Gerontologia – wykład 2 12.10.2011
Proces postępującego starzenia się ludności stanowi konsekwencję przemian w zakresie rozrodczości i umieralności.
Etapy przejścia demograficznego.
W okresie przedtranzacyjnym życie ludzkie narażone było na wysokie ryzyko zgonu, zwłaszcza w pierwszych latach życia (epidemie, klęski żywiołowe). W efekcie niski poziom (ok. 6%) osób w wieku podeszłym. W drugiej połowie XVIII w. – postęp w zakresie obiektywnych i mentalnych determinant stanu zdrowia i umieralności:
(-opanowanie nowych technik pozyskiwania żywności
-nowe technologie w dziedzinie odnowy zdrowia
-demokratyczne spojrzenie na świat) doprowadził do stopniowego obniżania się wskaźnika umieralności przy zachowanym poziomie rodności. Efekt – wzrost odsetka osób w podeszłym wieku.
Następny etap przejścia demograficznego:
-szybsze obniżenie się rodności przy stopniowej redukcji współczynnika zgonów. Efekt – wzrost liczby osób starszych.
Z procesem przejścia demograficznego wiąże się równolegle przejście epidemiologiczne i zdrowotne.
Przejście epidemiologiczne – zmiana przyczyn zgonów od dominacji chorób zakaźnych i pasożytniczych do przewagi chorób degeneratywnych i cywilizacyjnych / zmiana rozkładu zgonów wg wieku od największego wskaźnika umieralności w pierwszych miesiącach i latach życia do przeważającej liczby zgonów w 7-9 dekadzie życia.
Przejście zdrowotne – upubliczenie medycyny, postawienie na profilaktykę chorób, zwiększenie skuteczności leczenia, zmiana modelu.
Konsekwencja przejścia epidemiologicznego i zdrowotnego wydłużenie życia ludzkiego.
W ostatnich dekadach – tzw. „drugie przejście demograficzne” – utrzymanie się przez dłuższy czas wskaźnika urodzeń na poziomie nie gwarantującym zastępowalności pokoleń).
Konsekwencją przemian demograficznych może być w przyszłości eksplozja tzw. „najstarszych-starych”.
Konsekwencje procesu starzenia się ludności:
Ekonomiczne – wzrost obciążenia ludności w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym
W zakresie opieki zdrowotnej – wzrost zapotrzebowania na procedury geriatryczne
Zmiana reakcji międzypokoleniowych w społeczeństwie – z jednej strony dowartościowywanie tej grupy, z drugiej strony zjawisko ageizmu
Zmiana pozycji w rodzinie – życie zgodnie z zasadą „intymność na dystans”
Proces starzenia się człowieka.
Starzenie się - naturalne, nieodwracalne, nasilające się zmiany metabolizmu i właściwości fizykochemicznych komórek, prowadzące do upośledzenia samoregulacji i regeneracji organizmu oraz zmian morfologicznych i czynnościowych jego tkanek i narządów (wg Słownika gerontologii społecznej A. Zycha).
Starzenie – proces zachodzący na płaszczyźnie biologicznej i psychospołecznej, który zależy od człowieka i wielu czynników (biologicznych, psychologicznych, ekonomicznych, kulturowych, ekologicznych, historycznych).
Starość – okres życia następujący po wieku dojrzałym, jest pojęciem statycznym, natomiast starzenie się, jako proces jest zjawiskiem dynamicznym (wg Słownika gerontologii).
Starzenie się fizjologiczne – proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszeniu się aktywności biologicznej, co przejawia się w zmniejszonej zdolności do regeneracji i adaptacji.
Starzenie się w znaczeniu psychospołecznym – starzenie się jest dynamicznym, ciągłym procesem zmian przebiegających w czasie obejmującym nie tylko przemiany fizjologiczne organizmu, ale również zmiany psychiczne i społeczne (wg A. Zycha).
Starzenie patologiczne – proces starzenia powikłany, przyspieszony przez przewlekłe choroby.
