„Wesele” Stanisław Wyspiański
1.Geneza
2.Kto jest kim w „Weselu”
3.Didaskalia, wstęp
4.Środowisko chłopów – postawy,ocena
5.Środowisko inteligencji – charakterystyka, postawy,ocena
6.Jak historia kształtuje relacje między inteligencją a chłopami
7.Ocena poezji młodopolskiej w „Weselu” (rozmowy Poety, Rachela,rozmowa z rycerzem,karykatura postaci Nosa)
8. Kto komu się ukazuje (widma, kim są, kto je zaprosił)
9. Wątek narodowo-wyzwoleńczy
Stanisław Wyspiański był jednym z gości na weselu Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Obserwował zgromadzonych gości i wówczas w jego głowie zrodził się pomysł na napisanie dramatu. Artysta zastanawiał się nad gotowością narodu polskiego do następnego zrywu narodowo-wyzwoleńczego. Interesowała go historia i losy Polski. W przeciwieństwie do wielu innych ludzi, nie tolerował modelu artysty i sztuki proponowanego przez Młodą Polskę. Pierwszą sceną była rozmowa Gospodarza z Wernyhorą.
Inteligencja:
Pan Młody – Lucjan Rydel
Poeta – Kazimierz-Przerwa Tetmajer
Dziennikarz – Rudolf Starzewski (Redaktor pisma „Czas”, które skupiało się na przypominaniu Polakom o ich klęskach, co w efekcie zamiast mobilizować, demotywowało do walki)
Radczyni - Antonina Domańska (autorka bajek dla dzieci)
Gospodarz – Włodzimierz Tetmajer (malarz,który około 10 lat wcześniej także ożenił się z chłopką i zamieszkał w Bronowicach)
Nos – Tadeusz Nosowski, malarz
Chłopi:
Panna Młoda – Jadwiga Mikołajczykówna
Gospodyni – Anna Mikołajczykówna
Maryna – Maria Mikołajczykówna
Czepiec- Błażej Czepiec (wójt Bronowic)
Rachela – Pepa Singer (kilkunastoletnia córka Żyda Singera, która była dość nijaką osobą, a po „Weselu” zaczęła obcować z artystami, sama też poczuła się artystką i kazała nazywać siebie Rachelą)
Didaskalia
Tworzą specyficzną atmosferę
Informują o miejscu i dokładnej dacie wydarzenia ( listopadowa noc 1900r, chata w Bronowicach)
Elementy impresjonizmu („wirujących dookoła, w półświetle kuchennej lampy, taniec kolorów,krasnych wstążek,pawich piór […]”)
Szczegółowy opis wnętrza
Niektóre w bardzo dokładny sposób opisują uczucia i emocje bohaterów
Metafory (słoma – zimowa ochrona )
Poetyczność didaskaliów
Na ścianach bronowickiej chaty wiszą obrazy przedstawiające Racławice, Wernyhorę, Matkę Boską Ostrobramską, Matkę Boską Częstochowską
Didaskalia bogate są w kolory, a nawet muzykę
Środowisko chłopów
Chłopi sami o sobie:
Jest to warstwa znająca swoją wartość, wyzbyta kompleksów. Chłopi przestrzegają wiejskiej etykiety ( Panna Młoda nie chce ściągać butów na weselu,gdyż jej nie wypada) oraz chłopskich tradycji ludowych. Mają świadomość własnej siły, są gotowi do walki lecz brak im przywódcy. Czepiec podkreśla,że jest dumny ze swojego pochodzenia, gdyż z takich jak on wywodzi się Głowacki (bohater,który wziął udział w insurekcji kościuszkowskiej i odznaczył się wielkim męstwem, zdobył działo rosyjskie).Chłopi interesują się sytuacją polityczną na świecie,czytają także gazety. Nie pozwalają na szyderstwa inteligencji i zręcznie bronią swojego stanowiska w rozmowie z mieszczanami.
