polityka ocrony środowiska

Milenijne Cele Rozwoju ONZ

1.eliminować skrajne ubóstwo i głód

2.zapewnić powszechne nauczanie na poziomie podstawowym

3.promować równość płci i awans społeczny kobiet

4.ogranoczyć umieralność dzieci

5.poprawić opiekę zdrowotną nas matkami

6.ograniczyć rozprzestrzenianie się HIV/AIDS, malarii i innych chorób zakaźnych

7.zapewnić ochronę środowiska naturalnego

8.stworzyć globalne partnerskie porozumienie na rzecz rozwoju

Antropocen – postulowana nowa epoka geologiczna, oznaczająca dominację człowieka i jego wpływ na procesy fizyczne i biologiczne na ziemii.

Koncepcja zaproponowana przez Paula Crutzena, chemika atmosfery i meteorologa, laureata nagrody Nobla z dziedziny chemii za pracę nad zmianami ilości ozonu w atmosferze.

•1873, Antonio Stoppani, „anthropozoic era” – era „antropozoiczna”

•1922, Le Roy Vernadsky, „Noosfera” – nowy poziom organizacji ludzkiego życia, oparty na ludzkim rozumie.

•1948, Fairfield Osborn, „Nasza splądrowana planeta”:

•1980, William R. Catton (socjolog), „homo colossus” – człowiek żyjący w świecie nowych zależności od środowiska

•1999, Michael Samways , „homogenocene” – translokacja flory i fauny, destrukcja ekosystemów

•2007, Schimel, „Great Acceleration” – „wielkie przyspieszenie”

Antropocen-szerokie wykorzystywanie i degradacja zasobów naturalnych, radykalna zmiana świadomości i możliwości działań ludzi wobec środowiska, oraz przyjmowania (lub zaprzeczania?) odpowiedzialności za efekty tych działań. To nowa jakość życia, nowa kondycja człowieka.

Źródła antropocenu:

•Dostęp do nowych źródeł energii – paliw kopalnych – począwszy od końca XVIII wieku

•Rewolucja przemysłowa w końcu XVIII i XIX wieku

Wpływ gospodarki człowieka na klimat, globalizacja w sensie fizycznej mobilności osób i towarów

•Rewolucja agrarna w XVII i XVIII wieku, umożliwiająca podwojenie produkcji żywności

•Zielona rewolucja w latach 60tych XX wieku, realizująca modernizację rolnictwa w krajach „rozwijających się”

Wzrost populacji

•Globalizacja polityczna, gospodarcza i kulturowa, następująca w szczególności po II WŚ

Zmiana sposobów organizacji życia społecznego, wzorów kulturowych i stylów konsumpcji

OECD–Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, „klub” 34 wysoko rozwiniętych i bogatych państw świata (Polska jest członkiem od 1996 roku)

Konsekwencje antropocenu – granice planety

Zmiany klimatyczne:

•Dostępność wody pitnej

•Zmiany produktywności rolnictwa

•Degradacje ekosystemów, rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych

•Zagrożenie ekstremalnymi zjawiskami naturalnymi

•Bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia

Zmiana obiegu azotu w środowisku:

•Proces Habera-Boscha produkcji nawozów sztucznych – uzależnienie rolnictwa od procesów technologicznych

•Zanieczyszczenie wody pitnej, zanieczyszczenie oceanów

•Większa emisja tlenku azotu z rolnictwa intensyfikuje zmiany klimatu

Utrata bioróżnorodości:

•Spadek usług ekosystemów, dostarczanych np. przez owady zapylające

•Mniejsza stabilność ekosystemów (np. rafy koralowe)

•Utrata wartości kulturowych i historycznych

•Utrata różnorodności roślin uprawnych – większa podatność na choroby i klęski w rolnictwie

Wyzwania antropocenu dla ludzkości, nauki i polityki

1.Środowisko musi być rozumiane jako kategoria społeczna, nauki społeczne i polityczne powinny zostać zaangażowane w badanie przyczyn i skutków zmian środowiska.

2.Opis „granic planety” i postulowanych w związku z mini działań powinny być wrażliwe kwestie społeczne, w szczególności problemy globalnych nierówności, dystrybucji zasobów, problemów społecznych.

3.Należy zrewidować obecne wzorce kulturowe, w celu nie tylko ochrony planety, ale przede wszystkim poprawy jakości życia (szczęścia, spełnienia, wartości).

4.Antropocen to wyzwanie dla nauki i polityki – tworzenia bezpiecznych technologii zgodnych z zasadami moralnymi.

Ślad ekologiczny (ecological footprint) – ocena zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne (w tym procesy regulacyjne), w porównaniu do zdolności planety do ich regeneracji. Ślad ekologiczny podaje się w postaci szacowanej liczby hektarów powierzchni lądu i morza potrzebnej do odtworzenia zasobów zużytych na konsumpcję i absorpcję odpadów. Ślad mierzony jest w globalnych hektarach (gha) na osobę.

Globalny ślad ekologiczny = 1,5

Ślad ekologiczny Polski = 2

Pojemność biologiczna Ziemi (biological capacity) – zdolność Ziemi do podtrzymania życia, określana w postaci produktywności danej powierzchni terenu do odtwarzania zasobów naturalnych i podtrzymywania procesów regulujących.

Ślad węglowy (carbon footprint) – suma emisji gazów cieplarnianych na jednostkę (osobę, przedsiębiorstwo).

Sprawiedliwość ekologiczna (environmental justice) – dotyczy dystrybucji nie fizycznej lokacji zasobów naturalnych, ale zysków czerpanych z ich eksploatacji, a także – w szczególności – konsekwencji ich eksploatacji. Wiąże się m.in. z problemem eksportu emisji gazów cieplarnianych.

Dług ekologiczny (environmental debt) – sytuacja nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych kosztem: a) przyszłych pokoleń – ich możliwości rozwoju i korzystania z tych samych zasobów, które my obecnie wykorzystujemy b) obecnych pokoleń – zatruwanie środowiska i rabunkowe wykorzystywanie zasobów naturalnych krajów biedniejszych przez kraje Zachodu / globalnej Północy c) przeszłych pokoleń – rabunkowa gospodarka zasobów w okresie kolonializmu jako podstawa możliwości rozwoju krajów Zachodnich

Dlaczego nie należy odkładać problemów degradacji środowiska w czasie? Perspektywa koncepcji „wytrzymałości ekosystemów” (ecosystem resilience)

Resillience oznacza wytrzymałość ekosystemów na zmiany warunków (w tym np. klimatu) i pojawiające się wstrząsy (np. pożary, działalność ludzi – trałowanie w oceanach) i ich zdolność do powrotu do stanu wyjściowego po doświadczeniu wstrząsu.

•Ekosystemy nie są stabilne – podlegają cyklicznym zmianom

•Dynamika ekosystemu jest związana z obiegiem energii

•Zróżnicowanie elementów ekosystemu sprzyja stabilności

Globalne problemy środowiskowe o konsekwencjach dla zdrowia i gospodarki człowieka (będące źródłem problemów społecznych)

•Eksplozja demograficzna

•Poziom CO2 w atmosferze

•Zanieczyszczenia

•Utrata warstwy lodu na morzu arktycznym

•Niszczenie lasów deszczowych

•Załamanie się zasobów ryb

•Martwe strefy w oceanach

•Wymieranie gatunków ssaków

•Inwazyjne gatunki obce

•Wpływ żywności genetycznie modyfikowanej na gospodarkę rolną (lokalnie i globalnie)

Strategie działania w antropocenie

•„Business as usual” – czyli działanie bez zmian, licząc na zdolność przyszłych pokoleń do poradzenia sobie z ewentualnym kryzysem

•Łagodzenie i adaptacja do zmian – prowadzenie proaktywnej polityki zorientowanej na zmianę działań ludzkości przyczyniających się do zmian środowiska i dostosowywanie życia społecznego i gospodarki do nieuniknionych (i przewidywalnych) zmian w środowisku

•Geo-inżynieria – wykorzystywanie technologii w celu zastąpienia procesów naturalnych procesami sztucznie podtrzymywanymi przez człowieka

Governance – rozumiane jako „współrządzenie”, nowy model podejmowania decyzji w państwie demokratycznym

POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA-polityka ekologiczna – zorganizowane działanie zmierzające do ochrony i kształtowania środowiska

W sektorze publicznym, polityka ekologiczna jest częścią polityki gospodarczej państwa, w szczególności jako realizacja zasad zrównoważonego rozwoju. Realizowana m.in. poprzez wprowadzanie praw i regulacji.

W sektorze prywatnym oznacza podporządkowanie działalności biznesowej celom związanym z ochrona środowiska, narzuconym przez państwo lub dobrowolnie przyjętym przez przedsiębiorstwa.

POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA W SEKTORZE PRYWATNYM

•Zmniejszenie zużycia energii w budynkach i w procesie produkcji

•Stosowanie odnawialnych źródeł energii

•Stosowanie certyfikacji ekologicznej

•Przeznaczanie części dochodu na działania związane z ochroną środowiska

•Motywowanie pracowników do wolontariatu na rzecz środowiska

•Motywowanie klientów do działań na rzecz środowiska

CSR – Corporate Social Responsibility

Społeczna odpowiedzialność biznesu – prowadzenie działalności zgodnie z szeroko rozumianymi zasadami zrównoważonego rozwoju. Uwzględnia ona m.in. minimalizację wpływu na środowisko oraz działalność charytatywną na rzecz środowiska.

CSR odnosi się zarówno do zarządzania przedsiębiorstwem i pracownikami, jak i cykli produkcji i sprzedaży.

POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA W SEKTORZE PUBLICZNYM

•Planowanie strategiczne na poziomie polityki państwowej lub międzynarodowej – określanie celów i pożądanych poziomów ich realizacji

•Prawne umocowanie zasad ochrony środowiska

•Ochrona środowiska na terenach miejskich

•Wprowadzanie obowiązku segregacji odpadów

•Wyznaczanie i zarządzanie formami ochrony przyrody

•Nakładanie podatków na działalność szkodliwą dla środowiska

•Wprowadzanie zachęt (np. finansowych) dla działań gospodarczych przyjaznych środowisku

•Prowadzenie dialogu i edukacji ze społeczeństwem

Realizowana jest:

•W sektorze ochrony środowiska i przyrody

•W innych sektorach związanych ze środowiskiem i zasobami naturalnymi: gospodarki wodnej, rolnictwa i gospodarki leśnej, energetycznym, przemysłem, turystyka

•W pozostałych obszarach działalności państwa związanych z: transportem, badaniami i edukacją, rynkiem pracy

Zarządzanie wielopoziomowe:

•Na poziomie międzynarodowy

•Na poziomie krajowym

•Na poziomie regionalnym

•Na poziomie lokalnym

Przykład zarządzania wielopoziomowego

UE-•Określanie celów ogólnych (w skali Unii), oraz docelowych poziomów realizacji i zobowiązań poszczególnych krajów członkowskich (kraje mogą się różnić w przyjętych poziomach realizacji celów)

•Monitoring realizacji

•Zapewnianie ram prawnym w postaci dyrektyw i innych zobowiązań członkowskich

Poziom krajowy – Polska•Akceptacja zobowiązań międzynarodowych

•Transpozycja dyrektyw i zobowiązań do prawa krajowego

•Sformułowanie strategii / planów realizacji

•Wyznaczenie sposób / instrumentów realizacji zobowiązań

•Prowadzenie monitoringu

Poziom regionalny – województwa

Sformułowanie strategii / planów realizacji zobowiązań krajowych na poziomie regionalnym

•Wykorzystanie dostępnym instrumentów, prowadzenie działań w praktyce

•Prowadzenie monitoringu

Poziom lokalny – powiaty i gminy

Zapewnieni spójności celów z lokalnymi strategiami działaniami

•Praktyczna realizacja działań

•Dostarczania danych do monitoringu

Przykład: ochrona różnorodności biologicznej

UE•Cel: zahamowanie spadku różnorodności biologicznej i usług ekosystemów do 2020 roku

•Ramy prawne – ustalenie odpowiednich dyrektyw oraz prawne odniesienie się do zobowiązań międzynarodowych (CBD)

•Monitoring realizacji na poziomie Unii oraz ocena postępu krajów członkowskich

•Ramy prawne w postaci dyrektyw (tzw. Ptasia oraz Siedliskowa)

•Akceptacja kształtu sieci Natura 2000 w poszczególnych krajach

•Instrumenty finansowe wspierające funkcjonowanie sieci (LIFE+)

Poziom krajowy – Polska

•Akceptacja celu i uwzględnienie go w Polityce Ekologicznej Polski, Krajowej Strategii Różnorodności Biologicznej

•Transpozycja dyrektyw do prawa polskiego

•Zapewnienie środków finansowych na działania

•Wyznaczenie organów odpowiedzialnych za realizację zadań (wyznaczenie, zarządzanie, monitoring)

•Zaproponowanie obszarów Natura 2000 do wyznaczenia

•Wyznaczenie obszarów Natura 2000

Poziom regionalny – województwa

Zarządzanie obszarami Natura 2000 przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska

•Monitoring (realizacja zbierania danych) i zarządzanie obszarami przez Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska

•Realizacja innych zapisów prawnych, np. o przedsięwzięcia potencjalnie wpływających na stan obszarów

Poziom lokalny – powiaty i gminy

Realizacja działań ochronny czynnej i biernej

•Dostosowanie lokalnej gospodarki do zasad (np. zapisanych w prawie) związanych z funkcjonowaniem obszarów Natura 2000

•Integracja informacji o obszarach do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego

•Udział gmin w przygotowywaniu i realizacji Planów Zadań Ochronnych

Kompletność obsz. chronionych wyznaczonych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej (sufficiency index) (%)

W sektorze publicznym, polityka ochrony środowiska jest jedną z polityk publicznych

•Polityka (politics) – sposób organizacji i regulacji grup społecznych, poprzez mechanizmy władzy. Proces zdobywania władzy, działania prowadzące do formowania rządu.

•Polityka publiczna (policy) – rządzenie w sprawach publicznych. Proces rozwiązywania problemów publicznych, „wszystko co rząd decyduje robić lub nie” (T. Dye 1995). Osiąganie innych celów, poza władzą.

SPRAWY ŚRODOWISKA W POLITYCE JAKO STARANIACH O WŁADZĘ

Udział partii „zielonych” w Parlamencie Europejskim

W Polsce:

Polska Partia Zielonych, założona w 1988 roku, była pierwszą programowo proekologiczną partią w Europie Środkowo-Wschodniej. W żadnych wyborach nie przekroczyła (ani inne podobne partie polityczne powstające na początku lat 90tych) progu wyborczego. Wyrejestrowana w 2015 roku.

Forum Ekologiczne, założone w 1991 roku, zrzeszające „zielonych” polityków startujących z ramienia innych partii politycznych: Unii Demokratycznej, Unii Wolności, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Platformy Obywatelskiej.

ZIELONI 2004 – niezależna partia polityczna, związana z partiami lewicowymi w koalicji wyborczej w wyborach do sejmu, senatu i parlamentu europejskiego (bez sukcesów).