Podział starości wg gerontologów:
Wczesna starość 60-74
Późna starość 75-89
Bardzo późna starość (długowieczność) 90 i więcej
Podział starości wg WHO:
Wczesna starość (wiek podeszły tzw. III wiek) 60-74
Starość pośrednia (faza starości pełnej) 75-89
Starość późna (faza długowieczności) 90 i więcej
Zdrowie
Starzenie i związane z nią choroby (często towarzyszą temu choroby)
Ograniczenie sprawności
Ograniczenie samodzielności
Uzależnienie
(fizyczne, psychiczne, społeczne)
Proces starzenia cechuje ogromna, osobnicza indywidualizacja (Kocemba).
Starzenie się- to proces progresywny. Wg kryterium biologicznego zaczyna się on już ok. 40. w końcowej fazie doprowadza do uwiądu starczego i śmierci biologicznej.
Cechy procesu starzenia się człowieka (Kocemba):
Powszechność
Progresywność
Długotrwałość
Trójwymiarowość
Starzenie się gatunku,
Starzenie osobnicze,
Starzenie demograficzne
Trójpłaszczyznowość
Biologiczne,
Psychiczne,
Społeczne
Mierzalność
Wymiar subiektywny: samopoczucie
Wymiar obiektywny: wygląd zewnętrzny,
Wiek biologiczny-teoretyczny,
Wiek sprawnościowy,
Wiek kalendarzowy)
Innowacyjność
Złożoność etiologii
Zwartość ontogenetyczna
Starzenie, jako integralne składowe procesu ontogenezy zmiany fizjologiczne)
prewencyjność
Pojawienie się pierwszych zmian starczych ok. 40.
Zmiany inwolucyjne (regresyjne):
Na poziomie komórek i poszczególnych układów
Obniżenie się sprawności funkcjonalnej
Utrata sprawności energetycznej (?)
Wzrost niekorzystnego „uczulenia” na tkanki własne
Zmniejszenie zdolności naprawczych i adaptacyjnych
Trudności w utrzymaniu homeostazy
Spadek naturalnej bariery ochronnej organizmu
Spadek sił fizycznych i energii
Wysoka zachorowalność (polipatologia geriatryczna)
Uwiąd starczy i śmierć biologiczna.
Biologiczne starzenie się człowieka – tempo zmian regresywnych (Walański)
Z biologicznego punktu widzenia proces starzenia to etap zmian inwolucyjnych. Są to zmiany, które kumulują się w organizmie człowieka, występują powszechnie u człowieka, mają postępowy charakter, są nieodwracalne i degeneratywne. Zdaniem biologów tylko niewielki odsetek osób umiera z powodu uwiądu starczego. Wg doniesień z 2006r średni czas trwania życia w skali światowej wynosi średnio ponad 60 lat. W państwach afrykańskich (Botswana, Malawia, Rwanda) 35-38 lat. Różnice średniego czasu trwania życia w zależności od płci – kobiety średnio o 6 lat dłużej).
W Afganistanie ok. 46-kobiety, 47, 3-mężczyźni.
W europie najdłuższy czas trwania życia notuje się we Francji 1997r – 122 lata, Holandii i Szwecji.
W skali światowej przoduje Japonia (77, 7–mężczyźni i 84, 3-kobiety) oraz Andora (80, 6 i 86,6).
Czas trwania życia – zróżnicowany w skali indywidualnej i populacyjnej.
Obecnie istnieje pogląd, że „te same czynniki są odpowiedzialne za tempo rozwoju progresywnego i tempo zmian regresywnych.
Różne teorie starzenia się człowieka wskazują na oddziaływanie różnych mechanizmów powodujących proces starzenia się.
Genetyczna teoria starzenia się - wiąże się z narastaniem w okresie starości wadliwego przenoszenia informacji przez mRNA.
Teoria Biochemiczna– zmiany zachodzące w strukturze komórek.
Teoria Odpornościowa– formowanie się nieprawidłowej wrażliwości immunologicznej na własne białko i inne substancje.
Teoria Rozwojowa- upatruje przyczynę starzenia się w procesach hamowania rozwoju w wyniku gromadzenia się w organizmie człowieka produktów przemiany materii.
