;

PEDIATRIA I NEUROLOGIA DZIECIĘCA – dział medycyny zajmujący się chorobami dziecięcymi;

NORMA I PATALOGIA W ODNIESIENIU DO ZACHOWANIA CZŁOWIEKA - zaburzenie- określa istnienie klinicznie stwierdzalnych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem i zaburzeniem funkcjonowania indywidualnego; norma – każdy wzór zachowania reprezentatywny dla danej grupy w określonym czasie rozwoju;

OBJAWY I ZESPOŁY NEUROPSYCHOLOGICZNE – zdarzenie lub zmiana stanu organizmu pojawiające się wraz z innym zdarzeniem lub zmianą stanu organizmu i wobec tego traktowane jako wskaźnik umożliwiający przewidywanie tego ostatniego; każde tego rodzaju zdarzenie, które można wykorzystać jako wskaźnik istnienia stanu patologicznego lub zachodzących w nim zmian;

JEDNOSTKI NOZOLOGICZNE – jednostki systematycznego opisu i klasyfikacji chorób; każda jednostka diagnostyczna= nozologiczna zawiera opis kliniczny oraz wskazówki diagnostyczne i diagnozę różnicową; ICD-10 – III cyfra- kategoria diagnostyczna obejmuje jedną lub kilka jednostek nozologicznych;

SYSTEMY DIAGNOSTYCZNE DSM-IV, ICD-10 – dwie równoległe światowe klasyfikacje zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania; kategorie klasyfikacji są kodowane za pomocą trzech znaków; ICD-10: F- rozdział zaburzenia psychiczne, F0- dział zaburzenia i zaburzeń pokrewnych, F00- zaburzenie, F00.0- szczegółowy typ zaburzenia= kategoria diagnostyczna, F00.00- jednostki nozologiczne;

DZIEDZICZENIE – biologiczne przekazywanie potomstwu cech genetycznych przez rodzica; w jakim stopniu zmienność danej cechy w populacji zależy od wyposażenia genetycznego jednostek;

FENOTYP – to co jest rzeczywiste, fizyczne i obserwowalne; manifestowana struktura, funkcja lub zachowanie organizmu; geny+ środowisko;

GENOTYP – genetyczna budowa pojedynczego organizmu, specyficzny zespół posiadanych genów; zawiera czynniki dziedziczne; zbiór czynników dziedzicznych, wpływających na rozwój jednostki; odnosi się do dziedzicznych oddziaływań na rozwój poszczególnych cech iż bezpośrednio samych cech dziedzicznych; odzwierciedla złożoność interakcji między dziedzicznością a środowiskiem oraz pogląd, że dany genotyp może być wyrażony w rozmaitych fenotypach;

GENY I CHROMOSOMY – podstawowe jednostki dziedziczności determinujące powstanie jednej cząsteczki białka lub kwasu rybonukleinowego; geny zawierają informacje o: ja zbudować jakieś białko, w jakich okolicznościach, z jaką intensywnością i przez jaki czas je wytwarzać, do jakiego przedziału komórki je przesyłać; zasób genów organizmu i geny matczyne w czasie ciąży ( wiek rodziców, kolejność ciąż) to czynniki genetyczne i para genetyczne endogenne będące częścią czynników osobniczego rozwoju źródła zmienności cech człowieka; druga część to czynniki egzogenne= środowiskowe ( składniki pożywienia, fizyczne warunki otoczenia, stymulacja sensoryczna); tryb życia= interakcje czynników egzo- i endogennych;

GEN DOMINUJĄCY – allel ujawniający się w fenotypie organizmu diploidalnego zarówno w przypadku genotypu homozygotycznego ( gdy obydwa chromosomy homologiczne zawierają dany allel ) jak i w przypadku heterozygoty, w której jeden z chromosomów zawiera jeden allel;

GEN RECESYWNY- allel, którego działanie ujawnia się fenotypowo jedynie w przypadku homozygoty recesywnej;

ŹRÓDŁA ZMIENNOŚCI GENETYCZNEJ – 1. Rekombinacja 2. Zjawisko crosiing- over 3. Mutacje- zmiany DNA ( np. wytworzenie ras)= dotycza genów recesywnych ( ryzyko kazirodztwa); czynniki mutagenne- intensywne opalanie się, rak płuc etc; geny sprzężone z płcią: hemofilia, daltonizm, dysleksja; geny związane z płcią: uaktywnienie wymaga zadziałania hormonów płciowych np. geny regulujące owłosienie klatki piersiowej, wielkość piersi u kobiet;

CHROMOSOMY – forma organizacji materiału genetycznego wewnątrz komórki; locus – to miejsce na chromosomie, gdzie zlokalizowany jest gen; występują 23 pary chromosomów u człowieka- 22 pary autosomów i 1 para chromosomów płciowych;

ABBERACJE CHROMOSOMOWE - powodują choroby genetyczne; są elementem dziedziczenia; dzielą się na: abberacje liczbowe: nieprawidłowe liczby chromosomów: tri somie 13- zespół Pataua( rozszczep wargi i podniebienia’ małoocze i dodatkowe palce, małogłowie, zniekształcone małżowiny uszne, małe gałki oczne, ciemiączka i szwy czaszkowe szerokie, wady serca, wady nerek przepukliny pępkowe lub pachwinowe),18 - zespół Edwardsa ( poród po terminie, mała masa ciała, cechy dystrofii wewnątrzmacicznej, niedorozwój tkanki tłuszczowej i mięśni szkieletowych, rodzą się w zamartwicy, z zaburzeniami oddychania, wymagają reanimacji, osłabienie aktywności życiowej, słabo wykształcony odruch ssania i brak reakcji na bodźce słuchowe, usta małe z cofniętą żuchwą, spłaszczona głowa i nisko osadzone zniekształcone uszy, zakładanie palca wskazującego na środkowy, przerost łechtaczki, wady serca, przepukliny, wady rozwojowe i nerek, wady wzroku, rozszczep warg i podniebienia, hipoplastyczne paznokcie, 30% zgonu w okresie noworodkowym, 50% w drugim miesiącu życia) 21- zespół Downa ( przyczyna 30% przypadków upośledzenia umysłowego, obniżenie napięcia mięśniowego u noworodków i wiotkość więzadeł, dysmorfia twarzy, kąciki ust skierowane ku dołowi, usta otwarte, wystający język, niedokształcone zęby, mała okrągła spłaszczona głowa, dysplastyczne małe małżowiny uszne, ubytki ubarwienia w obrębie tęczówek, krótka szeroka szyja, skłonność do otyłości, sucha łuszcząca się skóra, krótkie szerokie dłonie, wady serca, zaćma, niedoczynność tarczycy, niedrożność jelit, podatność na zakażenia) , X- zespół Turnera (mała masa urodzeniowa, krótkie ciało,), Y; monosomia chromosomu X = zespół Turnera; poliploidzie; abberacje strukturalne: nieprawidłowości w budowie chromosomów: delecje, duplikacje i mutacje dynamiczne, translokacje, inwersje, insercje, izochromosomy;

MUTACJE GENETYCZNE – skokowa zmiana materiału genetycznego wywołana przez czynniki inne niż zwykłe ich kombinacje; stają się częścią materiału genetycznego= mają charakter genotypowy, chociaż ich wpływ może nie ujawniać się w fenotypie; większość mutacji obejmuje pojedyncze geny jak i wiele genów; mutacja może występować w ciele komórki= mutacja somatyczna, a z niej być przenoszona za p[pośrednictwem mitozy; jest zjawiskiem losowym podlegającym wpływom środowiska ( mutagenom: chemicznym, promieniowaniem);

rodzaje mutacji:

1. Genowa= nukleotydowa- zmiany na poziomie pojedynczych nukleotydów: delecja, insercja, substytucja: tranzycja, trans wersja

2. Chromosomowa= abberacje chromosomowe: strukturalna, liczbowa

RYNIENKA NERWOWA – struktura o.n.u. pojawiająca się w 19 dniu życia płodowego; ulega zamknięciu w procesie neurulacji; zaczątek układu nerwowego zarodka, płytka wpuklona wzdłuż; powstaje z ektodermy pierwotnej- dzieje się tak po osiągnięciu przez zarodek stadium gastuli; smuga pierwotna- podłużne wgłębienia + zaczątek u. n.; bruzda której brzegi zrastają się, zamknięcie otworu cewki;

CEWKA NERWOWA – struktura o.n.u pojawiająca się w 22 – 25 dniu wraz z grzebieniem nerwowym; sieć kapilar; z cewki wykształcają się trzy pęcherzyki mózgowe pierwotne: przodomózgowie: kresomózgowie i międzymózgowie ( wzgórze, podwzgórze ); śródmózgowie, tyłomózgowie: tyłomózgowie wtórne ( most i móżdżek ), rdzeniomózgowie; rdzeń kręgowy rozwija się jako jednorodna cewka różnicująca się w segmenty;

PODZIAŁY UKŁADU NERWOWEGO:

ANATOMICZNY CZYNNOŚCIOWY:

SOMATYCZNY: PIRAMIDOWY I POZAPIRAMIDOWY

O.U.N OBWODOWY U. N = 12 par nerwów czaszkowych

Rdzeń kręgowy 31 par nerwów rdzeniowych

Mózgowie

Tyłomózgowie: tyłomózgowie wtórne + rdzeniomózgowie

przodomózgowie : kresomózgowie

+ międzymózgowie

Śródmózgowie AUTONOMICZNY:

WSPÓŁCZULNY I PRZYWSPÓŁCZULNY

Rejestruje za pomocą receptorów bodźce

z narządów wewnętrznych i przekazuje

je przez włókna nerwowe dośrodkowe=

aferentne do O.U.N

NEUROGENEZA – mnożenie się komórek nerwowych= PROLIFERACJA; neurony powstają w wyniku podziału komórek neuronabłonkowych= neuroblastów; komórki nabłonkowe w ścianach komór przekształcają się w komórki nerwowe i glejowe; wady rozwojowe- nieprawidłowe ukształtowanie struktur; proliferacja i migracja to pierwsze fazy rozwoju;

Wzrost mózgowia

• Mózg noworodka -350 g

• Mózg pod koniec 1 r.ż. 1000 g

• Mózg osoby dorosłej – ok. 1400 g

NEUROBLASTY – źródłem ich skupiska są gniazda najbardziej obfite przy rogu przednim; są to komórki neuronabłonkowe; wędrują do jąder podstawy i kory; warstwa komórek rozrodczych wokół komór bardzo szerokich w porównaniu z wąską ścianą półkul; migracja neuroblastów ze skupisk macierzy wokół komory III do podwzgórza i wzgórza w 2 i 3 miesiącu życia płodowego;

NEURONY – rodzaj komórek występujących w u. nerwowym; najwięcej w ośrodkowym u.n.; składają się z ciała komórki i wypustek: dendrytów i aksonów za pomocą których wytwarzają połączenia z innymi neuronami bądź komórkami efektorowymi;

Ze względu na liczbę wypustek (aksonów i dendrytów), neurony dzieli się na:

• jednobiegunowe (np. w podwzgórzu);

• pseudojednobiegunowe (zwoje czuciowe nerwów czaszkowych i rdzeniowych);

• dwubiegunowe (np. w siatkówce oka, błonie węchowej);

• wielobiegunowe:

  • z długim aksonem (np. neurony ruchowe rdzenia kręgowego);

  • z krótkim aksonem (dendrytem) (np. neurony kojarzeniowe w istocie szarej mózgu i rdzenia kręgowego).

Pod względem kierunku przekazywania sygnału neurony dzieli się na:

• czuciowe (aferentne, dośrodkowe), biegnące od receptora do ośrodka;

• ruchowe (eferentne, odśrodkowe), biegnące od ośrodka do efektora;

• kojarzeniowe (pośredniczące), występujące między innymi pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi.

Neurony dzieli się również według głównego wydzielanego neuroprzekaźnika. Według tego kryterium wyróżnia się między innymi neurony:

• cholinergiczne – głównym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina;

• dopaminergiczne – dopamina;

• GABA-ergiczne – kwas gamma-aminomasłowy (GABA);

• noradrenergiczne – noradrenalina, itd.

Wyróżniamy dwa sposoby (kierunki) przekazu bodźca wewnątrz neuronu:

• ortodromowo – z perykarionu (ciała komórki) do synaps

• antydromowo – z synaps do perykarionu (ciała komórki)

Podział ze względu na długość wypustek:

• Golgi I – długie aksony, na długie odległości;

• Golgi II – krótkie wypustki, na małe odległości

Mechanizm propagacji potencjałów aktywacyjnych [edytuj]

Błona komórkowa aksonu i ciała neuronu zawiera kanały jonowe bramkowane elektrycznie (bramkowane potencjałem), które pozwalają neuronowi na generowanie i propagację (przesyłanie) impulsu elektrycznego (potencjał aktywacyjny). Te impulsy są wytwarzane i przesyłane przez jony obdarzone ładunkiem takie jak sód (Na⁺), potas (K⁺), chlor (Cl^-) oraz wapń (Ca²⁺).

WŁÓKNA NERWOWE I PRZEKAZYWANIE INFORMACJI – neuryt element neuronu odpowiadający za przekazywanie informacji z ciała komórki do kolejnych neuronów lub efektorów; neuryt może być osłonięty osłonką włókien nerwowych; dowolne wypustki neuronu; włókna nerwowe rdzenne i bezrdzenne; włokno nerwowe czuciowe i ruchowe- w zależności od kierunku przewodzenia impulsów;

PRZEKAZYWANIE INFORMACJI - w fazie II- wzrostu i różnicowania komórek, następuje wzrost komórek, tworzenie się dendrytów i aksonów, zmianami w jadrze i powstawaniem jaderka; tempo wytwarzania dendrytów zależy od zbliżania migrujących aksonów innych neuronów; w fazie III- mielinezacji- pojawia się czynność bioelektryczna mózgu, zmniejsza się tempo wzrostu komórek, powstają osłonki mielinowe;

MIELINIZACJA – powstaje w fazie III rozwoju o.n.u; podstawę i punkt wyjścia mielinizacji stanowi stopniowe dojrzewanie neuronów; tworzenie osłonek mielinowych w celu przyspieszenia neurotransmisji;

SYNAPTOGENEZA – IV faza rozwoju; odpowiada fazie stabilizacji składu chemicznego; morfologicznie kończy się mielinizacja- grubieją osłonki; w 3 miesiącu życia płodowego kształtuje się ostateczna budowa rdzenia i nakrywki pnia mózgu; wraz z rozwojem zwiększa się liczba synaps i tworzy się sieć neuronalna;

ELIMINACJA SYNAPS – montaż układu nerwowego polega na ‘wstawieniu’ synaps i dendrytów w odpowiednie miejsca i rejestrowaniu co z tego wyniknie; pozostawia się połączenia, które działają najlepiej a resztę się eliminuje; tworzy się nowe połączenia wzorując się na tych które pozostały; jeśli nie działają zbyt dobrze usuwa się je i tworzy nowe; proces synaptogenezy

SEGMENTACJA –

1) Okres prenatalny (zapłodnienie-poród, rozwój płodu w łonie matki trwa 38 tyg.)

2) Okres perinatalny (noworodek (0-1 m. ż)

3) Niemowlę (1 m. ż – 1 rok

4) Wczesne dzieciństwo (1-3 r.ż)

5) Wiek przedszkolny (4-6 rż)

6) Wiek szkolny (6-13 rż)

7) Nastolatek (13-20 rż)

APOPTOZA A NEKROZA – mechanizm programowanej śmierci komórek a śmierć komórek w wyniku uszkodzenia lub działania toksyn = martwica;

CZYNNIKI TROFICZNE –

NEUROPLASTYCZNOŚĆ – plastyczność neurobiologiczna a plastyczność funkcjonalna; - jest zdolnością układu nerwowego do zmian adaptacyjnych dotyczących zarówno jego struktury, jak i funkcji. Warunkuje ona powstanie nowych umiejętności, takich jak czytanie czy rozwiązywanie zadań matematycznych. Duże znaczenie z medycznego punktu widzenia odgrywa plastyczność pourazowa warunkująca zdolność układu nerwowego do naprawy po jego uszkodzeniu. Koncepcja Hebbowska częściowo tłumaczy złożone i dotąd będące przedmiotem badań procesy obrotu synaptycznego zachodzące w mózgu człowieka. W pracy zwracamy również uwagę na zjawisko diaschizy oraz rolę innych czynników modulujących plastyczne zmiany OUN, takich jak: niespecyficzne czynniki behawioralne i środowiskowe, specyficzne bodźce czuciowe i ruchowe, procesy uwagi oraz substancje pobudzające.

KONCEPCJA UKŁADU FUNKCJONALNEGO
jako neurologicznej podstawy złożonych funkcji psychicznych (Łuria):

FUNKCJA

Opisuje działanie Układ funkcjonalny:

poszczególnych

narządów lub komórek

Bardziej złożone procesy, wymagające

zintegrowanego działania wielu komórek

lub tkanek w zintegrowanym procesie

funkcjonalnym np. trawienie, krążenie krwi

mózgu ( sieci funkcjonalnej wartość diagnostyczna testów psychologicznych w przypadku uszkodzenia) ograniczona

Okresy krytyczne i plastyczność rozwojowa

1)Okres prenatalny – czynniki patogenne, negatywny wpływ czynników

środowiskowych, rola genów teratogennych do 17 dnia rozwoju- obumarcie zarodka 18-55 dzień rozwoju –zmiany morfologiczne i funkcjonalne OUN: 2-6 tyg. ciąży- mikrocefalia, wodogłowie, upośledzenie umysłowe, rozczep kręgosłupa od 56 dnia do urodzenia – organizm jest mniej wrażliwy, redukcja rozmiarów i liczby komórek 2) Okres postnatalny – zakłócenie funkcjonowania struktur poznawczych będące skutkiem niewłaściwego środowiska, np. deprywacja

NEUROREHABILITACJA –

PODZIAŁ MÓZGOWIA - w podziale anatomicznym o.u.n dzieli się na mózgowie i rdzeń kręgowy. Mózgowie: przodomózgowie – kresomózgowie, - międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie- tyłomózgowie wtórne , - rdzeniomózgowie;

PIEŃ MÓZGU – w podziale czynnościowym o.u.n to kresomózgowie, pień mózgu, móżdżek; obejmuje wszystkie twory leżące na podstawie czaszki: rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie; W pniu mózgu znajdują się liczne pierwotne ośrodki odpowiedzialne za utrzymanie funkcji życiowych. Znajduje się tam ośrodek oddychania, ośrodek regulujący pracę serca, ośrodek regulujący ciśnienie tętnicze, ośrodek regulujący temperaturę organizmu, ośrodek regulujący metabolizm, przysadka będąca ważnym gruczołem dokrewnym, ośrodki odruchowe wzroku i słuchu, ośrodek integracji bodźców ruchowych i czuciowych i twór siatkowaty pnia mózgu, odpowiedzialny za zdolność do czuwania, za stan przytomności i zdolność do wybudzania: patrz śpiączka, sopor. Pień mózgu stanowi także skupienie ośrodków nerwowych dla następujących czynności odruchowych: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie powiekami, wydzielanie potu, regulowanie przemiany materii (wszystkie te odruchy są wrodzone i występują już u noworodków);

• Zakres funkcji tylnej części pnia mózgu (śródmózgowia, mostu, rdzenia przedłużonego) : regulacja napięcia mięśniowego, kontrola stanu snu i czuwania, regulowanie oddychania, regulowanie krążenia , kontrola emocji i popędów (ośrodki zaliczane do układu limbicznego) ;

• Zakres funkcji przedniej części pnia mózgu (wzgórza i podwzgórza): WZGÓRZE - stanowi ważną stację podkorową dla impulsów biegnących z narządów zmysłów: wzroku, słuchu, czucia powierzchownego, smaku; odgrywa rolę w mechanizmach snu,

• PODWZGÓRZE - reguluje wiele funkcji: autonomiczny układ nerwowy, termoregulacja, gospodarka wodna, energetyczna, krążenie, rozród; reguluje czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego, steruje popędami i emocjami.