PROBLEMY POLITYKI JAKO STARANIA O WŁADZĘ

•Reprezentacja interesów w parlamencie i innych władzach wybieralnych (np. rady miejskie, władze lokalne)

•Reprezentacja i realizacja interesów różnych grup obywateli, interesariuszy, przedsiębiorstw itp. Działania lobbingowe (legalne i nielegalne)

•Dysfunkcje i nadużycia władzy (korupcja, nepotyzm)

•Pozycja Polski na arenie międzynarodowej w dyskusjach i negocjacjach dotyczących spraw środowiska

•Rozbieżność interesów między władzami różnych szczebli i pojawianie się nacisków politycznych

DEFINICJE POLITYKI (PUBLICZNEJ) OCHRONY ŚRODOWISKA

•Decyzje i kierunki działań rządu podejmowane w celu rozwiazywania problemów środowiskowych, przyjmowania strategii dla planowania i implementacji działań dotyczących środowiska (Anderson 1978)

•Stosowane zasady i intencje rządzących, które kształtują proces podejmowania decyzji w zarządzaniu środowiskiem (Roberts)

•Produkt wpływu politycznego, determinujący i ograniczający działania państwo w sprawach środowiska (Hill 1993)

Polityka publiczna jako proces (Jenkins 1978, Anderson 1978). Nie jednorazowe działania, ale płynny bieg działań i wydarzeń, obejmujący:

•negocjowanie interesów,

•formułowanie celów,

•układanie programów działań,

•implementację,

•ewaluację.

W tym procesie biorą udział różne grupy ludzi i organizacje, nie tylko politycy i administracja publiczna.

Cykl programowania i implementacji polityki publicznej

•Policy cycle – analogia do procesu produkcji, przedstawiająca proces polityki publicznej jako serię etapów. Polityka publiczna jest tutaj procesem iteracyjnym.

ewaluacja ex post>identyfikacja problemów i kwestii społecznych>analiza polityk,tworzenie i wybór rozwiązań>opracowanie narzędzi(projektu)>konsultacje>ewaluacja ex ante i korekty>decyzja o przyjęciu rozwiązania>wdrożenie,monitoring,ewaluacja w toku>

RODZAJE POLITYK OCHRONY ŚRODOWISKA

•Regulacyjna – polega na regulowaniu zachowania i działań, np. prawne regulacje dotyczące emisji zanieczyszczeń.

•Dystrybucyjna – alokowanie korzyści konkretnym jednostkom, firmom lub organizacjom, alokowanie publicznych środków na realizację celów środowiskowych, np. dofinansowanie rolnictwa ekologicznego, subwencje ekologiczne.

•Redystrybucyjna – przekazywanie korzyści / środków pomiędzy podmiotami, np. transfery fiskalne oparte o kryteria obszarów chronionych.

•Konstytutywna – określa „reguły gry”, czyli np. system polityczny.

Prawdopodobieństwo użycia przymusu:

duże --- małe

•Wpływ na zachowania jednostek:

pośredni --- bezpośredni

•Korzyści i koszty:

skoncentrowane --- rozproszone

WYZWANIA POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA

•Diagnoza, rzetelna ocena stanu środowiska i jego zagrożeń

•Podejmowanie szybkiej reakcji na problemy

•Wykorzystanie mechanizmów rynkowych

•Traktowanie środowiska integralnie, a nie sektorowo

•Włączenie jego ochrony do wszystkich polityk sektorowych

•Rozwijanie innowacji technicznych, administracyjnych, ekonomicznych

WYZWANIA PRAWNYCH REGULACJI W OCHRONIE ŚRODOWISKA

•Nieadekwatność metod regulacji prawnej do przedmiotu ochrony, jakim jest środowisko

•Niedookreśloność pojęć normatywnych dotyczących środowiska

•Brak postępów w prawniczej interpretacji zrównoważonego rozwoju jako zasady prawnej pełniącą podstawową rolę w stosowaniu ustaw z zakresu prawa ochrony środowiska

•Niemożność zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego obecnemu pokoleniu oraz przyszłym pokoleniom

•Wzrost zagrożenia eko-terroryzem

•Kryzys prawa międzynarodowego, w tym systemu ONZ

REAKCJA NA WYZWANIA

•Rosnące znaczenie działań pozarządowych, innowacyjnych i poza prawnych instrumentów, zmiany w sposobie zarządzania zasobami naturalnymi

•Rosnąca liczba i stopnień złożoności prawa ochrony środowiska

•Dzielenie się z obywatelami i przedsiębiorcami odpowiedzialnością za cele i realizację działań publicznych w procesie policy, nie tylko politics rozwój podejść współrządzenia (governance).

Environmental Governance Zarządzanie (Współrządzenie) Środowiskiem

•W wymiarze globalnym – rozwiązywanie problemów środowiskowych wykraczających poza jurysdykcję i kompetencje poszczególnych państw

•Zarządzanie ludźmi (ich działaniami) i zasobami naturalnymi

•Environmental Governance – styl prowadzenia polityki ochrony środowiska (również w ramach działań państwa)

„GOVERNANCE”

•Naukowcy

•NGO

•Społeczeństwo

•Biznes

•Różne organizacje

•Media

„GOVERNMENT” Sfera działań rządów narodowych

Charakterystyki Współrządzenia Środowiskiem

Zarządzanie zorientowanie na problem, nie na obszar działania

Angażowanie głównych użytkowników, a także (różnych) posiadaczy wiedzy

Stosowanie formalnych i nieformalnych reguł i możliwości działania

Otwarte struktury zarządzania, modele partycypacyjne

Transparentność i dostęp do informacji wypełniająca lukę braku nadzoru

Integracja sektorowa i geograficzna

Kierunki działań – formułowania efektywnego współrządzenia w wymiarze globalnym

•Formułowanie celów środowiskowych w kontekście zrównoważonego rozwoju, staranny monitoring wyników (postulowana reforma Milenijnych Celów Rozwoju)

•Zwiększenie efektywności globalnych instytucji – przede wszystkim wprowadzenie spraw środowiskowych do głównego nurtu procesów decyzyjnych na forum ONZ

•Inwestycje w zdolności / potencjał do rozwiązywania problemów związanych ze zmianami klimatycznymi – szczególnie na poziomie krajowych jak i międzynarodowym

•Wspieranie innowacji i rozwoju nowych technologii przyjaznych środowisku – budowanie „zielonej gospodarki”

•Przestrzeganie zasad sprawiedliwości środowiskowej, dostępu do środowiska dla pierwotnych użytkowników, dostępu do informacji o środowisku

•Zwiększanie partycypacji społecznej

PODEJŚCIA WE WSPÓŁRZĄDZENIU:

Multilevel governance – współrządzenie na wielu poziomach

•Zarządzanie danym problemem / zasobem ulokowane na różnych poziomach (lokalny – globalny)

•Łączne wykorzystywanie oddolnych (bottom-up) działań i odgórnych (top-down) regulacji

•Udział aktorów rządowych i pozarządowych w definiowaniu celów, określaniu narzędzi, implementacji i ewaluacji działań

•Oparte o dialog (deliberację), akceptujące pluralizm wartości i spojrzeń na problem

•Pożądany element polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej

Adaptive management / adaptive resource managemnet – elastyczne / adaptacyjne zarządzanie zasobami

•Zarządzanie elastycznie dostosowujące się do bieżących zmian w środowisku i nowej wiedzy o naturze zasobów / problemów ekologicznych

•Kładzie wagę na uzupełnianie i aktualizację wiedzy o procesach przyrodniczych, ewaluację własnych osiągnięć, łatwe przyznawanie się do błędów i łatwe wprowadzanie zmian

•Podejście iteracyjne – stosowane na zasadzie prób i błędów, preferowane projekty krótko i średnioterminowe

•Stosowane w sytuacjach wysokiej niepewności, jakie będą skutki działań

•Duże znaczenie uczenia się przez działanie, współpracy naukowców z instytucjami zarządzającymi

Adaptive governance – współrządzenie adaptacyjne

•Systemowe ujęcie – zwrócenie uwagi na relację między systemem ekologicznym i społecznym, dostosowanie rozwiązań do ich wzajemnych zależności

•Dostosowywanie rozwiązań w zarządzaniu nie tylko do „środowiskowej” natury problemu, ale również do kontekstu społeczno-ekonomicznego, wartości, instytucji społecznych

•Bardzo istotna ocena społecznych efektów działań w ramach zarządzania środowiskiem (np. wpływ nowego prawa na dochody lokalnej ludności)

•Inspiracje w koncepcjach resillience

•Preferowane oddolne działania, współpraca z mieszkańcami i ludnością rdzenną, oddawanie decyzyjności w ręce bezpośrednich, lokalnych użytkowników zasobów

•Również w tym obszarze mówimy o takich podejściach, jak: collaborative management, community-based consevation

Na poziomie globalnym, współrządzenie przejawia się poprzez:

•Wielostronne zobowiązania środowiskowe (multilateral environmental agreements) – szacuje się, że obecnie jest ich ponad 500, z czego 45 o zasięgu globalnym, podpisane przez 72 kraje,

•oraz traktaty międzynarodowe, zorientowane na konkretny problem / temat (np. Traktat / Pakt Antarktyczny, Międzynarodowa Konwencja o Regulacji Wielorybnictwa,)

•Organizacje międzynarodowe (np. UNEP, UNDP, Bank Światowy, GEF, WTO, FAO, UNCSD)

•Podobne działania i agencje o ponadpaństwowym, regionalnym (w sensie regionów globalnych) zasięgu (np. Regionalne Konwencje Morskie, regionalne banki rozwoju, UE, NAFTA, OECD)

„Think globally, act locally”

Konwencja (umowa między krajami, określenie celów)

Zapewnienie realizacji w kraju przez jego rząd (monitoring efektów)

Dobór środków działania efektywnych w danym kraju / regionie, mieszczącym w ramach prawa i akceptowanych przez obywateli

Wprowadzenie w życie w postaci prawa / programu działania / innego dokumentu obligującego obywateli, przedsiębiorstwa, administrację publiczną

Lokalna implementacja – realizacja w praktyce

Najważniejsze globalne formy działań na rzecz środowiska:

Wielostronne zobowiązania środowiskowe w ochronie różnorodności bioogicznej

1.CBD – Convention on Biological Diveristy (w tym m.in. protokół z Kartageny o bezpieczeństwie bioogicznym)

2.CMS – Convention on Migratory Species

3.CITES – Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Flora and Fauna

4.Konwencja Ramsarska

5.WHC – World Heritage Convention

6.ITPGFRA – International Threaty on Plant Genetic Resources for Food and Agriculture

Wielostronne zobowiązania środowiskowe w innych obszarach, np.

•UNFCCC – United Nations Framework Convention on Climate Change (obejmuje Protokuł z Kioto)

•UNCCD – United Nations Convention to Combat Desertification

•UNCLOS – United Nations Convention on the Law of the Sea

Globalne współrządzenie

•Dotyczy problemów wykraczających poza jurysdykcję poszczególnych państw narodowych (zarówno geograficznie, jak i kompetencyjnie)

•Zarządzanie globalnymi dobrami wspólnymi (oceany, atmosfera, regiony polarne)

•Zarządzanie problemami środowiskowymi o skutkach globalnych (zanieczyszczenia, spadek różnorodności biologicznej)

•Jest złożone i skomplikowane, jeżeli chodzi o zaangażowane strony, reguły, prawa i sposoby podejmowania decyzji

•Nie jest „organizowane” przez żadnego pojedynczego lidera

•Różne problemy rozwiązywane są przez różne powołane do tego organizacje – często więcej, niż tylko jedną

•Przybiera formę określonych ram prawnych, lub bardziej elastycznych, niesformalizowanych zasad i działań

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

•Pokój, bezpieczeństwo, przestrzeganie praw człowieka i współpraca pomiędzy państwami

•Utworzona w 1945 roku, Polska od początku (formalnie) wśród 50 państw założycielskich

•ONZ zrzesza 193 państwa, nie należą do nich m.in. Watykan, Tajwan czy Palestyna

•Suwerenność krajów członkowskich, nieingerowanie organizacji w sprawy będące domeną / pozostające w kompetencji poszczególnych krajów

Zgromadzenie ogólne ONZ – przedstawiciele wszystkich krajów członkowskich reprezentujących interesy swoich krajów

Sekretariat ONZ – skład reprezentatywny geograficznie, ale członkowie sekretariatu działają niezależnie od instrukcji państwowych

Organizacje wyspecjalizowane ONZ związane ze sprawami środowiska – koordynowane przez ONZ

FAO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization)

Programy ONZ poświęcone sprawom środowiska

UNEP – Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (United Nations Environmental Program)

UNCSD – Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Zrównoważonego Rozwoju (UN Comission on Sustainable Development)

UNDP – Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UN Develoment Programme) odpowiedzialny m.in. za Milenijne Cele Rozwoju

PROGRAM DS. ROZWOJU ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (UNDP)-1965, tworząc główną sieć działań na rzecz rozwoju, wymiany wiedzy, tworzenia społeczeństwa obywatelskiego i kierowania wsparcia finansowego dla potrzebujących społeczeństw. Obecnie – ciało wykonawcze Zgromadz. Ogóln. ONZ; trzecia najważniejsza instytucja ONZ. Koordynuje realizację Celów Global. Rozw. ustanowionych przez ONZ, oraz zapewnia ich monitoring. Przygotowuje Rap. o Rozwoju Społecznym (Human Delevelopment Reports), oparte o wskaźnik rozwoju społecznego (HDI). Działa w oparciu o dobrowolne składki krajów członkowskich.

ZAPEWNIENIE OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO

CEL 7.A: Wprowadzić zasady zrównoważonego rozwoju do polityk i programów krajowych oraz odwrócić proces utraty zasobów naturalnych

Cel 7.B: Ograniczyć utratę różnorodności biologicznej do 2010 roku

Cel 7.C: Zmniejszyć o połowę, do 2015 roku, udział populacji bez dostępu do wody pitej i podstawowej infrastruktury sanitarnej

Cel 7.D: Do 2020 osiągnąć znaczącą poprawę jakości życia conajmniej 100 milionów osób żyjących w slumsach

Sukcesy:

Substancje uszkadzające warstwę ozonową zostały w zasadzie wyeliminowane z użycia, przewiduje się regenerację warstwy ozonowej do połowy stulecia.

Globalna emisja dwutlenku węgla wzrosła o 50% od 1990.

W 2015, 91 % światowej populacji ma dostęp do wody zdatnej do picia, w porównaniu do 76 procent w 1990.

Od 1990, 2.1 miliarda ludzi uzyskało dostęp do infrastruktury sanitarnej.

