2 Na czym polega zasada racjonalnego gospodarowania doc

2. Na czym polega zasada racjonalnego gospodarowania i jakie jest jej zastosowanie w procesach gospodarowania?

Racjonalne gospodarowanie – jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Do racjonalnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

Zasada racjonalnego gospodarowania

Zasada racjonalnego gospodarowania może być sformułowana w dwóch wymiarach:

1.Maksymalizacja efektów, przy założonym poziomie nakładów

2.Minimalizacja nakładów, przy założonym poziomie efektów

Racjonalność postępowania wymaga, aby podmiot zbierał i analizował przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia właściwej decyzji o alokacji zasobów. Oznacza to, że postulat racjonalności wymaga od podmiotu znajomości wszystkich tych informacji oraz zdolności do ich właściwego przetworzenia.

W praktyce takie warunki są rzadko spełnione, ze względu na ograniczoność dostępnej w danym momencie wiedzy. Zdobycie wiedzy, która pozwoliłaby na dokonanie najlepszej możliwej decyzji także wiąże się z poniesieniem określonych kosztów, co oznacza obniżenie efektywności rozwiązania. W związku z tym podmioty gospodarcze podejmują decyzje w warunkach ryzyka i niepewności.

Racjonalność rzeczywista i proceduralna

Ze względu na te ograniczenia Herbert Simon, laureat nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, dokonał rozróżnienia racjonalności rzeczywistej oraz racjonalności proceduralnej.

Racjonalność rzeczywista odnosi się do wyniku decyzji gospodarczej. Decyzja jest racjonalna, gdy prowadzi do najlepszego możliwego wyniku. Jest to kryterium bezwzględne.

Racjonalność proceduralna odnosi się do sposobu podejmowania decyzji gospodarczej. W myśl takiego kryterium, za racjonalną uznaje się taką decyzję, która w danych warunkach gospodarczych przybliża podmiot do najlepszego możliwego wyniku bardziej, niż inne decyzje. Jest, więc względnym kryterium oceny decyzji gospodarczych.

Obecnie ekonomiści posługują się proceduralnym znaczeniem racjonalności gospodarowania.

1. Alokacja zasobów

Alokacja- decyzja określająca sposób użycia danych zasobów i środków.

Alokacja zasobów- rozdział, rozdysponowanie środków pomiędzy różne konkurujące cele. Ponieważ zasoby są ograniczone, natomiast możliwości ich zastosowania są liczne i różnorodne, dlatego gospodarowanie polega na alokacji- rozdzielaniu rzadkich zasobów między różnorakie i możliwe ich zastosowania w procesach produkcji oraz dystrybucji.

Na proces alokacji zasobów i dóbr możemy spoglądać z dwóch punktów widzenia:

* Analiza makroekonomiczna- analizuje problemy alokacji na poziomie całego społeczeństwa, całej gospodarki narodowej.

* Analiza mikroekonomiczna- analizuje problemy na poziomie pojedynczych podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstwa, konsument).

2. Efektywność gospodarowania: optimum w sensie Patero.

Optimum w sensie Patero- sformułowane przez włoskiego ekonomistę Patero warunki optymalnej alokacji zasobów, zapewniające maksymalizacje dobrobytu. Zachodzi ono wtedy, gdy zasoby ekonomiczne i produkcja są alokowane w zastosowaniach w ten sposób, że ich realokacja do innych zastosowań nie może polepszyć położenia jednostki bez pogorszenia sytuacji, co najmniej jednej jednostki.

3. Racjonalność, jako skutek rzadkości wyborów.

Racjonalność- postępowania polega na tym, że podmiot gospodarczy zbiera i analizuje przy pomocy rozumu wszystkie informacje niezbędne do podjęcia decyzji.

Gospodarować racjonalnie- rozumnie; wykorzystywać wiedzę, umiejętności.

Zasada racjonalnego gospodarowania- posiada dwa warianty:

* Zasada największego efektu, największej wydajności. Polega na takim doborze metody działania, by za pomocą danych, określonych nakładów uzyskać jak największy efekt

* Zasada minimalizacji nakładów środków, zasada oszczędności środków, zasada najmniejszego kosztu.

