Zmienne i wskaźniki w badaniach pedagogicznych
Badania naukowe służą realizacji pewnych celów oraz dotyczą określonych przedmiotów; w przypadku badań pedagogicznych będą to na przykład:
dzieci wychowujÄ…ce siÄ™ w domach dziecka
instytucje edukacyjne
nauczyciele
placówki opiekuńcze
studenci
uczniowie szkół
wszelkie zjawiska wiążące się z procesem wychowania
wychowawcy
Na proces wychowania składają się:
różne sytuacje dydaktyczno - wychowawcze
organizacja
program
sfera materialna i finansowa
aspekt prawny
wszelkie procesy i zjawiska dotyczące uczniów i wychowanków oraz ich: postępowania, zachowania, osiągnięć, trudności, aktywności, aspiracji postaw itp.
Zmienne w badaniach pedagogicznych stanowić mogą również takie cechy uczniów, jak:
płeć
wiek
pochodzenie społeczne
miejsce zamieszkania
Osoby, rzeczy, zdarzenia, zjawiska i procesy, stanowią przedmiot zainteresowania dla osoby badającej nie w aspekcie ich całości, lecz z punktu widzenia ich atrybutów, a więc właściwości lub cech, które oddzielają różne przedmioty i różnicują takie same. W badaniach, jeśli badana właściwość przybiera przynajmniej dwie wartości - stanowi ona zmienną.
Zmienna przybierająca dwie wartości określana jest mianem zmiennej dychotomicznej, czyli dwuwartościowej
natomiast zmienne
przyjmujące wiele różnych wartości to zmienne politomiczne, czyli wielowartościowe. Przykładem zmiennej politomicznej może być podział
ludności według wykształcenia (podstawowe, zasadnicze, średnie, wyższe)
pochodzenia społecznego (inteligenckie, robotnicze, chłopskie itd.),
natomiast przykładem zmiennej dychotomicznej może być płeć (kobieta lub mężczyzna).
Zmienne w badaniach naukowych stanowią próbę uszczegółowienia problemów badawczych, które należy rozwiązać oraz wymagających potwierdzenia lub odrzucenia hipotez. Wyróżnia się następując rodzaje zmiennych:
ilościowe i jakościowe
ciągłe i skokowe
zależne i niezależne
główne i poboczne
kontrolowane i niekontrolowane
pośredniczące
Zmienne ilościowe - mają miejsce w badaniach, w których przedmiot stanowią mierzalne właściwości przedmiotów. Najczęściej występują one w naukach ścisłych takich jak fizyka, matematyka czy statystyka.
Zmienne jakościowe natomiast nie poddają się pomiarowi; można jedynie stwierdzić ich występowanie lub ich brak.
Przykładem zmiennych jakościowych może być:
płeć osób badanych
pochodzenie społeczne
zainteresowania literackie
poglÄ…dy polityczne
sympatie
przekonania religijne itp.
Zmienne wymagające wyjaśnienia, stanowiące przedmiot badania naukowego to zmienne zależne, które stanowią bezpośrednie i pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych.
Zatem są to pewne zjawiska wyjaśniane przez badacza oraz przez niego poszukiwane.
Zmienna niezależna - to taka zmienna, za pomocą której wyjaśnia się zmiany w obrębie zmiennej zależnej.
Zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian (jak sama nazwa wskazuje, zmienna zależna "zależy" od zmiennej niezależnej).
Zmienne zależne mogą się znajdować w sferze oddziaływania zmiennych niezależnych, na które nie można mieć wpływu.
Zmienne te mogą zarówno sprzyjać jak i utrudniać w występowaniu badanego zjawiska i noszą one miano zmiennych pośredniczących. Zwracają one uwagę, iż istnieją również inne istotne przyczyny badanego zjawiska, które nie zostały nieuwzględnione w badaniach. Przykładami zmiennych pośredniczących mogą być:
stan zdrowia badanej osoby
nastawienie ucznia do szkoły
sympatia do nauczyciela
zainteresowanie (lub brak) danym przedmiotem
cechy osobowości badanych itp.