CEL 6: DOSTĘP DO WODY I URZĄDZEŃ SANITARNYCH DLA WSZYSTKICH

CEL 7: DOSTĘPNA I CZYSTA ENERGIA DLA WSZYSTKICH

CEL 13: PODJĄĆ PILNE DZIAŁANIA W CELU OGRANICZENIA ZMIAN KLIMATY I ICH SKUTKÓW

CEL 14: OCHRONA I ZRÓWNOWAŻONE UŻYTKOWANIE OCEANÓW, MÓRZ I ZASOBÓW MORSKICH

CEL 15: ZRÓWNOWAŻONE GOSPODAROWANIE LASAMI, PRZECIWDZIAŁANIE PUSTYNNIENIU, POWSTRZYMANIE I ODWRÓCENIE DEGRADACJI ZIEMI, ZATRZYMANIE UTRATY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

PROGRAM ŚRODOWISKOWY ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH (UNEP)

•Zmiany klimatu

•Klęski żywiołowe i konflikty

•Zarządzanie ekosystemem i środowiskiem

•Substancje szkodliwe

•Wydajność zasobów

Główny punkt odniesienia w globalnym zarządzaniu środowiskiem

Tylko częściowo odnoszący sukces, obecnie program jest mocno krytykowany za „kryzys siły”

Prowadzenie monitoringu oraz działalność jako ciało doradcze

Przygotowywanie międzynarodowych porozumień w zakresie środowiska

Wzmacnianie pozycji i roli ministerstw odpowiedzialnych za środowisko w krajach członkowskich

Budowanie zdolności do podejmowania działań dla środowiska, przede wszystkim w ramach pomocy krajom rozwijającym się, poprzez projekty, szkolenia, wspieranie działań lokalnych i regionalnych

ŚWIATOWA ORGANIZACJA ŚRODOWISKA UNITED NATIONS ENVIRONMENTAL ORGANIZATION / WORLD ENVIRONMENTAL ORGANIZATION (PROPONOWANE)

Propozycja utworzenia organizacji o charakterze agencji (nie programu), która odpowiadałaby na forum ONZ za sprawy środowiska

UNEO jako organizacja / niezależna agenda ONZ funkcjonowałaby na równych prawach z np. WHO, czy FAO

Proponowane jest również przejęcie kompetencji w sprawie niektórych problemów środowiska (np. handlu emisjami) przez WTO (Światową Organizację Handlu) zamiast tworzenia odrębnej WEO

ORGANIZACJA REALIZACJI TRAKTATÓW PODPISYWANYCH NA FORUM ONZ

Konwencja, traktat – dokument prawa międzynarodowego wiążący strony, które go podpisują, wg. reguł opisanych w tym dokumencie

Protokół – uzupełniający dokument dla traktatu, często o charakterze wykonawczym

Strony konwencji – kraje, które podpisały dokument

Konferencje stron (COP) – konferencje, w których biorą udział kraje sygnujące porozumienia międzynarodowe zawierane na forum ONZ i różnych agend / programów tej organizacji. Konferencje stron służą podejmowaniu decyzji o zobowiązaniach i działaniach związanych z rozpatrywaną konwencją

Ratyfikacja – w przypadku niektórych traktatów międzynarodowych, wyróżnia się fakt podpisania traktatu (zgody na ogólne cele) oraz ratyfikację (ostateczną zgodę na przyjęcie obowiązków wynikających z traktatu)

Sekretariat – ciało administracyjne i organizacyjne, czuwające nad praktyczną realizacją postanowień – wdrożeniem ich w życie

Sporządzanie umów międzynarodowych reguluje Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów ONZ

GLOBAL ENVIRONMENT FACILITY (GEF)

Utworzona w 1991 roku organizacja finansująca działania środowiskowe w zakresie: bioróżnorodności, zmian klimatycznych, wód międzynarodowych, niszczenia warstwy ozonowej, degradacji gleby, oraz trwałych zanieczyszczeń organicznych

Skupia 179 członków, a także związana jest ze strukturami UNEP, UNDP, Banku Światowego

Jeden z głównych mechanizmów finansujących UNFCCC, CBD, UNCCD. Pomoc kierowana jest przede wszystkim na realizację projektów w krajach rozwijających się

Choć jest to jeden z głównych mechanizmów finansowania globalnych działań, roczne koszty programu są rzędu dziennych wydatków USA na działania zbrojne, tudzież około 1% funduszy przeznaczanych na pomoc rozwojową.

ŚWIATOWA ORGANIZACJA HANDLU WORLD TRADE ORGANIZATION WTO

Cele środowiskowe nie znajdują się w jej głównych obszarze działalności, ale podejmowane decyzji (przyjmowane traktaty) mają duży wpływ na sprawy środowiska (głównie poprzez konflikt interesów WTO i innych zobowiązań w zakresie środowiska)

Szczególne istotne z punktu widzenia środowiska są regulacje w zakresie rolnictwa oraz handlu trans granicznego

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH DO SPRAW WYŻYWIENIA I ROLNICTWA FAO – FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UN

Organizacja podejmująca problemy dotyczące bezpieczeństwa żywności, wydajności produkcji i walki z głodem – realizacja programów regionalnych i globalnych

Przede wszystkim rola informacyjna i monitoringowa

Udział w tworzeniu rekomendacji i regulacji w zakresie wytwarzania, wymiany i dystrybucji produktów rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa

IPCC - INTERGOVERNMENTAL PANEL ON CLIMATE CHANGE

Międzynarodowy panel naukowy ds. klimatu, utworzony w 1988 roku przez WMO (UN World Meteorological Organization) i UNEP

Celem IPCC jest dostarczanie decydentom i opinii publicznej rzetelnej informacji i oceny, przygotowanej na bazie najnowszej wiedzy naukowej, w zakresie:

•Zmian klimatu wywołanych przez ludzkość

•Konsekwencji tych zmian (w tym skutków społeczno-ekonomicznych)

•Możliwości adaptacji do zmian klimatu i łagodzenia skutków

W ramach IPCC pracują – na zasadzie wolontariatu – tysiące naukowców. W konferencjach IPCC biorą udział członkowie ponad 100 krajów

IPCC ocenia realizację i efekty Konwencji Klimatycznej (UNFCCC) i Protokołu z Kioto

W 2007 roku IPCC wraz z Alem Gore otrzymało pokojową nagrodę Nobla

IPBES-intergovernmental platform on biodiversity&ekosystem service

IPBS-Odpowiednik IPCC w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i usług ekosystemów

Skupiający 94 kraje, organizacja partnerska dla UNEP, UNESCO, FAO, UNDP

Pierwsza konferencja IPBS odbyła się w 2013

IPBS poświęcony jest pomocy w realizacji zapisów konwencji o ochronie różnorodności biologicznej (UN CBD)

INNE PRZEDSIĘWZIĘCIA NAUKOWE ISTOTNE DLA GLOBALNEGO WSPÓŁRZĄDZENIA ŚRODOWISKIEM

Millenium Ecosystem Assessment – projekt przygotowujący opracowania naukowe na temat stanu środowiska w oparciu o koncepcję usług ekosystemów

TEEB – The Economics of Ecosystems and Biodiversity – projekt, którego celem jest oszacowanie i zwrócenie uwagi na ekonomiczne koszty konsenwencje utraty różnorodności biologicznej

Earth System Governance Project – projekt badawczy z zakresu nauk społecznych, poświęconych zarządzaniu i współrządzeniu środowiskiem w wymiarze globalnym, realizowany przez IHDM

International Human Dimensions Program on Global Environmental Change (IHDP) – program wspierający interdyscyplinarne podejście do rozwiązywania globalnych problemów ekologicznych, którego celem jest zwrócenie uwagi na społeczne aspekty zmian środowiskowych oraz integracja nauk społecznych do badań nad problemami środowiska

INTERNATIONAL UNION FOR CONSERVATION OF NATURE (IUCN) MIĘDZYNARODOWA UNIA OCHRONY PRZYRODY

Celem organizacji jest szukanie „pragmatycznych rozwiązań dla najbardziej pilących problemów środowiska i wyzwań rozwojowych”

Utworzona w 1948 roku z inicjatywy UNESCO, IUCN wspiera działania państw, organizacji międzynarodowych oraz przedsięwzięcia badawcze

Tworzy forum współpracy dla państw, organizacji rządowych i pozarządowych, naukowców i biznesu.

Zaangażowana m.in. w implementację konwencji o ochr. światowego dziedzictwa kulturowego i natural., konwencji CITES (Convention on International Trade in Endangered Species of Flora and Fauna)

Kategorie zarządzania obszarami chronionymi

Światowa baza obszarów chronionych (World Database on Protected Areas)

Obecnie zrzesza ponad 1,200 członków, w tym około 200 państw i organizacji rządowych oraz ponad 900 organizacji pozarządowych

W działania organizacji zaangażowanych jest 11,000 wolontariuszy – naukowców i ekspertów

ISTOTNE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE PROWADZĄCE DZIAŁANIA W SKALI GLOBALNEJ-greenpeace, wwf,birdlife international, friends of the earth

ORGANIZACJA PRAWA W UE

PRAWO PIERWOTNE – normy o charakterze konstytucyjnym (traktaty założycielskie, akcesyjne, reformujące; niektóre uchwały Rady Europejskiej, ogólne zasady prawa współtworzone przez Europejski Trybunał Sprawiedliwości)

PRAWO WTÓRNE – prawo tworzone przez organy UE, działające w ramach swoich kompetencji i na podstawie upoważnienia przyznanego w traktatach.

•Akty wiążące (ustawodawcze, delegowane i wykonawcze): rozporządzenia, dyrektywy, decyzje,

•Akty niewiążące: zalecenia, opinie, uchwały, komunikaty, rezolucje, deklaracje, plany i programy, itp.

UMOWY MIĘDZYNARODOWE – zawierane zarówno przez UE i wiążące dla krajów członkowskich, jak i zawierane przez poszczególne kraje.

PRAWO PIERWOTNE w ochronie środowiska – ustalenia w traktatach dotyczące miejsca i roli ochrony środowiska wśród priorytetów i zasad funkcjonowania UE. Np.

Traktat z Maastricht 1992r.:

•Wspólnotowa polityka dotycząca środowiska ma na celu osiągnięcie wysokiego stanu ochrony

•Opiera się ona na zasadach przezorności, zapobieganiu u źródeł naruszeniom środowiska oraz „zanieczyszczający płaci”

•Opiera się na realizacji zasady zrównoważonego rozwoju

PRAWO WTÓRNE:

Rozporządzenia – zasięg ogólny, obowiązują w całości i są bezpośrednio wykonywane we wszystkich państwach członkowskich

Dyrektywy – wiążą państwa członkowskie (lub inne podmioty, np. koncerny, banki, osoby fizyczne) w zakresie efektów (wyników rezultatów) jakie mają być osiągnięte. Państwa członkowskie mają natomiast możliwość wyboru formy i środków osiągania tych rezultatów.

Ponad 300 aktów prawnych dotyczących środowiska

ORGANIZACJA PRAWA W UE

Najważniejsze UMOWY MIĘDZYNARODOWE dotyczące środowiska podpisane przez UE w imieniu jej członków:

•Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości z 1979r.

•Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej z 1985r.

•Konwencja bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania się i usuwania odpadów niebezpiecznych z 1989r.

•Konwencja o różnorodności biologicznej z 1992r.

•Konwencja o transgranicznych skutkach awarii przemysłowych z 1992 r.

•Protokół z Kioto do Ramowej konwencji ONZ w sprawie zmian klimatycznych z 1997r.

ZASADA PROPORCJONALNOŚCI / SUBSYDIARNOŚCI „SUBSIDIARITY PRINCIPLE”

•Instytucje wspólnotowe mogą podejmować tylko takie działania, które są konieczne i niezbędne do osiągnięcia celów zawartych w Traktacie akcesyjnym

•Organy administracji wspólnotowej są zobowiązane współpracować w celu osiągnięcia celów.

•Kompetencje instytucji wspólnotowych są wykonywane przez możliwie najniższy w hierarchii organ administracji, ale odpowiedni do wykonywania danej kompetencji i podejmowania określonych działań.

•Wspólnota podejmuje działania niepodlegające wyłącznej kompetencji wspólnoty, tylko wtedy, gdy nie istnieje możliwość osiągnięcia danych celów w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich, a okoliczności, cele, skutki i skala tych przedsięwzięć wskazują, że zostaną one lepiej zrealizowane przez wspólnotę, niż przez każde z państw członkowskich z osobna (w tym zawieraj się ochrona środowiska).

ZASADA DOBREGO RZĄDZENIA „GOOD GOVERNANCE”

Zasada tworzy podstawy dobrego, demokratycznego rządzenia. Wprowadzana jest na poziomie UE, państw członkowskich, ich regionów, aż po poziom lokalny.

•Otwartość – komunikatywność, transparentność, informacja, wiedza

•Partycypacja

•Odpowiedzialność (accountability) – jasne zasady podejmowania decyzji i rozliczania z przyjętych celów, efektów działań

•Efektywność – ze względu na czas, wyniki, nakłady finansowe. Wiąże się z określeniem odpowiedniego szczebla podejmowania i implementacji decyzji

•Spójność – w tym integracja polityk sektorowych

„EUROPEIZACJA” (EUROPEANIZATION)

Wpływ polityki europejskiej na państwa narodowe, zarówno w zakresie przyjmowanego prawa, jak i przejmowanych „stylów” realizacji polityki publicznej.

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY W UE

Eu 2020 „Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważ. rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu”

„Zrównoważony rozwój – wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej”

-budowanie zrównoważonej i konkurencyjnej gospodarki efektywnie korzystającej z zasobów, wykorzystując do tego pierwszoplanową pozycję Europy w wyścigu do nowych procesów i technologii, w tym technologii przyjaznych środowisku, przyspieszając wprowadzanie inteligentnych sieci opartych na technologiach ICT, wykorzystując możliwości sieci obejmujących całą UE, a także wzmacniając przewagę konkurencyjną europejskiego biznesu, szczególnie sektora produkcji i MŚP, oraz pomagając klientom docenić wartość efektywnego korzystania z zasobów.

OCHRONA ŚRODOWISKA W UE

•Zapisy w prawie pierwotnym

•Program działania (action programme)

•Regulacje sektorowe

•Regulacje horyzontalne

•Działania i zobowiązania międzynarodowe

•Realizacja celów ochrony środowiska w politykach innych sektorów

Geneza i najważniejsze podstawy prawne (prawo pierwotne):

•Traktat Rzymski 1957: zharmonizowany rozwój i zrównoważona ekspansja, ochrona zdrowa i życia ludzi, zwierząt i roślin

•Jednolity Akt Europejski 1987: wprowadzenie zasad ostrożności, prewencji, naprawy szkód wyrządzonych środowisku naturalnemu u źródła, „zanieczyszczający płaci”, integracji z innymi politykami

•Traktat z Maastricht 1992: zrównoważony rozwój jako główny cel UE, wprowadzenie zasady ostrożności

•Traktat Lizboński 2000 – Strategia Zrównoważonego Rozwoju UE 2001

Pierwszy Program Działań na Rzecz Środowiska (1973-1975)

•podstawowe zasady polityki ochrony środowiska WE, w tym zasada podejmowania środków ostrożności i prewencji oraz „zanieczyszczający płaci”

•wyeliminowania emisji substancji toksycznych do środowiska i zagrożeniach związanych z tworzeniem nowych, niebezpiecznych substancji chemicznych

•Celem – zbudowanie strategii kontroli zanieczyszczeń przy pomocy standardów oraz kryteriów jakości

Drugi Program Działań na Rzecz Środowiska (1976-1981)

•więcej uwagi poświęcając działaniom prewencyjnym, ochronie flory i fauny

Trzeci Program Działań na Rzecz Środowiska (1982-1986)

•próba wypracowania całościowej strategii ochrony środowiska

•wprowadzenie ochrony środowiska do planowania przestrzennego i próba włączenia zagadnień ekologicznych w politykę sektorową

Czwarty Program Działań (1987-1992)

•nacisk położony na zapobieganie, a nie likwidację skutków nieracjonalnego gospodarowania zasobami i zanieczyszczania środowiska

•Skupienie się na aspektach właściwej inkorporacji prawa unijnego w krajach członkowskich i przestrzeganiu wytycznych unijnych – ustanowienie instytucji monitorujących stan środowiska w UE – Europejskiej Agencji Środowiska oraz Europejskiej Sieci Informacji i Obserwacji Środowiska

Piąty Programu Działań (1993-2000) (W Kierunku Zrównoważonego Rozwoju – Towards Sustainability)

•wprowadzenie podejścia horyzontalnego, w którym bierze się pod uwagę wszelkie przyczyny zanieczyszczeń (nie tylko w obrębie danych sektorów)

•nacisk na użycie instrumentów ekonomicznych i wolnorynkowych w ochronie środowiska

•znaczenie udziału obywateli w podejmowaniu decyzji

•określenie sektorów kluczowych dla stanu środowiska: przemysł, turystyka, transport, energia i rolnictwo

Szósty Program Działań na Rzecz Środowiska (2002-2010) „Our Choice” – „Nasza przyszłość – nasz wybór”

•Realizacja działań w obszarach priorytetowych: zmiany klimatyczne, przyroda i bioróżnorodność (zwiększenie obszarów chronionych), środowisko naturalne i zdrowie (surowsze normy), zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych i gospodarka odpadami (recykling)

Główne metody działań:

•zapewnienie istniejących regulacji

•uwzględnianie ochrony środowiska we wszystkich sferach wspólnotowej polityki

•bliską współpracę z biznesem i konsumentami

•zapewnienie lepszej i łatwiej dostępnej informacji na temat środowiska

•rozwinięcie bardziej świadomego - z punktu widzenia dbałości o środowisko naturalne - podejścia do problemu wykorzystania gruntów

Ocena Szóstego Programu Działań na Rzecz Środowiska:

•Średnio pozytywna

Krytykowane:

•Duży poziom złożoności

•Brak zapewnionego finansowania

•Niewystarczającą integrację z innymi sektorami

•Brak jednolitej, łatwo komunikowanej „narracji”

Siódmy Program Działań na Rzecz Środowiska „Living well within the limits of our planet” (Dobra jakość życia z uwzględnieniem granic naszej planety)

[Drogowskaz – wizja i przygotowania planu działań]

„A roadmap to 7th EAP” - Vision for 2050 and objectives for 2020

Wyzwania:

•Zagrożenie przekroczenia limitów środowiska (w rozumieniu planetary boundaries)

•Realizacja polityki ekologicznej w dobie kryzysu ekonomicznego

•Wspieranie „zielonej ekonomii” i „zielonej polityki”, w której wzrost gospodarczy zostałby uniezależniony od wykorzystania zasobów naturalnych (de-coupling)

•Stworzenie długoterminowej wizji polityki ekologicznej

•Problemy z implementacją istniejących dyrektyw

•Akcesja nowych krajów członkowskich

•Osiągnięcie niezrealizowanych celów poprzedniego programu w zakresie efektywności energetycznej, ochrony siedlisk i gatunków.