Chłopi o inteligencji:
Chłopi mają świadomość,że inteligenci interesują się nimi tylko pozornie a fascynacja jest krótkotrwała: „Pan dzisiaj narodowo bałamuci / Pan to wszystko jutro zrzuci”. Ponadto sądzą,że inteligencja boi się warstwy chłopskiej (pamiętają o rabacji galicyjskiej(powstanie chłopskie w lutym 1846r.) Chłopi zarzucają inteligencji ospałość i niecheć do działania. Czepiec mówi: „ A ja myślę,że panowie dużo by już mogli mieć/ Ino się im nie chce chcieć”. Żyd podsumowuje : „My jesteśmy tacy przyjaciele / Co się nie lubią.”
Środowisko inteligencji:
Inteligencja o sobie:
Mimo poczucia wyższości,zauważa swoje wady. Dziennikarz wspomina,że są więźniami konwenansów i zakładają maski, nie są prawdziwi, autentyczni. Poeta zauważa,że nie realizują swoich marzeń „ Piescimy się jeno snami.” Wciąż szukają swojego miejsca, uciekają przed bólem. Najbardziej dosadną krytykę inteligencji wygłosił Gospodarz, który żyje na wsi już od 10 lat i zauważa wady warstwy,której sam jest przedstawicielem. Mężczyzna uważa,że inteligencja,która była pełna siły i potęgi, stała się ospała i pozbawiona chęci do działania. Dobrze wie,że przyjeżdża na wieś dlatego,że miasto się nudzi i nie znajduje w niczym ukojenia, stąd też próbuje rozerwać się na wsi, której zwyczajów i prawdziwego oblicza tak naprawdę nie zna. Nos zauważa,że nie potrafi tworzyć dopóki dopóty sięnie napije. Dopiero pod wpływem alkoholu widzi i czuje więcej, kwituje to słowami : „Chopin,gdyby żył, to by pił „ Natomiast poeta z dziennikarzem wspominają,że we wszystkim widać treść do poematu.
Inteligencja o chłopach:
Intelgencja uważa chłopów za ograniczonych nieświadomych otaczającej ich rzeczywistości. Dziennikarz mówi do Czepca,że wieś to dla nich i tak za dużo: „Ja myślę,że na waszej parafii świat dla was dosyć szeroki”. Inteligencja nie ma pojęcia o życiu i pracy chłopów, Radczyni pyta Kliminę, czy już zasiali zboża, mimo iż jest listopad. Radczyni uważa,że chłopi są zdolni tylko do awantur i wiejskich zabaw, krytykuje małżeństwo Pana Młodego i Panny Młodej, kobieta stwierdza,że w przyszłości nie będą oni mieli wspólnych tematów. Pan Młody jest typowym ludomanem, fascynuje się tradycjami ludowymi, podziwia barwne stroje chłopów, jednak tak naprawdę nie ma pojęcia o zwyczajach chłopskich, traktuje ich powierzchownie. Inteligencja nie interesuje się problemami chłopów, dostrzega jedynie zalety wiejskiego życia, dlatego też poszukuje na wsi wyciszenia, relaksu, odpoczynku. Inteligencja postrzega wieś sposób sielankowy. Jedynym przedstawicielem tej warstwy, który w sposób racjonalny ocenia chłopów i ich prację jest Gospodarz. Po przeżyciu 10 lat na wsi poznał trudności z jakimi zmaga się warstwa chłopska, dostrzega ich pracowitość, dobroduszność, prostotę oraz ludowy rozsądek.
Wpływ historii na relacje chłopów i inteligentów
Rabacja galicyjska 1846r. – powstanie chłopskie, wystąpienia w celu obalenia systemu feudalnego. Przyczyną był ucisk chłopów, zwiększenie pańszczyzny, kłamliwa polityka austriacka. Była to krwawa rzeź.
Inteligencja obawia się powtórki buntu warstwy chłopskiej.
Ocena młodopolskiej poezji
Rachela jest osobą, która we wszystkim widzi poezję, sama jednak nie pisze wierszy, gdyż „nie lubi poezji marnej”, w rozmowie z Poetą świetnie się dogaduje, daje się ponieść swej poetycznej wyobraźni, bronowicką chatę porównuje do arki przymierza. Poeta porównuje Rachelę do Galatei. (grecka bogini morska).
Poeta i rycerz :
Rycerz jest symbolem honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa a także zwiastun odrodzenia, nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi, bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Osądzona zostaje zdegenerowana poezja młodopolska. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki, jednak nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.