STRUKTURY PODKOROWE - się wewnątrz półkul neuronów znajdujące skupiska ciał komórkowych;

MÓŻDŻEK - część mózgowia występująca u wszystkich kręgowców, odpowiadająca za koordynację ruchów i utrzymanie równowagi ciała; móżdżek otrzymuje informacje z:

• z narządu ruchu - mięśni, stawów, więzadeł ,ze skóry, narządu wzroku, słuchu, równowagi, rąk, z okolicy ruchowej kory mózgu, z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego; funkcje móżdżku: decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej), reguluje napięcie mięśniowe, rola w utrzymaniu równowagi ciała;

OGÓLNA TOPOGRAFIA MÓZGU- półkule mózgowe , płaty czołowe, skroniowe, potyliczne, ciemieniowe:

Półkule mózgowe z pozoru identyczne - różnią się między sobą czynnościowo; asymetria anatomiczna półkul mózgowych może stanowić strukturalne podłoże dla funkcjonalnej specjalizacji półkul mózgowych; wewnątrz każdej z półkul znajduje się komora boczna mózgu; w obrębie każdej z półkul wyróżniamy: korę (istota szara), istotę białą, ciało prążkowane i struktury węchomózgowia

Różnice anatomiczne:

Prawa półkula: bruzda Sylwiusza jest krótsza i biegnie bardziej ku górze

Lewa półkula: planum temporale = płaszczyzna skroniowa widoczne po odchyleniu płata skroniowego jest wyraźnie większe- ten powiększony region stanowi część okolicy Wernickego, co sugeruje że różnice anatomiczne mogą stanowić podłoże specjalizacji funkcjonalnej w procesach językowych;

Uszkodzenia w obrębie LEWEJ półkuli mózgu prowadzą do zaburzeń językowych (afazji), podczas gdy po uszkodzeniach symetrycznych obszarów półkuli PRAWEJ nie obserwuje się z a z w y c z a j ubytków w zakresie komunikacji językowej

PŁAT CZOŁOWY

Część kory mózgowej leżąca za czołem (przed zakrętem przedśrodkowym)

1) część górna – funkcje ruchowe, pierwotna kora ruchowa, kora przedruchowa, dodatkowa kora ruchowa

2) pamięć wyuczonych działań ruchowych (np. taniec)

3) lewy płat – obszar Brocka – mowa

4) część przedczołowa – „zdawanie sobie sprawy”

5) planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenie zewnętrzne

6) oceny sytuacji

7) przewidywanie konsekwencji działań

analiza i kontrola stanów emocjonalnych

9) uczucia blogostanu, lęku i napięcia

10) lewy płat – kojarzenie znaczenia i symboli; kojarzenie sytuacyjne

11) pamięć robocza

12)wola, działanie, podejmowanie decyzji

13) reakcje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń

PŁAT CIEMIENIOWY

Cześć kory mózgowej od czubka głowy ku tyłowi. Przechodzi bez ostrej granicy w płat potyliczny.

1) Bierze udział w analizie doznań czuciowych – kora czuciowa

2) Świadomość przestrzeni i położenia ciała – kora somatosensoryczna

PŁAT POTYLICZNY

Cześć kory mózgowej leżąca z tyłu głowy.

1) Odpowiada za widzenia: analizę koloru, ruchu, kształtu, głębi

2) Decyduje o skojarzeniach wzrokowych

PŁAT SKRONIOWY

Część kory mózgowej leżąca nad uszami, poniżej bruzdy bocznej.

1)zakręt górny i wieczko – słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe

2)obszar Wernickego – rozumienie mowy, gramatyka

3)zakręt dolny - rozpoznawanie obiektów

4)kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie

5)część podstawna – analiza zapachów

UKŁAD RUCHU -

Narząd ruchu - część organizmu odpowiadająca za utrzymanie postawy i wykonywanie ruchów.

Ze względu na budowę i właściwości narząd ruchu człowieka dzielimy na:

1.Układ szkieletowy (część bierna) składający się z:

kości

połączeń międzykostnych:

a) wolnych, czyli stawów wraz z ich elementami dodatkowymi

b) ścisłych połączeń międzykostnych (więzozrosty, chrząstkozrosty i kościozrosty)

2. Układ więzadłowy

3. Układ mięśniowy (część czynna - obdarzona zdolnością kurczenia się) czyli mięśnie i ich ścięgna.

W nieco szerszym znaczeniu, to również znajdujące się w nich receptory, oraz część układu nerwowego, sterująca jego czynnością.

Ogólnie można powiedzieć, że wymienione układy tworzą w ciele człowieka skomplikowany system dźwigni, dzięki któremu możemy:

zmieniać położenie całego ciała (wykonywać ruchy lokomocyjne)

zmieniać ułożenie części ciała względem siebie, na przykład zgiąć rękę lub nachylić głowę

utrzymać odpowiednią postawę ciała, co ma dla nas szczególne znaczenie, ponieważ jesteśmy istotami dwunożnymi

znacznie osłabiać skutki działania rożnego rodzaju przeciążeń, na przykład w trakcie wykonywania gwałtownych ruchów;

UKŁAD CZUCIA - NARZĄD CZUCIA

zespoły receptorów rozproszonych gł. w skórze i błonie śluzowej, odbierających różne rodzaje czucia: dotyku, ucisku, bólu, temp., rozkoszy - czyli tzw. czucie powierzchowne; istnieje również czucie głębokie, odbierane z takich narządów, jak mięśnie, ścięgna i stawy, pozwalające orientować się w położeniu ciała i jego poszczególnych części;

UKŁAD WZROKU - Najbardziej złożonym ze wszystkich narządów jest narząd wzroku. Należy on do tzw. telereceptorów- czyli receptorów odbierających bodźce ze źródeł odległych, jak np. światło (lub dźwięk, substancje wonne). Umiejscowiony jest on najwyżej w organiźmie, co pozwala mu na uzyskanie jak największego pola zasięgu (widzenia).

W skład narządu wzroku wchodzi oko składające się z gałki ocznej, związanej z nerwem wzrokowym, oraz narządy dotykowe (aparat ochronny), obejmujące mięśnie gałki ocznej, brwi, powieki, spojówki i narząd łzowy;

UKŁAD SŁUCHU – struktury i drogi słuchowe:

Fala głosowa oddziaływując na błonę bębenkową powoduje jej ruchy o częstotliwości odpowiadającej częstotliwości fali, natomiast wielkość wychylenia błony bębenkowej odpowiada amplitudzie fali; drgania błony są następnie przenoszone przez kosteczki ucha środkowego do ucha wewnętrznego; fale dźwiękowe są przenoszone nie tylko przez ucho środkowe, ale również przez kości czaszki; przewodnictwo kostne wykorzystuje się w diagnozie audiologicznej; podstawę lokalizacji dźwięków stanowią różnice w czasie i natężeniu dźwięków docierających do dwojga uszu; zakres częstotliwości wywołujących wrażenia słuchowe u człowieka leży pomiędzy 20 a 20 000 Hz; Częstotliwości dźwięków mowy: - samogłoski i większość spółgłosek ok. 300-1.000 Hz spółgłoski szczelinowe (np. s, sz, ś)- ponad 3.000 Hz;

Uszkodzenie ucha zewnętrznego lub środkowego prowadzi do niedosłuchu przewodzeniowego; jego najczęstszymi przyczynami są: woszczyna, zapalenie ucha środkowego, otoskleroza;

Uszkodzenie błędnika, zwoju spiralnego lub nerwu ślimakowego wywołuje niedosłuch lub głuchotę typu odbiorczego, polega ona na zwyrodnieniu komórek narządu ślimakowego (głównie części podstawnej), co osłabia odbiór tonów o wyższej częstotliwości (powyżej 3 500 Hz).

Niedosłuch lub głuchota dotyczące tylko jednego ucha mogą występować wyłącznie po uszkodzeniu niższych pięter układu słuchowego: błędnika, zwoju spiralnego ślimaka, nerwu VIII lub jąder ślimakowych.

Uszkodzenia zlokalizowane wyżej - począwszy od ciała czworobocznego i jądra górnego oliwki -mogą prowadzić do głuchoty jedynie w przypadku obustronnych ognisk chorobowych;

ANALIZATOR – struktury i drogi nerwowe wyspecjalizowane w analizie bodźców o danej modalności, np. wzrokowych, słuchowych, węchowych;

OPONY MÓZGU UKŁAD PRZESTRZENI PŁYNU MÓZGOWO- RDZENIOWEGO- rola płynu: amortyzuje mózg i rdzeń kręgowy podczas wstrząsów, przenosi biologicznie aktywne substancje z jednych struktur do innych;

Mózg i rdzeń kręgowy otoczone są przez 3 opony: twardą, pajęczynówkową i miękką. Pomiędzy oponą pajęczynówkową i miękką znajduje się przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym. Podstawowe znaczenie opon i płynu mózgowo-rdzeniowego to ochrona mózgu przed wstrząsami i urazami mechanicznymi. Płyn mózgowo-rdzeniowy może być pobrany do badania przez nakłucie igłą punkcyjną (w okolicy lędźwiowej lub podpotylicznej).

Prawidłowy płyn mózgowo-rdzeniowy jest wodojasny przejrzysty i wypływa pod ciśnieniem 100 - 200 mm H2O (1,0 - 2,0 kPa). W płynie mózgowo-rdzeniowym bada się głównie ilość i rodzaj komórek, stężenie białka, glukozy i chlorków.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego ma podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu zapaleń mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, oraz krwawienia podpajęczynówkowego (zwłaszcza jeśli nie można wykonać badania tomokomputerowego (TK) głowy, lub wynik jego jest wątpliwy).

Rozwój poznawczy (kognitywny)- Odnosi się do wszystkich psychicznych form aktywności, które związane są z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy czyli tych wszystkich sprawności, które wiążą się z myśleniem i wiedzą. Najszerzej zbadane procesy poznawcze: Percepcja, pamięć, mowa.

ROLA I ROZWÓJ NARZĄDÓW ZMYSŁU -

Z m y s ł e m nazywa się zdolność ludzi i zwierząt do odbioru określonych kategorii bodźców (czyli bodźców w zakresie określonej modalności czuciowej), która jest uwarunkowana istnieniem:

• narządu zmysłu,

• dróg przewodzących impulsy z narządu zmysłu do mózgu

• ośrodków mózgowych, do których trafia informacja z danego narządu zmysłu

U ludzi wyróżnia się 5 zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, węch i smak Rozwój i rola narządów zmysłów

FUNKCJE POZNAWCZE – półkul mózgowych:

Funkcje językowe są reprezentowane w LEWEJ półkuli mózgu u większości ludzi Choć półkula PRAWA nie jest zdolna do ekspresji mowy, to jednak posiada pewne ograniczone możliwości językowe. Ograniczają się one zazwyczaj do rozumienia pojedynczych, konkretnych wyrazów.

W kompleksowym procesie porozumiewania językowego zaangażowany jest cały mózg, nie tylko :klasyczny obszar językowy”. Jednak tylko w następstwie uszkodzenia tego obszaru występują deficyty językowe;

Rozwój intelektu jest przede wszystkim efektem rozwoju OUN jakość otoczenia, w którym dziecko rozwija się i nabywa doświadczenia może stanowić czynnik wpływający na tempo rozwoju intelektualnego

ale …..

fizycznie upośledzone dzieci, które nie są zdolne do zabawy zabawkami i swobodnego poruszania się w otoczeniu, rozwijają wiele zdolności poznawczych;

Przykłady funkcji wzrokowo-przestrzennych zazwyczaj reprezentowanych w prawej półkuli :

• Pomijanie stronne

• Percepcja relacji część/całość

• Projektowanie układów konstrukcji (Block-design test)

• Rysowanie złożonych kształtów i figur geometrycznych

• Zadania typu mental rotation

• Percepcja twarzy

• Percepcja głębii

• Orientacja w przestrzeni

• Percepcja i ekspresja emocji

•Wrażenia – doświadczenie wynikające ze stymulacji jednego narządu zmysłu ≠ percepcja

•Spostrzeganie (percepcja) – interpretacja stymulacji sensorycznej

organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie; uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania, odbierania wrażeń. (W. Kopaliński)

Istnieją dwa rodzaje struktur poznawczych: Związana z wyobraźnią. Odbierane przez nią wrażenia zmysłowe zazwyczaj są deformowane przez nasze oczekiwania, potrzeby, uczucia i mechanizmy obronne, uruchamiane przez podświadomość.

Związana z inteligencją. Koryguje ona doznania zarejestrowane w naszej wyobraźni.

Systemy percepcyjne człowieka umożliwiają mu widzieć, słyszeć, czuć smak, zapach, dotyk i zmiany temperatury. Jest to także poczucie świadomości (otoczenia)

Percepcja w szerokim sensie oznacza rejestrację (uchwycenie) przedmiotów i zdarzeń środowiska zewnętrznego: ich odbiór sensoryczny, zrozumienie, identyfikację i określenie werbalne oraz przygotowanie do reakcji na bodziec.

Etapy procesu postrzegania: - odbiór wrażeń - postrzeganie w wąskim znaczeniu - identyfikacja i rozpoznawanie

Rozwój percepcji – węch i smak śa u noworodka lepiej rozwinięte niż wzrok i słuch

•Węch – płód odbiera bodźce węchowe (prawdopodobnie)

- odbiór bodźców od urodzenia, wyczula się w

pierwszych dniach życia

•Smak – odbiór pojawia się 2 godz. po urodzeniu początkowa preferencja smaku słodkiego i awersja do smaku słonego

od 4 m.ż. preferencja dla smaku słonego

•indywidualne preferencje smakowe od urodzenia

Rozwój – zmysł równowagi

•W pierwszym okresie – informacje jedynie wzrokowe

- noworodki lubią byd huśtane-

•Wykształcanie niezależnego zmysłu równowagi – pomiędzy

6 a 18 rokiem życia

Rozwój percepcji - słuch

•Percepcja słuchowa – okres prenatalny (ok. 25 tydz. ciąży) możliwa prenatalna diagnostyka uszkodzeo słuchu

•Głośnośd: noworodki – słyszą dźwięki do 1.5m, o ile są głośniejsze niż szept

•Wrażliwośd słuchowa - wzrasta wraz z wiekiem w ciągu pierwszych 10 lat

•Wyższe częstotliwości - słyszalne w wieku 4-5 lat

•Różnicowanie wysokości dźwięków – 3-8 miesięcy

Rozwój percepcji wzrokowej w chwili narodzin b. prymitywny

•Ostrośd wzroku – (akomodacja) poziom normalnej ostrości ok. 1 r.ż.

•Widzenie centralne

•Widzenie peryferyjne – ok. 3 m.ż.

•Widzenie barw – ok. 2 m.ż. – wrodzone indywidualne preferencje dla barw

•Fuzja obrazów i widzenie obuoczne – ok. 3 m.ż. (konwergencja gałek ocznych i zez)

•Spostrzeganie wzorów wzrokowych i kontrastu – 3 - 4 m. ż.

•Spostrzeganie relacji wrokowych – ok. 2 m.ż. , także później pod wpływem doświadczenia

•Obiekty i ich stałośd (badania Piageta) – wielkości, kształtu, jasności, barw – niezmiennośd – ok. 1 r.ż.

•Mowa i język

Funkcje językowe są reprezentowane w LEWEJ półkuli mózgu u większości ludzi Choć półkula PRAWA nie jest zdolna do ekspresji mowy, to jednak posiada pewne ograniczone możliwości językowe. Ograniczają się one zazwyczaj do rozumienia pojedynczych, konkretnych wyrazów.

• •Pamięć - jest to zdolność do rejestrowania i ponownego przywoływania wrażeń zmysłowych, skojarzeń czy informacji. Pamięć posiadają ludzie, niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć; Zdolność organizmu do tworzenia śladów (kodowania), przechowywania i odtwarzania informacji; to proces, w wyniku którego te nabyte zmiany są kodowane i przechowywane w formie umożliwiającej ich wykorzystanie w czasie, w zależności od potrzeb organizmu; podłożem dla procesów uczenia się i pamięci jest układ nerwowy.

Istnieje kilka rodzajów klasyfikacji pamięci ze względu na:

czas utrzymywania śladów pamięciowych

rodzaj analizatora opracowującego informację oraz strukturalne podłoże zachodzenia tych procesów

rodzaj przechowywanej informacji

Podział procesów pamięciowych w zależności od:

* czasu utrzymywania śladów pamięciowych sensoryczna, krótkotrwała, długotrwała
* rodzaju analizatora biorącego udział w bezpośrednim odbiorze i przetwarzaniu informacji wzrokowa, węchowa, smakowa, słuchowa, dotykowa i czucia głębokiego
*charakteru przechowywanych informacji: emocjonalna, deklaratywna, proceduralna

• •Uczenie się - to proces, w wyniku którego powstają trwałe zmiany zachowania pod wpływem doświadczenia; zachodzi wskutek:

- kojarzenia cech – znany obraz, twarz + głos (percepcyjne)

- co? i gdzie? (asocjacyjne)

aktywacji neuronów, połączeo pomiędzy nimi tworzenie sieci neuronalnej

•Kształtowanie zdolności do abstrakcji – teoria Piageta

•Rozwój inteligencji i myślenia– rola dojrzewania płatów czołowych

•Uwaga- ogólne określenie wielu procesów poznawczych odpowiedzialnych za:

utrzymanie organizmu w stanie gotowości do działania, percepcji lub innych zachowań. Podtrzymywanie stanu oczekiwania na pojawienie się pewnych bodźców;

wyodrębnianie istotnych elementów z pola percepcyjnego (np. wzrokowego, słuchowego) i tłumienie elementów nieistotnych (koncentracja uwagi);

odpowiednio zorganizowany przebieg danej czynności psychicznej, dbanie o to aby uboczne procesy go nie zakłócały;

zdolność zaangażowania się w analizę danego bodźca i umiejętność oderwania się od jednego bodźca i skupienie się na innym.

Rozwój uwagi

•Odruch orientacyjny

•Odruch obronny

•Rozwój uwagi: m.in. czujność, czułość, podzielność, przerzutność, przeszukiwanie pola wzrokowego, umiejętność stosowania różnych strategii

SKUTKI ZABURZEŃ FUNKCJONOWANIA MÓZGU

OPISUJĄ ZESPOŁY OBJAWÓW (SYNDROMY)

ZESPÓŁ = konstelacja objawów przedmiotowych i/lub subiektywnych,

która wskazuje na obecność danego schorzenia lub lezji.

Niepowtarzalna specyfika całej postaci „GESTALT”

Rola diagnozy różnicowej, tj. nie-ilościowej, ale określającej stopień przybliżenia,

niejednowartościowość objawów (symptomów)

fiasko testu na „organikę”

KORA MÓZGOWA - struktura mózgu, w części kresomózgowia, zbudowana z istoty szarej, którą stanowią komórki neuronów. Jest największą częścią płaszcza, pokrywa obydwie półkule kresomózgowia; dominują w niej komórki piramidalne (najbardziej charakterystyczne dla kory), gwiaździste (głównie w czwartej warstwie) oraz wrzecionowate (w najgłębszej warstwie kory); kora mózgu osiąga grubość do 4,5 mm. jest bardzo silnie pofałdowana,^[1]odbiera i analizuje informacje z narządów zmysłów.; odbywają się w niej także procesy skojarzenia, stąd też wysyłane są instrukcje określające reakcje ruchowe; odpowiada za czucie somatyczne, widzenie, słyszenie, czucie, uczenie się oraz planowanie i polecenie ruchów; funkcje: okolice I- rzędowe, okolice II- rzędowe = para projekcyjne, okolice III- rzędowe= asocjacyjne;

Dzieli się na korę starą (układ limbiczny), odpowiadającą za stany emocjonalne i popędy oraz kontrolę podwzgórza i korę nową.

W każdej półkuli kora mózgowa dzieli się na cztery płaty:

• czołowy

• ciemieniowy

• skroniowy

• potyliczny

Niekiedy wyróżnia się jeszcze piąty płat – wyspę.

W przedniej części płata ciemieniowego znajdują się ośrodki czuciowe (tzw. kora czuciowa, somatoczuciowa, somatosensoryczna) i dochodzą tu impulsy z receptorów.

W tylnej części płata czołowego znajdują się ośrodki ruchowe (tzw. kora ruchowa, somatoruchowa, somatomotoryczna). Odpowiada za precyzję ruchów. Prawa półkula mózgu kontroluje lewą stronę ciała, natomiast lewa półkula prawą stronę ciała.

W płatach potylicznych zlokalizowane są ośrodki wzrokowe, które interpretują obrazy (kora wzrokowa).

W płatach skroniowych umieszczone są ośrodki słuchowe.