Trzy główne cele:

•Chronić, zachowywać i powiększać kapitał naturalny Unii Europejskiej

•Sprawić, aby gospodarka Europejska wykorzystywała zasoby w sposób efektywny, była zielona, konkurencyjna i nisko-emisyjna

•Chronić obywateli UE przed negatywnymi skutkami presji na środowisko, zagrożenia dla zdrowia i jakości życia

Cztery główne mechanizmy osiągania tych celów:

•Lepsza implementacja obecnych przepisów prawnych i postanowień

•Lepsza informacja i poprawia podstawy wiedzy o środowisku

•Większe i mądrzejsze inwestycje w środowisko i politykę klimatyczną

•Pełna integracja wymagań środowiskowych w innych sektorach polityki publicznej

Dwa cele dodatkowe:

•Tworzenie bardziej zrównoważonych miast europejskich

•Lepsza reakcja Unii Europejskiej na międzynarodowe problemy środowiska i klimatu.

INSTYTUCJE OCHRONY ŚRODOWISKA W UE

Komisja Europejska ds. Środowiska (DG Environment) – inicjuje oraz monitoruje prowadzenie polityki ochrony środowiska. Sprawuje kontrolę prawidłowości wdrażania prawa UE w poszczególnych państwach członkowskich.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości – rozstrzyga spory na linii KE – państwo członkowskie w zakresie dotyczącym naruszenia prawa UE, orzeka w zakresie skarg dotyczących legalności aktów prawa UE, a także orzeka w sprawie wykładni lub ważności przepisów prawa UE. Orzeczenia ETS są ostateczne i wiążące dla stron postępowania. Interpretacja dokonana przez Trybunał traktowana jest jako najbardziej autorytatywne ustalenie treści prawa UE. Oznacza to w praktyce, że nawet jeżeli wyrok ETS dotyczy jednego państwa członkowskiego, to organy i sądy pozostałych państw członkowskich również mają obowiązek uwzględnienia tez tego wyroku.

Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej ds. Środowiska – instytucje prawodawcze UE. W ramach Parlamentu istotną rolę odgrywa

Europejska Agencja Środowiska – instytucja doradcza / wspierająca. Dostarcza niezbędnych informacji i danych dotyczących bieżących problemów i stanu środowiska.

FINANSOWANIE POLITYKI EKOLOGICZNEJ

Fundusze strukturalne:

•Europejski Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR),

•Europejski Funduszu Społeczny (EFS),

•Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW),

•Europejski Fundusz Rybacki (EFR),

•Fundusz Spójności,

•program LIFE+.

Europejski Bank Inwestycyjny – przyznaje kredyty lub udziela gwarancji, np. na inwestycje służące poprawie stanu ochrony środowiska.

ZASADY POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA W UE

Zasady wprowadzane przez politykę ochrony środowiska, regulujące działania we wszystkich sektorach:

•zasada wysokiego poziomu ochrony-Obowiązek ustalania wysokich standardów dotyczących ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, ochrony środowiska naturalnego.

•zasada przezorności (ostrożności) -Zobowiązuje instytucję lub osobę, która zamierza podjąć określone działania do udowodnienia, że jej działalność nie spowoduje zagrożenia dla środowiska.

W przypadku, gdy wykazanie braku zagrożenia dla Środowiska nie jest możliwe, konieczne jest podjęcie działań chroniących środowisko.

Jej zastosowanie wymaga zaistnienia pewnych warunków, tj. zidentyfikowania potencjalnie groźnych efektów określonych zjawisk czy zachowań, oceny wyników badań naukowych w danym przypadku oraz oszacowania skali ryzyka w konkretnej sytuacji.

Wykazanie braku negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko spoczywa na podmiocie, który zamierza podjąć określoną działalność.

•zasada stosowania działań zapobiegawczych (zasada prewencji) -Konieczność rozważenia potencjalnych skutków określonego działania i podjęcia na podstawie tej analizy działań zapobiegawczych, przed podjęciem danego działania.

Zasada prewencji znajduje potwierdzenie we wszystkich Programach Działania WE i ma priorytetowe znaczenie w wielu aktach prawnych dotyczących ochrony środowiska.

Przykładem jej zastosowania są przepisy dotyczące oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć oraz planów i programów (strategiczne oceny oddziaływania na środowisko).

•zasada naprawiania szkód przede wszystkim u źródła (zasada rektyfikacji) -Zasada naprawiania szkód przede wszystkim u źródła oznacza, że powstała w środowisku szkoda powinna być wyeliminowana na jak najwcześniejszym etapie produkcji, a nie po zakończeniu procesu produkcji.

Usuwanie w pierwszej kolejności źródeł skażenia środowiska naturalnego, nie zaś skutków spowodowanych przez to skażenie

W konsekwencji prowadzi to do szerszego stosowania standardów emisji niż standardów jakości, promowania „czystych” technologii.

•zasada „zanieczyszczający płaci” -Zasada zanieczyszczający płaci oznacza, że sprawca, który spowodował szkodę w środowisku lub zagrożenie powstania szkody, powinien ponieść koszty naprawienia szkody lub wyeliminowania zagrożenia.

Dyrektywa dotycząca odpowiedzialności za szkody w środowisku oraz dyrektywa w sprawie ochrony środowiska poprzez prawo karne realizują powyższą zasadę.

•zasada integracji polityki ochrony środowiska z pozostałymi politykami i działaniami UE -Uwzględnianiu wymogów ochrony środowiska przy planowaniu i realizacji wszystkich polityk i działań UE

Jest to naczelna zasada realizacji zrównoważonego rozwoju Wspólnoty.

Podstawowe instrumenty jej realizacji to strategiczne oceny oddziaływania na środowisko

REGULACJE W SEKTORZE OCHRONY ŚRODOWISKA

•Powietrze •Woda•Przyroda i bioróżnorodność •Odpady•Chemikalia•Ochrona ludności•Emisje przemysłowe•Hałas•GMO•Ochrona lasów

REGULACJE HORYZONTALNE DOTYCZĄCE ŚRODOWISKA UE

•Informacje dotyczące środowiska

•Oceny oddziaływania na środowisko

•Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących środowiska oraz dostęp do wymiaru sprawiedliwości

•Ekoznakowanie i ekozarządzanie

•Odpowiedzialność za szkody w środowisku

•Zmiany klimatu

INFORMACJE DOTYCZĄCE ŚRODOWISKA

Dostęp do informacji o środowisku w UE jest regulowany na podstawie Konwencji z Aarhus (1998).

Znaczenie dostępu do informacji o środowisku dla poprawy jego stanu.

W prawie UE to przede wszystkim:

•Prawo dostępu do informacji o środowisku – dyrektywa 2003/4/WE gwarantująca prawo dostępu do informacji o środowisku, które znajdują się w posiadaniu organów władzy publicznej

•Dyrektywa INSPIRE

OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Postępowanie zapewniające, że zanim zostaną podjęte decyzje dotyczące zagospodarowania terenu lub realizacji przedsięwzięć, zostanie uwzględniony ich wpływ na środowisko

•Dyrektywa dotyczącej oceny oddziaływania publicznych i prywatnych indywidualnych przedsięwzięć na środowisko (85/337/EWG)

•Dyrektywa dotycząca strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (2001/42/WE)

Strategiczne oceny oddziaływania wykonywane są dla planów i programów przygotowywanych przez organy na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, bądź przygotowywane w celu ich przyjęcia w drodze ustawodawczej przez parlament lub rząd, lub których przygotowanie wymagane jest przez przepisy prawa ((np. plany i programy dotyczące gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, zagospodarowania terenu).

UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA

Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji i dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska UE jest regulowany na podstawie Konwencji z Aarhus (1998)

•Dyrektywa przewidująca udział społeczeństwa w odniesieniu do sporządzania niektórych planów i programów w zakresie środowiska (2003/35/WE)

EKOZNAKOWANIE I EKOZARZĄDZANIE

EKOZNAKOWANIE – dobrowolny symbol, mający na celu zachęcenie przedsiębiorstw do wytwarzania produktów przyjaznych dla środowiska

Oznakowanie ekologiczne może być przyznane dla wyrobów, których właściwości przyczyniają się do poprawy warunków środowiskowych, zgodnie z określonymi wymogami metodologicznymi, i które spełniają kryteria ekologiczne ustanowione dla poszczególnych grup wyrobów. Kryteria te opracowuje i przyjmuje Komitet EUEB (European Union Ecolabelling Bard)

EMAS – dobrowolny system ekozarządzania i audytu

Przedsiębiorstwo, które chce uczestniczyć w systemie musi:

•opracować politykę środowiskową, ustalając cele i zasady środowiskowe

•prowadzić przegląd środowiskowy swojej działalności, produktów i usług

•wdrożyć system zarządzania środowiskowego

•przeprowadzić audyt środowiskowy

•przygotować deklarację środowiskową, uwzględniającą wynik realizacji celów i zadań środowiskowych

•przekazać zatwierdzoną przez weryfikatora środowiskowego deklarację środowiskową do właściwego organu państwa

•udostępnić publicznie zarejestrowaną deklarację środowiskową

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY W ŚRODOWISKU

Zasadniczym celem regulacji jest wdrożenie zasady „zanieczyszczający płaci”

•zasady odpowiedzialności administracyjnej za szkody w środowisku (Dyrektywa 2004/35/WE)

•zasady odpowiedzialności karnej za szkody w środowisku (Dyrektywa 2008/99/WE)

POLITYKI SEKTOROWE UE

1.Polityka transportowa

2.Polityka energetyczna

3.Polityka ochrony środowiska

4.Wspólna polityka rolna

5.Polityka spójności

6.Polityka konkurencji

27 marca 2013 r. opublikowany został przez Komisję Europejską Komunikat Zielona Księga nakreślający ramy polityki w zakresie klimatu i energii do roku 2030.

Dokument ten zapoczątkował konsultacje społeczne, dając Państwom Członkowskim, organizacjom pozarządowym, instytucjom UE, przedstawicielom nauki i biznesu oraz innym zainteresowanym stronom sposobność do wyrażenia opinii dotyczących kluczowych aspektów polityki klimatyczno-energetycznej UE w perspektywie roku 2030.

Główne założenia, jakie przyświecają Komisji Europejskiej tej inicjatywie to:

Polityka klimatyczna – działania [przede wszystkim] państw i organizacji międzynarodowych, których celem jest rozwiązywanie problemów związanych ze zmianami klimatu. Opiera się na uznaniu zmian klimatycznych jako faktu oraz jako przyczyny obecnych lub przyszłych problemów dla ludzkości.

Dwa obszary polityki klimatycznej:

 zapobieganie i łagodzenie zmian klimatu (mitygacja)

Przede wszystkim w zakresie ograniczania lub

kompensowania wpływu działalności ludzi na klimat

 adaptacja do zmian klimatu

Walka z obecnie odczuwanymi skutkami zmian klimatycznych

Antycypowanie przyszłych skutków i organizacja działań

zapobiegawczych zanim te skutki nastąpią

Polityka klimatyczna

Na szczeblu międzynarodowym:

działania ONZ

panele eksperckie

działania podejmowane przez UE

systemy handlu emisjami

Na szczeblu narodowym:

Projekty realizowane w ramach instrumentu CDM

REDD+

innowacje technologiczne

polityka energetyczna

Na poziomie lokalnym:

działania skierowana na zmiany zachować konsumentów i małych

przedsiębiorców

Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu

(UN Framework Convention on Climate Change – UNFCCC)

Tzw. Konwencja Klimatyczna

•Powstała w 1992 roku (czyli jedna z 3 tzw. „konwencji z Rio”)

•Celem konwencji jest zapobieganie niebezpiecznemu wpływowi człowieka na klimat

•Cel będzie realizowany poprzez ograniczenie emisji gazów cieplarnianych odpowiedzialnych za zjawisko globalnego ocieplenia

•195 krajów ratyfikowało konwencję

•Administracyjnie za realizację odpowiadają: COP, ciała doradcze (np. IPCC), sekretariat konwencji a także organy realizujące protokół z Kioto

Obszary działania konwencji:

Naukowy.

•Uznanie zmian klimatu i ich przyczyn za problem, na podstawie najlepszej dostępnej wiedzy naukowej. Prowadzenie badań naukowych oraz określanie i prognozowanie zjawisk klimatycznych w sposób ilościowych i użyteczny dla działań politycznych

•Aktualizacja wiedzy o klimacie

Polityczny.

•Formułowanie wzniosłych ale konkretnych celów, opartych o dane naukowe.

•Przewodnia rola krajów rozwiniętych we wprowadzaniu działań ograniczających ich wpływ na klimat.

•Prowadzenie monitoringu i zgodności działań z ustaleniami

•Promowanie rozwiązań obopólnie korzystnych dla krajów rozwiniętych i rozwijających się (win-win).

Finansowy.

•Tworzenie nowych funduszy dla krajów rozwijających się, z których wspierane będą działania tych krajów związane z zapobieganiem i adaptacją do zmian klimatycznych.

Adaptacyjny – reaktywny.

•Przede wszystkim w działaniach kierowanych do krajów rozwijających się. (najmniej uwagi poświęcanej na ten aspekt)

Protokół z Kioto – czołowa umowa międzynarodowa realizująca cele Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu.

Protokół składa się z:

•Procedur raportowania i weryfikacji raportów narodowych

•Elastycznych mechanizmów rynkowych wykorzystywanych do redukcji emisji

•Systemu podejmowania decyzji

Protokół jest efektem negocjacji pomiędzy krajami i obejmuje deklaracje redukcji emisji gazów cieplarnianych, wraz z perspektywą czasową osiągnięcia tego celu.

Pierwszy okres, w którym limity emisji ustalone w protokole obowiązywały kończy się w 2012

2012 Konferencja Stron w Katarze – decyzje o przedłużeniu trwania ustaleń protokołu, o 5 lub 8 lat.

Obecne ustalenia w ramach Protokołu deklarują redukcję jedynie 60% emisji koniecznych do osiągnięcia celów Konwencji.

Obecnie protokół podpisało 192 sygnatariuszy.