Oba warianty dają ten sam rezultat. Nie można ich połączyć.

Zasada posiada charakter:

* Prywatno- gospodarczy- wykorzystywana jest do jednostkowego, prywatnego celu.

* Społeczno- gospodarczy- wykorzystywana jest do realizacji wspólnego celu całego, szeroko pojętego społecznego procesu produkcji.

Racjonalność:

* Rzeczywista dotyczy wyniku wyboru i traktuje wybór, jako racjonalny wówczas, kiedy wybrane rozwiązanie prowadzi do maksymalizacji korzyści.

* Proceduralna odnosi się do procesu wyboru i traktuje wybór, jako racjonalny wówczas, gdy rzeczywiste podmioty (ludzie) wybierają metody przybliżające do osiągnięcia maksymalnych korzyści ze swojej działalności.

4. Pojęcie i cechy rachunku ekonomicznego.

Rachunek ekonomiczny- to zespół rachunków służących do podejmowania optymalnych decyzji gospodarczych. To zespół rachunków niezbędnych do wyboru optymalnego (z punktu widzenia przyjętego kryterium celu) rozwiązania jakiegoś zagadnienia z pośród różnych wariantów możliwych do zastosowania. Rachunek ekonomiczny stanowi podstawę podejmowania decyzji ekonomicznych, pozwala na optymalizacje decyzji dotyczących określonych zjawisk gospodarczych.

Cechy rachunku ekonomicznego:

* Względność- optymalność rozwiązania może być oceniana tylko z punktu widzenia celu, który ma być optymalizowany. To, co jest racjonalne z punktu widzenia jednego określonego celu, może się okazać nieracjonalnym przy przyjęciu innego kryterium celu.

* Wariantowość-, jeżeli chce się wybrać najkorzystniejszy sposób realizacji celu, to trzeba znać różne możliwe sposoby umożliwiające jego osiągnięcie. Każdy z wariantów musi być wewnętrznie spójny i logiczny oraz możliwy do realizacji (gdyby wybór padł na niego)

* Dualność- możliwość kierowania się zasadą maksymalizacji celu lub minimalizacji nakładu

* Kompleksowość- rachunkiem trzeba objąć wszystkie aspekty wiążące się z realizacją zamierzonego celu, a mające mieć wpływ na jego efektywność tj. zarówno na nakłady jak i na korzyści z nich płynące

* Optymalność

Rachunek ekonomiczny to zespół rachunków.

Podział ze względu na źródła danych:

* Gospodarka rynkowa- rachunek ekonomiczny ma charakter pośredni dane dla rachunku są czerpane z rynku. kształtują się w warunkach konkurencji i przyjmują formę cen, płac itp.

* Gospodarka nierynkowa- rachunek ekonomiczny ma charakter bezpośredni - wyboru w skali gospodarki dokonuje się w jednostkach fizycznych. Kryterium wyboru to bezpośrednio rozmiary i struktury produktu końcowego całej gospodarki.

5. Niepewność i ryzyko w procesie gospodarowania

Niepewność- możliwość odchyleń- dodatnich lub ujemnych- od zamierzonych w planie efektów przedsięwzięcia.

Wyróżniamy niepewność:

* Losową- powodują przyczyny losowe np. burza, powodzie, awarie urządzeń technicznych; występuje w działach gospodarczych, w których wyniki działalności są silnie uzależnione od warunków naturalnych- rolnictwo, budownictwo, transport, komunikacja.

Zmiany wynikające z przyczyn przyrodniczych różnią się od przyczyn losowych tym, że mogą wywoływać zarówno korzystne jak i niekorzystne odchylenie wyniku ex post w stosunku do zamierzenia.

* Rozwojową- spowodowana innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, czyli postępem technicznym i organizacyjnym (w długim okresie nie da się przewidzieć, jakie innowacje będą miały miejsce i jakie będą ich skutki)

* Rynkowa- ma źródło w niedających się przewidzieć zmianach dat rynkowych (cen, płac, stop procentowych, popytu, podaży itd.) i przebiegu koniunktury.

6. Własność czynników wytwórczych. Przekształcenia własnościowe.

Własność- jest to zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień czy praw własności, jakimi dany właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własności.