Budowa warstwowa typowej kory nowej:

• warstwa I - drobinowa,

• warstwa II - ziarnista zewnętrzna,

• warstwa III - piramidowa zewnętrzna,

• warstwa IV - ziarnista wewnętrzna,

• warstwa V - piramidowa wewnętrzna,

• warstwa VI - komórek wielokształtnych.

OCENA NEUROLOGICZNA NOWORODKÓW, NIEMOWLĄT, DZIECI W WIEKU PONIEMOWLĘCYM I DZIECI STARSZYCH –

Ocena neurologiczna dziecka w zależności od jego wieku

• Rola obserwacji

• Wywiadu

• Badania neurologicznego

• Dodatkowe konsultacje specjalistyczne…………….………

• Badań dodatkowych – neuroobrazowanie

• Diagnostyki laboratoryjnej

Prawidłowy rozwój niemowlęcia i pierwsze sygnały jego zaburzeń

I kwartał życia – kroki milowe:

Objawy fizjologiczne:

• zainteresowanie otoczeniem

• bezładnie wykonywane ruchy kończynami, tułowiem, buzią

• asymetria ułożenia na plecach - dziecko nie potrafi utrzymać symetrii ciała

• odruch chwytny ręki

• odruch Moro w odpowiedzi na bodźce słuchowe, wzrokowe, zmiana położenia ciała

• stopniowe łagodzenie krzywizn kręgosłupa i rozwój mięśni

• koordynacja ręka-ręka – 2 mies. ż.

• aktywne dźwiganie głowy przy stabilnym podparciu na łokciach

Prawidłowy rozwój niemowlęcia i pierwsze sygnały jego zaburzeń

II kwartał życia – kamienie milowe

związek rozwoju ruchowego i psychicznego – rola stymulacji

Objawy fizjologiczne:

• pojawia się stabilna pozycja leżenia na plecach w symetrii

• utrzymanie symetrii przez dłuższy czas

• koordynacja rąk, przekraczanie linii środkowej ciała

• wzmacnianie mięśni tułowia, brzucha i szyi (mięśnie utrzymują głowę dziecka podciąganego do siadu)

• wyciąganie rączek do przedmiotów i chwytanie z opozycją kciuka

• wygaszanie odruchu chwytnego (chwyt swobodny) i odruchu Moro

• wyprostowanie kręgosłupa piersiowego i rotacja między kręgami - skoordynowany obrót na brzuch

Prawidłowy rozwój niemowlęcia i pierwsze sygnały jego zaburzeń

II półrocze życia – kamienie milowe

Od symetrycznego podparcia na łokciach do dwunożnej lokomocji w pionie Objawy fizjologiczne:

 coraz wyżej unosi ciało, silnie unosi grzbiet

 przetacza się z pleców na brzuch – umiejętność obrotu

 stopniowo osiąga pozycję czworaczą (grzbiet oderwany od podłoża)

 czworakowanie i uzyskanie stabilności grzbietu - punkt wyjścia do samodzielnego siadania

Umiejętność siadu prostego ok. 2 min

Wstawanie przy sprzętach

Używa obu rąk do zabawy

Pierwsze kroki - posuwa się krokiem dostawnym

Przygotowanie stopy do dźwigania ciała - 3 r.

Jak rozpoznać u niemowląt zaburzenia funkcji OUN? Co powinno zaniepokoić rodziców: nadmierny płacz, ostry krzyk, trudności z zasypianiem, zbyt mało snu na dobę, problemy podczas karmienia, uporczywe kolki brzuszne, nadmierny spokój, brak zainteresowania twarzą ludzką, brak kontaktu wzrokowego, brak wodzenia wzrokiem, słabe reakcje słuchowe, niepokojące objawy ruchowe: drżenie kończyn, bródki, drgawki, bezdechy, większa swoboda ruchów jednej strony ciała, brak uzyskania symetrii, nadmierne odginanie głowy , prężenie kończyn, nadmierna i nieuporządkowana aktywność ruchowa, mostki i odgięcia tułowia, patologiczny rozwój, zaburzone reakcje ruchowe i emocjonalne.

BADANIE NEUROLOGICZNE NOWORODKA (częściowo wykonuje neonatolog)

Oględziny: cechy wcześniactwa, przenoszenia dziecka występowanie żółtaczki, dysmorfii, zmian skórnych, płaska twarz w zespole Downa oraz drgawki kloniczne, ruchomość kończyn, porażenia, porażenie splotu ramiennego, paraplegię, tetraplegię, wrodzone porażenie nerwu twarzowego Głowa i kształt czaszki (obwód prawidłowy 33-36 cm) Głowa zbyt duża/ zbyt mała - konsekwencje Stan ciemiączek Ocena czynności ruchowej

OCENA NEUROLOGICZNA NIEMOWLĘCIA DO 12 M.Ż.

na podstawie rozwoju psycho-ruchowego oraz reakcji patologicznych Zasady:

• Czynność ruchowa noworodka jest odruchowa, nie dowolna.

• Zależy od odruchów przebiegających przez: rdzeń kręgowy, przedłużony, pień mózgu

• Przetrwanie tych odruchów poza czas, w którym powinny zaniknąć, zwłaszcza poza 6 miesiąc życia świadczy o ciężkim uszkodzeniu mózgu

Co bierze się pod uwagę?

• występowania odruchów związanych z tym okresem życia,

• ocena odruchów zanikających u zdrowego niemowlęcia

• obserwacja wzrostu obwodu czaszki

SKALA APGAR

– po wywiadzie chorobowym i po ustaleniu co sprowadza do lekarza jak i po wywiadzie rodzinnym, ciążowym odbywa się wywiad porodowy; określa się ciężar noworodka, obwód głowy i klatki piersiowej oraz punktację według skali Apgar; wynik testu Apgar poniżej 6 lub utrzymująca się niska punktacja w 10 minucie życia w połączeniu z hipotonią i wczesnym pojawieniem się drgawek wskazuje na głębokie niedotlenienie i oznacza złe rokowanie; skala Apgar obejmuje: kolor skóry, puls, reakcje na bodźce, napięcie mięśni, oddychanie; punktacja:

• 10–9 – noworodek w dobrym stanie

• 8–7 – zmęczenie porodem

• 6–4 – zamartwica średniego stopnia (sina)

• 3–0 – zamartwica ciężka (blada);

OCENA NEUROLOGICZNA NIEMOWLĘCIA WG. VOJTY

Polega na badaniu tych samych reakcji odruchowych (impulsy z m. poprzecznie prążkowanych w wyniku ich rozciągania przy zmianach pozycji ciała , stawów, receptory wzrokowe i eksteroreceptory ) OD urodzenia DO 1 r.ż w określonych przedziałach czasu Obejmuje 7 prowokowanych reakcji ruchowych, które oceniają tzw. reaktywność posturalną, czyli umiejętność automatycznej reakcji na zmianę położenia ciała w przestrzeni Opiera się na 3 elementach:

1)Znajomości prawidłowego rozwoju motoryki

2) Automatycznej kontrolę ciała w przestrzeni (reaktywność posturalną)

3)Ocenie wybranych odruchów pierwotnych

Od chwili urodzenia odruchy ułożenia mogą kształtować się nieprawidłowo; automatyzmy ruchowe ulegają modyfikacji w poszczególnych miesiącach życia dziecka:

1. Wszystkie występują już od chwili urodzenia dziecka

2. Wszystkie informują o wieku rozwojowym dziecka

3. Wszystkie tracą znaczenie kiedy dziecko osiąga samodzielną, skoordynowaną, dwunożną lokomocję

7 odruchów Vojty:

Odruch Landaua= obserwacja w pozycji probacyjnej ( na brzuszku) oceniając symetrię ułożenia i wysokość na którą dziecko unosi główkę

Odruch Vojty

Próba zawieszenia pachowego= wprawia ciało niemowlęcia w ruch wahadłowy w osi pionowej

Próba podciągania= trakcyjna

Próba zawieszenia poziomego wg. Collisa

Odruch Collisa w pozycji pionowej= poderwanie dziecka z podłoża za jedną nogę

Odruch Peipera- Isberta = utrzymywanie dziecka w przestrzeni za dwie nogi

ROZPOZNAWANIE ZABURZEŃ OUN U NIEMOWLĄT WG Vojty:

1. Odruch Landaua: niemowlęta z zaburzeniami neurologiczny minie wykonują tej pierwszej czynności antygrawitacyjnej i nie unoszą główki lub odchylają ją nadmiernie w kierunku pleców; niemowle z obniżonym napięciem mięśniowym nie rozwija poszczególnych faz odruchu Landaua;

I faza 0-6 tyg.dziecko trzymane pod brzuch na płaskiej dłoni w pozycji poziomej ; głowa zwieszona, tułów łukowato zgięty kończyny górne i dolne w rozluźnionej pozycji zgięciowej

II faza 7- 3,4 miesiąc: symetryczny wyprost karku, głowa w linii barków, lekko zgięciowe ustawienie tułowia, rozluźnienie zgięciowe kończyn górnych i dolnych;

III faza 6- 24 miesięcy: symetryczny wyprost

1. w przestrzeni;

I faza 0- 10 tydzień: nagłe boczne wychylenie dziecka trzymanego oburącz karku, głowa powyżej linii barków, symetryczny wyprost tułowia aż do przejścia odcinka kręgosłupa piersiowego w lędźwiowy, kończyny dolne w lekkim odwiedzeniu, luźno wyprostowane lub zgięte;

Odruch Vojty: od chwili urodzenia odruchy mogą kształtować się nieprawidłowo, powodując zaburzenie koordynacji ośrodkowej, której narastanie może doprowadzić do powstania spastyczności lub atetozy w drugim półroczu życia; polega na obserwacji odmiennego, typowego dla różnych zaburzeń neurologicznych, układania się kończyn po nagłej zmianie pozycji ciała za tułów do pozycji poziomej, dziecko tyłem do badającego; ruch obejmowania kończynami górnymi jak przy odruchu Moro, ręce otwarte, zgięcie znajduje się w górze kończyny dolnej w stawie biodrowym i kolanowym ze zgięciem grzbietowym w stawie skokowo- goleniowym wachlarzowato rozstawionymi palcami; wyprost znajdującej się niżej kończyny dolnej z grzbietowym zgięciem w stawie skokowo- goleniowym z jednoczesną supimacją i zgięciem palców;

II faza: 4- 7 miesięcy: luźne ułożenie zgięciowe we wszystkich stawach kończyn górnych i dolnych;

III faza 8- 14 miesięcy: odwiedzenie kończyn górnej i dolnej leżących wyżej;

3.Próba zawieszenia pachowego: obserwuje się wówczas nasilenie nawet mało zauważalnych objawów patologicznych, w postaci: większego ustawienia kończyn, zaciskania pięści, asymetrii zakresu ruchów obu kończyn dolnych, co występuje w niedowładach połowicznych; występujące krzyżowanie się stóp zwykle poprzedza pojawienie się niedowładu piramidowego;

I faza 0- 3 miesiące: pozycja pionowa, dziecko trzyma się w zawieszeniu za tułów , głową do góry a grzbietem do badającego; rozluźniona pozycja zgięciowa kończyn dolnych i górnych;

3- 7 miesięcy: czynne przyciąganie kończyn dolnych do brzucha;

II faza od 7 miesięcy: rozluźniona pozycja wyprostna obu kończyn dolnych;

4.Próba podciągania= trakcyjna – zwraca się uwagę na opanowanie kontroli pozycji głowy, ocenę kręgosłupa; pozycja ‘koci grzbiet’ powyżej 6 mies. Świadczy o hipotoni mięśni osiowych i może występować przy uogólnionym obniżeniu napięcia mięśniowegoi przy objawach piramidowych obrębie kończyn;

faza I 0- 6 tydzień: tułów dziecka z ułożenia poziomego na grzbiecie podciąga się do 45 st. za ręce; głowa zwisa do tyłu, kończyny dolne w ułożeniu zgięciowym i lekkim odwiedzeniu, nieruchome;

faza II 7 tydz.- 3 miesiąc: współruch głowy w osi tułowia, zgięcie kończyn dolnych, przyciąganie podbródka do klatki piersiowej, silniejsze przyciąganie kolan w kierunku brzucha;

faza III 7- 9 miesiąc: stopniowe zgięcie głowy łącznie z tułowiem, zgięcie kończyn górnych, półwyprost w stawach kolanowych ( stopy mogą nie dotykać podłoża);

faza IV 10- 14 miesięcy: dziecko podciąga się wysoko, głowa w linii górnej części tułowia, ruch zgięciowy tułowia w odcinku krzyżowo- lędźwiowym, kręgosłupa, kończyny dolne odwiedzione, wyprostowane w stawach kolanowych;

5.Próba zawieszenia poziomego wg Collisa:

faza I 0- 3- 4 miesiące: dziecko należy ująć jednocześnie za ramię i udo po tej samej stronie i unieść w położeniu bocznym; dziecko przyciąga ramię do tułowia; rozluźniona pozycja zgięciowa wolnych kończyn ( może być wymachiwanie, kopanie)

faza II 4- 6 miesięcy: próba oparcia dłoni o podłoże;

faza III 8- 9 miesięcy: próba postawienia kończyny dolnej od zewnętrznego brzegu stopy ( pojawia się jednocześnie ze wstawaniem)

OCENA NEUROLOGICZNA NOWORODKA – przebieg 4 reakcji:

1. Spontaniczne układanie się dziecka leżącego w pozycji supinacyjnej

2. Zakres ruchów biernych w kończynach górnych= objaw szala= zakładanie kończyn na klatkę piersiową dziecka, tak jakby obejmowała szyję i ocena miejsca w którym znajduje się łokieć;

3. Odruch skrzyżowanego wyprostu= ucisk jednej z kończyn dolnych powoduje odruchowe prostowanie i przywiedzenie kończyny strony przeciwnej;

4. Odruch Moro- do 5- 6 miesiąca;

Badanie głowy noworodka:

1. Odruch oczny- reaguje na bodźce świetlne w postaci odruchów źrenicznych, mrugania, zaciskania powiek, odrzucaniu główki do tyłu

2. Objaw oczu lalki – polega na opóźnieniu ruchów gałek ocznych; do 10 dnia życia;

3. Odruch uszno- powiekowy- drganie powiek, zmiana rytmu oddechu, niepokój ruchowy w odpowiedzi na bodziec słuchowy;

4. Odruch ssania- ustawiczne ruchy ssania lub żucia, częste ziewanie lub wysuwanie języka to zjawiska nieprawidłowe;

5. Ocena obwodu czaszki- 34- 36 cm większy o 1- 2 cm od obwodu klatki piersiowej, wielkość i stan ciemiączek

Ocena noworodka w pozycji supinacyjnej- w pozycji na plecach ocenia się symetrię ułożenia i spontanicznych ruchów kończyn, odruchy chwytne i odruch Moro;

1. Odruch Moro- wywołuje się gwałtownie uderzając w łóżeczko; noworodek wydaje krzyki wykonuje ruch przypominający obejmowanie

2. Odruchy chwytne- chwytanie i trzymanie przedmiotu przez dotknięcie wewnętrznej powierzchni dłoni; ucisk stopy u podstawy palców wywołuje toniczne zgięcie palców w kierunku podeszwy; do 12 miesiąca;

3. Odruch magnesu- ułożenie noworodka na wznak i ucisk palcem podeszwowej części stopy, polega on na zgięciu kolana i biodra dziecka, a po odjęciu palca podążaniu za nim stopy;

4. Reakcja na pociąganie- unosi się dziecko do pozycji siedzącej, głowa dziecka opada ku tyłowi a w pozycji pionowej wędruje do góryi opada do przodu;

Ocena noworodka w pozycji pronacyjnej:

1. Odruch Galanta= skrócenia tułowia- u noworodka leżącego na brzuchu drażni się skórę pleców, następuje odruchowe toniczne skrócenie tułowia= wygięcie grzbietu po stronie bodźca;

2. Objaw pełzania- w pozycji na brzuszku odpychanie się dziecka od dłoni osoby, która przytrzymuje stopy noworodka;

Ocena noworodka w pozycji pionowej:

1. Odruch wyprostny- noworodek uniesiony do pozycji pionowej zgina kończyny dolne, gdy stopy dotkną podłoża odpowiada szybkim ruchem wyprostnym, prostuje kończyny dolne a potem tułów i szyję;

2. Odruch kroczenia i badanie automatyzmu chodu- noworodek podtrzymywany pod pachy dotykają podłoża podeszwą jednej stopy starając się wyprostować na tej nodze i automatycznie zginają drugą stopę;

3. Objaw Babińskiego- drażnienie zewnętrznego brzegu strony podeszwowej stopy ( od pięty do podstawy palucha) w wyniku czego następuje zgięcie grzbietowe palucha i podeszwowe pozostałych palców;

4. Objaw Brudzińskiego= górny karkowy (oponowy) – nagłe przywiedzenie kończyn dolnych w stawach kolanowych i biodrowych przy zgięciu głowy ku klatce piersiowej; w późniejszym wieku objaw nieprawidłowy; wykrywa procesy zapalne oponowo- rdzeniowe lub zmian o typie krwotoku podpajęczynówkowego;

5. Odruch Rossolimo- występuje częściej po stronie niedowładu kończyn, jeśli stwierdza się go pod koniec 1 roku życia;

6. Objaw Kerniga- zgięcie kończyn dolnych dziecka w stawach biodrowych i niemożność wyprostowania w stawach kolanowych; proces zapalny opon mózgowo- rdzeniowych lub krwotok podpajęczynówkowy jeśli występuje w dalszych okresach rozwoju;

7. Odruch mięśnia dwugłowego, odruch kolanowy, odruch ze ścięgien piętowych- ich brak, asymetria lub wygórowanie mogą stanowic proces uszkodzenia O.U.N. lub obwodowego układu nerwowego;

TEMATY WYWIADU NEUROLOGICZNEGO PODCZAS BADANIA DZIECKA:

1.Wywiad dotyczący okresu pourodzeniowego

2. Rozwój psychoruchowy niemowlęcia jako „kamienie milowe” rozwoju 3.Zainteresowanie otoczeniem, uśmiech, sposób chwytania przedmiotów, unoszenie główki, siadanie, czworaczkowanie, wstawanie lokomocja

4. Rozwój poznawczy: funkcje poznawcze i głównie ocena rozwoju mowy,

5. Nawyki czystości, rytmika dobowa,

6.Przebieg szczepień, przebyte choroby,

7.Występowanie zaburzeń neurologicznych (symptomem mogą być nudności i wymioty)

8.Relacje rówieśnicze, , wyniki szkolne decyzja o leczeniu;

Ocena stanu ogólnego i świadomości :

Świadomość- aktywny proces umożliwiający postrzeganie, oddziaływanie i komunikację z otoczeniem zdolność do postrzegania samego siebie i otoczenia;

zaburzenia świadomości dzielimy na:

a) ilościowe

b) jakościowe

Obydwa rodzaje zawierają następujące cechy wspólne:

- różnie nasilone cechy dezorientacji,

- izolację od realnej rzeczywistości, wyrażoną poprzez fragmentaryczne spostrzeganie otoczenia oraz trudności w skupieniu uwagi,

- utrudnienie toku myślenia poprzez różnego stopnia splątanie toku myślenia,

- zaburzenia procesu pamięci.