Polityka klimatyczna „po Kioto”

COP 15, 2009, Kopenhaga – brak porozumienia dla zobowiązań po zakończeniu pierwszego okresu obowiązywania Protokołu z Kioto

•Protokół z Kioto skończył obowiązywać w 2012 roku

COP 18, 2012, Doha, Katar – przyjęto poprawki do protokołu z Kioto, dotyczących zobowiązań krajów rozwiniętych w okresie 2013-2020, poprawioną listę gazów cieplarnianych objętych ustaleniami

•21 krajów rozwiniętych przyjęło zobowiązania do ograniczenia emisji średnio o 18% w stosunku do 1990 roku – lista tych krajów różni się od krajów w pierwszym okresie protokołu z Kioto

•Poprawka dotyczyła zaledwie 15% globalnych emisji, z powodu braku zgody Japonii, Rosji, Białorusi, Ukrainy, Nowej Zelandii (ani USA i Kanady). Kraje te nie zgodziły się na podpisanie poprawki, w której Chiny, Indie i Brazylia nie otrzymały żadnych zobowiązań l

COP 19, 2013 rok, Warszawa – rozmowy o mechanizmach finansowych dla REDD+ oraz „Loss and damage mechanism” (uznanie, że kraje które nie podejmą działań ograniczających emisję gazów cieplarnianych będą finansowo zobowiązane do pokrycia kosztów efektów globalnego ocieplenia w krajach rozwijających się, które ucierpią z tego powodu)

COP 20, 2014 Lima, Peru:

Cel 1: przygotowaniu tekstu, który będzie dyskutowany w Paryżu. Osiągnięto, 37 stron (!) Dokument nie przeszedł szerszych negocjacji. http://unfccc.int/2860.php#decisions

Cel 2: uzgodnienie zasad, według których kraje określają swoje zobowiązania. Kraje rozwijające się dążyły do konieczności przeznaczenia funduszy na adaptację do zmian klimatycznych oraz zwiększenia nakładów pomocy dla krajów rozwijających się. Kraje rozwinięte dążyły do standaryzacji i transparentności sposobu raportowania o emisjach.

Żadne z tych celów nie zostały osiągnięte – zaproponowano „zalecenia”, ale nie wymagania.

•Uzgodniono, że nie będzie rozróżnienia zobowiązań pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Zamiast tego usankcjonowano zasadę wspólnych ale różnych obowiązków: “common but differentiated responsibilities and respective capabilities in light of different national circumstances”.

COP 21, 2015 Paryż. Cel: przyjęcie długoterminowej umowy, na podstawie której kraje będą ograniczały emisje gazów cieplarnianych i przeciwdziałały skutkom zmian klimatu

Gazy cieplarniane, których redukcja jest określana w Protokole, to:

•dwutlenek węgla (CO2) – główny wskaźnik •metan (CH4), •podtlenek azotu (N2O), •gazy przemysłowe (HFC i PFC) •sześciofluorek siarki (SF6).

Protokół z Kioto opiera się na ustaleniach i zalecenia IPCC: - głównym celem jest uniknięcie wzrostu globalnej temp. powyżej 2 stopni C - przewidywane konieczne ograniczenia emisji w stosunku do roku bazowego 1990

UNFCCC i Protokół z Kioto jako arena negocjacji politycznych

•Wykorzystanie w debatach argumentów naukowych oraz argumentów odnoszących się do sprawiedliwości społecznej – podział kosztów i odpowiedzialności za zmiany klimatycznie pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się

•Kraje rozwijające się chcą aby to kraje rozwinięte ponosiły odpowiedzialność za zmiany klimatyczne i w związku z tym to one przede wszystkim redukowały emisje

•Kraje rozwinięte nie przyjmują wiążących postanowień w tym zakresie, które zmniejszyłyby ich konkurencyjność na rynkach międzynarodowych

W pierwszej rundzie redukcji emisji (2008-2012) nie wyznaczono żadnych limitów krajom rozwijającym się

Kraje rozwinięte określają swoje limity w stosunku do początku lat 90tych, kraje rozwijające się – w stosunku do emisji z późniejszych okresów, np. roku 2005.

Kraje UE przyjęły w protokole wspólny limit emisji, który następnie jest dzielony pomiędzy kraje członkowskie na forum UE

Aby protokół wszedł w życie, musi zostać spełniona zawarta w umowie zasada „2 razy 55”:

• minimum 55 krajów ratyfikujących Konwencję, wytwarzających

• minimum 55% światowej emisji dwutlenku węgla

W 2005 roku państwem, którego ratyfikacja przesądziła o pomyślnym wejściu protokołu w życie, była Rosja.

W 2005 roku Protokół z Kioto został ratyfikowany przez 141 krajów, wytwarzających w sumie 61% światowej emisji gazów cieplarnianych.

USA – odmawia podpisania ustaleń, jeżeli nie przystąpią do nich Brazylia, Chiny, Indie, RPA (bez taryfy ulgowej). Planowana redukcję emisji o 17% zablokowane przez kongres w 2005 roku.

Japonia – sprzeciwia się wejściu do 2 tury zobowiązań, w szczególności jeśli Ch&USA ich nie podpiszą.

UE – mocno promuje legalnie wiążące rozwiązania, działa na zasadzie dobrego przykładu – jeżeli najwięksi producenci CO2 podpiszą protokół, UE oferuje zwiększenie swoich ograniczeń (o 30 a nie 20% redukcji emisji do2020). Jest za wprowadzeniem długoterminowego celu ograniczenia emisji do poziomu o 80% z roku 1990.

Indie – ograniczenia dla krajów rozwijających się powinny być dobrowolne, a ich realizacja finansowana przez kraje rozwinięte. Zdecydowany przeciwnik rozwiązań prawnie obowiązujących. Deklaruje ograniczyć emisje do poziomu 20% z 2005 roku.

Chiny – zdecydowany przeciwnik wejścia do drugiego okresu zobowiązań. Deklaruje redukcję emisji do poziomu 40% z 2005 roku, jeżeli kraje rozwinięte zredukują swoje emisje do poziomu 40% z roku 1990. Chce, aby kraje rozwinięte przeznaczały 1% swojego PKB na pomoc krajom rozwijaj. się w walce ze zmianami klim. (postulat popierany przez zgrupowania krajów wyspiarskich i zgrupowanie najmniej rozwiniętych krajów).

Co się dzieje, jeśli kraj nie przestrzega ustaleń Protokołu?

•W kolejnym okresie muszą wywiązać się z limitów

•Nałożenie kwot karnych – obniżenie redukcji emisji o 30%

•Brak bezpośrednich konsekwencji finansowych

W praktyce skuteczność protokołu oceniana jest jako bliska zeru.

Stany Zjednoczone, które nie ratyfikowały Protokołu, zredukowały emisję o 14 ton per capita, podczas gdy średnia redukcja dla krajów EU27 wyniosła 12 ton per capita (w stosunku do roku bazowego 1990).

W tym samym czasie jednak emisja per capita wzrosła o 205 ton w Chinach i o 100 ton w Indiach

Cele klimatyczne UE

20 x 20 x 20 do 2020

•UE chce ograniczyć do 2020 roku emisję gazów cieplarnianych o 20%, zwiększyć udział źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym do 20% oraz podnieść o 20% efektywność energetyczną.

Europejski system handlu emisjami (EU ETS)

•Wewnętrzny system, bazowany na systemie wg. Protokołu z Kioto

•System obejmuje instalacje w sektorze energetycznym i innych sektorach, odpowiadające za (prawie) 50% emisji CO2 w Europie i 40% emisji pozostałych GHG.

•Pierwsza faza wdrażania systemu kończy się w 2013 roku, celem okresu 2013-2020 jest ograniczenie emisji o 21% w porównaniu do poz. z 2005 r.

Rozwój i wprowadzanie technologii przechwytywania i składowania CO2

System handlu emisjami cap-and-trade

1. „CAP” – nakładanie limitu emisji wybranych gazów cieplarnianych przez wyszczególnionych producentów, w skali kraju / gospodarki / regionu

Limity emisji podlegają redukcji w czasie

2. Przydzielenie (rozdanie) lub odsprzedanie limitów emisji poszczególnym producentom

3. „TRADE” możliwość handlu limitami przez producentów

Stworzenie rynku na którym producenci mogą handlowanych otrzymanymi / zakupionymi limitami. Cena rynkowa limitów może dowolnie odbiegać od ceny nałożonej wyjściowo przez państwo

Ceny limitów na rynku powinny rosnąć w kolejnych latach, z powodu ich mniejszej dostępności.

System ma motywować producentów do inwestycji w nowe technologie.

W założeniu koszty kupowania limitów nie powinny być przenoszone na konsumentów, ponieważ w tym samym sektorze będą istnieli producenci wytwarzający swoje produkty przy zastosowaniu czystych technologii, które nie wymagają zużycia limitów.

Krytyka systemu opiera się przede wszystkim o:

•Sposób dystrybucji limitów – rozdanie, a nie sprzedaż (nie promuje się więc „czystych” producentów)

•Słaby system kontroli faktycznej redukcji emisji przez producentów

•Obarczanie konsumentów kosztami w praktyce

•Dotowanie przemysłu odpowiedzialnego za emisję GHG

Mechanizm redukcji emisji z wylesiania i degradacji lasów Reducing Emissions from Deforestation and Forest Degradation REDD / REDD+

•Wylesienie, degradacja lasów i torfowisk jest źródłem ok 15% emisji GHG (mniej więcej tyle, co globalny transport)

•REDD to mechanizm finansowy, działający na zasadzie zachęty / dobrowolnego udziału. Stosowany jako uzupełnienie / kompensacja systemu handlu emisjami

•Mechanizm opiera się na nadawaniu wartości lasom jako magazynom CO2

•REDD polega nie tylko na tworzeniu obszarów chronionych, ale również obejmuje projekty zrównoważonego użytkowania lasów (za co jest krytykowany)

•Krytyczna rola lokalnych społeczności w planowaniu, monitoringu i ewaluacji mechanizmu

Klucze pytania i elementy konstrukcji programu:

•Rodzaj projektów, które mogą być objęte programem (np. jakie rodzaje zrównoważonego użytkowania, w jaki sposób i przez kogo zaplanowane)

•Poziom referencyjny dla określenia redukcji emisji

•Finansowanie – skąd pochodzą pieniądze finansujące projekt

•Dystrybucja – do kogo trafiają pieniądze finansujące działania projektowe

Mechanizm Czystego Rozwoju Clean Development Mechanism (CDM)

System Jednostek Poświadczonej Redukcji (Certified Emission Reducion - CER) w krajach rozwijających się – mechanizm pomocniczy w realizacji Protokołu z Kioto

1.Programem mogą zostać objęte są działania inwestycyjne Państw rozwiniętych, realizowane na terytorium państwa rozwijających się, które mają na celu redukcję, uniknięcie lub pochłanianie gazów cieplarnianych.

2.W rezultacie realizacji określonego projektu uzyskuje się tzw. jednostki poświadczonej redukcji (CER), przez które rozumie się jednostkę zredukowanej lub unikniętej emisji gazów cieplarnianych.

3.Uzyskane w ten sposób jednostki mogą zostać wykorzystane w celu wywiązania się z części swoich zobowiązań nałożonych w ramach systemu handlu emisjami.

4.2% jednostek jest odbieranych i przekazywanych na działania adaptacyjne

Krytyka programu:

•Arbitralny sposób obliczania redukcji GHG i przyznawania jednostek CER

•Wysokie koszty transakcyjne

•Mechanizm nagradza redukcję emisji, ale nie kara zwiększonych emisji. Może przyczyniać się do sytuacji, w której zwiększenie obecne emisji będzie opłacalne, mając na uwadze przyszłą redukcje lub kompensację.

•W większości w programie realizowane są DUŻE projekty, np. budowa dużych tam i elektrowni wodnych, które spotykają się oporem lokalnych społeczności.

•Program wprowadza nowe jednostki emisji na rynek handlu emisjami, powodując spadek ceny tych jednostek, który z kolei zniechęca do ograniczania emisji.

Naukowe podstawy polityki klimatycznej

Przede wszystkim rola IPCC jako międzynarodowej platformy ekspertów, reprezentujących różne kraje będące stronami konwencji klimatycznej

Konsensus naukowy – jeden z głównych mechanizmów podejmowania formułowania wniosków na forum IPCC. Również argument często używany do podparcia tezy o globalnym ociepleniu.

Wg. Słownika Języka Polskiego PWN, konsensus to:

•porozumienie osiągnięte w wyniku dyskusji i kompromisu

•zgodne stanowisko w jakiejś sprawie

•tryb podejmowania decyzji w sprawach międzynarodowych przez ich uzgodnienie w drodze konsultacji i rokowań

Konsensus jest sposobem podejmowania decyzji, ale nie jest metodą naukową.

Kontrowersje związane z funkcjonowaniem IPCC dotyczą zarówno prezentowanych wniosków, jak i sposobów ich formułowania.

Naukowe podstawy polityki klimatycznej

Przede wszystkim rola IPCC jako międzynarodowej platformy ekspertów, reprezentujących różne kraje będące stronami konwencji klimatycznej

Raporty IPCC opierają się na analizie opublikowanych prac naukowych (artykułów recenzowanych). Wyników badań stale przybywa, stąd w raporcie mógł znaleźć się wniosek, że „dowody na wpływ człowieka są teraz mocniejsze w porównaniu do raportu AR4 z 2007 roku.”

http://naukaoklimacie.pl/cdn/upload/5242e9164373f_ipcc-infografika.jpg

5 raport IPCC mówi składa się z następujących dokumentów:

•Cz. I - Fizyczne podstawy zmiany klimatu (The Physical Science Basis) http://ipcc.ch/report/ar5/wg1/ 2013r.

•Cz. II - Skutki, podatność i adaptacja do zmiany klimatu (Impacts, Adaptation, and Vulnerability) http://ipcc.ch/report/ar5/wg2/ 2014r.

•Cz. III - Ograniczenie zmiany klimatu (Mitigation of Climate Change) http://ipcc.ch/report/ar5/wg3/ 2014.

•Raport podsumowujący (Synthesis report) http://ipcc.ch/report/ar5/syr/ 2014r.

5 raport IPCC mówi m.in., że:

•Wpływ koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na średnią temperaturę na Ziemi jest naukowo potwierdzonym faktem

•Od czasów rewolucji industrialnej koncentracja tych gazów wzrasta, tak samo jak średnia temperatura na Ziemi.

•Najbardziej powszechny z tych gazów, CO2, jest efektem spalania paliw kopalnych.

•Średnia temperatura na Ziemi wzrosła o 0.74°C od końca XIX wieku.

•Przewiduje się postępujący wzrost o 1.8°C – 4°C do roku 2100, jeżeli nie podejmiemy działań zapobiegawczych.

•Wzrost obecnej temperatury o kolejne 1.8°C będzie największym wzrostem temperatury w ciągu ostatnich 10,000 lat.

•Średni poziom wody w morzach wzrósł od 10 do 20 cm w ciągu XXw. Przewiduje się dodatkowy wzrost poziomu wody o 18 – 59 cm do 2100 roku, spowodowany zmianami klimatycznymi.

5 raport IPCC – przewidywania dla Europy:

•Wszystkie regiony Europy odczują skutki zmian klimatycznych, takie jak dłuższe sezony wegetacji, utratę lodowców, zmiany w strukturze gatunkowej flory i fauny, fale upałów i nieprzewidywalnej wielkości i częstotliwości.

•Zmiany klimatyczne spowodują większe zróżnicowanie ekonomiczne w Europie (przez dotknięcie sektorów rolnictwa i turystyki), oraz większe ryzyko wystąpienia zjawisk takich jak powodzie, pożary, susze.