Składają się na to dwa podzbiory uprawnień:

* faktyczne- korzystanie w różnorodny sposób z obiektu;

* bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystania tego obiektu, czyli zarządzania.

Własność w sensie prawnym- jest rozumiana, jako pewien stosunek między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania tą rzeczą. Przedmiotem tej własności są rzeczy a podmiotem własności osoby (fizyczne, prawne).

Własność w sensie ekonomicznym- jest stosunkiem między ludźmi, jaki powstaje w związku z faktycznym i niekoniecznie odzwierciedlonym w przepisach prawa korzystaniem przez ludzi z rezultatów działalności gospodarczej oraz dysponowaniem czynnikami produkcji. Przedmiotem własności są przede wszystkim czynniki produkcji, podmiotem konretnie żywi ludzie.

Rozróżnia się zwykle dwa zasadnicze rodzaje własności:

* własność prywatną

* własność publiczną

Przekształcenia własnościowe:

* prywatyzacja- zmiana stosunków własnościowych polegająca na udostępnieniu udziałów i akcji przedsiębiorstw państwowych, przekształcanych w spółki lub na sprzedaży przedsiębiorstw lub ich składników majątkowych osobom prywatnym (fizycznym i prawnym)

* reprywatyzacja- zwrócenie prywatnym właścicielom mienia upaństwowionego lub zarządanego przez państwo

* komercjalizacja- dostosowanie działalności przedsiębiorstwa do wymogów gospodarki rynkowej; przygotowanie przedsiębiorstwa do prywatyzacji

* nacjonalizacja- likwidacja prywatnej własności, środków produkcji i przyjęcie ich na własność przez panstwo (upaństwowienie) może mieć charakter dobrowolny lub przymusowy.

7. Sfera realna i sfera regulacji w gospodarce

* Procesy realne - to procesy materialne. Ich istotą są zmiany wielkości naturalnych w sferze produkcji, wymiany i konsumpcji. Polegają one na przetworzeniu czynników w dobra i usługi, ich przechowywaniu, przemieszczaniu i użytkowaniu np. banki, gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa handlowe. Bezpośrednich uczestników tych procesow określa się jako podmioty sfery realnej.

Ograniczenia realne- określane są przez warunki przyrodnicze, zasoby pieniężne, kapitałowe, wymagania technologiczne oraz popyt konsumpcyjny ludności.

* Procesy regulacji- to procesy myślowe, do których zalicza się postrzeganie, przekazywanie i przetwarzanie informacji, przygotowanie decyzji. Ich uczestników określa się jako uczestników sfery regulacyjnej.

Ograniczenia regulacyjne- są zwyczajowo lub prawnie ustalonymi normami postępowania.

Sferę realną dzielimy na :

* Podmioty produkcyjne: przedsiębiorstwa

* Sferę wymiany: rynek, przedsiębiorstwa handlowe, usługowe, banki, banki komercyjne

* Sferę konsumpcji: gospodarstwa domowe

8. Podmioty w gospodarce

Podział:

* Mikroekonomiczne- tzw. bezpośredni producent (pracownik, chłop, rzemieślnik), konsument oraz jednostki gospodarcze, w ramach których funkcjonują: przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne i ogrodnicze, warsztat rzemieślniczy, gospodarstwo domowe

* Mezzoekonomiczne- zrzeszenia producentów (koncerny, holdingi), regionalna władza państwowa, komunalna itp.

* Makroekonomiczne- takie, których decyzje i zachowanie się wywiera wpływ i skutki ogólnogospodarcze- państwo (parlament, rząd, jego organy), centralne związki gospodarcze przedsiębiorców, pracodawców i pracobiorców, banki, giełdy itp.

Podmiot- określona forma organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem.

Podstawowymi podmiotami w gospodarce runkowej są:

* Przedsiębiorstwo- podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągniecia korzyści.

* Gospodarstwo domowe- jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące zarabiania i wydawania zarobionych pieniędzy.

* Instytucje państwowe- państwo, rząd i różne wyspecjalizowane jego agendy (ministerstwa, urzędy) reprezentujące państwo.

* Banki i inst