Taki podział na zmienne zależne oraz zmienne niezależne istnieje jedynie w obrębie badań naukowych - badacz sam decyduje, w jaki sposób ma interpretować dane zjawiska oraz które w badaniu będą stanowić zmienne zależne a które z nich zmienne niezależne. Zatem ta sama zmienna w jednym będzie zmienną zależną, a w innym - zmienną niezależną.
Zmienne stanowiące przedmiot badań należy uszczegółowić oraz opisać, czemu służą wskaźniki.
W pedagogice przez pojęcie wskaźnika rozumiemy- pewne własności, które są połączone stałym związkiem o charakterze bezwyjątkowej lub statystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami, które nie podlegają bezpośredniej obserwacji oraz pozwalają stwierdzić obecność jednych własności na podstawie występowania drugich. Zatem wskaźnik jest pewną właściwością, która mówi nam, iż badane zjawisko miało miejsce.
Wskaźnik - jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania oraz na podstawie których można poznać, iż wystąpiło dane zjawisko czy cecha. Przykładami wskaźników mogą być:
zaczerwieniona twarz
trzęsące się ręce
typ odpowiedzi
wygłaszane poglądy
posiadane zasoby materialne
określone zachowanie itp.
Istotną cechą wskaźnika jest obecność związku pomiędzy właściwością zjawiska, które stanowi wskaźnik i właściwością wskazywaną przez owy wskaźnik, przy czym stosunek ten może mieć różny charakter - związku rzeczowego lub umownego. Wyróżniamy:
wskaźniki definicyjne
ukazują rodzaj powiązania wskaźnika ze wskazywaną przez niego wartością; dzięki nim definiuje się cechy stanowiące przedmiotem badania, gdzie dobór wskaźnika do zjawiska polega na zdefiniowaniu zjawiska wyrażanego przez wskaźnik (np. do zmiennej jaką jest agresja wskaźniki definicyjne dobierać się będzie na podstawie cech agresji zawartych w jej definicji)
wskaźniki empiryczne
mają miejsce w przypadku, gdy cecha wskazywana oraz wskaźnik są obserwowalne, przez co relacja zachodząca pomiędzy wskaźnikiem i cechą wskazywaną jest związkiem empirycznym, rozstrzygalnym bezpośrednio w oparciu o dokonane obserwacje
wskaźniki inferencyjne
nie definiują zjawiska wskaźnikowego oraz nie są obserwowalne; o tym, iż dane zjawisko miało miejsce wnioskuje się pośrednio (na przykład, drżenie rąk podczas egzaminu może wskazywać na zdenerwowanie)
W badaniach pedagogicznych zdarzają się sytuacje, gdzie nie da się wykorzystać czystych wskaźników, gdyż zachodzi potrzeba łączenia ich w zależności od problematyki badawczej, przedmiotu badań oraz złożoności czy umiejętności doboru wskaźników. W takich sytuacjach wykorzystuje się wszystkie rodzaje lub kombinację różnych wskaźników, takie jak:
definicyjno - empiryczne
inferencyjno - definicyjne
empiryczno - inferencyjne
empiryczno - definicyjno – inferencyjne
Ukazując możliwość wykorzystywania w badaniach pedagogicznych różnych wskaźników trzeba zaznaczyć, iż trafność doboru zależy głównie od znajomości zachodzących między wskaźnikami i zjawiskami związków, dlatego też wykorzystanie ich wymaga dużej ostrożności zarówno w dobieraniu jak i interpretacji, szczególnie w sytuacji, gdy odnoszą się one do zjawisk złożonych i ważnych dla prowadzonych badań.
http://www.bryk.pl/teksty/studia/pozosta%C5%82e/dydaktyka/14533-zmienne_i_wska%C5%BAniki_w_badaniach_pedagogicznych.html