Śpiączka- brak zdolności do postrzegania siebie i otoczenia, nawet po stymulacji z zewnątrz; w proces świadomości zaangażowane są: czuwanie, zdolność postrzegania własnej osoby i otoczenia, uwaga, pamięć, mowa, myślenie, stan emocjonalny, celowe działanie;

Skala śpiączki Glasgow- (ang. Glasgow Coma Scale - GCS) jest używana w medycynie w celu oceny poziomu przytomności; początkowo wprowadzono ją w celu umożliwienia szybkiej oceny stanu pacjentów po urazie głowy i wstępnego ustalenia rokowania, obecnie jest powszechnie stosowana zarówno w medycynie ratunkowej, jak i do śledzenia zmian poziomu przytomności pacjentów w czasie leczenia; ilościowe i jakościowe zmiany świadomości można ocenić wg. stopnia intensywności, np.:

• świadomość pełna, jasna= prawidłowy stan świadomości –

chory zorientowany co do miejsca, czasu i własnej osoby, polecenia spełnia prawidłowo;

• splątanie, pobudzenie-

reaguje i zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji, dezorientacja co do miejsca i/ lub czasu i/lub własnej osoby; niepokój ruchowy, działanie spontaniczne nieadekwatne do sytuacji, uspokajanie za pomocą przekonywania jest nieskuteczne, dezorientacja, nieodpowiednie wykonywanie poleceń;

• zamroczenie –

• stan śpiączki- wrażenie śpiącego lub nieprzytomnego, nie reaguje na wołanie, niekiedy reaguje na bodźce bólowe (głębokość śpiączki)

Skala Glasgow – 3 kategorie:

odpowiedź słowna: brak=1, niezrozumiałe dźwięki, słowa nieadekwatne, zdezorientowana, zorientowana=5

reakcja otwierania oczu: brak=1 (oczy zamknięte), w odpowiedzi na bodziec bólowy, w odpowiedzi na bodziec słuchowy, spontaniczna=5

odpowiedź ruchowa: brak=1, nieprawidłowe prostowanie, nieprawidłowe zginanie, cofanie (reakcja ucieczki), lokalizująca bodziec, zgodna z poleceniem=5;

Suma najlepszych wartości w tych 3 kategoriach : 15 punktów – w pełni zorientowany; 3 punkty: głęboka śpiączka, oczy zamknięte, brak reakcji

U dzieci stosuje się zmodyfikowaną do potrzeb dziecka wersje tej skali :

Zmodyfikowana do potrzeb dziecka skala:

poniżej 5-go r. ż.

uwzględnia się tylko (2) i (3) również są inne kryteria oceny

I inna punktacja zależnie od wieku dziecka: 0-2 lat, 2-5 lat, >5 lat

1) Odpowiedź słowna

2) Reakcja otwierania oczu

3) Odpowiedź ruchowa

Wyróżnia się 4 podstawowe zespoły jakościowe zaburzeń świadomości u dzieci:

przymglenie proste,

zespół majaczeniowy,

zespół pomroczny

zespół splątaniowy: osoba reaguje i zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji, dezorientacja co do miejsca i/ lub czasu i/lub własnej osoby

BADANIE NEUROLOGICZNE

zarówno chorych nieprzytomnych, jak i chorych przytomnych może być uzupełnione badaniami dodatkowymi

• Medyczne badania specjalistyczne

• Badania laboratoryjne badanie płynu mózgowo-rdzeniowego badania krwi i moczu badania genetyczne

• Badania neuroobrazowe EEG + nowoczesne modyfikacje AEP, VEP badanie rentgenowskie CT, MRI, fMRI

• Badania neuroanatomiczne badanie lezyjne post mortem neurochirurgia angiografia, arteriografia

• Badania logopedyczne, psychologiczne, neuropsychologiczne

DIAGNOSTYKA OBRAZOWANIA W SCHORZENIACH NEUROLOGICZNYCH- dodatkowe

1.encefalografia EEG- metoda odbierania potencjałów elektrycznych mózgu za pomocą elektrod; encefalogram zawiera zsumowaną aktywność dużych populacji neuronów, obejmujących całe struktury mózgowe; na obraz czynności bioelektrycznej mózgu wpływają: poziom czynności mózgu ( czuwanie, zasypianie, znieczulenie ogólne, śpiączka, budzenie), wpływ leków, funkcje metaboliczne, reaktywność na bodźce, cechy genetyczne; zapisy dzieci różnią się od zapisów dorosłych; podstawowym elementem zapisu jest fala;

Zapis czuwania:

1 rok życia- odznacza się nieregularną, nierytmiczną czynnością bioelektryczną, brak jest czynności dominującej; po 3 miesiącu życia pojawia się zróżnicowanie przestrzenne a w zapisie dominuje czynność wolna, jej częstotliwość stopniowo narasta;

Powyżej 1 roku życia- dominuje czynność wolna theta całkowicie ustępuje czynność delta, częstotliwość theta narasta z wiekiem

Między 6 a 10 rokiem życia- dominująca czynność alfa nabiera charakteru rytmicznego; rytm narasta;

Powyżej 10 roku życia- czynność podstawowa zbliżona do czynności dorosłego, ustabilizowanie rytmu alfa;

Zapis snu:

Sen REM- aktywny, przeżywanie marzeń sennych, przyspieszona akcja serca, nieregularność oddechu, spadek napięcia mięśniowego

Sen NREM- spokojny, z regularnym oddechem i rytmem sercai umiarkowanie obniżonym napięciu mięśni;

1rok życia- noworodek zasypia snem REM; krótkie okresy przejściowe między snem a czuwaniem; REM trwa 20 minut, ciągła czynność EEG; NREM ma zmienny czas trwania 5- 45 minut, w zapisie EEG zmienna krzywa= nieciągła, wolna wysokonapięciowa, we śnie głębszym znikają wrzeciona i fale ostre wierzchołkowe, a narasta ilość i amplituda czynności wolnej;

Powyżej 1 roku- cykl snu wydłuża się o 90 minut; stadium REM trwa 20- 30 minut; w jednym cyklu występują 4 stadia NREM i 1 REM;

2.elektromiografia EMG- obejmuje wszystkie procedury związane z badaniem jednostki ruchowej; w skład jednostki wchodzą: komórka nerwowa rogów przednich rdzenia lub jąder ruchowych nerwów czaszkowych wraz z aksonem; unerwione przez nią włókna mięśniowe; połączenie pomiędzy zakończeniami aksonów a włóknami mięśniowymi= płytką nerwowo- mięśniową; ocenia się czynność elektryczną podczas spoczynku mięśnia i podczas skurczu;

3.tomografia komputerowa X-ray TC- TK (ang. Computed Tomography – CT) jest rodzajem tomografii rentgenowskiej, metodą diagnostyczną pozwalającą na uzyskanie obrazów tomograficznych (przekrojów) badanego obiektu; wykorzystuje ona złożenie projekcji obiektu wykonanych z różnych kierunków do utworzenia obrazów przekrojowych (2D) i przestrzennych (3D). urządzenie do TK nazywamy tomografem, a uzyskany obraz tomogramem; tomografia komputerowa jest szeroko wykorzystywana w medycynie i technice; pozwala uwidocznić struktury mózgowia niezależnie od wieku, ocenić kości czaszki, kanał kręgowy; przepukliny mózgowe, wady mózgowia, wodogłowie, torbiele pajęczynówki, wady kanału kręgowego, rozszczep kręgosłupa, krwiaki domózgowe, urazy czaszki;

4.rezonans magnetyczny funcjonalny fMRI- Czynnościowy Rezonans Magnetyczny wykorzystuje technikę obrazowania Rezonansu Magnetycznego (MRI) do wykrywania lokalnych zmian przepływu krwi i jej utlenowania, które występują w mózgu w odpowiedzi na stymulację neuronalną; technika fMRI pozwala tworzyć „mapę funkcji mózgu”; hemoglobina (przyłączająca tlen) zmienia swe zachowanie w polu magnetycznym po odłączeniu tlenu (procesy metaboliczne) rozdzielczość 1-2 mm, ale hałas skanera;

5.rezonans magnetyczny strukturalny MRI- źródłami energii są:

1) stałe silne pole magnetyczne służące do ukierunkowania momentów magnetycznych protonów (jądra wodoru w cząsteczkach wody);

2) dodatkowo fale radiowe o określonej częstotliwości zmieniające moment magnetyczny atomów i kierunek ustawienia ich w polu magnetycznym;

6.Emisyjna tomografia pozytronowa PET- technika badawcza pozwalająca na zobrazowanie czynności mózgu in vivo (na żywo); opiera się na badaniu metabolicznej aktywności oraz przepływu krwi w różnych częściach mózgu. pacjentowi podaje się znakowaną radioaktywnie biologicznie czynną substancję (np. deokzyglukozę) i bada (przez pomiar promieniowania gamma) jej nagromadzenie w różnych częściach mózgu; zastosowanie komputerowych i matematycznych technik do analizy obrazów; jako czynnik penetrujący ciało pacjenta wykorzystuje promieniowanie powstałe w następstwie anihilacji pary pozytron-elektron w postaci kwantów energii (promieniowanie gamma);

7.badanie ultrasonograficzne USG-. W ultrasonografii (USG) wykorzystuje się aparat wysyłający fale ultradźwiękowe, co umożliwia obejrzenie wnętrza wielu narządów naszego ciała; urządzenie do przeprowadzania USG składa się z dwóch części: głowicy (podczas badania trzyma ją lekarz) pełniącej funkcję nadajnika i odbiornika fal ultradźwiękowych oraz aparatu (wygląda jak duży komputer z monitorem i dziesiątkami przełączników) przetwarzającego odebrane sygnały w obraz.; fale ultradźwiękowe docierają do narządów wewnętrznych, które w różny sposób pochłaniają lub odbijają wiązkę ultradźwięków, co po analizie komputerowej odbierane jest jako ciąg ciemniejszych lub jaśniejszych punktów; zebrane razem na monitorze tworzą zarys badanego narządu; może być stosowany u dzieci z zamkniętą ciemiączką, umożliwia ocenę koty, rdzenia, jąder podstawy, układu komorowego i przestrzeni podtwardówkowej; może pozwolić na rozpoznanie torbielowego zwyrodnienia mózgu;

8.potencjały wywołane- odpowiedź na stymulację receptorów czuciowych rejestrowaną wzdłuż przebiegu dróg czuciowych lub odpowiednich dla nich pól korowych; uśrednianie zapisywanych odpowiedzi ( potencjałów) o bardzo niskiej amplitudzie; badają szybkość przewodzenia w drogach czuciowych O.U.N. i obwodowego U.N.; potencjały mają zastosowanie do objawiających się klinicznie zmian i ujawniają ogniska nieme klinicznie;

1.potencjały wzrokowe- VEP: wywołane naprzemiennym wzorem szachownicy, błyskiem, innymi źródłami światła

2.potencjały pniowo- słuchowe: o krótkiej latencji, średniej, długiej

3.potencjały somatyczne: z kończyny górnej, dolnej

9. Próba amytalowa

10. Metoda śródoperacyjnego drażnienia mózgu- badanie pacjenta wybudzonego podczas operacji neurochirurgicznej

11. Komisurotomia- chirurgiczne rozdzielenie półkul mózgowych

12. Lateralna prezentacja bodźców wzrokowych

13. Asymetria funkcjonalna mózgu w zakresie percepcji słuchowej- Test rozdzielnousznego słyszenia (dichotic listening test) -

procedura eksperymentalna wprowadzona przez Doreen Kimurę

BADANIA LABORATORYJNE W CHOROBACH UKŁADU NERWOWEGO- dodatkowe

1.Płyn mózgowo–rdzeniowy: wypełnia układ komorowy mózgowia oraz przestrzeń podpajęczynówkową w jamie czaszki i w kanale kręgowym; diagnostyka

• chorób zapalnych lub demielinizacyjnych mózgu, rdzenia i korzeni rdzeniowych

• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

• krwawień do przestrzeni podpajęczynówkowej

• rakowatości opon

2.Morfologia i badanie moczu:

• ilość czerwonych krwinek - anemia

• płytki krwi (trombocyty) – niski poziom: zaburzenia

krzepliwości / wysoki: ostre stany zapalne, nowotwory

• ilość leukocytów – stany zapalne

• poziom hemoglobiny – anemia

• OB (opad) – stany zapalne w organizmie

Badanie moczu – zaburzenia pracy nerek, pęcherza moczowego,

dróg moczowych;

3.Badania genetyczne

BADANIA NEUROANATOMICZNE- dodatkowe:

1.lezyjne post mortem

2.neurochirurgia

3.angiografia,= arteriografia- badanie radiologiczne obrazujące tętnice (np. aortę, tętnice nerkowe, naczynia mózgowe), polega na wprowadzeniu do naczynia środka kontrastowego i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich.

BADANIA LOGOPEDYCZNE, PSYCHOLOGICZNE, NEUROPSYCHOLOGICZNE, AUDIOLOGICZNE, FONATRYCZNE- dodatkowe

ROLA BADAŃ DODATKOWYCH – ZALEŻNIE OD WIEKU DZIECKA:

1)neonatolog: oględziny, otarcia skóry, wgniecenia kości (złamania), obwód głowy (33-36 cm), podstawowe odruchy

2)Inne badania specjalistyczne pierwszej doby: otoemisje akustyczne, ultrasonografia przezciemiączkowa (wodogłowie, krwiaki),

3) Pediatra – ogólna ocena rozwoju narządów

4)Audiolog- badanie słuchu: orientacyjne, odruch uszno-powiekowy, audiometria zabawowa, audiometria tonalna, stan narządu słuchu, aparatowanie – implantacja

5) Okulista- ostrość wzroku: fiksacja, reakcja źrenic na światło, tablice Snellena, pole widzenia: orientacyjne, perymetr, dno oka: wylewy, naczynia, tarcza n. wzrokowego

6) Psychiatra- rozwój psychiczny: zaburzenia nastroju i zachowania

7) Foniatra i laryngolog- budowa narządów głosu i mowy, rozszczepy, emisja głosu, nosowanie

8) Psycholog / neuropsycholog- rozwój umysłowy i psychiczny

9) Logopeda- rozwój mowy

10) ……….Inne….. Rola badań dodatkowych – zależnie od wieku dziecka

DIAGNOSTYKA NEUROPSYCHOLOGICZNA:

Badanie neurologiczne- ocena funkcji ruchowych, czuciowych i sensorycznych

Badanie neuropsychologiczne – uzupełnienie o badanie funkcji psychicznych;

Cel:

• odróżnienie zaburzeń spowodowanych organicznym uszkodzeniem mózgu od pozostałych

• wykrycie deficytów funkcjonowania poznawczego będących następstwem zaburzeń organicznych

• kliniczne / naukowe

Zmiany poglądów na problemów temat kluczowych diagnozy neuropsychologicznej:

• wpływ poglądów na temat relacji mozg – zachowanie

• wykorzystanie neuroobrazowania: diagnoza organiczna /diagnoza funkcjonalna

• modele postępowania diagnostycznego i narzędzia diagnostyczne

wpływ teorii funkcjonowania mózgu (np. układów funkcjonalnych)

• rozszerzenie zagadnień objętych diagnozą w stosunku do tradycyjnych opisów skutków tzw. ogniskowych uszkodzeń

Co obejmuje ona obecnie:

• opis behawioralnych konsekwencji uszkodzeń mózgu

• ocenę funkcjonowania osób z psychozami

• ocenę mózgowych dysfunkcji z ontogenezie

• neuropsychologię sądową

• problemy osób z chorobami somatycznymi, uzależnieniami, AIDS

• problemy osób z urazami mózgu / rdzenia i mózgu

Trendy diagnostyczne: lokalizacyjny, anty-, systemów funkcjonalnych, procesów poznawczych:

• Poszukiwanie testów „organiki” / „uszkodzenia mózgu” – ciekawostką historyczną

• Choć określone lezje mogą mieć skutki uogólnione czy niespecyficzne z czego może wynikać zaburzone wykonanie testu

Określone uszkodzenie mózgu powoduje różnorodne konsekwencje u każdego człowieka, w tym:

1. Ogólne pogorszenie we wszystkich aspektach funkcjonowania

2. Zróżnicowanie (grupowe) skutki zależne od lokalizacji i rozciągłości

3. Wysoce specyficzne uszkodzenia

Formy diagnozy neurologicznej:

• różnicowa diagnoza organiczności (redukcja jej znaczenia)

• wczesna diagnoza funkcjonalna (choroba nie osiągnęła jeszcze objawów neurologicznych

• diagnoza funkcjonalna dynamiki choroby

• diagnoza funkcjonalna efektywności leczenia

• diagnoza funkcjonalna efektywności rehabilitacji neuropsychologicznej

• diagnoza „ekologiczna”

Metoda skrajnych (klasycznych) przypadków- zespoły objawów wpostaci „czystej” tzn. w skrajnych lub klasycznych przypadkach;

Krótka skala oceny stanu psychicznego= MMSE:

• orientacja w czasie i miejscu

• zapamiętywanie

• uwaga i liczenie

• przypominanie

• funkcje językowe: nazywanie, powtarzanie, wykonywanie poleceń, pisanie

• praksja kontrolowana

PRZYKŁADOWE TESTY NEUROPSYCHOLOGICZNE DO OCENY FUNKCJONOWANIA POZNAWCZEGO:

• Testy komputerowe: CANTABeclipse- zestaw 18 testów komputerowych do oceny:

1. pamięci wzrokowej (n=4)

2. funkcji wykonawczych, pamięci operacyjnej i planowania (n=4)

3. uwagi (n=5)

4. zdolności językowych ( pamięć słowna; n=2)

5. podejmowania decyzji (n=2)

6. testy przesiewowe (n=2)

wersje testów: kliniczne, równoległe, specjalne;

służy do:

1. diagnostyki choroby Alzheimera

2. deficytów poznawczych: neurodegeneracyjnych , neurorozwojowych;

3. skutków uszkodzenia mózgu

4. schizofrenii

5. depresji

test zapamiętywania wzorów Bentona: deficyt pamięci wzrokowej, uszkodzenia PP, dysocjacji między pamięcią werbalną a wzrokową, uszkodzenie prawej skroni;

test ten ma 2 różne wersje: element konstrukcyjny= wnioskowanie o pamięci oparte na narysowaniu; przyczyna niepowodzenia: trudności graficzne, wykonawcze;

wielokrotny wybór z zestawu- bez elementu konstrukcyjnego ;

= pułapka błędnego wnioskowania z powodu wieloczynnikowych uwarunkowań

• Testy neuropsychologiczne:

1. Test 15 słów Reya- badanie pamięci i szybkości uczenia się materiału werbalnego; zdolności hamowania reakcji, męczliwości; czytanie na głos 15 często używanych słów; prośba o jak największe zapamiętanie i ich odtworzenie; procedurę powtarza się 5 razy;

2. Diagnozowanie uszkodzeń mózgu- badanie pamięci, uczenia się materiału wzrokowego, zdolności analizy wzrokowej; opracowano normy dla dzieci od 6 r. ż. I dla dorosłych; pokazywanie kartek z narysowanymi wzorami; prośba o zapamiętanie; ułożenie z patyczków zapamiętanych figur; prezentację powtarza się 6 razy;

3. Test figury złożonej Reya- Osterrietha- badanie zdolności strukturalizacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo- ruchowej, pamięci wzrokowej; przerysowywanie ze wzoru skomplikowanej figury i odtworzenie jej z pamięci po 3 minutach;

4. Test Bentona- badanie pamięci wzrokowej; zawiera serię 10 pokazywanych kolejno plansz z figurami geometrycznymi; prośba o zapamiętanie prezentowanej przez 10 sek. Figury;

5. Test Bender- Koppitz- bada dojrzałość percepcji wzrokowej, koordynacji wzrokowo- ruchowej; prezentacja 9 figur; uwzględnia normy rozwojowe dla dzieci od 5 do 10 lat; prośba o przerysowanie figur;

6. Próby Spionek- bada sprawność grafomotoryczną, poziom analizy i syntezy wzrokowej, orientacji kierunkowej u dzieci w wieku przedszkolnym i młodszo szkolnym, prośba o przerysowywanie zapamiętanych figur;

7. Próby Stanback- ocena sprawności analizatora słuchowego, zdolności i analizy syntezy słuchowej złożonych struktur czasowych; prośba o odtworzenie wystukiwanego przez badającego rytmu; znormalizowane dla dzieci w wieku od 6 do 12 lat;

8. Test skreślania liter/ Test łączenia punktów- bada uwagę;

• Skale oceny rozwoju psychoruchowego i intelektualnego

1. Skala Brunet- Lezine- bada rozwój dzieci do 30 miesiąca życia; skala podzielona na 4 części: lokomocja i kontrola postawy, koordynacja wzrokowo- ruchowa, mowa, kontakty społeczne; określa wiek rozwojowy w każdej sferze, pełny IQ;

2. Skala inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell- ocena funkcjonowania intelektualnego dzieci w pierwszych latach życia;

3. Skala Termana- Merrill- analogiczna; przeznaczona dla dzieci w wieku przedszkolnym;

4. Skala Denver- przesiewowa; orientacyjna ocena rozwoju psychoruchowego dziecka; dla dzieci od 2 tygodni do 6 lat; podzielona na 4 sfery;

5. Skala inteligencji Wechslera- bada funkcjonowanie intelektualne; dla dorosłych WAIS-R-PL; dla dzieci w wieku od 6 do 17 lat WISC-R; składa się z 2 skal: werbalnej i wykonaniowej; nie można jej wykorzystywać w badaniu dzieci z chorobami U.N.