•Pewne pozytywne zjawiska wystąpią na północy Europy. Koszty związane z wystąpieniem

zjawisk negatywnych będą jednak większe.

•Efekty zmian klimatycznych widoczne będą przede wszystkim w rolnictwie, terenach nadbrzeżnych, gospodarce wodnej i leśnej.

•W rolnictwie koniecznymi działaniami adaptacyjnymi będą: zmiana struktury plonów, technologii rolniczej i miejsc przeznaczonych na uprawy.

•W strefach nadmorskich, konieczne będą działania zabezpieczające wybrzeża przed erozją oraz rosnącym poziomem wody. Na terach nadmorskich, jak również w całym kraju, konieczne będą inwestycję w infrastrukturę przeciwpowodziową.

•Gospodarka wodna dostosowana do znacznych rocznych

zmiany w bilansie wodnym,

zmianach jakości wód,

większej częstotliwości zjawisk

ekstremalnych (susze i powodzie).

Konsensus naukowy – jeden z głównych mechanizmów podejmowania formułowania wniosków na forum IPCC. Również argument często używany do podparcia tezy o globalnym ociepleniu.

Wg. Słownika Języka Polskiego PWN, konsensus to:

•porozumienie osiągnięte w wyniku dyskusji i kompromisu

•zgodne stanowisko w jakiejś sprawie

•tryb podejmowania decyzji w sprawach międzynarodowych przez ich uzgodnienie w drodze konsultacji i rokowań

Konsensus jest sposobem podejmowania decyzji, ale nie jest metodą naukową.

Kontrowersje związane z funkcjonowaniem IPCC dotyczą nie tylko prezentowanych wniosków, sposobów ich formułowania, ale przede wszystkim wpływu ustaleń konsensusu naukowego na światową politykę klimatyczną.

Bjorn Lomborg

•Duński naukowiec w dziedzinie ekonomii

•Profesor Kopenhaskiej Szkoły Biznesu

•Założyciel think-tanku Konsensus Kopenhaski

Al Gore

•Były wiceprezydent USA, kandydat na prezydenta w 2000 roku

•Laureat Pokojowej Nagrody Nobla 2007r. za przeciwdziałanie zmianom klimatycznym

•Film dokumentarny o działania Gora nagrodzony dwoma Oskarami

•Polityk

•Dwa przeciwne punkty widzenia na fakty i opis zjawiska zmian klimatycznych

•Dwa przeciwne punkty widzenia na naukę stojącą u podstaw działań na rzecz walki ze zmianami klimatycznymi

•Dwie przeciwne opinie o tym, co powinno kierować działaniami politycznymi o wymiarze globalnym

Bjorn

•Moralny obowiązek robienia dobrych rzeczy dla świata

•IPCC to najlepsze źródło informacji o klimacie, jakie mamy, pomimo iż ma swoje problemy.

•Brak jest konsensusu naukowego.

•Oceny IPCC mają konsekwencje polityczne i ekonomiczne

•Jeżeli wybieramy najgorszy scenariusz (worst case scenario) – słuchamy ludzi, którzy najgłośniej krzyczą

•Prognozy nie są testowalne naukowo, w związku z czym są słabą podstawą do podejmowania decyzji

•W przyszłości ludzie będą bogatsi

•Obywatele informowani w sposób wybiórczy. Przerzuca się na nich winę. Obecne działania to GREENWASHING.

•Należy rozważać korzyści, straty i alternatywny.

Al

•Moralny obowiązek zapobiegania zmianom klimatycznym

•Naukowy konsensus

•Brak konsensusu i woli politycznej

•Kwestia przetrwania ludzkości, zagrożenie epic destruction, potrzeba szybkich działań

•Brak wiary w zmiany klimatu, to jak braku wiary w szkodliwość palenia

•Katastrofalne skutki nie są widoczne od zaraz. Psychologiczne bariery akceptacji problemu.

•Grupa sceptyków jest mała. Wątpliwości są kreowane przez koncerny paliwowe. Ich powszechność wynika ze sposobu prezentowania problemu w prasie.

•Naukowcy zmuszani są do zaprzeczania zmianom klimatycznym.

•Walka ze zmianami klimatycznymi prowadzi do dobrobytu, a na pewno nie kryzysu gospodarki.

Praca naukowa Lomborga zarówno nagradzana (przede wszystkim za wpływy w debatach publicznych i politycznych), jak i krytykowana., m.in. w książce „Nonsense on Stilts” Pigliucci o pseudonaukowych mitach i błędach w nauce.

W swojej nowej książce „Smart solutions fo climate change” Lomborg nieco zmienia swoje opinie o zmianach klimatycznych:

•potrzeba więcej uwagi i środków finansowych do walki ze zmianami klimatycznymi, za pomocą nowych technologii, takich jak wybielanie chmur aby odbijały więcej promieniowania słonecznego.

•100 miliardów dolarów rocznie „pomogłoby w znacznym stopniu rozwiązać problem zmian klimatu do końca stulecia”

Zmiany klimatyczne to bez wątpienia największe zmartwienie współczesnego świata… wyzwanie któremu ludzkość musi sprostać

Jeżeli dbamy o środowisko mamy właściwie tylko jedną możliwość: musimy zacząć poważnie skupiać się, od zaraz, na najbardziej efektywnych sposobach naprawy problemu globalnego ocieplenia

Nauka post-normalna

•Tradycyjne podejście do nauki zakłada, że nauka najpierw odkrywa prawdę (ustala fakty), a potem przekazuje ją władzy. Następnie polityka tworzona jest w systemie opartym o wiedzę.

•Tam gdzie podstawy naukowe są niepewne, sprzeczne, niewystarczające do podjęcia decyzji, większą rolę mają systemy wartości (cele inne niż odkrywanie faktów).

•Nauka post-normalna charakteryzuje otwartość na zmianę podstaw, paradygmatów, a więc i konkluzji. Zmiany w dominującym stanowisku naukowym mogą być podyktowane wartościami, a nie tylko nowymi odkryciami.

•Przedmiotem debaty są w równym stopniu fakty naukowe, co sam proces prowadzenia badań – kto dostaje fundusze, kot ocenia jakość badań, kto przebija się do polityków z swoimi wnioskami.

•Walka o względy decydentów pomiędzy naukowcami. Aby sprzedać swoje wyniki, naukowcy są motywowani przedstawiania ich w sposób wyrazisty i atrakcyjny dla polityków. Efektem jest polaryzacja stanowisk.

Problemy z rolą nauki i niepewnymi podstawami decyzji politycznych są również w innych dziedzinach polityki ochrony środowiska, np. ochronie bioróżnorodności.

•Ponieważ nauka nie jest jedynym kryterium podejmowania decyzji politycznych, coraz częściej naukowcy występują w roli aktywistów. W szczególności dotyczy to właśnie polityki natury (Latour 2009).

•Poza faktami i dowodami, w procesie podejmowania decyzji politycznych liczą się wartości, preferencje (np. pomiędzy alternatywnymi rozwiązaniami), skłonność do ponoszenia ryzyka, lojalność (wobec wyborców lub innych grup).

•Implikuje to większa rolę interesariuszy i lobbystów w kształtowaniu polityki ochrony środowiska.

Gdy niepewność co do oceny sytuacji oraz skutków decyzji rośnie, politycy podejmują decyzje oparte w mniejszej mierze o fakty, a w większej o wartości.

W procesie politycznym maleje rola ekspertów, a rośnie rola grup kształtujących i aktywnie promujących określone wartości, czyli interesariuszy, aktywistów, organizacji pozarządowych.

Interesariusz – osoba (grupa, społeczność, instytucja, organizacja), która może mieć wpływ na dany program (działanie państwa, inwestycję, funkcjonowanie przedsiębiorstwa), lub pozostaje pod wpływem funkcjonowania programu i jego efektów.

Interesariusz może być beneficjentem programu, bądź może ponosić jego negatywne skutki, pośrednio lub bezpośrednio.

Interesariusze mogą angażować się w podejmowanie decyzji w własnej inicjatywy, bądź zachęcani do tego przez państwo lub innych interesariuszy (np. poprzez programy konsultacji społecznych). Cel i efekt udziału interesariuszy może być różny (patrz: drabina partycypacji)

Lobbysta – osoba zawodowo, za wynagrodzeniem, zajmująca się kontaktowaniem się z decydentami politycznymi i wywieraniem wpływu na władze publiczne i prawo, reprezentując interesy zleceniodawcy (firmy, instytucji, organizacji).

Lobbing jest dopuszczany i regulowany przez prawo, m.in. poprzez rejestrację lobbystów i obowiązkowe, upubliczniane regularnie sprawozdania z działalności.

W Polsce działa np. Biuro Wspierania Lobbingu Ekologicznego

Advocacy - lobbing o podłożu niekomercyjnym, na rzecz interesu publicznego, grup społecznych i organizacji pozarządowych

Grupy zainteresowane wpływem na decyzje zazwyczaj nie działają same, tylko organizują się i współpracują w celu odniesienia sukcesu

W jaki sposób aktorzy dobierają się do takich działań?

1.Koalicja przekonań

2.Wspólnota (synergia) celów

Hierarchia przekonań:

Drugorzędne przekonania dotyczące skutków konkretnej decyzji, programu

Podstawowe przekonania

(o związkach przyczynowych) dotyczące obszaru polityki

Głębokie, podstawowe przekonania, system wartości, religia

Co sprawia, że dana grupa interesu wygrywa i to jej opinie przekładają się na podejmowane decyzje?

•Proces wywierania wpływu tłumaczy m.in. koncepcja sieci politycznych

•Sieci polityczne to zespoły grup, interesariuszy (aktorów), z których każdy dysponuje jakimiś zasobami (wiedza, środki finansowe, kontakty). Ich działania i możliwości wpływu ograniczają / umożliwiają „reguły gry” (prawo lub inne zasady postępowania w danym przypadku).

aktorzy

zasoby CEL reguły

Termin różnorodność biologiczna (biological diversity) został pierwszy raz użyty przez Raymonda Dalesmana w książce A Different Kind of Country (1968).

•W 1980 roku użycie terminu przez Thomasa Lovejoya w przedmowie do książki Conservation Biology wprowadziło go do terminologii naukowej.

Określenie bioróżnorodność (biodiveristy) zostało rozpowszechnione przez Edwarda O. Wilsona, który użyl go w 1988 roku w publikacji z National Forum on Biological Diversity, zorganizowanego w 1986 roku przez amerykański National Research Council

Edward O. Wilson – entomolog, autor m.in. książek „O naturze ludzkiej”, „Socjobiologia””, „Różnorodność życia na ziemi”, „Przyszłość życia”

Jest wiele definicji bioróżnorodności, generalnie odnoszą się one do trzech elementów:

•Różnorodności gatunków

•Różnorodności ekosystemów

•Różnorodności genetycznej

Millenium Ecosystem Assessment (MEA 2005 – Milenijna Ocena Ekosystemów) przyjmuje definicje:

Bioróżnorodność jest zmiennością żywych organizmów wszystkich środowisk występujących na Ziemi, włączając w to siedliska lądowe, morskie, inne ekosystemy wodne oraz ekologiczne kompleksy złożone z tych siedlisk; obejmuje ona zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe, między gatunkami i zróżnicowanie ekosystemów.

Bioróżnorodność tworzy podstawę szerokiego wachlarza świadczeń ekosystemów, który w istotny sposób kształtuje dobrobyt człowieka.

 Koncepcja o znaczeniu nie tylko naukowym

 Rola w koncepcji w polityce (zrównoważonego) rozwoju i ochrony środowiska

Globalnie znanych jest ponad 1,7 mln gatunków (całkowitą liczbę szacuje się na 10-100 mln)

•W Polsce nieco ponad 60 000 gatunków, z czego królestwo grzybów obejmuje 3630 gatunków, królestwo roślin 16 275, pierwotniaków 1152 i królestwo zwierząt 35 368 (Andrzejewski i Weigle 2003).

•Ponad połowa wszystkich zarejestrowanych na Ziemi gatunków egzystuje w tropikalnych lasach deszczowych.

Ogniska różnorodności biotycznej* Biodiversity hotspots

•Regiony o wysokiej bioróżnorodności, zazwyczaj z dużym udziałem gatunków endemicznych, zagrożone zniszczeniem.

•Termin użyty przez Normana Myersa w 1988, w celu określenia priorytetów dla ochrony przyrody.

•Biodiversity hotspots pokrywają ok. 2,3% powierzchni lądowej Ziemi, szacuje się że do dnia dzisiejszego utraciły 70% swojej naturalnej wegetacji.

•Szacuje się, że ok 50% gatunków roślin i 40% kręgowców lądowych to gatunki endemiczne dla 34 regionów określonych jako biodiveristy hotspots.

* Najczęściej używane tłumaczenie pojęcia (Weiner 2005 – Wstęp do „biologicznych podstaw ochrony przyrody”). Termin angielski często funkcjonuje również w literaturze polskiej, stąd należy go zapamiętać!

Utrata bioróżnorodności

W ostatnich dziesiątkach lat ubiegłego wieku obserwuje się szybki spadek bioróżnorodności na świecie.

Ubożenie bioróżnorodności wyraża się poprzez:

•utratę siedlisk,

•wymieranie gatunków,

•zmniejszanie zróżnicowania genowego w populacjach

Global Biodiversity Outlook3-Publikacja UN CBD przedstawiająca stan, zmiany i zagrożenia dla światowej bioróżnorodności

• 110 raportów krajowych

• wskaźniki

• wyniki oparte o systematyczne wykorzystanie 500 artykułów naukowych

• otwarty proces recenzji

• scenariusze

• rekomendacje do działań

•The global Living Planet Index (LPI) – wskaźnik informujący o liczebności populacji kręgowców i jej zmianach. Wskaźnik monitoruje 2300 gatunków ssaków, ptaków, gadów, płazów i ryb.

•LPI odnotował 30% spadku od 1970 roku

•LPI dla obszarów tropikalnych odnotował 60% spadku

•The Red List Index (RLI) – określa procent gatunków, które przewiduje się, ze przetrwają w przyszłości. Określa ryzyko wymierania gatunków.

•Gatunki koralowców w ostatnich latach odnotowują największy wzrost zagrożenia wymarciem.

•Płazy są, średnio rzecz biorąc, najbardziej zagrożoną grupa gatunków.

Utrata bioróżnorodności nie dotyczy tylko dzikich gatunków Zagrożone są również gatunki hodowlane

•Od 2000 roku utraciliśmy ponad 60 gatunków zwierząt hodowlanych.

•Ponad 1/5 gatunków zwierząt hodowlanych jest zagrożona wyginięciem.

Znaczenie bioróżnorodności dla ludzi

•Owady zapylające w rolnictwie

•Magazynowanie i sekwencja CO2

•Pozytywny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne ludzi

•Wysoka bioróżnorodność wiąże się z lepsza odpornością na zmiany środowiskowe (np. zmiany klimatu, katastrofy ekologiczne)

•Szacuje się, że koszty ochrony będą 10 do 100 razy mniejsze, niż koszty walczenia ze skutkami utraty bioróżnorodności

•Koncepcja „usług ekosystemów" – wszelkie korzyści uzyskiwane ze środowiska przez gospodarstwa domowe, społeczności i gospodarkę (def. Fundacja Sędzimira). Usługi świadczone przez ekosystem są podstawa jakości życia ludzi (well-being).

Jak należy działać?

