Prof. A. Wojciecha Maszke w swojej publikacji pt:” Metodologiczne podstawy badań pedagogicznych” tak pisze o ZMIENNYCH W BADANIACH PEDAGOGICZNYCH:

Każde badanie naukowe służy realizacji określonych celów i dotyczy zaw­sze określonych przedmiotów, którymi w badaniach pedagogicznych mogą być uczniowie szkół, wychowankowie domów dziecka, studenci, nauczyciele, wy­chowawcy, instytucje edukacyjne, placówki opiekuńcze, jak i wszystkie zjawi­ska czy zdarzenia odnoszące się do procesu wychowania. Na proces ten składa­ją się wszelkie sytuacje dydaktyczno-wychowawcze, sprawy organizacyjne, programowe, materialne, finansowe, prawne, jak i wszelkie procesy czy zjawi­ska związane z uczniami i wychowankami, ich kształceniem, pracą, postępowa­niem, zachowaniem, osiągnięciami, napotykanymi przez nich trudnościami, ich aktywnością, aspiracjami, postawami, aktywnością itp. Również takie cechy osobowe uczniów, jak np. ich płeć, wiek, pochodzenie społeczne, miejsce zamieszkania, to także zmienne, gdyż przybierać mogą różne wartości.

Zarówno osoby, rzeczy jak i wszelkie zdarzenia, zjawiska czy procesy, inte­resują badającego nie w całości ich złożoności, lecz z punktu widzenia ich atrybutów, czyli właściwości często określanych jako cechy. Odróżniają one jedne przedmioty od innych oraz różnicują te same przedmioty.

Jeżeli badana przez nas właściwość przybiera różne i co najmniej dwie war­tości, to jest to zmienna.

Zmienna, która przybiera tylko dwie wartości nazywamy zmienną dychotomiczną - dwuwartościową.

Zmienne, które przyjmują wiele różnych wartości nazywamy politomicznymi - wielowartościowymi. Np. zmienną politomiczną będzie podział ludności wg poziomu, wykształcenia: niepełne podstawowe, podstawowe, zasadnicze, średnie, pomaturalne, wyższe, lub wg pochodzenia społecznego, np. inteligenckie, robotnicze, chłopskie i inne.

Zmienne w badaniach naukowych, w tym także i pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia problemów badawczych, jakie zamierza się rozwią­zać oraz hipotez, które badacz pragnie potwierdzić bądź odrzucić.

Rodzaje zmiennych:

1. ILOŚCIOWE → CIĄGŁA I SKOKOWA

2. JAKOŚCIOWE

3. ZALEŻNE

4. NIEZALEŻNE → GŁÓWNE I UBOCZNE → KONTROLOWANE I NIEKONTROLOWANE

5. POŚREDNICZĄCA

AD. 1 Jeżeli przedmiotem badania są mierzalne właściwości przedmiotu, wówczas mamy do czynienia ze zmiennymi ilościowymi. Najczęściej posługujemy się nimi w naukach ścisłych, w fizyce, matematyce, statystyce itp.

AD. 2 Zmienne jakościowe to takie zmienne, które nie poddają się ścisłemu pomiarowi, lecz można stwierdzić fakt ich występowania lub ich brak. Do zmiennych jakościowych można zaliczyć, np.: płeć badanych, pochodzenie społeczne, upodobania literackie, poglądy polityczne, sympatie, głębokość religijna, gusty artystyczne.

AD. 3 Zmienne, które badacz chce wyjaśnić, nazywamy zmienną zależną. Są nimi bezpośrednie lub pośrednie skutki oddziaływania zmiennych niezależnych. Są to zjawiska, które badacz wyjaśnia, a jednocześnie tymi wartościami, których badacz poszukuje.

AD. 4 Zmienna, za pomocą której badacz chce wyjaśnić zmiany w wartościach zmiennej zależnej nazywany zmienną niezależną. Zmienną niezależną jest ta, ' która wyjaśnia badane zjawisko i która powoduje zmiany w wartościach zmien­nych zależnych. Jest zakładaną przyczyną zmian wartości zmiennej zależnej. Uchodzi za przyczynę zmiennej zależnej, która jest jej skutkiem.