6. Test matryc Ravena- test niewerbalny, bada ‘inteligencję płynną’, zdolności spostrzegania i poprawnego myślenia; prośba o wskazanie, który z elementów jest uzupełnieniem danego rysunku lub serii; 3 wersje: kolorowa- od 3 r. życia; standardowa- od 6 lat i dla dorosłych; dla zaawansowanych- dla osób o wyższym poziomie intelektualnym;

7. Test dojrzałości umysłowej Columbia- dla dzieci z porażeniem mózgowym; prezentacja planszy z rysunkami przedmiotów, figur; prośba o wskazanie elementów niepasujących; dla dzieci od 4 do 10 roku życia;

8. Międzynarodowa skala wykonaniowa Leitera- dla dzieci z zaburzeniami słuchu lub ograniczonej sprawności werbalnej; prośba o właściwe uporządkowanie klocków (dokończenie serii, połączenie elementów);

9. Test Williamsa- bada funkcjonowanie intelektualne dzieci niewidomych i słabo widzących; wykorzystywanie zmysłu dotyku, zadania werbalne; dla dzieci od 5 do 15 r. ż.;

Rola diagnozy neuropsychologicznej:

1. różnicowa diagnoza organiczności- redukcja jej znaczenia

2. wczesna diagnoza funkcjonalna- choroba nie osiągnęła jeszcze objawów neurologicznych

3. diagnoza funkcjonalna dynamiki choroby

4. diagnoza funkcjonalna efektywności leczenia

5. diagnoza funkcjonalna efektywności rehabilitacji neurologicznej

6. diagnoza ‘ekologiczna’

Podstawowe zasady i status badania neuropsychologicznego:

• gdzie jest wykonywane

• poprzedza rozmowa

• kto je wykonuje

• kto zaleca

• po co- czysta ‘opisówka’ czy weryfikacja hipotez/ odpowiedź na konkretne pytania lekarza

• w jakim ‘języku’ sformułować diagnozę

• czy psychologa obejmuje tajemnica

• jak zapewnić opiekę nad pacjentem podczas badania

• badanie w obecności rodziny

TESTY PRZESIEWOWE A TESTY SZCZEGÓŁOWE:

Testy przesiewowe- testowanie członków pewnej populacji np. wszystkich pacjentów w praktyce lekarza, w celu oceny prawdopodobieństwa, że występuje u nich jakieś specyficzne zaburzenie ( nadużywanie alkoholu lub inne uzależnienie); nie są tym samym co test diagnostyczny, który zakłada konkretną diagnozę zaburzenia; używane są w celu wyodrębnienia osób, które jedynie mogą a nie musza mieć badane zaburzenie, a oceny tej dokonuje się na podstawie odpowiedzi na pewne istotne pytania; osobom z pozytywnym wynikiem badania przesiewowego można doradzić poddanie się bardziej szczegółowym testom diagnostycznym aby ostatecznie potwierdzić lub odrzucić dane zaburzenia; gdy testy przesiewowe wskazują, że prawdopodobnie pacjent ma np. problem z alkoholem, lekarz może dokonać dokładniejszej diagnozy, może przeprowadzić krótką interwencję i/ lub zająć się dalszym postępowaniem klinicznym; z badań wynika, że badanie przesiewowe i krótka interwencja mogą pomóc nawet tym pacjentom, którzy nie spełniają kryterium nadużywania lub uzależnienia od alkoholu, ale którzy piją ryzykownie;

BADANIE LATERALIZACJI NARZĄDÓW PARZYSTYCH- badanie w obrębie oka, ręki, nogi; sprawdzanie sprawności podczas wykonywanych czynności; próby Zazzo-

ręka: ocena dominacji danej ręki; wykładanie 32 kart raz jedną raz drugą ręką; próba „marionetki”- wykonywanie szybkich ruchów obrotowych uniesioną i zgiętą w łokciu ręką; zakładanie rąk „ po napoleońsku’, nawijanie nitki na kłębek, klaskanie, zacieranie rąk;

noga- próba kopania klocka, , próba wchodzenia na krzesełko i schodzenia z niego; ”zadeptywanie ognia” ;

oko- patrzenie w kalejdoskop, próba Rosenbacha-wyciągniętym palcem badany celuje w określony oddalony punkt, tak by palec się pokrywał z tym punktem; gdy zamknie jedno oko, a punkt pozostaje zakryty, znaczy to, że patrzy okiem dominującym; gdy palec jest wyraźnie z boku- okiem niedominującym;

ZESPÓŁ ENCEFALOPATII- objawy ze strony O.U.N o charakterze niepostępującym, związane ze zmianami, które powstały w O.U.N dziecka w okresie ciążowo- okołoporodowym; nie objawia się typowym obrazem klinicznym; objawy kliniczne: opóźnienie rozwoju psychoruchowego, drżenie rąk, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia rytmu snu, trudności w karmieniu, wiotkość mięśni, niekiedy drgawki; w miarę dalszego rozwoju objawy uszkodzenia ośrodkowego neuronu ruchowego- niedowładów kończyn typu kurczowego z elementami pozapiramidowymi ( mimowolnymi), objawów niezborności, uściślenie takiego rozpoznania to mózgowe porażenie dziecięce; objawy encefalopatii wykazane w pierwszych miesiącach życia mogą się okazać uwarunkowanymi genetycznie zaburzeniami metabolicznymi ( nieprawidłowości przemiany aminokwasów, neurolipidozy, metabolizmu węglowodanów); zespół encefalopatii nie ma jednolitej etiologii; leczenie stymulacji rozwoju psychoruchowego, stosowanie odpowiednich leków;

POSTACIE KLINICZNE MÓZGOWEGO PORAŻENIA DZIECIĘCEGO – PIRAMIDOWE, POZAPIRAMIDOWE, MÓŻDŻKOWE-

Mózgowe porażenie dziecięce- niepostępujące zaburzenie w rozwoju układu nerwowego a zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego, powstałe w czasie

• ciąży

• porodu

• lub okresie okołoporodowym

=

• różnorodny etiologicznie zespół objawów, NIE jednostka chorobowa; wrodzone lub wcześnie nabyte

• niedotlenienie CUN, procesy zapalne, choroby matki zaburzające rozwój płodu,

• urazy płodu, wylewy śródczaszkowe, wcześniactwo, dystrofia, ciąża mnoga, itp

• obraz kliniczny niejednolity - istotny nie jest sam czynnik, ale stopień dojrzałości zaatakowanego układu nerwowego

Okresy rozwoju, w których zadziałać może czynnik szkodliwy:

• Komórka jajowa- przed zapłodnieniem abberacje chromosomowe

• Zarodek- zaburzenia w fazach podziału blastuli do 1 uderzenia serca – 3 tyg.

15-75 dzień rozwoju + okres tworzenia wielu narządów, kończące się poronieniem

liczne wady wrodzone, także CUN

• Płód

• Niemowlę

Okresy krytyczne i plastyczność rozwojowa:

1)Okres prenatalny – czynniki patogenne, negatywny wpływ czynników środowiskowych, rola genów reratogennych do 17 dnia rozwoju- obumarcie zarodka 18-55 dzień rozwoju –zmiany morfologiczne i funkcjonalne OUN: 2-6 tyg. ciąży- mikrocefalia, wodogłowie, upośledzenie umysłowe, rozszczep kręgosłupa od 56 dnia do urodzenia – organizm jest mniej wrażliwy, redukcja rozmiarów i liczby komórek

2) Okres postnatalny – zakłócenie funkcjonowania struktur poznawczych będące skutkiem niewłaściwego środowiska, np. deprywacja

Objawy:

w obrazie klinicznym dominują ZAWSZE objawy ruchowe

• kurczowe niedowłady kończyn (szlaki piramidowe)

• wzmożone napięcie mięśniowe

• ataksja

• opóźnienie rozwoju umysłowego różnego stopnia

96% - postać tetraplegiczna

46% - postać diplegiczna

30 %– postać hemiplegiczna i pozapiramidowa

• zaburzenie w zachowaniu z opóźnionym rozwojem lub bez (75%) niedorozwoju umysłowego

Objawy MPD u niemowlęcia – pierwsze symptomy:

• Nieprawidłowy rozkład napięcia mięśniowego w poszczególnych grupach mięśni kończyn i grzbietu

• Ograniczona kontrola nad własnym ciałem

• Utrudnione występowanie ruchów dowolnych

• Brak stabilizacji na podłożu (leżenie na plecach i brzuszku)

• Ułożenie odgięciowe i asymetryczne

• Nadmierne prężenie lub wiotkość „leje się przez ręce”

• Brak koordynacji ruchów

• Oczopląs

•………… z czasem zaburzenia mowy

• ruchy mimowolne (postać pozapiramidowa)

• zaburzenia zborności ruchów i równowagi (postać móżdżkowa)

• padaczka (35% )

• uszkodzenie wzroku (50%)

• uszkodzenie słuchu (25%)

• nieprawidłowości w rozwoju mowy (50-75%)

• inne fragmentaryczne zaburzenia OUN

Objawy kliniczne mózgowego porażenia dziecięcego:

• napady padaczkowe (drgawkowe) - zespół Westa - zespół Lennoxa i Gastauta

• upośledzenie rozwoju ruchowego

• upośledzenie rozwoju umysłowego

• zaburzenie narządów wzroku zez, degeneracja n. wzrokowego, oczopląs, jaskra, zadma, małoocze,

• zaburzenia słuchu niedosłuch odbiorczy, głuchota, zaburzenia mowy;

Ogólna organizacja ruchu:

Układ piramidowy- kieruje ruchami dowolnymi, zwłaszcza w zakresie kończyn i głowy

•Droga korowo-rdzeniowa: drogi piramidowe KORA-RDZEŃ KRĘGOWY

• Droga korowo-jądrowa do jąder n.czaszkowych w pniu mózgu

• Neuron obwodowy

• Układ mięśniowy

Układ pozapiramidowy- kieruje ruchami mimowolnymi

• Jądra podstawne i móżdżek

• Wzgórze

• Kora ruchowa pierwszorzędowa

• Układ piramidowy

• Neuron obwodowy

• Układ mięśniowy

KLASYFIKACJA KLINICZNA MÓZGOWEGO PORAŻENIA DZIECIĘCEGO:

1-3 na 1000 porodów wg. Ingrama (1964, 1966)

• porażenie kurczowe połowicze (wcześniaki)- mniejsza aktywność kończyn po jednej stronie, rozwój umysłowy zazwyczaj prawidłowy lub nieznacznie opóźniony ; wywołana głównie niekorzystnymi czynnikami okołoporodowymi; zaburzenie czucia w zajętych kończynach, wzmożone napięcie mięśniowe, wygórowane odruchy i objawy patologiczne; w miarę wzrastania dziecka- zaburzenia wegetatywne, zaburzenia w polu widzenia,, zaburzenia mowy, padaczka lub zaburzenia w sferze emocjonalnej;

• porażenie obustronne kurczowe- zajęte głównie k. dolne, rozwój umysłowy z pogranicza normy; wzmożone napięcie mięśniowe w zajętych kończynach, padaczka, nieprawidłowości w rozwoju mowy, zaburzenia emocjonalne;

• porażenie obustronne połowicze- zajęte głównie k. górne, ciężka forma, zazwyczaj upośledzenie umysłowe, padaczka) ; zespół Westa;

• postać móżdżkowa (ataktyczna, 5-10 %)- obniżone napięcie mięśniowe, poziom umysłowy zazwyczaj prawidłowy; zaburzenia koordynacji wzrokowo- ruchowej, zaburzenia mowy, dysartria;

• postać pozapiramidowa - ruchy mimowolne (dziwaczne) uniemożliwiają wykonanie podstawowych czynności, poziom umysłowy zazwyczaj prawidłowy; postaci: dystoniczna, atetotyczna, pląsawicza; uszkodzenie związane z niedotlenieniem,; występuje niedosłuch lub głuchota, zaburzenia mowy o charakterze dyskinetycznym;

• mieszana- hemi-, para-, tri - , tetraplegia

KLASYFIKACJA SPASTYCZNEGO MÓZGOWEGO PORAŻENIA DZIECIĘCEGO- z zajęciem układu piramidowego:

• postać hemiplegiczna- z większym zajęciem kończyny górnej

• postać diplegiczna- niedowład kończyn dolnych przy braku niedowładu kończyn górnych

• postać triplegiczna- zajęcie obu kończyn dolnych i jednej kończyny górnej

• postać tetraplegiczna- zw. obustronną hemiplegiczną symetryczny lub niesymetryczny niedowład 4 kończyn

• postać tetraplegiczna- zajęcie symetryczne 4 kończyn z dobrym stanem umysłowym (zajecie pnia mózgu)

• postać mieszana zw. nieklasyfikowaną

Ataksja- bezład ruchowy; częściowa lub całkowita utrata zdolności do dowolnej czynności ruchowej

Dysartria- termin z zakresu neurologii; jeden z typów zaburzeń mowy, wynikający z dysfunkcji aparatu wykonawczego (języka, podniebienia, gardła, krtani). Dysfunkcja może być spowodowana: uszkodzeniem mięśni, unerwiających ich nerwów czaszkowych, jąder tych nerwów, dróg korowo-jądrowych, układu pozapiramidowego; w wyniku ich uszkodzenia powstaje tzw. mowa dyzartryczna, która charakteryzuje się tym, że jest powolna, niewyraźna, afoniczna (czyli bezgłośna) z tzw. przydźwiękiem nosowym, które jest spowodowane opadnięciem podniebienia miękkiego i sprawia wrażenie mowy z "kluskami w ustach";

„styl telegraficzny” - «sposób wypowiadania się krótkimi zdaniami; skrótowy sposób wypowiedzi»

„sałatka słowna” - nieprawidłowe formy gramatyczne oraz brak powiązań znaczeniowych między wyrazami.

Logorea - gr. lógos ‘słowo, mowa’ + rhoá ‘rzeka, upływ’) psych. patologiczne szybkie i bezładne wypowiadanie się; słowotok.

Agrafia - utrata uprzednio opanowanej umiejętności pisania występująca u dzieci z prawidłowym rozwojem umysłowym, powstająca w wyniku uszkodzenia lub zaburzenia czynności ośrodków w mózgu

Aleksja - to zaburzenie objawiające się częściową lub całkowitą niezdolnością rozumienia słowa pisanego (drukowanego). Osoby na nią cierpiące nie mają zaburzeń wzroku czy słuchu i potrafią rozumieć słowa wymawiane.

Akalkulia - (od a- + łac. calculo liczę) med. utrata lub upośledzenie zdolności wykonywania nawet najprostszych działań arytmetycznych związane z organicznym uszkodzeniem mózgu (zwykle płata ciemieniowego), występujące często razem z zaburzeniami mowy.

Amuzja - głuchota wybiórcza w stosunku do tonów muzycznych. Często towarzyszy afazji. Lokalizację jej łączy się z uszkodzeniem zwojów skroniowych poprzecznych po stronie lewej. Rozróżniać należy amuzję czuciową sensoryczną (wyrażającą się w utracie wyobrażeń muzycznych) i amuzję ruchową lub konstruktywną (motoryczną).

Parafazje - zaburzenie mowy, w którym chory używa słów o podobnym brzmieniu zamiast właściwych

Neologizmy - to, mówiąc najkrócej, nowe elementy słowne pojawiające się w języku

ANOMALIE W OBRĘBIE LICZBY CHROMOSOMÓW:

Zespół Downa- trisomia 21;obniżenie napięcia mięśniowego i wiotkość wiązadeł, dysmorfia twarzy, skłonność do otyłości, niski wzrost, krótkie szerokie dłonie, sucha skóra, krótkogłowie, nieprawidłowe uzębienie, gruby język; niedorozwój umysłowy, podatność na zakarzenia; ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem matki ( badania prenatalne płynu owodniowego);

Zespół ‘miałczenia kota’- delecja fragmentu krótkich ramion chromosomu 5; nieprawidłowa budowa i funkcja krtani, typowy płacz zanika po okresie niemowlęcym, dysmorfia twarzy, małogłowie, okrągła twarz, zez zbieżny, palcozrost, hipotonia mięśniowa, niedorozwój umysłowy;

Zespół Turnera- monosomia chromosomu X, zewnętrzny wygląd kobiety, niedorozwój narządów płciowych, niski wzrost, płetwiastość szyj, 99% płodów ulega poronieniu we wczesnym okresie rozwoju zarodka, obrzęki limfatyczne, dysmorfia twarzy, anomalie kostne;

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE- powstaje we wczesnych fazach rozwoju, jest zaburzeniem trwałym, niepostępującym; Objawy obejmują niedorozwój funkcji poznawczych, tj całą osobowość: myślenie, mowę, mimikę, motorykę, pamięć, uwagę….itp IQ<2 SD=<70 (SD+15) lub <68 (SD=16)

Główne objawy towarzyszące:

• Wzmożona pobudliwość emocjonalna, drażliwość, wybuchy afektu

• Wahania nastroju

• Rozhamowanie psychoruchowe

• Pobudzenie ruchowe (stereotypie)

• Patologiczne popędy (samookaleczenia, mastrurbacje)

• Wady narządowe i układowe

Przyczyny upośledzenia umysłowego :

• Geny (czynniki rodzinno-kulturowe)

• Czynniki toksyczne: infekcje, niedobory pokarmowe (witaminy), alkohol, narkotyki,

stres psychologiczny, urazy czaszki;

Upośledzenie:

• Łagodne- zakres IQ 50- 69; wiek umysłowy 9 do poniżej 12

• Umiarkowane- zakres IQ 35- 49; wiek umysłowy 6 do poniżej 9;

• Znaczne- zakres IQ 20- 34; wiek umysłowy 3 do poniżej 6;

• Głębokie- zakres IQ < 20; wiek umysłowy poniżej 3;

LOGOPEDIA

LOGOPEDIA- jest nauką o kształtowaniu prawidłowej mowy, usuwaniu wad mowy oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty.

NEUROLOGOPEDIA- dział logopedii zajmujący się diagnozowaniem i terapią osób z uszkodzeniami neurologicznymi.

Zadania logopedii:

• Kształtowaniu prawidłowej mowy, czyli dbanie o jej jak najlepszy rozwój pod względem:

-fonetycznym,

-gramatycznym

-leksykalnym

doskonalenie mowy już ukształtowanej

• Usuwanie zaburzeń mowy- nauczanie mowy w wypadku jej braku, usuwanie zaburzeń głosu, usuwanie trudności w czytaniu i pisaniu

Diagnoza logopedyczna- zbiór określonych zasad oraz metod postępowania badawczego mających na celu ocenę rozwoju mowy badanego oraz określenie nieprawidłowości w procesie komunikowania się; poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych i uwzględnienia symptomów towarzyszących

• psychologicznych

• pedagogicznych

• audiologicznych

• foniatrycznych

• ortodontycznych

• neurologicznych

• psychiatrycznych

Badania poprzedzające diagnozę logopedyczną:

• Wywiad, wywiad, wywiad…. o co pytać

• Badanie słuchu

• Badanie gnozji i badanie praksji

• Badanie budowy i sprawności narządów mowy

• Właściwe badanie mowy

• Badania uzupełniające (w zależności od potrzeby

Elementy diagnozy logopedycznej:

1) Badanie mowy (przedmiotowe)

2) Czynności dodatkowe wywiad, obserwacja ocena sprawności narządów mowy, badania psychologiczno-pedagogiczne badanie słuchu inne uzupełniające badania medyczne

Schemat badania logopedycznego:

1)Określenie problemów pacjenta: wywiad, obserwacja, wstępne bad. mowy, , bad. uzupełniające

2) Sformułowanie diagnozy logopedycznej: poziom rozumienia, ekspresji, ew. czytania i pisania

3) Weryfikacja diagnozy dodatkowe badania specjalistyczne oraz stosowane działania terapeutyczne

Jakie funkcje językowe bierzemy pod uwagę przy diagnozie logopedycznej ?

rozumienie mowy słyszanej

mowę spontaniczną

powtarzanie mowy słyszanej

zdolność nazywania

czytanie i pisanie

 rachowanie

Elementy badania mowy

• Badanie gnozji słuchowej

• Badanie praksji oralnej i praksji pozy - praksja ręki statyczne - praksja ręki dynamiczna (próba Łurii) - praksja konstrukcyjna - praksja przestrzenna

• Badanie budowy i sprawności narządów mowy

MOWA- dźwiękowe porozumiewanie się ludzi; stanowi konkretne akty używania znaków językowych przez daną osobę.