Zwiększać wydajność rolnictwa, energii, wykorzystania zasobów wody

• Wykorzystywać instrumenty rynkowe i zachęty finansowe, unikać subsydiów dla działalności szkodliwych środowisku

• Ulepszyć planowanie strategiczne w ochronie środowiska

• Nie tylko chronić, ale tez przywracać ekosystemy do ich pierwotnego (pożądanego) stanu

• Dbać o równy, sprawiedliwy podział zysków z dostępu do zasobów genetycznych, związany z wykorzystaniem wiedzy tradycyjnej

• Wspierać działania lokalne

• Prowadzić komunikację, edukację i kampanie zwiększające świadomość problemów bioróżnorodności

•Intensyfikacja badań ukierunkowanych na inwentaryzację gatunków.

• Tworzenie bogactwa biologicznego.

• Ocena potencjału ekonomicznego ekosystemów w celu optymalizacji ich przyszłego zagospodarowania.

•Zwrócenie uwagi na właściwości chemiczne organizmów (nowe farmaceutyki itp.). Duże znaczenie wiedzy ludowej.

•Upowszechnianie zasad zrównoważonego rozwoju, szczególnie w obszarach tropikalnych.

•Upowszechnianie nowych, mniej szkodliwych dla utrzymania wysokiego poziomu różnorodności ekstensywnych metod pozyskiwania drewna.

•Zachowanie gatunków zagrożonych i ginących (banki nasion, hodowla ex situ).

•Odtworzenie ekosystemów naturalnych.

Zasadnicze przyczyny

•Modyfikacja instytucji gospodarczych, finansowych i społecznych

•Zmiana systemu wartości (aspiracji, stylów konsumpcji), rola tradycji, edukacja

•Zmiany systemów prawnych

•Zdobywanie wiedzy naukowej o środowisku, procesach naturalnych, skutkach ich zmian i presji antropogenicznej

Presja bezpośrednia

•Ograniczenie presji konkretnych inwestycji, działań gospodarczych i społecznych na środowisko

•Modernizacja i zmiana technologii

•Zaniechanie szkodliwych działań

•Oceny skutków działań, monitoring i ewaluacja

•Transparentny sposób podejmowania decyzji, partycypacja

Stan bioróżnorodności

•Programy ochrony przyrody i bioróżnorodności

•Zdobywanie wiedzy naukowej o bioróżnorodności i jej zmianie

•Edukacja o bioróżnorodności

•Aktywizm ekologiczny – działania społeczne na rzecz zachowania bioróżnorodności

Zyski z usług ekosystemów

•Przeciwdziałanie i adaptacja do negatywnych skutków degradacji usług ekosystemów

•Włączanie usług ekosystemu do rachunków gospodarczych

Kilka typów działań dla ochrony bioróżnorodności:

Systemy i instytucje:

•Polityczne i systemowe (strategie, cele rozwoju, alokacja zasobów finansowych)

•Prawne (prawo ochrony przyrody, systemy ocen oddziaływania)

•Gospodarcze (rynki emisji, usługi ekosystemów, zielone technologie)

•Instytucjonalne (tworzenie platform dialogu i współpracy)

•Etyczne, moralne, religijne (bioróżnorodność jako elementy systemu wartości)

Skoncentrowane (wyspecjalizowane):

•Koncentracja na obszarach chronionych (w tym szczególna rola biodiversity hotspots)

•Koncentracja na gatunkach chronionych (w tym szczególna rola keystone species, umbrella species)

Holistyczne (niewyspecjalizowane):

•Ochrona poza obszarami chronionymi (w tym szczególnie ochrona łączności ekologicznej)

•Ochrona usług ekosystemów, tworzenie zielonej infrastruktury

•Ukierunkowanie sposób gospodarowania i codziennej konsumpcji

Dlaczego trudno jest chronić bioróżnorodność?

•Problemy z określeniem „bezpiecznej granicy”

•„Knowledge gap” – duży obszar niewiedzy, zarówno braki w danych (informacjach), jak i wiedzy o procesach w przyrodzie

•„Ulotność” zysków i wartości bioróżnorodności dla gospodarki i indywidualnych osób i firm

•„Time lag” – problem rozbieżności w czasie między czynnikiem zmiany, a obserwowalnymi efektami

Finansowanie walki z utratą bioróżnorodności (ocena globalna)

•Redukcja poziomu zagrożenia wyginięciem gatunków ptaków szacowana jest na ok 1 miliard dolarów do 2020 roku. Obecnie12% działań w tym zakresie jest niedofinansowanych.

•Koszty rocznej ochrony innych gatunków zagrożonych (wg listy IUCN, z pominięciem ptaków) to 3-4 miliardy dolarów rocznie.

•Ochrona i efektywne zarzadzanie wszystkimi lądowymi obszarami dla ochrony ptaków (ok 11000 IBA) to kosz 65 miliardów dolarów rocznie.

•Utrzymanie obszarów dla ochrony innych gatunków to kosz 76 miliardów dolarów rocznie.

•Efektywna ochrona (realizacja celów) wymaga zwiększenia nakładów o jeden rząd wielkości.

Działania międzynarodowe dla ochrony bioróżnorodności

•United Nations Convention on Biological Diversity (1992) oraz Cartagena Protocol on Biosafety;

•CITES – Convention on International Trade in Endangered Species

•Konwencja Berneńska

•Konwencja Ramsarska (mokradła)

•Konwencja z Bonn (gatunki migrujące)

•World Heritage Convention (działanie pośrednio chroniące siedliska)

Na forum Unii Europejskiej

•Europejska Strategia Ochrony Bioróżnorodności

CBD – Konwencja Ochrony Różnorodności Biologicznej

•Umowa międzynarodowa przyjęta w 1992 roku na Konferencji ONZ „Środowisko i Rozwój” (Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro).

•Jedno z najpowszechniej akceptowanych (podpisywanych przez państwa) działań na rzecz ochrony różnorodności biologicznej

•193 strony* podpisały konwencje, zobowiązując się do znacznej redukcji spadku bioróżnorodności do 2010 roku. Zobowiązują się tym samym do

ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie finansowanie

* USA podpisały, ale nie ratyfikowały dokumentu

Strony podpisujące konwencje są zobligowane do:

•opracowania krajowe strategii, planów lub programów ochrony bioróżnorodności, (narodowe strategie ochrony bioróżnorodności, action plans)

•identyfikowania i monitorowania różnorodności biologicznej,

•identyfikowania procesów i działań, które mają lub mogą mieć znaczny negatywny wpływ na ochronę i zrównoważone użytkowanie różnorodności biologicznej, oraz monitorowania ich skutków.

Konwencja określa również:

•Potrzebę sprawiedliwego i powszechnego dostępu do informacji i wiedzy o różnorodności biologicznej

•Dostępu do technologii

Protokół z Kartageny dt Bezpieczeństwa Biologicznego

•Zaproponowany w 2000 roku protokół dotyczący bezpieczeństwa biologicznego, związanego przede wszystkim z organizmami modyfikowanymi.

•Protokół przede wszystkim wprowadza zasadę ostrożności w dopuszczaniu nowych, modyfikowanych produktów i nowych technologii. Protokół umożliwia wprowadzanie zakazów importu żywności GMO oraz obowiązek oznaczania produktów na eksport w przypadku kiedy zawierają organizmy genetycznie modyfikowane.

•Protokół wszedł w życie w 2004 roku, po przyjęciu / ratyfikacji przez 50 sygnatariuszy.

Protokół z Nagoi o dostępie do zasobów genetycznych i korzyści (Access & Benefit Sharing – ABS)

•Przyjęty w 2010 roku, podczas COP 10, wszedł w życie podczas COP 12 w październiku 2014 roku.

•Podpisany przez 53 strony i UE

•Określa ramy prawne i transparentny sposób realizacji celów Konwencji: sprawiedliwego i równego podziału zysków z używania zasobów genetycznych.

•Ustala zasady i warunki dostępu do zasobów genetycznych

•Określa zasady wykorzystywania wiedzy tradycyjnej

Konferencja stron (conference of the parties – COP) jest organem wykonawczym dla CBD

COP 13 – Los Cabanos, Meksyk, 2016 rok

COP 12 – Pyeongchang, Korea, 2014 rok*

COP 11 – Hyderabad, Indie, 2012 rok

COP 10 – Nagoya, Japonia, 2010 rok

COP 9 – Bonn, Niemcy, 2008 rok

COP 8 – Curitiba, Brazylia, 2006 roku

COP 7 – Kuala Lumpur, Malezja, 2004 rok

COP 6 – Haga, Holandia, 2002 rok

* Deklaracje lepszej współpracy technologicznej, finansowej oraz zwiększania możliwości krajów rozwijających się, w celu osiągnięcia celów z Aichi

Powstrzymanie spadku różnorodności biologicznej do 2010 roku

•Cel przyjęty na Szczycie UE w Goteborgu w 2001 roku

•Zaadoptowany 6 Programie Działań dla Środowiska UE

•W 2002 roku cel przyjęty w ramach COP 6 CBD – w wersji łagodniejszej, mówiącej o „znaczącym zahamowaniu spadku bioróżnorodności do 2010 roku”

•Potwierdzony na Szczycie Ziemi w Johannesburgu w 2002 roku

(celem jest znacząca redukcja obecnie obserwowanego spadku bioróżnorodności do 2010 roku, na poziomie globalnym, regionalnym oraz narodowym, jako wkład do walki z biedą i dla dobra całego życia na Ziemi – tłum. wł.)

•Cel nie został zrealizowany

•Właściwie wszystkie wskaźniki negatywne na poziomie zarówno globalnym, jak i narodowym

COP 10, Nagoya, Japonia  Strategic Plan for Biodiversity 2011-2020

(Strategiczny Plan działań na rzecz Bioróżnorodności)

„Aichi 2020 Biodiversity Targets” / Cele z Aichi dotyczące bioróżnorodności

•Przynajmniej ograniczyć, a tam, gdzie jest to możliwe, zredukować do zera utratę naturalnych siedlisk, włączając w to siedliska leśne

•Objecie 17% obszarów lądowych i wód lądowych, oraz 10% obszarów morskich działaniami ochronnymi (obszarami chronionymi)

•Odtworzyć co najmniej 15% obszarów zdegradowanych

•Poczynić specjalne wysiłki na rzecz zmniejszenia presji na rafy koralowe (do 2015 roku)

Realizacja celów z Aichi w ocenie Global Environmental Outlook 4 (opublikowany we wrześniu 2014):

•Można odnotować pewien postęp w osiąganiu celów, aczkolwiek nie jest on wystarczający do ich pełnego uzyskania do 2020 roku

•Sukces dotyczy przede wszystkim kwestii związanych z rosnącą świadomością ekologiczną społeczeństwa, deklarowanymi i podejmowanymi działaniami przez państwa narodowe

•Nie zanotowano postępu w związku z eliminacją subsydiów (np. w rolnictwie) szkodliwych dla przyrody, ani w zmniejszeniu wykorzystania zasobów naturalnych w gospodarkach

•Skutecznie rozwija się i powiększa system obszarów chronionych, w tym z uwzględnieniem obszarów morskich

•Skutecznie ogranicza się wycinanie lasów, ale nie zmniejsza to tempa utraty siedlisk naturalnych. Natomiast fragmentacja środowiska i ogólna degradacja ekosystemów postępują

•Wprowadza się nowe regulacje dla zrównoważonej gospodarki rybackiej, aczkolwiek dla wielu rozwijających się regionów świata brakuje danych pozwalających na ocenę ich skutków

•Realny wpływ gospodarki rybołówstwa na populacje ryb nie zmienia się

•Presja pochodząca ze stosowania nawozów sztucznych zwiększa się, podobnie jak presja na rafy koralowe

•Brak zmian w związku z pojawianiem się inwazyjnych gatunków obcych

•Tempo wymierania gatunków oraz spadek usług ekosystemów nie zostały zahamowane

IUCN World Park Congres, Sydney 2014, 12-19 listopad

Problematyczna skuteczność tworzenia nowych terenów chronionych:

•Chroni się „resztki”, pozostałości naturalnych ekosystemów

•Tworzenie nowych obszarów chronionych nie pomaga zatrzymać utraty różnorodności biologicznej na pozostałych terenach

•Sukces liczy się w rosnącej powierzchni obszarów chronionych, ale bioróżnorodność nadal spada i tracone są cenne ekosystemy

•Bardzo dużo zagrożonych gatunków żyje poza terenami chrononymi

•Cele stawia się w postaci powierzchni obszarów chronionych, a nie w odniesieniu do efektów tej ochrony

•Bardzo dużo przykładów nieskutecznych obszarów chronionych

•Redukcja spadku bioróżnorodności i utraty ekosystemów celem światowy – ale nie jest określone, do jakiego poziomu powinna zostać osiągnięta

Konwencja Waszyngtońska CITES – Convention on International Trade in Endangered Species

•Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (tzn. konwencja waszyngtońska)

•Utworzona 1973, obowiązująca od 1975r. Obecnie 175 sygnatariuszy (w tym Polska – implementacja określana przez rozporządzenia UE oraz krajowe)

•Celem konwencji jest kontrola, redukcja lub całkowita eliminacja handlu okazami gatunków, których liczba lub stan sugerują, że ich niekontrolowane pozyskiwanie z naturalnego środowiska byłoby szkodliwe dla przetrwania tych gatunków

•Konwencja reguluje obrót 34 tys. gatunków, z czego ponad 5100 to zwierzęta, reszta to rośliny

Realizowana głownie przez działania służb celnych

•Obejmująca też działania edukacyjne i informacyjne, dotyczące np. tradycyjnej medycyny wykorzystującej gatunki zagrożone (np. kłusowanie jest jednym z głównych zagrożeń dla tygrysów w Indiach, z powodu wysokiego popytu na ten gatunek dla celów chińskiej medycyny tradycyjnej)

Obecnie dyskutowane są w ramach konwencji:

•handel wieloma gatunkami, zwłaszcza kameleonami, pochodzącymi z Madagaskaru (w związku z ostatnimi kłopotami tego kraju w przestrzeganiu zasad CITES);

•handel suszonymi konikami morskimi do celów tak zwanej medycyny tradycyjnej (nielegalny i niekontrolowany handel, w którym kilka lat temu uczestniczyła także pewna polska firma);

•znaczenie handlu żywymi zwierzętami przy rozprzestrzenianiu się niektórych patogenów;

•ochrona jesiotrów (wiele państw, – w tym Polska – ma nadzieję, że uda się wreszcie przełamać trwający od kilku lat paraliż decyzyjny w tej sprawie);

•handel okazami węży i żółwi (wzrastający popyt stwarza zagrożenie dla kolejnych gatunków – trzeba pilnie wypracować lepsze metody oceny skali zagrożeń i ustalania bezpiecznych dla gatunków wielkości odłowów z natury).

Konwencja Berneńska o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk

•dotycząca głównie europejskiej ochrony gatunków zagrożonych i ginących, oraz ich siedlisk naturalnych,

•podpisana w Bernie (Szwajcaria) 19 września w 1979 roku, a przez Polskę – w 1996 roku.