Teoria Żywieniowa– starzenie się występuje w wyniku zmian zanikowych przewodu pokarmowego i tkanek.
Otyłość, cukrzyca, miażdżyca i spadek odporności – podstawowe przyczyny choroby kompensacyjnej, która jest główną przyczyną zmian patologicznych w starości.
Z wiekiem zmniejsza się liczba mitochondriów na skutek mutacji – wzrasta częstość wad ich budowy. Akumulacja mutacji komórek somatycznych powoduje obniżenie ich potencjału bioenergetycznego. Apoptoza (genetycznie zaprogramowana śmierć komórki) występuje w każdym okresie życia, kiedy to umierają jedne komórki a powstają inne. Natomiast nieprawidłowo występująca apoptoza ma związek z procesami starzenia się.
Procesy starzenia się – zmiany o zróżnicowanym przebiegu o charakterze zmian strukturalnych, funkcjonalnych i śmierci organizmu.
Starzenie się – zjawiska:
Układu hormonalnego
Odpornościowego
Sercowo-naczyniowego
Składników ciała
Układu kostnego
Umysłowego
Rozrodczego.
Następuje gromadzenie się w komórkach złogów wapnia, cholesterolu i innych ciał utrudniających przemiany metaboliczne i energetyczne. W tkankach pozbawionych naczyń włosowatych – nadmierne odkładanie się w nich soli mineralnych i cholesterolu – przyczyna starzenia się.
Tempo zmian regresywnych poszczególnych struktur i funkcji (Wolański)
Wysokość ciała w wieku 30-90 ↓ o 1cm/10lat
Grubość warstwy korowej kości długich ↓ u mężczyzn o 10% a u kobiet (wraz z ustaniem wydzielania estrogenu) aż do 30%
Masa i siła mięśniowa obniża się o 30%
Spadek ogólnej masy ciała o 12%
Masa mózgu obniża się o 10%
Liczba włókien nerwowych zmniejsza się o 27%
Szybkość przewodzenia bodźców o ok 15%
Napięcie neuronów korowych o 20%
Przepływ krwi w obrębie mózgu o 30%
Zmniejsza się zużycie tlenu o 30%
Spadek inteligencji o 50%
Znacznie obniża się liczby kubków smakowych z 245 do 88
Zmniejsza się liczby nefronów z 800tys do 450tys
Przepływ osocza krwi przez nerki zmniejsza się o 60%
Liczba kłębuszków zmniejsza się o 45%
Zmniejsza się filtracja nerek o 30-40%
Pojemność życiowa płuc począwszy od 30r.ż. zmniejsza się o 10%/10lat
Zmniejsza się maksymalna objętość oddechowa 35-80 lat ok. 60%
Zmniejsza się elastyczność naczyń
Zmniejszeniu ulega liczba naczyń włosowatych
Osłabieniu ulega siła skurczów mięśnia sercowego
Wzrasta RR
Zmiany te powodują regres właściwości psychomotorycznych
Zdolność do pracy fizycznej ↓ o 33%
Zmiany zanikowe przewodu pokarmowego i błon śluzowych gruczołów wydzielniczych
Zmiany zanikowe mięśniówki ścian przełyku, żołądka, jelit
Spadek całkowitej kwasoty i wolnego kwasu solnego
Ubytki miąższu wątroby
Obniżenie zdolności trawiennych
Zmniejsza się poziom insuliny, kortyzolu, glukagonu
Obniża się poziom androgenów nadnerczowych, aldosteronu, testosteronu, estrogenów
Zmniejsza się wydzielanie adrenaliny (obniżenie reakcji stresowej)
Nie zmniejsza się całkowita objętość krwi na 1 kg mc, ph, ciśnienie osmotyczne, poziomom białka i cukru we krwi
Zmniejsza się wydzielanie potu
Zaburzenia koordynacji między ważnymi procesami
Zmniejsza się zdolności adaptacyjnych organizmu
Problemy z regeneracją sił
Spadek sił fizycznych i żywotności organizmu
Biologiczne teorie starzenia się (Szarota)
Witalistyczna wraz z upływem lat siła życiowa obniża się
Energetyczna zmniejszenie energii dzielenia się komórek powoduje jej biologiczną śmierć