Wyróżnia się czynność:

- nadawania (ekspresji)

- odbioru (recepcji)

Deficyty w zakresie słuchu fonematycznego- są jedną z częstszych przyczyn zaburzeń mowy; Jeśli dziecko nie identyfikuje głoski i nie odróżnia jejod innych, może mieć trudności w opanowaniu danej artykulacji (wzorce kinestetyczno-ruchowe wytwarzają się pod kontrolą słuchu fonematycznego -ich brak powoduje zastępowanie pewnych głosek w mowie innymi lub mylenie ich).

ETAPY ROZWOJU JĘZYKOWEGO

Warunkiem prawidłowego rozwoju mowy jest również:

•Odpowiednia budowa aparatu artykulacyjnego (rozszczepy, deformacje rozwojowe)

•właściwe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego

• obszarów korowych kontrolujących funkcje mowy

• dróg nerwowych czuciowych i ruchowych

•prawidłowy rozwój psychiczny

JĘZYK- naturalny system znaków (kod), służących porozumiewaniu się oraz reguł posługiwania się nimi, wg których budujemy i odczytujemy teksty. Zbiór ten nie jest przypadkowy

J Ę Z Y K nie jest dziełem jednostki, ale tworem społecznym;

Dlaczego sprawność językowa jest ważna w XXI w.?

• Mowa jako narzędzie porozumiewania się z innymi ludźmi – znaczenie wzrostu efektywności i samodzielności mowy

• Mowa narzędziem myślenia – mowa wewnętrzna

• Autoregulacyjna funkcja mowy – regulacja zachowania

We współczesnej terminologii wyróżnia się dwa pojęcia: kompetencja a realizacja językowa

KOMPETENCJA – zdolność ludzi do porozumiewania się językiem

REALIZACJA JĘZYKOWA (WYKONANIE) –

• akty mówienia

• zdolność (umiejętność) posługiwania się językiem w sposób dostosowany do danej sytuacji społecznej

Poziomy analizy przekazu słownego= JĘZYKA:

•Wyodrębnienie i rozpoznanie dźwięków przekazu (fonetyka; fonologia)

•Identyfikacja słów i skojarzenie ich ze znaczeniami(morfologia –reguły tworzenia słów; słownik -słownictwo)

•Analiza struktury gramatycznej przekazu(syntaktyka)

•Interpretacja przekazu w świetle aktualnego kontekstu i uprzednich doświadczeń(semantyka –identyfikacja znaczenia; pragmatyka –reguły społecznie akceptowanego użycia języka w danym kontekście)

FONEM- najmniejsza jednostka mowy w danym języku, która umożliwia odróżnienie par wyrazów mówiącemu biegle w tym języku; nie jest samodzielną głoską, lecz ‘klasa’ dźwięków; są niezależne od systemów pisma;

GŁOSKA- samodzielny dźwięk mowy, charakteryzujący się tym, że można go określić niezależnie od roli jaka odgrywa w jakimkolwiek określonym języku; są elementami fonetycznymi;

ETAPY ROZWOJU JĘZYKOWEGO A NABYWANIE SYSTEMU FONOLOGICZNEGO PRZEZ DZIECKO-

Rozwój na poziomie fonologicznym

• uwrażliwianie słuchowe na dźwięki otoczenia

• rozróżnianie fonemów – 9 miesięcy

• artykułowanie dźwięków

• pojawianie się pierwszych sylab i wyrazów

• wykształcenie pełnej i poprawnej artykulacji

Podstawowym warunkiem poprawnej artykulacji jest prawidłowy słuch:

Fonematyczny (fonologiczny) - zdolność do analizy i syntezy dźwięków mowy

• zaburzenia powodują deficyty w identyfikowaniu i różnicowaniu głosek, a więc

• trudności w rozumieniu mowy

F i z j o l o g i c z n y -zdolność do odbioru i analizy wszystkich zjawisk akustycznych;

• zaburzenia powodują niedosłuch lub głuchotę;

• umiejętność różnicowania fonemów (dźwięków mowy ludzkiej), występujących w danym języku

• nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się w dzieciństwie pod wpływem bodźców słuchowych

• jest to złożony proces analizy i syntezy dźwięków mowy

• zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyna wadliwej realizacji fonemów, powodują również trudności w czytaniu i pisaniu (dysleksja, dysgrafia, dysortografia).

• za pomocą słuchu fonematycznego dziecko może wyodrębniać z potoku mowy wyrazy, w wyrazach sylaby, w sylabach głoski;

• słuch fizjologiczny - słuch fizyczny; zdolność odbioru, analizy i syntezy wszystkich zjawisk akustycznych; zaburzenie powoduje głuchotę.

GŁUŻENIE– pierwsza (po krzyku) faza rozwoju mowy u niemowlęcia; pojawia się zwykle między 1 a 3 miesiącem życia dziecka, wtedy gdy dziecko jest w stanie utrzymać głowę prosto (rozwijają się mięśnie szyi); są to różnego rodzaju dźwięki, zwłaszcza gardłowe, tylnojęzykowe, takie jak agu, gə, khə, gli, kli, tli, ebw, bwe, a także wibrujący dźwięk przypominający r.;

Głużenie ma charakter przypadkowy, a dziecko nie czyni żadnych specjalnych prób, aby głużyć. Nie ma ono funkcji komunikacyjnej. W późniejszym okresie towarzyszy różnego rodzaju aktywności dziecka i pojawia się w odpowiedzi na stymulację społeczną.

Głużenie stanowi odruch bezwarunkowy i pojawia się w ten sam sposób u wszystkich niemowląt, niezależnie od kultury i języka, w którym wyrastają oraz tego, czy dziecko ma prawidłowy czy uszkodzony narząd słuchu; nie są to więc dźwięki wyuczone.

Głużenie szybko zanika wraz z pojawieniem się następnego etapu rozwoju mowy – gaworzenia – ok. 6 miesiąca życia. Jednak pewne dźwięki pozostaną na stałe już jako fonemy u dziecka.

GAWORZENIE- dźwięki wydawane przez niemowlęta bez nadawania im jakiegoś znaczenia; gdy do gaworzenia wprowadzane są inne dźwięki- typowe dla mowy używane w danym środowisku w celu porozumiewania się są to np. gaworzenie kierowane, kontrolowane; dzieci niesłyszące mogą gaworzyć w pierwszych miesiącach życia i trudno je odróżnić od dzieci słyszących prawidłowo;

Etapy prawidłowego rozwoju językowego

•okres melodii - od urodzenia do około 1 roku życia

•okres wyrazu - od około 1 do 2 roku życia (brak stałych ram czasowych)

•okres zdania - od około 2 - 3 roku życia

•okres swoistej mowy dziecięcej - od 3 do 7 roku życia

Dalsze etapy prawidłowego rozwoju językowego:

• Wzbogacanie słownictwa – nabywanie nowych wyrazów i ich znaczeń (słownik czynny i bierny)

• Rozwój syntaktyki – gramatyzacja mowy

• Kształcenie poprawnej artykulacji (do 6 roku życia, określone etapy rozwoju)

NABYWANIE SYSTEMU FONOLOGICZNEGO PRZEZ DZIECKO- nauka o fonemach określonego języka; każda metoda nauki mówienia zajmująca się związkami między ruchami narządów artykulacyjnych, dźwiękami mowy;

Osiągnięcie pełnej kompetencji językowej -Wiek ok. 4-8 lat

Fonologia:

poprawna artykulacja wszystkich spółgłosek (wiek ok. 5-6 lat)

Słownik: ponad 2000 wyrazów

Semantyka: rozumienie przenośni i metafor- biały jak śnieg, nie od razu Kraków zbudowano

Składnia: rozumienie i wytwarzanie skomplikowanych struktur gramatycznych, zdania złożone, pytania, zaprzeczenia itp..

Składniki wiedzy językowej :

Składnik fonologiczny- uwrażliwianie słuchowe na dźwięki otoczenia

• rozróżnianie fonemów – 9 miesięcy

• artykułowanie dźwięków

• pojawianie się pierwszych sylab i wyrazów

• wykształcenie pełnej i poprawnej artykulacji

Słownik umysłowy - zasada rozumienia wyrazów; rozumienie zawsze poprzedza ekspresję mowy

Aspekt syntaktyczny – powiększanie słownika - konieczność porządkowania wyrazów (rozwój syntaktyki)

• Aspekt pragmatyczny

NORMA A PATOLOGIA W RÓŻNYM OKRESIE DZIECKA:

Ważniejsze zaburzenia językowego porozumiewania się u dzieci:

•opóźniony rozwój mowy

• specyficzne upośledzenie rozwoju języka (Language Learning Impairment, dysphasia)

• nabyta afazja

• dyzartria (np. przy mózgowym porażeniu dziecięcym)

• defekty słuchu: całkowita głuchota, głęboki ubytek słuchu

• defekty obwodowego “aparatu mowy” (np. rozszczepy)

• zaburzenia artykulacyjne (………………….)

• jąkanie

• zaburzenia umysłowe, psychozy

• autyzm wczesnodziecięcy

Kształtowanie się mowy w ontogenezie

• Rozwój mowy zależy od czynników biologicznych i społecznych

• Zazwyczaj uważa się, że zdrowe, normalnie słyszące dziecko opanowuje czynność mówienia w ciągu pierwszych 5-7 lat życia, przechodząc przez stałe etapy rozwoju

• rola artykulacji, segmentacji i wspólnego leksykonu umysłowego

• nierównoczesność rozwoju -

• percepcja mowy wyprzedza jej wytwarzanie

• system percepcyjny kształtuje się w okresie prenatalnym a artykulacyjny w pierwszych latach życia dziecka

• udowodniona rola słuchowej stymulacji prenatalnej - np. siła ssania noworodka na głos matki lub głos obcy, prędkość bicia serca

Rozwój mowy jest stymulowany poprzez:

• Rozwój poznawczy na różnych płaszczyznach

kontrola wykonywanych ruchów, percepcja, pamięć, uwaga, emocje, podejmowanie decyzji

• Społeczne przekazywanie języka tylko kontakt ze społeczeństwem mówiącym

• Motywację do porozumiewania się z otoczeniem

Rozumienie mowy oceniamy na podstawie:

• wskazywanie przez pacjenta obiektów na polecenie

• wykonywanie prostych poleceń np.: jednostopniowe: podejdź do… pokaż….. ruchu oka, zamknięcia powiek dwustopniowe: ……………….

• udzielanie odpowiedzi na pytania typu tak-nie oraz na pytania otwarte

• badanie słuchu fonematycznego (fonemowego)

• globalne rozumienie mowy (Token Test)

POZIOMY ANALIZY JĘZYKA- fonetyka, semantyka, syntaktyka, pragmatyka:

Fonetyka- (dawniej: "głosownia") - jeden z działów lingwistyki zajmujący się badaniem dźwięków mowy ludzkiej (zwanych głoskami) od strony ich artykulacji (tj. sposobu wytwarzania za pomocą narządów mowy; to tzw. fonetyka artykulacyjna), ich cech fizycznych (dokładniej: akustycznych - fonetyka akustyczna) ich odbierania (fonetyka audytywna), reakcji, jakie owe głoski wywołują w psychice człowieka (psychofonetyka);

Inne cechy foniczne (tj. związane z głosem), takie jak akcent, intonacja, iloczas (cechy prozodyczne), leżą w zasadzie na pograniczu fonetyki i fonologii; można je zaliczyć do fonetyki, albowiem dotyczą "dźwiękowej substancji języka" (jak fonetyka; patrz "Encyklopedia językoznawstwa ogólnego" - dalej: EJO), fonetyka musi się nimi zająć, by odpowiedzieć na pytanie o ich właściwości, realizację itp., i dlatego w podręcznikach znajdują się w dziale fonetyki.;jednak z drugiej strony bada się je głównie w celu określenia funkcji, a to jest już kategoria fonologii, stąd prozodię zalicza się do fonologii. Takie rozstrzygnięcie (zaliczenie prozodii do fonologii) zawiera EJO.

Fonetykę można również zróżnicować ze względu na ilość języków, które bada - fonetyka opisowa bada jeden język, a fonetyka porównawcza dotyczy dwóch lub więcej języków.

Fonetykę, jak zresztą każdą inną dziedzinę wiedzy, można pojmować synchronicznie i diachronicznie; to kolejny podział fonetyki; kryterium wydzielenia tych dwóch działów jest już nie przedmiot badań, lecz niejako stosunek: przedmiot badań a czas; Fonetykę synchroniczną (inaczej opisową, choć termin fonetyka opisowa może też oznaczać "fonetyka opisująca tylko jeden język" w opozycji do fonetyki porównawczej) interesuje stan fonetycznej strony języka w danym momencie czasowym. "Moment czasowy" oznacza tu pewien okres na tyle długi, by można w nim przeprowadzić odpowiednie badania, zebrać materiał badawczy, a jednocześnie na tyle krótki, żeby można było mówić o względnie niezmiennej fonetyce danej społeczności. Można więc przyjąć, że jest to okres kilkunastu lat, okres życia jednego pokolenia.

Fonetykę synchroniczną może interesować stan współczesnego języka, stan języka w XVI w. itd. Fonetykę diachroniczną interesuje zmiana, ewolucja fonetycznej strony języka. Aby ustalić, co w fonetyce się zmieniło i czy w ogóle miała miejsce jakaś zmiana, trzeba porównać ze sobą przynajmniej dwa stany systemu językowego, stany języka w dwóch momentach historycznych: wcześniejszym i późniejszym, a więc skorzystać z ustaleń fonetyki synchronicznej tych okresów.

Semantyka- (gr. σημαντικός, semantikós, istotne znaczenie, od sema, znak) to dyscyplina badająca relacje pomiędzy znakami a przedmiotami, do których się one odnoszą; zajmuje się badaniem znaczenia słów, czyli interpretacją znaków oraz interpretacją zdań i wyrażeń języka. Semantyka logiczna (nazywana też czasem teorią modeli) bada języki sztuczne, gdzie badany język, zwany językiem przedmiotowym, jest interpretowany za pomocą metajęzyka. Semantykę nazywa się teorią znaczenia lub teorią oznaczania (Quine) zależnie od określenia pojęcia znaczenia.

Syntaktyka - jeden z trzech głównych (obok semantyki i pragmatyki działów semiotyki logicznej; bada funkcje syntaktyczne - relacje, które zachodzą między wyrażeniami (znakami językowymi) wewnątrz języka i które mają charakter formalny. Podstawowe relacje syntaktyczne to np. wynikanie, reprezentowanie stałych przez zmienne itp.; syntaktyka jako nauka o formalnych relacjach między znakami językowymi stanowi zbiór reguł pozwalających na składanie (formowanie) wyrażeń oraz na ich transformację; reguły formowania wyrażeń pozwalają poprawnie łączyć wyrażenia w wyrażenia bardziej złożone; reguły transformacji wyrażeń (np. reguły dedukcyjne takie jak reguła podstawiania czy reguła odrywania) pozwalają poprawnie otrzymywać jedne wyrażenia z innych - w ten sposób, by zachowane pozostały ich określone właściwości, tj. przynależenie do pewnego systemu wyrażeń.

Pragmatyka- jeden z trzech działów semiotyki (obok semantyki i syntaktyki). Wg Charlesa W. Morrisa, autora wspomnianego podziału, pragmatyka traktować ma o relacji między znakiem a odbiorcą (interpretatorem);ta dziedzina językoznawstwa i filozofii języka zajmuje się z jednej strony kwestiami stosunków między znakami słownymi a interpretatorami (ludźmi je wypowiadającymi lub słuchającymi), które zachodzą w procesie komunikacji słownej, z drugiej zależnością znaczenia wyrażeń od kontekstu, w którym są użyte. Inaczej mówiąc, pragmatyka bada sposoby posługiwania się mową przez ludzi (w szczególności rozumienie i interpretowanie wypowiedzi w zależności od kontekstu), a także mechanizmy niejawnego przekazywania i uzyskiwania informacji przez wypowiedź oraz mechanizmy jej rozumienia.

ETAPY NABYWANIA POPRAWNEJ WYMOWY GŁOSEK JĘZYKA POLSKIEGO:

Głoski izolowane: samogłoski= głoski otwarte

• Ustne: a, o, u , e ,y ,i

• Nosowe: ę, ą

W opisie samogłosek uwzględnia się:

• Układ podniebienia miękkiego

• Ruchy języka w kierunku poziomym i pionowym

• Układ warg

Fonologia języka polskiego:

Samogłoski (n=7): a, o u, e, i, ą, ę

Cechy dystynktywne samogłosek:

1) Pozycja podniebienia miękkiego: ustna (e) – nosowa (ę)

2) Pozycja języka w jamie ustnej: przednia (i, e, y) lub tylna (a,u, o)

3) Pozycja języka: niska (a), średnia (o, e), wysoka (u, i)

Spółgłoski- w opisie spółgłosek uwzględnia się następujące ich cechy:

1)Bierne lub czynne zachowanie się wiązadeł głosowych (dźwięczne / bezdźwięczne)

2) Położenie podniebienia miękkiego (ustne / nosowe)

3) Stopień zbliżenia narządów mowy (zwarte / zwarto-szczelinowe / szczelinowe) 4) 4)Położenie środkowej części języka (palatalne / niepalatalne)

Spontaniczność wypowiedzi można oszacowywać na podstawie:

•odpowiadania na tzw. pytania otwarte

•fluencji słownej (zdolności do produkowania ciągów słów bez pauz)

•długości frazy

•poprawności artykulacji

•poprawności syntaktycznej (stosowanie właściwych form gramatycznych, końcówek, słów posiłkowych, czasów)

•prozodii mowy (rozkładu akcentu i melodii mowy)

PROTOTYPY WYRAZÓW, NORMA A PATOLOGIAW RÓŻNYM OKRESIE ŻYCIA DZIECKA

Elementy badania mowy

 Badanie artykulacji

 Wywołane spektrum głosek – Uwaga! Normy wiekowe

 Prawidłowa wymowa w różnym wieku dziecka

 Sposób realizacji (nagranie, film, spektrogram)

Zaburzenia artykulacyjne wynikają z:

• Niedoskonałości aparatu artykulacyjnego (anatomiczne lub czynnościowe)

• Niedostatecznie wykształcony słuch werbalny

• Zaburzenia czucia ułożenia narządów mowy

• Brak zębów

• Niesprawny język

• Ogólna motoryczna niesprawność

Wadliwe artykulacje wynikają z:

1) Braku wywołania głoski

2) Zniekształcaniu głosek polegającym na wytwarzaniu dźwięków nie należących do polskiego systemu fonologicznego

3) Nieprawidłowych artykulacjach w wyniku zakłóceń systemu fonetycznego przy zachowanej możliwości realizacji głosek w izolacji

ELEMENTY BADANIA MOWY:

• Badanie umiejętności czytania i pisania – ocena w zależności od wieku i poziomu umysłowego dziecka

• Odwzorowywanie tekstów

• Uzupełnianie brakujących liter w wyrazach

• Pisanie z pamięci

• Pisanie ze słuchu

• Samodzielne pisanie na dowolny temat

• Badanie rozumienia mowy droga słuchowa, słuchowo-wzrokowa, wzrokowa

• Badanie pojedynczych wyrazów: … wg. gdzie jest?

• wskazywanie przedmiotów

• wskazywanie czynności

• wskazywanie barw wyrazy określające cechy przedmiotu

• wyrazy określające cechy ilościowe

• wyrazy określające stosunki przestrzenne

• Słuch fonematyczny Pamięć werbalna + zapamiętanie ciągu wyrazów Analiza i synteza słuchowa

• Badanie rozumienia zdań:

• Zdań prostych i zdań złożonych

• Prostych i dwustopniowych poleceń

• Form fleksyjnych

• Zdań nielogicznych i fałszywych

• Zdań podobnych

• Treści frazeologicznych, przenośni i przysłów

• Treści opowiadania

• Badanie czynności nadawania mowy mowa spontaniczna, zautomatyzowana lub powtarzana

• Badanie powtarzania – najłatwiejszej formy nadawania mowy wymaga prawidłowej:

• percepcji dźwięków,

• pamięci słuchowej,

• wytwarzania mowy samogłoski,

• spółgłoski,

• wyrazy,

• zdania

• Badanie mowy spontanicznej – ocena bardziej złożona i subiektywna, określa minimum językowego porozumiewania się

• leksykalna,

• gramatyczna,

• onacyjna

• artykulacyjna strony mowy

• Czy mowa jest adekwatna do wieku

• Jaki jest zasób słownictwa

• Opanowanie struktur gramatycznych i budowy zdań

• Umiejętność narracji

• Ocena artykulacji – wadliwa artykulacja różni się od stosowanej w powszechnym zwyczaju językowym (?)