AD. 5 Na zmienne zależne mogą oddziaływać inne zmienne niezależne, na które badacz nie ma wpływu, a które bądź sprzyjają bądź utrudniają występowa­nie danego zjawiska. Zmienne te zwracają uwagę, że istnieją inne ważne przy­czyny nieuwzględnione w badaniach, a umożliwiające dodatkowe wyjaśnienie zależności między badanymi zmiennymi. Mogą nimi np. być: stan zdrowia ba danej osoby, nastawienie ucznia do szkoły, do nauczyciela czy określonego
przedmiotu, cechy osobowościowe badanych itp. Zmienne te określamy mianem pośredniczących.

Co jest ważne??

1.Ważne jest, że podział na zmienne zależne i niezależne odnosi się jedynie do badań. W świecie rzeczywistym zmienne nie są ani zależne ani niezależne. To badacz decyduje, jak je interpretować i które z nich w okre­ślonym badaniu są zmiennymi zależnymi, a które niezależnymi.

2. Często się zdarza, że ta sama zmienna jest w jednym badaniu zmienną niezależną, a w innym zmienną zależną.

Zmienne będące przedmiotem badań wymagają dalszego uszczegółowienia i opisania. Zatem są one opisane za pomocą wskaźników.

W pedagogice pojęcie „wskaźnik" jest ściśle określone. Te spośród wła­sności, które łączy jakiś stały związek o charakterze bezwyjątkowej lub sta­tystycznej regularności z pewnymi innymi własnościami niepodlegającymi bezpośredniej obserwacji i które pozwalają stwierdzić obecność jednych wła­sności na podstawie występowania drugich - nazywamy wskaźnikami. Wskaźnik to pewna właściwość, po której poznaje­my, że dane zjawisko wystąpiło.

Można powiedzieć, że wskaźnik to pewna właściwość, pewien fakt, zdarzenie, stan czy proces, który daje się zaobserwować i na podstawie którego poznajemy, że występuje dane zjawisko lub interesująca nas cecha. Np. mogą nimi być: wypieki na twarzy, trzęsące się ręce, rodzaj udzielanych odpowiedzi, posiadane dobra materialne, określone zachowanie, wygłaszane poglądy.

Istotnym warunkiem bycia wskaźnikiem jest zachodzenie związku między właściwością zjawiska stanowiącego wskaźnik a właściwością przez ten wskaź­nik wskazywaną. Stosunek łączący wskaźnik z właściwością wska­zywaną może być różny. Może on mieć charakter związku umownego lub rze­czowego.

Wskaźniki dzielimy na:

1. W. definicyjne

2. W. empiryczne

3. W. inferencyjne

Ad.1 Wskaźniki definicyjne wskazują na rodzaj powiązania wskaźnika z war­tością wskazywaną. Za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przed­miotem badania. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska polega na uprzed­nim zdefiniowaniu pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać.

Ad. 2 Wskaźniki empiryczne są wtedy, gdy zarówno cecha wskazywana jak i wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma cha­rakter związku empirycznego, rozstrzygalnego bezpośrednio na podstawie do­konanych obserwacji.

Ad. 3 O wskaźniku inferencyjnym mówimy wte­dy, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter właściwości ukry­tej. Np. występowanie podczas egzaminu wypieków na twarzy można przyjąć za wskaźnik inferencyjny stanu zdenerwowania studenta.

W badaniach pedagogicznych nie zawsze można po­sługiwać się jednym „czystym" wskaźnikiem. Niekiedy zachodzi potrzeba wy­korzystania w badaniach innych wskaźników. Zależy to od rodzaju podjętej problematyki badawczej, przedmiotu badań jak i złożoności i umiejętności doboru wskaźników. Wtedy zachodzi potrzeba jednoczesnego wyko­rzystania wszystkich trzech uprzednio scharakteryzowanych wskaźników lub ich kombinacji. Wskaźniki te można podzielić na:

1. Wskaźniki definicyjno-empiryczne

2. Wskaźniki inferencyjno-definicyjne

3. Wskaźniki empiryczno-inferencyjne

4. Wskaźniki empiryczno-definicyjno-inferencyjne

Wskazując na możliwość wykorzystania w badaniach różnych wskaźników, należy podkreślić, że trafność ich doboru uzależniona jest od znajomości związków łączących wskaźniki ze zjawiskami wskazywanymi. Wykorzystując je powinniśmy zawsze zachować dużą ostrożność w ich dobieraniu i interpretowa­niu, zwłaszcza wówczas, gdy odnoszą się one do sytuacji bardzo złożonych a jednocześnie niezmiernie ważnych i istotnych dla prowadzonych badań.

---