Niedożywienia komórek tkankowych starzenie się komórki powoduje zmniejszenie się powierzchni pobierania tlenu i substancji odżywczych
Cytologiczno-histologiczna wraz z różnicowaniem się i specjalizacją komórek następuje gromadzenie produktów szkodliwych zaburzających funkcjonowanie całego organizmu
Samozatrucia się produktami własnej przemiany materii, zatrucia fizykochemiczne
Samozatrucia się organizmu wydalinami flory bakteryjnej w jelicie grubym
Hormonalna regresja struktury i zanik funkcji wewnątrzwydzielniczych gruczołów płciowych
Neurogenna degeneracja układu nerwowego
Fizykochemiczna zmiany w plazmie komórkowej
Biomorfotyczna biochemiczne jednostki starzeją się w sposób postępujący
Biochemiczna obniżona odporność organizmu, częstsze choroby
Endokrynologiczna starość wyznacza gospodarka hormonalna organizmu
Ewolucyjna komórki tracą zdolność do podziału, następuje ich obumarcie
Koncepcja kumulacji stresów skutek oddziaływania stresu
Biologiczne koncepcje starzenia się (Leszczyńska-Rejchert)
Zegara biologicznego (reguła Leonarda-Hayfliwa) zegar biologiczny reguluje zmiany podziału komórkowego – wzrost, dojrzewanie, starzenie się, śmierć
Autoimmunologiczna wraz z wiekiem ↓ obrona immunologiczna organizmu, możliwa jest też produkcja przeciwciał skierowanych na prawidłowe komórki własnego ustroju (autoimmunizacja)
Zdaniem ewolucjonistów – „starzenie się i starość jest ceną, jaką ludzie płacą a ewolucyjny rozwój organizmu”. Losy komórek – albo ulega dalszemu podziałowi na dwie potomne, albo obumiera. Organizm posiada wiele wyspecjalizowanych komórek, które z czasem tracą zdolność do podziału i regeneracji, ulegają zwyrodnieniu, doprowadzając w konsekwencji do śmierci całego ustroju.
Przegląd teorii biologicznego starzenia się (Stuart-Hamilton)
Mutacji somatycznych zastępując komórki nie stanowią wiernych replik komórek macierzystych, ponieważ posiadają błędy
Katastroficznego błędu przyczyna – wadliwa replikacja białek (zanieczyszczenie środowiska, błędy żywieniowe)
Odpadów komórkowych starzenie spowodowane jest toksynami – produktami ubocznymi powstałymi w normalnej aktywności komórkowej
Zaprogramowanego starzenia się spowodowane jest siłami ewolucji i z góry jest ono już zaprogramowane
Wyczerpania reprodukcyjnego chodzi o przetrwanie genów, które przenosi organizm. Ponad to uważa się, że organizmy mają już zakodowany jakby program rozkładu i śmierci, aby zapewnić przestrzeń życiową następnym pokoleniom.
Przyczyny zindywidualizowanego biologicznego starzenia się organizmu należy upatrywać się w:
-zdolnościach regeneracyjnych narządów
-w zadatkach genetycznych (cykl życia wyznaczają informacje zawarte w DNA)
-warunkach środowiskowych i stylu życia jednostki
Biologiczne starzenie się – zmiany zachodzące w tkankach:
Histereza – skupienie się koloidów białkowych w konglomeraty , prowadzące do obniżenia aktywności biologicznej, upośledzenia funkcji komórek, zwyrodnienia i śmierci
Degeneracja – zwyrodnienie
Atrofia – zanik komórek
Aregeneracja – utrata zdolności do podziału i odnowy komórek
Zmniejszanie się sprawności narządów zmysłów. Postępujące zmiany w zakresie wszystkich układów. Biologiczne aspekty procesu starzenia się człowieka inwolucja fizyczna- przestrzega procesów katabolicznych nad anabolicznymi. Następuje spadek aktywności poszczególnych układów, zmniejsza się zdolności adaptacyjne.