• Liczba wywołanych głosek i ich stosowanie w nagłosie, śródgłosie i wygłosie

• Prozodia mowy, akcent, intonacja

• Płynność i tempo mówienia

• Emisja głosu i oddychanie

FONACJA- Dźwięczność to jedna z cech artykulacji głosek związana z pracą więzadeł głosowych. Głoski wymawiane z wymuszeniem drgań więzadeł przy produkcji dźwięku nazywane są głoskami dźwięcznymi, natomiast wymawiane bez ich drgania nazywane są głoskami bezdźwięcznymi.

W węższym znaczeniu dźwięczność oznacza cechę artykulacyjną głoski dźwięcznej odróżniającą ją od odpowiadającej jej pod względem miejsca i sposobu artykulacji głoski bezdźwięcznej, np. głoska [d] różni się od głoski [t] właśnie dźwięcznością. Cecha braku tak zdefiniowanej dźwięczności, charakteryzująca głoskę [t], nazywa się bezdźwięcznością. Dźwięczność jest stałą cechą samogłosek, w przypadku spółgłosek jest cechą fakultatywną (tzn. istnieją spółgłoski dźwięczne i spółgłoski bezdźwięczne).

W wielu językach świata, w tym w języku polskim, dźwięczność jest cechą fonologicznie relewantną - pełni funkcję rozróżniania fonemów, np. w języku polskim wyrazy pary minimalnej "kody" i "koty", różniące się dźwięcznością jednej z głosek, różnią się też znaczeniem (a więc /d/ i /t/ są oddzielnym fonemami). Istnieją też języki, w których dźwięczność nie posiada funkcji dystynktywnej, ponieważ w systemie fonologicznym tych języków brak jest rozróżnienia na spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne, a fonologicznie relewantna jest na przykład opozycja spółgłoska przydechowa: spółgłoska nieprzydechowa (tak jest m.in. w języku chińskim mandaryńskim).

Inne rodzaje dźwięczności spotykane w językach naturalnych to:

• dysząca dźwięczność (ang. breathy voice),

• skrzypiąca dźwięczność (ang. creaky voice),

• szorstka dźwięczność (ang. harsh voice),

• luźna dźwięczność (ang. slack voice),

• sztywna dźwięczność (ang. stiff voice).

ARTYKULACJA- Przez artykulację rozumie się w fonetyce proces kształtowania dźwięków mowy ludzkiej, odbywający się w części aparatu mowy obejmującą jamy ponadkrtaniowe, tzw. nasadę. Artykulacja jest jednym z zasadniczych aspektów procesu wytwarzania głosek, na który składają się ponadto inicjacja, czyli mechanizm wytworzenia prądu powietrza i fonacja, czyli sposób zachowania się wiązadeł głosowych.

W czasie artykulacji prąd powietrza, który jest niezbędnym tworzywem w czasie wytwarzania dźwięków, jest modelowany przez ruchome i nieruchome artykulatory znajdujące się w nasadzie (kanale głosowym). Najczęściej modulacji poddawane jest powietrze wydychane z płuc.

Artykulacja odgrywa istotną rolę w sferze marketingu, gdyż zależy od niej postrzeganie danej osoby. Niestaranna artykulacja sprawia negatywne wrażenie i rozmówcy przypisuje się brak kompetencji^[1].

Ważniejsze zaburzenia językowego porozumiewania się u dzieci:

• opóźniony rozwój mowy

• specyficzne upośledzenie rozwoju języka (Language Learning

Impairment, dysphasia)

• nabyta afazja

• dyzartria (np. przy mózgowym porażeniu dziecięcym)

• defekty obwodowego “aparatu mowy” (np. rozszczepy)

• zaburzenia artykulacyjne (………………….)

• jąkanie

• defekty słuchu: całkowita głuchota, głęboki ubytek słuchu

• zaburzenia umysłowe, psychozy

autyzm wczesnodziecięcy

O b j a w y:

jest to specyficzny rozwojowy deficyt w zakresie ekspresji i/lub recepcji mowy, wobec braku innych zaburzeń, takich jak:

• ubytek słuchu,

• deformacja obwodowego aparatu artykulacyjnego,

• nieprawidłowości rozwoju umysłowego,

uszkodzenie mózgu, zaburzenia psychiczne

1) Etiologia

2) W poszukiwaniu bazy neuroanatomicznej

Neuroobrazowanie nie wykazało bazy

neuroanatomicznej tego deficytu

ale….

3) Metody diagnozy

Kryteria włączające:

1. Od wczesnych stadiów rozwoju ulegają zaburzeniu normalne wzorce mowy

2. Nie są one związane z: zaburzeniami neurologicznymi, mech. mowy,

uszkodzeniami czuciowymi, upośledzeniem umysłowym lub

czynnikami środowiskowymi

3. Dziecko może lepiej komunikować się albo rozumieć język w pewnych

znanych mu sytuacjach, ale umiejętność mówienia jest zaburzona

w każdych warunkach

Rozpoznanie różnicowe:

Trudność w rozpoznaniu dot. Prawidłowe i wczesne rozpoznanie

różnicowania z jeszcze zaburzeń rozwoju mowy i języka

prawidłowymi odmianami

rozwoju

Trudności diagnostyczne:

• Trudność dot. różnicowania z upośledzeniem umysłowym i globalnym opóźnieniem rozwojowym

• Trudność dot. różnicowania z zaburzeniami wtórnymi do wyraźnej głuchoty, specyficznych odchyleń neurologicznych lub innych odchyleń strukturalnych

ZABURZENIA ROZWOJU MOWY- zaburzenia pierwotne:

• Zaburzenie rozwoju mowy jest bezpośrednią konsekwencją działania czynnika patogennego (specyficzne)

• Zaburzenie rozwoju mowy i języka jako deficyt pierwotny może prowadzić do innych zaburzeń wtórnych.

F80 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka:

Trudność w przyswajaniu kompetencji językowej Opóźnienie w rozwoju mowy

CEL TERAPII- rozwijanie języka (nie usprawnianie aparatu mowy); dzieci dotknięte problemem mają kłopot z opanowaniem systemu

językowego (nie z realizacją wypowiedzi słownej)

RODZAJE AFAZJI:

AFAZJA CAŁKOWITA - totalna, globalna – gdy występuje całkowita lub prawie całkowita niezdolność mówienia i rozumienia.

EFERENTNA AFAZJA RUCHOWA (BROCA) - Afazja Broca charakteryzuje się tym, że osoba chora ma zniesioną prawie całkowicie zdolność do mówienia, przy zachowanej, prawie całkowicie, zdolności do rozumienia mowy. Osoba chora właściwie nie mówi spontanicznie, ma poważne trudności w powtarzaniu słów wypowiadanych przez inne osoby, podobnie też ma trudności z nazywaniem pokazywanych jej przedmiotów, nie jest w stanie czytać, ani pisać.

AFAZJA CZUCIOWA (WERNICKEGO) - W przypadku tej afazji mowa jest płynna, z normalną melodyjnością i intonacją. Poszczególne słowa wypowiadane są bez wysiłku, zupełnie normalnie. Jednakże słów tych jest bardzo dużo. W cięższych przypadkach osoba chora może mówić tak wiele, że ma to charakter nachalny, rozmówca nie jest dopuszczany do głosu, a jeśli taka niekończąca się wypowiedź zostanie zahamowana, po chwili znowu pojawi się potok słów. W tej afazji zasadniczo nie sposób mówienia lecz to, co jest mówione, ulega zaburzeniu. Mowa zawiera słowa użyte niezgodnie ze swym znaczeniem, niekiedy można odnieść wrażenie, jakoby były one dobierane losowo.

TRANSKOROWA AFAZJA RUCHOWA - Postać afazji występująca przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej. Pacjent może mieć trudności z odpowiadaniem na pytania. Występuje dość uboga fluencja słowna oraz tendencja do echolalii. Zachowane jest rozumienie mowy, nazywanie i zdolność powtarzania. Czytanie zaburzone średnio, zaś pismo głęboko.

AFAZJA AMNESTYCZNA - Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu (wydłużony czas reakcji, omawianie, występują czasem parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek między przedmiotem a określającym go rzeczownikiem. Wypowiedzi są dość płynne, ale towarzyszą im trudności w poszukiwaniu właściwych słów. Pismo i czytanie zaburzone głęboko, gdy anomia występuje w uszkodzeniach skroniowo-ciemieniowych.

AFAZJA PRZEWODZENIA (kondukcyjna) - do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj zawoju nadbrzeżnego lub też płata ciemieniowego dolnego. Uszkodzenia bezpośrednio nad i pod bruzdą Sylviusza. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje głoskowe. Czytanie jest zaburzone w stopniu średnim, a pismo w głębokim. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, ale stosunkowo dobre jest rozumienie prostych wypowiedzi.

AFAZJA PODKOROWA - Wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zwłaszcza poduszki. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.

Agramatyzmy – nie uwzględnianie w mowie form odmiany wyrazów, brak wzorca słuchowego wyrazów, wypowiadane słowa mają niewłaściwą formę gramatyczną.

Prozodia (gr. prosoidia pieśń z akompaniamentem)

1. Brzmieniowe właściwości mowy nakładające się na głoskowy, sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi. Należą do nich akcent, intonacja i iloczas. Niekiedy w poezji pojęcie prozodii jest używane jako synonim metrum.

2. W muzyce mianem prozodii określana jest właściwa relacja akcentów słownych i muzycznych, które powinny być zgodne.

3. Dyscyplina naukowa zajmująca się brzmieniowymi zjawiskami wiersza – zagadnieniami akcentu, iloczasu, intonacji.

4. W informatyce intonacja syntezowanej mowy.

AUDIOMETRIA TONALNA (ang. Pure Tone Audiometry, PTA) – jedna z najczęściej stosowanych metod subiektywnego badania słuchu; jej głównym celem jest ocena progu słyszenia, pozwalająca określić rodzaj oraz stopień upośledzenia tego zmysłu; badanie słuchu polega na pomiarze przy przewodnictwie powietrznym lub kostnym, ubytku słuchu dla tonów sinusoidalnych o różnych częstotliwościach. Wyniki są prezentowane w postaci krzywych – audiogramów, które przedstawiają próg słyszenia.

Próg słyszenia jest określany poprzez stopniowe wzmacnianie tonu – metoda wstępująca, lub przez jego osłabienie – metoda zstępująca. Pasmo częstotliwości w jakim przez najmniejszą wartość słyszalnego tonu pozwala się wyznaczyć próg słyszenia utrzymuje się w przedziale od 250 Hz do 8 kHz.

Osoba wykonująca badanie (laryngolog, audiolog, wykwalifikowana pielęgniarka, protetyk słuchu), zaprasza do specjalnej, wyciszonej kabiny pomiarowej, gdzie badanemu zakładane są słuchawki oraz otrzymuje on tzw. przycisk odpowiedzi. Do ucha podawany jest ton pomiarowy o ściśle określonym natężeniu i częstotliwości. Zadanie pacjenta polega na sygnalizowaniu przez naciśnięcie przycisku, poziomu, przy którym zaczyna słyszeć jakikolwiek dźwięk. Po każdej odpowiedzi oznaczającej zasłyszany dźwięk, osoba badająca zmniejsza głośność. W ten sposób oznaczany jest najcichszy sygnał słyszany przez badanego. Po wykonaniu badania dla jednego ucha, jest ono powtarzane dla ucha przeciwnego

Za pomocą audiometrów tonu prostego można wykonać najprostsze badania progowe, jak również badania nadprogowe mające na celu sprawdzenie zachowania słuchu przy wyższych poziomach natężenia dźwięku. Bardzo popularny jest pomiar poziomu niewygody UCL, umożliwiający określenie szerokości pola słuchowego. Odmianą tego badania jest skalowanie głośności, które określają psychoakustyczną percepcję dźwięków. Audiometria tonalna stosowana jest w:

• badaniach przesiewowych (skriningowych);

• badaniach w medycynie pracy;

• diagnostyce laryngologicznej.

Audiometry tonu prostego AT (tonalne) można podzielić na trzy rodzaje:

• Audiometry skriningowe

• Audiometry diagnostyczne

• Audiometry kliniczne.

Przedstawiony wyżej podział jest zwyczajowy i dotyczy zakresu przeprowadzanych badań. Oprócz tego norma EN 60645-1 dzieli audiometry ze względu na ich klasy dokładności: I, II, III, IV, podając ich wymagania konstrukcyjne oraz określając dokładność audiometru.

APRAKSJA (PRAKSJA ORALNA I PRAKSJA POZY) - upośledzenie precyzyjnych, celowych ruchów przy braku niedowładu, objawów móżdżkowych i zaburzeń czucia. Zaburzenia apraktyczne są często wynikiem udarów, guzów, spotyka się je również w chorobie Alzheimera.

(Praksja (oralna) - to zdolność wykonywania złożonych celowych ruchów mownych,

praksja pozy - z trudem wykonywane czynności składające się z sekwencji ruchów w określonej kolejności.)

apraksja mowy - Apraksja mowy jest swoistym ograniczeniem (uszczupleniem) zdolności do „programowania“ w mózgu ruchów wymaganych przy mowie (skoordynowaniem ruchów mięśni twarzy, języka, gardła, itd, potrzebnych do tworzenia dźwięków odpowiadających mowie); apraksja mowy jest jednym z możliwych zaburzeń towarzyszących afazji.

DYSLEKSJA ROZWOJOWA (gr. dys – nie + lexis – wyraz, czytanie) czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania (ICD-10 F81.0 oraz w DSM IV "315.0"^[1] ) – według Światowej Federacji Neurologów - zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie. Zaburzenia te mogą dotyczyć percepcji wzrokowej - objawiającej się widzeniem, ale niedostrzeganiem, percepcji fonologicznej - objawiającej się słyszeniem, ale nieusłyszeniem oraz integracji powyższych procesów.

Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Obecnie podejrzewa się, że może mieć m.in. podłoże genetyczne (Schulte-Körne 2001, 2006). Zmiany dotyczą genu DCDC2 zlokalizowanego na 6 chromosomie człowieka kodującego białko doublecortin domain containing 2 określane tym samym skrótem co gen. Białko to powoduje zaburzenia w budowie mikrotubul^[2]. Oprócz tego badane są geny 1, 2, 3 i 15. Ten ostatni był pierwszym kandydatem na "winnego dysleksji". Około roku 1950 przeprowadzonych zostało wiele badań w rodzinach obciążonych tym zaburzeniem i właśnie gen 15 DYXS1 miał wywoływać zmiany w rozwoju mózgu, postrzeganiu wzrokowym i słuchowym.^{[potrzebne źródło]}

Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.

U dzieci z dysleksją zazwyczaj stwierdza się zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej oraz integracji percepcyjno-motorycznej. Prof. Marta Bogdanowicz wyróżnia następujące typy dysleksji:

• dysleksja typu wzrokowego, u której podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo-ruchowej i ruchowo–przestrzennej;

• dysleksja typu słuchowego uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązana z zaburzeniami funkcji językowych;

• dysleksja integracyjna, kiedy to poszczególne funkcje nie wykazują zakłóceń, natomiast zaburzona jest koordynacja, czyli występują zaburzenia integracji percepcyjno-motorycznej;

• dysleksja typu mieszanego, gdy występują jednocześnie zaburzenia w percepcji i pamięci słuchowej, pamięci i percepcji wzrokowej, wyobraźni przestrzennej;

• dysleksja wizualna, gdy występuje nieład tzw. nieporządek.

W dysleksji mogą wystąpić zaburzenia mowy, uwagi, koncentracji i pamięci. Pierwotną przyczynę dysleksji rozwojowej wielu badaczy upatruje w zakłóceniach pracy OUN (ośrodkowego układu nerwowego). Nie wyklucza się również roli czynnika genetycznego.

Odmiany dysleksji:

• dysleksja – terminem stosowanym także w węższym znaczeniu, do specyficznych trudności w czytaniu;

• dysortografia – specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnianiem różnego typu błędów, w tym ortograficznych, mimo znania zasad poprawnej pisowni;

• dysgrafia – zniekształcenia strony graficznej pisma – brzydkie, niekaligraficzne pismo;

• dyskalkulia – specyficzne trudności w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych, np. trudności w dodawaniu czy mnożeniu;

• dysfonia – objawia się niewyraźnym i cichym mówieniem – wada bardzo rzadko stwierdzana.

JĄKANIE (stuttering) - jest zaburzeniem rytmu mowy, w którym wypowiedź jest przerywana zawahaniami, powtórzeniami i przedłużeniami brzmienia słów

Objawy:

• powtarzanie części/grup słów

• przeciąganie brzmienia dźwięku

• poprawianie

• niedokończone frazy/zdania

• zbędne wtręty (empolofazja)

• zwiększone napięcie w narządach mowy

• blokowanie - pauzy w mówieniu (przerywanie)

• tachylalia vs. bradylalia

• dysrytmia

• wpółruchy ......

• reakcje emocjonalne………………..

Czynniki decydujące o specyfice jąkania:

1. Lingwistyczne, dotyczące niepłynności:

rodzaje niepłynności, długość frazy, struktura gramatyczna, spójność semantyczna

2. Fizjologiczne, dotyczące aparatu mówienia dziedziczność, dyskoordynacja, skurcze, współruchy, objawy wegetatywne ,asymetria mózgowa, dynamika czasowa

3. Psychologiczne, dotyczące osoby jakającej się ,obraz siebie, lęk, frustracja, stres, poczucie wartości

4. Socjologiczne -sytuacja komunikatywna, audytorium, bariery komunikacyjne,

sytuacja werbalna – niewerbalna

Rodzaje jąkania:

 Kloniczne, toniczne, mieszane

 Oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, mieszane

 Epileptoidalne

 Dysfatyczne, afatyczne

 Rozwojowe

 Traumatyczne

 Organiczne, czynnościowe

Zmienność objawów jąkania Kiedy się przejawia a kiedy ustaje?

 zwolnienie tempa mowy

 emocjonalne wyciszenie

 szept

 śpiew

 mówienie z pamięci (deklamacja)

 rytmizacja mowy (mówienie w takt metronomu)

 sztuczne echo

Diagnoza jąkania:

1.Opis objawów (symptomatyka)

2.Ustalenie przyczyn (etiologia)

3.Odróżnienie jąkania od innych niepłynności (diagnoza różnicowa)

4.Wyjaśnienie patomechanizmu

5.Rokowanie

6.Orzecznictwo

Mity dotyczące jąkania i jego terapii:

1.Jąkanie jest nieuleczalne, a jego terapia mało efektywna

2.Celem terapii jest usunięcie lub zredukowanie niepłynności

3.Istnieje lek na jąkanie

4.Terapia polega na wykonywaniu ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i artykul.

5.W j. zawsze występują zaburzenia oddychania

6.Płynne mówienie wymaga oddychania torem brzuszno-przeponowym

7.Płynne mówienie wymaga odpowiedniej pojemności płuc i długiego wydechu

8.Ćwiczenia oddychania, fonacyjne i artykulacyjne są niezbędne w terapii j.

Terapia jąkania= Metoda echokorektora mowy

apraksja mowy- jest swoistym ograniczeniem (uszczupleniem) zdolności do „programowania“ w mózgu ruchów wymaganych przy mowie (skoordynowaniem ruchów mięśni twarzy, języka, gardła, itd, potrzebnych do tworzenia dźwięków odpowiadających mowie); apraksja mowy jest jednym z możliwych zaburzeń towarzyszących afazji.

Amuzja - głuchota wybiórcza w stosunku do tonów muzycznych. Często towarzyszy afazji. Lokalizację jej łączy się z uszkodzeniem zwojów skroniowych poprzecznych po stronie lewej. Rozróżniać należy amuzję czuciową sensoryczną (wyrażającą się w utracie wyobrażeń muzycznych) i amuzję ruchową lub konstruktywną (motoryczną).

opóźniony rozwój mowy - Zaburzenie występujące bardzo często i mające rozległe konsekwencje dydaktyczne w postaci trudności w czytaniu, pisaniu i opanowywaniu materiału programowego.