Celem konwencji jest:

•Ochrona dzikiej flory i fauny, oraz naturalnych siedlisk

•Promocja współpracy międzynarodowej w tym zakresie (ochrony transgranicznej)

•Zwrócenie uwagi na zagrożone i cenne gatunki, w szczególności zwierząt migrujących

przede wszystkim znaczenie dla współpracy z krajami, które nie są członkami UE

Konwencja z Bonn o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (CMS)

•Zbieranie wiedzy o szlakach migracji zwierząt, tworzenie list zagrożonych gatunków migrujących

•Współpraca międzynarodowa – ochrona transgraniczna – określanie potrzeb i celów

•Tworzenie korytarzy ekologicznych

•Wspieranie ochrony siedlisk kluczowych dla gatunków migrujących

•Obecnie (stan 2011) podpisana przez 116 krajów

•W ramach działań konwencji podpisano m.in. porozumienie dotyczące ochrony nietoperzy w Europie (EUROBATS)

Konwencja ramsarska Ramsar Convention on Wetlands

•Międzynarodowa umowa z 1971 roku (obowiązująca od 1975 roku)

•Pełna nazwa: Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego

•Ochrona 40 typów siedlisk, istotnych przede wszystkim dla ptaków wodnych

•W Polsce 13 obszarów chronionych jest wpisanych na listę obszarów „ramsarskich” (zarówno rezerwaty jak i 6 parków narodowych)

•Celem konwencji jest zapewnianie „mądrego użytkowania / wise use” tych obszarów

•Jest forum współpracy zarówno państw, jak i organizacji pozarządowych

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO UNESCO World Heritage Convention

• wśród 962 obiektów, 188 jest w kategorii dziedzictwa przyrodniczego

Kryteria dla obiektów przyrodniczych:

•wyjątkowe zjawiska przyrodnicze lub tereny szczególnego naturalnego piękna i o estetycznym znaczeniu

•świadectwo ważnych etapów w historii planety, zawierające ślady dawnego życia, istotnych toczących się procesów geologicznych tworzących formy ukształtowania terenu lub istotne formacje geomorficzne lub fizjograficzne

•szczególny przykład toczących się procesów ekologicznych i biologicznych, istotnych dla ewolucji i rozwoju lądowych, słodkowodnych, przybrzeżnych i morskich ekosystemów lub społeczności roślin i zwierząt

•obejmować najważniejsze środowiska przyrodnicze do ochrony różnorodności form życia, łącznie z zagrożonymi gatunkami o uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki i konserwacji przyrody

Polityka ochrony bioróżnorodności w Unii Europejskiej określona jest w dokumencie

„Europejska Strategia Ochrony Bioróżnorodności 2020”

Kiedy obserwowana zmiana w środowisku staje się problemem środowiskowym?

•Określenie sytuacji jako problemu na gruncie nauki (autorytet nauki)

•Obecność „popularyzatorów”, łączących naukę z ruchem ekologicznym

•Przyciągnięcie uwagi mediów, przedstawienie problemu jako nowego i istotnego

•Dramatyzowanie problemu w sposób symboliczny i wizualny

•Wprowadzenie (np. przez państwa) zachęt finansowych do działań zwalczających problem

•Powstanie lub zadeklarowanie się instytucji legitymizującej podejmowane działania na rzecz rozwiązania problemu i sprawującej pieczę nad ich trwałością

W jaki sposób podejmowane są działania zmierzające do rozwiązania problemu?

•Działania podejmowane / organizowane przez państwa narodowe (polityka publiczna)

•Zorganizowane działania państw (współpraca i umowy międzynarodowe)

•Działania podmiotów gospodarczych (CSR)

•Skumulowane, indywidualne wybory jednostek w życiu codziennym (np. style życia, decyzje konsumenckie)

•Zorganizowane, sformalizowane działania grup obywateli (jako organizacje pozarządowe)

•Zorganizowane, nie sformalizowane działania obywateli (ruchy społeczne)

•Zorganizowane działania wspólnot, zazwyczaj na poziomie lokalnym

•Działania szczególnie zaangażowanych jednostek

Co wpływa na sukces (lub brak sukcesu) w rozwiązywaniu problemów środowiskowych?

•Odpowiednia skala działań

•Dopasowanie rozwiązania do natury problemu

•Dopasowanie rozwiązania do kultury, uwarunkowań społecznych i gospodarczych tych społeczności, w których wprowadzana jest zmiana (których działania chcemy zmienić – lub zapobiec ich zmianie)

•Dopasowanie nowych rozwiązań do istniejących zasad – prawa, tradycji, instytucji

•System własności zasobów

•System praw dostępu do zasobów

(property rights regime)

Własność:

•Jednostki (osoby, firmy)

•Wspólnoty

•Państwa

•„Niczyja”

Dostęp:

•Możliwość ustalenia zasad: wykluczenia pewnych osób / grup

•Wolny dostęp

Typy dóbr

Możliwość wyłączenia z konsumpcji

(ograniczenie liczby użytkowników, np. poprzez pobieranie opłat, ograniczoną liczbę biletów itp.)

Konkurencyjność konsumpcji

(ograniczona ilość dobra, „zużywalność”)

Przykład
Prywatne TAK TAK

Produkty konsumpcyjne

(żywność, ubrania), inna własność prywatna (ziemia – z ograniczeniami)
Klubowe TAK NIE Szkoły prywatne, członkostwo w klubie, dostęp do czasopism naukowych
Publiczne NIE NIE Usługi świadczone przez państwo obywatelom (szkolnictwo, opieka zdrowotna, sylwestrowy pokaz sztucznych ogni), ale też energia słoneczna

Wspólne*

(the commons)

 NIE TAK Nieodnawialne (lub odnawialne w procesie dłuższym niż eksploatacja) zasoby naturalne niepodlegające prywatyzacji
Typy dóbr Aktorzy podejmujący działania (interakcje) Regulacja działań aktorów (rodzaje interakcji) Możliwości reakcji na eksploatację (niszczenie) zasobów
Prywatne Osoby i podmioty prywatne Reguły rynku Zmiana własności, instrumenty informacyjne, ekonomiczne, prawne
Klubowe Członkowie i elity Reguły ustalane przez elity klubu i członków Instrumenty prawne, informacyjne, ekonomiczne (zachęty, kary, podatki)
Publiczne Państwo – obywatele Zasady ustalane przez państwo (prawo, polityki publiczna) Zmiana własności, ustalenie nowych zasad, informacja

Wspólne

(the commons)

 Użytkownicy Brak reguł lub reguły ustalane przez użytkowników na zasadzie konsensusu Zmiana własności, instrumenty informacyjne, ekonomiczne, prawne

Model gospodarki rybackiej Scotta Gordona (1954)

(Ostrom 2008)

Założenie 1: koszty rosną wraz z wielkością połowów, ponieważ wraz ze zmniejszeniem się zasobu potrzeba więcej czasu i środków do zrealizowania tego samego połowu (oraz konkurowania z innymi użytkownikami)

Założenie 2: wielkość połowów rośnie nie tylko przez zwiększanie wyłowionej masy przez poszczególnych użytkowników, ale przede wszystkim przez zwiększanie liczby użytkowników zasobów

Założenie 3: wraz ze wzrostem wielkości połowów następuje załamanie populacji ryb (zasób zostaje wyeksploatowany). Od tego punktu (P1) długoterminowe dochody użytkowników spadają, ponieważ zasób traci pełną możliwość odnawiania się.

P1 to punkt określający wielkość połowów generującą maksymalny zysk dla użytkowników w długi okresie czasu. Określa on granicę zrównoważonych połowów.

P2 to punkt określający równowagę ekonomiczną – kiedy zwiększanie połowów zaczyna przynosić większe koszty niż zyski. W efekcie użytkownicy wycofują się z eksploatacji (bankrutują).

Choć w punkcie P1 zyski rybaków są największe, przy mniejszej eksploatacji zasobów, to bardziej prawdopodobne jest, że wielkość połowów ustali się punkcie P2. Dzieje się tak ponieważ nowi użytkownicy będą przyłączali się do eksploatacji zawsze kiedy działalność ta przynosi jakiekolwiek dochody (niekoniecznie największe)

Tragedia wspólnego pastwiska – Garrett Hardin (1968)

•Dotyczy wykorzystywania zasobów, które są odnawialne, aczkolwiek zdolność do odnawiania jest zależna od stopnia zachowania zasobu.

•Zbyt duża liczba użytkowników doprowadza do wyeksploatowania i załamania się zasobu (przekroczenia granicy, poza którą zasób nie ma możliwości odnawiania się).

•Tragedia wspólnego pastwiska została opisana na przykładzie pastwisk w średniowiecznej Anglii, aczkolwiek służy za metaforę tragedii dóbr wspólnych

Dylemat więźnia – mechanizm powstawania tragedii wspólnego pastwiska przy ograniczonej liczbie aktorów

Poprzez zmianę systemu własności lub praw dostępu (zmiana typu dobra)

•Zmienić rodzaj własności nacjonalizację (upaństwowienie)?

•Zmienić rodzaj własności prywatyzacja?

•Ograniczyć liczbę użytkowników przekształcić w dobro klubowe?

Poprzez zmianę reguł eksploatacji

•Narzucić odgórnie zasady użytkowania przez państwo (np. w postaci regulacji prawnych)?

•Stworzyć użytkownikom możliwość komunikacji i stworzenia własnych zasad?

Problemy ingerencji państwa (nacjonalizacja lub odgórne narzucanie zasad):

•Problem sprawiedliwej redystrybucji (podziału) upaństwowionego dobra dla obywateli

•Problem niskiej efektywności, zagrożenie brakiem dbałości o stan zasobu

•Problem braku dostosowania rozwiązań odgórnych do specyfiki zasobu i potrzeb użytkowników

•Brak społecznej legitymizacji* dla działań odgórnych

Legitymizacja – upoważnienie do działania, usprawiedliwienie działań z uwagi na wystąpienie wspólnych albo nadrzędnych celów.

Legitymizacja formalna wynika z zapisów prawa oraz procesu wyborów demokratycznych, ustanawiających podmioty odpowiedzialne za podejmowanie działań.

*Legitymizacja społeczna opiera się na akceptacji przez społeczeństwo i interesariuszy oraz powszechnym przekonaniu, że zasadne jest, aby podmioty odpowiedzialne za działanie sprawowały tę funkcję i podejmowały decyzje wpływające na różne grupy społeczne.

Wysoki poziom legitymizacji społecznej w danej grupie będzie oznaczał uznanie zasadności działań (np. ograniczenie użytkowania terenów przez właścicieli prywatnych) pomimo strat ponoszonych przez tę grupę.

Niski poziom legitymizacji społecznej może być z kolei przyczyną protestów przeciw władzom lub podmiotom podejmującym działania.

Problemy prywatyzacji

•Problem sprawiedliwego podziału zasobów pomiędzy użytkowników (lub ustalenia sprawiedliwego sposób sprzedaży dobra użytkownikom)

•Niektórych zasobów naturalnych nie można podzielić

•Brak pewności, czy właściciel będzie zainteresowany zrównoważonym użytkowaniem zasobu, a nie czerpaniem korzyści z innego, konkurencyjnego sposoby wykorzystania dobra

Problemy ograniczania liczby użytkowników (przekształcenie w dobro klubowe)

•Problem sprawiedliwości społecznej przy wyłączaniu jednostek, zazwyczaj uboższych, z dostępu do dobra

Problemy samoorganizacji użytkowników (oddolne stworzenie zasad zrównoważonego użytkowania)

•Konieczność komunikacji, najlepiej bezpośredniej

•Problem współpracy i komunikacji dużej liczby użytkowników

•Dobrowolny charakter ustaleń

•Nierówna pozycja użytkowników (np. duże przedsiębiorstwa i mali indywidualni użytkownicy)

Elinor Ostrom badając sposoby zarządzania dobrami wspólnymi przez społeczności i wspólnoty, pokazała że kluczem do ich wspólnego wykorzystania są instytucje społeczne.

W potocznym rozumieniu instytucje to organizacje, np. instytucja kościoła katolickiego, instytucja uniwersytetu, instytucja publiczna. (Ale nie każda organizacja jest instytucją – np. urząd skarbowy).

W rozumieniu nauk społecznych instytucje to reguły działań, oparte o normy społeczne. To dzięki instytucjom wiemy, jak zachować się w określonych sytuacjach. Np. instytucja małżeństwa, dobrego sąsiada (pomocy sąsiedzkiej).

Instytucje nie determinują zachowania jednostek – możliwe jest zachowanie niezgodne z normą i przyjętym sposobem działania w danej sytuacji. W ludzkim działaniu zawsze może się pojawić składnik kreatywności i oryginalności, wyprowadzający działanie poza rutynę i powtarzalne schematy (Hausner 2011).

Przezwyciężenie dylematu więźnia / tragedii wspólnego pastwiska wymaga:

•Komunikacji pomiędzy aktorami (więźniami, pasterzami)

•Instytucji, dzięki którym będą mogli zaufać działaniom drugiej osoby

•Przekształcenia wolnego dostępu do zasobu bez reguł użytkowania (open-access commons) w dobro o zinstytucjonalizowanych zasadach zrównoważonego użytkowanie

Cechy instytucji społecznych, które umożliwiają wspólnotom wykorzystywać zasoby w zrównoważony sposób:

1.Określenie, kto jest użytkownikiem zasobu (niekoniecznie ograniczając dostęp nowym osobom)

2.Wiedza o zasobie – poznanie i określenie bezpiecznych granic wykorzystania zasoby

3.Wszyscy użytkownicy mają udział i wpływ na ustalanie reguł użytkowania

4.Monitoring działań (najlepiej wzajemnie przez samych użytkowników)

5.Możliwość sankcjonowania – karania osób łamiących reguły

6.Określone sposoby rozwiązywania konfliktów

7.Uznanie reguł i decyzji wspólnoty przez władze wyższego szczebla

8.Uwzględnienie wszystkich stron (jednostek, właścicieli, organizacji) mających interes, wpływ lub prawa do wykorzystywania zasobu

Cechy te zostały sformułowane przez Elinor Ostrom na podstawie obszernego, ilościowego (metaanaliza) przeglądu przykładów (dobrych i złych) wykorzystywania zasobów naturalnych przez wspólnoty i społeczności

Wiele z nich zostało potwierdzonych w badaniach laboratoryjnych z zakresu teorii gier i psychologii społecznej

•Zasoby w grze odnawiały się w tempie zależnych od ilości zasobów na planszy

•Bez reguł i możliwości komunikacji uczestnicy doprowadzali do nadmiernej eksploatacji i w efekcie osiągnięcie mniejszych zysków, niż w przypadku zrównoważonego wykorzystania

•Z narzuconymi odgórnie regułami uczestnicy wykazywali skłonności do ich łamania, jeśli nie był kary bądź była sporadycznie nakładana

•Mając możliwość komunikacji i podglądania ruchów innych graczy, ustalane były i przestrzegane zasady użytkowania

•Mając ograniczone pole widzenia, użytkownicy przejawiali tendencję do oszukiwania kiedy nie byli widoczni. Grupy mogły ustalić regułę znajdowania się cały czas w polu widzenia.

•Przestrzeganiu kar sprzyjała możliwość nakładania kar – czasem rozwijana przez użytkowników, poprzez mechaniczne blokowanie ruchów „pasażera na gapę”

W jaki sposób polityka ochrony środowiska może wykorzystać wiedzę o dobrach i instytucjach?

•Problemy dóbr wspólnych dotyczą nie tylko społeczności lokalnych. Nowe dobra wspólne (the new commons) mają wymiar globalny.

•Państwa narodowe są często nieefektywne w swoich działaniach.

•Wspólnotowe ustalanie reguł sprzyja ich legitymizacji. Brak legitymizacji jest poważnym problemem skuteczności działań odgórnych.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Polityka BHP i środowiskowa firmy
bibliografia Polityka ochrony środowiska
Ekonomiczne+problemy+polityki+ochrony+srodowiska, ekonomia
Polityka ochrony srodowiska
Polityka ochrony środowiska
,polityka ekologiczna, Instrumenty realizacji polityki ochrony środowiska w Polsce
na ściąge, polityka w ochronie srodowiska, polityka w ochronie srodowiska
polityka calosc sciaga (2), polityka w ochronie srodowiska, polityka w ochronie srodowiska
wyklady -ochrona zasobow genetycznych zwierzat gospodarskich2, polityka w ochronie srodowiska, polit
Polityka ochrony środowiska
Polityka ochrony środowiska
polityka ochrony srodowiska
Polityka ochrony środowiska
Polityka ochrony srodowiska1, pwsz
Polityka ochrony środowiska
Polityka ochrony srodowiska

więcej podobnych podstron