Widma
Widmo do Marysi (jest to jej ukochany)
Stańczyk do Dziennikarza (Stańczyk symbolizuje patriotyzm, troskę o dobro narodu,przychodzi do dziennikarza aby wtknac mu uśpienie narodu. Jest zasmucony tym,że dzwon Zygmunta rozbrzmiewa teraz tylko gdy ktoś umrze, a kiedyś głosił zwycięstwa Polaków. Dziennikarz tłumaczy się Stańczykowi,że czasy radosne jak za Konstytucji 3 maja już dawno minęły,że matka –ojczyzna położona jest do trumny. Stańczyk się z tym nie zgadza.)
Rycerz do Poety (Rycerz to Zawisza Czarny. Ponieważ jest człowiekiem czynu. Tetmajer pisał dramat wlaśnie o Zawiszy. Rycerz zarzuca Poecie bierność, twierdzi,że mógłby zagrzewać do walki, a tymczasem skupia się na wlasnej niemocy)
Hetman do Pana Młodego (Hetmanem jest Ksawery Branicki, którego potocznie nazywano Branieckim bo przyjmował chętnie łapówki od Rosji,. Był jednym z twórców konfederacji targowickiej, uchodzi za zdrajcę ojczyzny. Zarzuca Panu Młodemu,że żeniąc się z chłopką zdradza swoją warstwę społeczną.
Upiór do Dziada (Upiorem jest Jakub Szela, przywódca rabacji galicyjskiej. Upiór zarzuca Dziadowi,że zapomniał o dawnych konfliktach pomiędzy panami a chłopami i że swobodnie brata się z inteligencją)
Wernyhora do Gospodarza ( Wernyhora był ukraińskim wieszczem zagrzewającym do walki, typuje on Gospodarza na przywódcę powstania, wręczając mu złoty róg – symbol wolności. Gospodarz nie staje na wysokości powierzonego mu zadania, ponieważ powierza róg Jaśkowi, a ten, schylając siępo czapkę z pawimi piórami, gubi złoty róg, a tym samym przekreśla nadzieję na kolejny zryw narodowo-wyzwoleńczy)
ZAPROSZENIE CHOCHOŁA :
RACHELA (podpowiada) -> POETA (do Panny Młodej „Zaproś gości”)-> PANNA MŁODA i PAN MŁODY
(finalnie zapraszają Chochoła)
Wątek narodowo-wyzwoleńczy
Mit ten został zrealizowany w "Weselu" poprzez zaaranżowanie akcji powstańczej (postacią najważniejszą dla tego wątku dramatu jest Gospodarz otrzymujący od Wernyhory Złoty Róg - symbol powstania, narodowego ruchu wyzwoleńczego), która kończy się całkowitym fiaskiem. O niepowodzeniu powstania decyduje niemoc, brak porozumienia, a szansa zostaje zaprzepaszczona, gdyż oba stany - inteligencja i chłopstwo - zawodzą.
Najmocniejszym oskarżeniem pod adresem inteligencji jest scena, gdy uzbrojony tłum chłopów zastyga w oczekiwaniu na dźwięk rogu. Inteligencja nie tylko nie dorosła do roli przywódcy ideowego narodu, ale nie potrafiła też wykorzystać sił drzemiących w ludzie.
Myśl o wyzwoleniu Ojczyzny nurtuje umysły wszystkich uczestników wesela. Doskonale ilustruje to "niepodległościowe wrzenie" wypowiedź Poety: "Polska to jest wielka rzecz". Walkę chcą podjąć zarówno inteligenci, jak i chłopi (warstwa ta już dojrzała do niepodległości, zidentyfikowała się z Polską, chce walczyć w obronie kraju). Misję zorganizowania akcji powstańczej powierzono Gospodarzowi, który mieszka na wsi od 10 lat, zżył się z ludem, rozumie wieś i wydaje się być najlepszym łącznikiem pomiędzy tymi dwiema klasami.
Okazuje się jednak, że Gospodarz nie jest w stanie unieść swego wielkiego posłannictwa. Dramat kończy się sennym tańcem do muzyki Chochoła. Chochoł usypia powstańców, odbiera im wolę i jak pisał Stanisław Kotowicz "tłumi życie, nie pozwala zaczerpnąć tchu, gasi światło duszy, a oddaje na łup polipowi, któremu na imię Rozpacz"