Występuje wówczas, gdy mowa dziecka (czynność mówienia lub/i rozumienia) wykształca się później niż u rówieśników.

głuchoty i niedosłuchy

Utrata słuchu, głuchota - niezdolność do odbierania bodźców akustycznych. Wrodzona, w przeciwieństwie do nabytej często wiąże się z niezdolnością do mówienia (głuchoniemota).

Przyczyną głuchoty może być:

zaburzenie przekazywania dźwięków do ucha wewnętrznego (głuchota przewodzeniowa), najczęściej w wyniku uszkodzenia błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych; uszkodzenie narządu słuchu albo szlaku nerwowego (drogi słuchowej), przekazującego bodźce słuchowe do kory mózgowej (głuchota odbiorcza).

Niedosłuch (łac. hypoacusis) - zaburzenie ze strony narządu słuchu polegające na nieprawidłowym przewodzeniu lub odbiorze dźwięków. Częstość występowania niedosłuchu rośnie z wiekiem.[1]

u noworodków występuje on w 2-3‰

do 18 roku życia - 5%

19-44 rok życia - 4,5-5%

45-64 rok życia - 14%

65-74 rok życia - 23%

powyżej 75 lat - 35%.

Niedosłuch może występować jako izolowany objaw, lub mogą mu towarzyszyć inne objawy otologiczne np. szumy uszne lub zawroty głowy oraz pozaotologiczne tworzące określone jednostki chorobowe.

język migowy - to język naturalny, charakteryzujący się użyciem kanału wzrokowego, a nie audytywnego. Języki migowe są to te języki wizualno-przestrzenne, które zostają nabyte drogą naturalnej akwizycji przez głuche dzieci od głuchych rodziców. Do niedawna języki migowe były pozbawione wersji pisanej (SignWriting).

alfabet palcowy - Mowa palcowa (daktylografia) - zwana potocznie „palcówką” - została wprowadzona do nauczania osób głuchych przez mnicha hiszpańskiego Pedra de Ponce w XIV wieku. Przejął on prawdopodobnie tę formę porozumiewania się z klasztorów o zaostrzonym rygorze, zakazującym zakonnikom ustnej konwersacji. Daktylografia to jedna z form porozumiewania się oparta na odpowiednich układach palców jednej lub obydwu dłoni. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak daktylograficzny

jąkanie - zaburzenie mowy objawiające się przeważnie niezamierzonym przerywaniem, "zacinaniem się", powtarzaniem wypowiedzi, zniekształcaniem sylab bądź całych słów.

Prozodia - Brzmieniowe właściwości mowy nakładające się na głoskowy, sylabiczny i wyrazowy ciąg wypowiedzi. Należą do nich akcent, intonacja i iloczas

Dyslalia - zaburzenia mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania jednego, bądź kilku dźwięków. Jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka, wyrażające się w formie zniekształcenia głosek. Wyróżnia się następujące formy dyslalii:

Jednoraka – jedna głoska wymawiana odmiennie.

Wieloraka – kilka lub kilkanaście głosek wymawianych odmiennie.

Całkowita (alalia) – wszystkie głoski wymawiane odmiennie.

zaburzenia artykulacyjne - to nieprawidłowe mówienie, inaczej wady wymowy

rotacyzm - jest to zjawisko fonetyczne polegające na przejściu określonej głoski w określonej pozycji w głoskę r. Miało ono miejsce w historii wielu języków.

Seplenienie - polega na nieprawidłowej artykulacji głosek detalizowanych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy następujące grupy:

1. przedniojęzykowo – zębowe (szereg syczący) s z c dz

2. przedniojęzykowo – dziąsłowe (szereg szumiący) sz ż z dż

3. środkowojęzykowo – palatalne (szereg ciszący) ś ź ć dź

Wadliwa wymowa może polegać na zastępowaniu głosek jednego szeregu innym (np. szereg sz ż cz dż może być zastępowany szeregiem s z c dz lub ś ź ć dź) jak też ich deformacji.

Wymowę polegającą na zastępowaniu jednego szeregu innym nazywamy parasygmatyzmem (np. capka – czapka, salik – szalik).

dysleksja i dysgrafia.

dysleksja rozwojowa czyli specyficzne trudności w nauce czytania i pisania (ICD-10 R48) to zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalnie.

Dysgrafia (agrafia) – częściowa lub całkowita utrata umiejętności pisania, spowodowana mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego lub zaburzeniami ośrodkowych funkcji wzrokowych i słuchowych. Występuje w przypadkach uszkodzenia tylnych części drugiego lub trzeciego zakrętu czołowego półkuli lewej lub zakrętu nadbrzeżnego.

Pismo dysgrafika jest nieestetyczne i nieczytelne.

Dysgrafia jest powiązana z afazją motoryczną, czyli utratą zdolności produkowania mowy zrozumiałej dla innych. Może występować jako tzw. dysgrafia głęboka, w której osoba dotknięta tym zaburzeniem ma kłopoty z zapisywaniem słów nieistniejących lub nieznanych, a także może popełniać błędy semantyczne. Specyficzną formą dysgrafii jest dysgrafia leksykalna. Osoba na nią cierpiąca potrafi zapisywać słowa, ale czyni to w sposób zbliżony do zapisu fonetycznego, np. wyraz 'chleb' może zostać zapisany jako 'hlep', co skutkuje popełnianiem wielu błędów ortograficznych. Ze względu na to, że niektóre języki, np. angielski, charakteryzują się dużą rozbieżnością pomiędzy formą pisaną danego słowa a jego wymową, sytuacja osób z dysgrafią funkcjonujących w kręgach kulturowych, gdzie takie języki są powszechnie używane, jest zwykle dużo bardziej dokuczliwa.

ZABURZENIA ARTYKULACYJNE- DYSLALIE:

Przyczyny

 Nieprawidłowa budowa anatomiczna narządu mowy anomalie anatomiczne, krótkie wędzidełko, zbyt duży język, itp

 Nieprawidłowości zgryzu

 Anomalie lub brak zębów

 Słaby rozwój mięśni aparatu mowy

 Złe wzorce artykulacyjne

 Fałszywe kompensacje

 Zaburzenia słuchu

Zjawiska zachodzące w ciągu mownym: wewnątrzwyrazowe i międzywyrazowe:

• Upodobnienia głosek (antycypacja i perseweracja)

• Uproszczenia artykulacyjne (sąsiedztwo fonetyczne)

Rodzaje zaburzeń artykulacyjnych

Najczęstsze zniekształcenia samogłosek

 Zastępowanie, ścieśnianie,

 Mowa „odnosowiona”

Najczęstsze zniekształcenia spółgłosek:

Ubezdźwięcznianie

 Zmiana miejsca artykulacji

 Zmiana stopnia zbliżenia narządów mowy

 Opuszczenia głosek

Spółgłoski- W opisie spółgłosek uwzględnia się następujące ich cechy:

1)Bierne lub czynne zachowanie się wiązadeł głosowych (dźwięczne / bezdźwięczne) 2) Położenie podniebienia miękkiego (ustne / nosowe)

3) Stopień zbliżenia narządów mowy (zwarte / zwarto-szczelinowe / szczelinowe)

4) Położenie środkowej części języka (palatalne / niepalatalne)

Wadliwe artykulacje wynikają z:

1) Braku wywołania głoski

2) Zniekształcaniu głosek polegającym na wytwarzaniu dźwięków nie należących do polskiego systemu fonologicznego

3) Nieprawidłowych artykulacji w wyniku zakłóceń systemu fonetycznego przy zachowanej możliwości realizacji głosek w izolacji

Zastosowanie

 labiogramów,

 rentgenogramów

 palatogramów

 lingwogramów

 spektrogramów w ocenie poprawności artykulacyjnej

Rodzaje ustnych spółgłosek polskich:

Dwuwargowe

Wargowo-zębowe

przedniojęzykowo-zębowe

przedniojęzykowo-dziąsłowe

palatalne

tylnojęzykowe

wibrant

półspółgłoski (ł)

Nieprawidłowa wymowa spółgłosek :

• ubezdźwięcznianie

• brak palatalizacji

• nosowanie

• kapacyzm

• seplenienie - międzyzębowe, - boczne

• Reranie (rotacyzm)

Przyczyny głuchoty

• przyczyny genetyczne (ok. 50% przypadków głuchoty wrodzonej), stopniowy ubytek słuchu po urodzeniu

• infekcje: (np. różyczka matki, świnka) także zapalenie opon mózgowych u dziecka

• urazy głowy

• deformacje rozwojowe (prenatalne)

• przyczyny metaboliczne (zazwyczaj mają one związek z opóźnieniem w rozwoju umysłowym dziecka)

• substancje toksyczne: leki podawane matce w czasie ciąży lub dziecku po urodzeniu np. streptomycyna

Wczesne wykrycie głuchoty (w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia) jest przedmiotem wielu Programów Europejskich, gdyż daje szansę na podjęcie wczesnych działań interwencyjnych = przesiewowe badanie otoemisji akustycznych na oddziałach neurnatalnych

Język migowy a twory sztuczne, tzw „pidżyny” - języki domowe

Jezyki migane wizualno-przestrzenne odmiany języków fonicznych

Język migowy od fonicznego różni jedynie natura fizyczna tekstu Konsekewncje:

•Język migowy jest przestrzenny

•Generuje go zbiór niezależnych artykulatorów

•Nadawanie zawsze wprost do odbiorcy (nie; dookoła)

•Odbiór zawsze w czasie rzeczywistym za pomocą wzroku

•Przestrzeń przedmiotem i kształtem przekazu (nie: tylko przedmiotem

Dowody na podobne biologiczne podłoże języka oralnego i języka migowego

•Nabywanie j. migowego przez dzieci głuche w ontogenezie

•Istnieje wiele j. migowych –zasięg nie pokrywa się z obszarami etnicznymi i językowymi

•Neuroanatomiczne podłoże: obserwacje zachowania pacjentów głuchych po uszkodzeniach mózgu

•Badania eksperymentalne z zastosowaniem różnych technik, w tym neuroobrazowania

Ontogeneza mowy

•Bilingwalizm - równoległy rozwój obu języków- migowego i oralnego u dzieci słyszących w rodzinach mieszanych

•Analogia do dwujęzyczności w języku oralnym

Afazja (wg Walsha):

To upośledzenie w zakresie odbioru treści językowych, operowania nimi lub ich wytwarzania (nadawania) zaistniałego na skutek uszkodzenia mozgu

Afazja (wg. Maruszewskiwego):

To nabyte częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmow programujących czynność nadawania lub odbioru mowy u człowieka, ktory uprzednio opanował te czynności

Wg. klasyfikacji Geschwinda i Goodglasa wyrożniamy 8 podstawowych rodzajow afazji:

Afazje z zachowaną płynnością wypowiedzi:

• Wernickego

• przewodzenia

• anomia

• transkorowa

• czuciowa

Afazje z zaburzoną płynnością wypowiedzi:

• całkowita

• Broca

• transkorowa ruchowa

• transkorowa czuciowo-ruchowa

Drastyczny ubytek fluencji słownej tzw. styl telegraficzny i agramatyzm - to podstawowe cechy afazji Broca.

Podstawowe cechy afazji transkorowych:

Stosunkowo dobra zdolność powtarzania w porownaniu z mową spontaniczną (transkorowa afazja ruchowa) lub z rozumieniem mowy (transkorowa afazja czuciowa).

Deficyty słuchu fonematycznego, w konsekwencji rozumienia mowy, to podstawowa cecha afazji Wernickego.

Pacjenci nie rozumieją rownież własnej mowy, produkują mowę niezrozumiałą dla słuchacza, tzw. “sałatke słowną”.

Podstawowe cechy afazji amnestycznej:

zaburzenia nazywania, trudności w aktualizacji słowa, “mowienie okrężne”.

Zaburzenia czytania i pisania – lokalizacja:

• zakręt kątowy lewej połkuli (rozumienie językowej informacji wzrokowej)

• inne obszary krytyczne dla afazji

Czysta aleksja:

• uszkodzenie projekcyjnej (pierwotnej) kory wzrokowej w lewej połkuli powoduje prawostronną hemianopsię (niedowidzenie),

• normalne funkcjonowanie prawej półkuli - normalne postrzeganie świata (za wyjątkiem liter, które są opracowywane przez zakręt kątowy i nadbrzeżny lewej półkuli). Uszkodzenie tylnej części spoidła uniemożliwia przekazanie informacji o

literach z prawej półkuli do lewej

• uszkodzenie obu tych struktur – utrata możliwości czytania =c zysta aleksja

• zachowana zdolność pisania gdyż wzrokowe sprzężenie zwrotne nie jest niezbędne (czynność zautomatyzowana)

Dysleksja u dzieci:

• Poziom fonologiczny

• Poziom morfologiczny i syntaktyczny

• Poziom semantyczny

• Poziom dyskursu

Neurobiologiczne przesłanki potwierdzające związki zaburzeń językowych z trudnościami w czytaniu i pisaniu - Gallaburda 1988, Geshwind 1986

Utrata innych wyższych funkcji mozgowych po uszkodzeniach mozgu:

Aprozodia, apraksja mowy, akalculia, agnozja, amnezja, anozognozja…

Czy prawa półkula mózgu jest zaangażowana w komunikację językową?

TAK! – wznawianie (restytucja) funkcji językowych po uszkodzeniach lewej półkuli może bazować na zachowanych strukturach półkuli prawej

Aprozodia:

• Tzw. suprasegmentalny aspekt naszych wypowiedzi.

• Przekaz werbalny zawiera nie tylko informacje zawarte w treści (fonetyka, fonologia, semantyka, składnia, pragmatyka), ale rownież w intonacji i emocjach wyrażanych w wypowiedzi.

• Zasadniczy udział prawej półkuli

Są rożne rodzaje prozodii:

• aprozodia globalna

• aprozodia recepcyjna (czuciowa)

• aprozodia ekspresyjna (ruchowa)

• aprozodia transkorowa ruchowa

• aprozodia transkorowa czuciowa

• aprozodia przewodzenia

Rodzaje te różnicuje nasilenie deficytów w zakresie ekspresji, rozumienia lub powtarzania

Prawa półkula kształtuje również złożone wypowiedzi słowne:

• Abstrakcyjność

• Rozumienie przysłów „nie od razu Kraków zbudowano…” wiele lat? „los się do mnie uśmiecha” – starzenie

• Rozumienie przenośni („głupi jak but”)

• Humor

• Pointa wypowiedzi, dowcipu

• Dyskurs

AMUZJA:

• recepcyjna (sensoryczna)

• ekspresyjna (motoryczna, śpiewanie)

Amuzje po nietypowych uszkodzeniach mózgu u muzyków - profesjonalistów

Asymetria funkcjonalna mózgu:

Wzajemna specjalizacja półkul (funkcje lewo- i prawo- półkulowe), współdziałanie i uzupełnianie w integracyjnej działalności mózgu

Uszkodzony chory mozg:

skutki uszkodzeń okolic pierwszorzędowych

vs. skutki uszkodzeń okolic asocjacyjnych

Uszkodzenia asocjacyjnej kory skroniowo-ciemieniowo-potylicznej powodują objawy określane jako agnozje lub apraksje

A g n o z j e - trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i osób pomimo, że informacje wzrokowe, słuchowe, czy somatosensoryczne docierają do kory prawidłowo.

Wyodrębnia się wiele rodzajów a g n o z j i:

Np.: wzrokowa (pozorna ślepota), dotykowa, słuchowa, autotopagnozja (zaburzenie schematu ciała L-P), anozognozja (chory nie zdaje sobie sprawy z niedowładu kończyn lub własnej choroby)

Agnozja wzrokowa – słabe rozpoznawanie przedmiotow, lecz deficyt nie dotyczy deficytu postrzegania

• „…coś widzę, ale nie wiem co to jest

• „…nic nie widzę – nie będę zgadywać”

• „…nie wiem, że widzę – przypadkowo zgaduję”

Opis przypadku:

Pacjent H.J.A., były biznesman, który doznał obustronnego udaru. Stwierdzono pewien deficyt widzenia, ale zachował zdolność rozróżniania długości linii i ich położenia. Kopiował rysunki, starannie rysował. Ale: nie potrafił nazwać rysunku, który wykonywał przez 6 godz.

Prozopagnozja:

Niezdolność do rozpoznawania znajomych choremu twarzy.

Joachim Brodamer, 1947

Pacjenci nie potrafili rozpoznać:

• twarzy swoich krewnych

• personelu szpitala

• własnej twarzy w lustrze

„….dziwne…, patrzę na siebie w lustrze i widzę coś dziwnego, tak jakbym to nie był ja, choć wiem, że to ja.., ale mam poczucie,

że nie znam tej twarzy…….”

„Nie wiem, że znam tę twarz”

„To twarz, a nie kapelusz!”

Zdrowiejący mózg – podstawowe zagadnienia terapii neuropsychologicznej

Około 30 % dzieci wykazuje nieprawidłowości rozwoju mowy

Dyzartria = zaburzenie emisji dźwiękow wskutek zaburzeń ruchowych

Afonia = zaburzona emisja głosu wskutek defektow krtani

Opóźniony rozwój mowy = alalia dziecięca = specyficzne upośledzenie rozwoju języka

Jest to specyficzny rozwojowy deficyt w zakresie

• ubytek słuchu,

• deformacja obwodowego aparatu artykulacyjnego,

• nieprawidłowości rozwoju umysłowego,

• uszkodzenie mozgu,

• zaburzenia psychiczne.

Przyczyny głuchoty:

• przyczyny genetyczne (ok. 50% przypadkow głuchoty

• infekcje: (np. rożyczka matki, świnka) także zapalenie opon

• urazy głowy

• deformacje rozwojowe (prenatalne)

• przyczyny metaboliczne (zazwyczaj mają one związek z

• substancje toksyczne: leki podawane matce w czasie ciąży

Jąkanie (stuttering) jest zaburzeniem rytmu mowy, w ktorym wypowiedź j

przedłużeniami brzmienia słow.

Autyzm:

Jest rzadko występującym zaburzeniem rozwoju,

Objawy autyzmu pojawiają się przed ukończeniem

Jakie funkcje językowe bierzemy pod uwagę przy diagnozie logopedycznej

• mowa spontaniczna

• rozumienie mowy słyszanej

• powtarzanie mowy słyszanej

• zdolność nazywania

• czytanie i pisanie

mowy w wypadku jej braku lub utraty.

(Tallal 1993, raporty MEN).

ekspresji i/lub recepcji mowy, wobec braku innych zaburzeń, takich jak:

wrodzonej), stopniowy ubytek słuchu po urodzeniu

mozgowych u dziecka

opoźnieniem w rozwoju umysłowym dziecka)

lub dziecku po urodzeniu np. streptomycyna

jest przerywana zawahaniami, powtorzeniami

est ktore definiowane jest na podstawie obserwacji zachowania dziecka.objawy autyzmu pojawiają się przed zakończeniem

3 roku życia dziecka.

Elizja – regularne usunięcie samogłoski – a niekiedy sylaby – w sąsiedztwie innej samogłoski. Zjawisko to dotyczy najczęściej samogłoski (sylaby) wygłosowej przed nagłosem samogłoskowym, na przykład fr. l'affaire – sprawa, ale la maison – dom.

Błędne (kalka z angielskiego) jest nazywanie elizją każdego procesu zaniku głoski.

Elizję dokonuje się gdy rodzajnik określony jest obok rzeczownika zaczynającego się na samogłoskę lub h nieme.

Dyslalia głoskowa - zaburzenie mowy, odmiana dyslalii wyodrębniona ze względu na kryteria objawowe.

Charakteryzuje się ona nieumiejętnością prawidłowego wypowiadania niektórych głosek (np. sz – s; z - z; cz - c), ich zastępowaniu i opuszczaniu.

Substytucja (od łac. substituere, podstawić) - Jeden z mechanizmów obronnych znanych w psychologii.

Jest to zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi, zmiana obiektu, na który skierowany jest popęd. Istnieją dwie główne formy substytucji: sublimacja i kompensacja.

Przykład: Osoba bojąca się związków angażuje się w drobne flirty.

Zjawisko znane również jako przeniesienie.