Samodzielna Pracownia Propedeutyki Pielęgniarstwa
Filozofia i etyka zawodu pielęgniarki
TEMAT
Omów etyczne zasady opieki pielęgniarskiej nad chorym dzieckiem w szpitalu
Pobyt w szpitalu dla każdego człowieka jest zdarzeniem stresującym. Nowe środowisko, konieczność oderwania się od codziennych obowiązków w pracy i domu oraz pewne ograniczenie kontaktów z bliskimi sprawiają, że przebywanie w szpitalu staje się trudnym doświadczeniem; tym trudniejszym, im bardziej poczucie bezpieczeństwa danej osoby zależy od kontaktu z rodziną w domu. Do takich pacjentów należą dzieci. Opieka nad najmłodszymi pacjentami wymaga od pielęgniarki wrażliwości i umiejętności słuchania i postrzegania zdania dziecka jako zdania pacjenta, aby zapewnić mu możliwie najlepszą opiekę i ułatwić przejście przez okres hospitalizacji.
Dzieci są szczególnym rodzajem pacjentów. Są w dużej mierze zależne od opiekujących się nimi dorosłych. Choć należą im się takie same prawa jak wszystkim innym pacjentom, to nie posiadają możliwości do podejmowania decyzji na temat swojego zdrowia i leczenia, gdyż z powodu oczywistego ograniczenia ich zdolności rozumienia własnej sytuacji decyzje podejmują w ich imieniu rodzice i prawni opiekuni. O ile takie ograniczenie autonomii jest posunięciem zupełnie racjonalnym i logicznym w przypadku noworodka, dziecka cztero- czy dziewięcioletniego, to czy jest ono równie uzasadnione w przypadku trzynastolatka, którego wiedza i intelekt są już na tyle rozwinięte, by rozumiał zasady leczenia i wynikające z nich zagrożenia? Czyje zdanie powinno być ważniejsze w przypadku konfliktu zdań pomiędzy takim nieletnim pacjentemna jego rodzicami? Do jakiego stopnia rodzina ma prawo decydować o zdrowiu i życiu dziecka? To ważny problem, często pojawiający się w pracy zespołu pediatrycznego. Pielęgniarka (i pozostali członkowie zespołu terapeutycznego) powinna zawsze kierować się dobrem pacjenta, nawet jeśli jej postępowanie sprzeciwia się decyzjom rodziny małego pacjenta.
W niektórych przypadkach konieczne jest ograniczenie władzy rodzicielskiej. Dość sztandarowym przykładem takiej sytuacji jest konieczność przetoczenia krwi dziecku pochodzącemu z rodziny Świadków Jehowy, którego opiekuni nie zgadzają się na transfuzję, narażając je przez to na śmierć. W tym przypadku życie dziecka stawia się ponad zasady etyczne i religijne rodziców, ryzykując jednocześnie późniejsze odrzucenie takiego dziecka przez jego krewnych, nawet najbliższych.
Do zadań pielęgniarki należy wspieranie pacjenta, co wiąże się również z występowaniem w jego imieniu, gdy on sam nie może tego zrobić. Pielęgniarka musi być ambasadorem dziecięcego pacjenta nie tylko przed lekarzami, ale również przed jego bliskimi, aby pomóc im w spełnianiu ich opiekuńczej roli, nie przyjmując jednocześnie paternalistycznego stosunku do dzieci i ich rodziców. Szczególnie należy rozważyć kwestię reguły prawdomówności. „Obecnie zachowanie tajemnicy[zawodowej] obowiązuje wszystkich pracowników służby zdrowia i pielęgniarki muszą także podejmować decyzje w takich sprawach, jak i czy udzielić pacjentowi szczegółowych wyjaśnień co do jego choroby, kiedy powiedzieć 9-latkowi o potencjalnych niebezpieczeństwach leczenia, czy też zachować je w tajemnicy?[…] Wiele matek i ojców wolałoby, aby prawdę ukryć przed dzieckiem, pomimo że zasadą pielęgniarstwa pediatrycznego było zawsze mówienie prawdy.”1 Pielęgniarkę obowiązują zasady prawdomówności i poufności. Aby pogodzić te dwie reguły pielęgniarka nie może nigdy obiecać ani rodzicom, ani dziecku (jeśli te przekazało jej w zaufaniu jakąś istotną informację pod nieobecność innego dorosłego), że nie przekaże tej informacji drugiej ze stron. Na szczęście pielęgniarka nie jest odosobniona w swoich działaniach i może zawsze skonsultować się z innymi członkami personelu. Prawa rodziców nad dzieckiem są uzasadnione dopóty, dopóki zobowiązują rodziców do wypełniania obowiązków wobec dziecka. Jeżeli rodzice nie pełnią już tej roli, pełniąc szczątkową rolę w życiu dorastającego pacjenta, ujawnienie informacji o postępowaniu i nawykach młodego chłopca lub dziewczyny może być naruszeniem ich prywatności i zaufania w relacjach pielęgniarka – pacjent.
Relacja pacjent-pielęgniarka nawiązuje się już przy pierwszym spotkaniu, często podczas przyjęcia do szpitala. W przypadku dziecięcego pacjenta ważne jest, by zawiązanie tej relacji miało jak najlepszy przebieg, ponieważ pod nieobecność rodziców to właśnie pielęgniarka będzie musiała udzielić wsparcia i ciepła dziecku. Dzieci w różnym wieku różnie reagują na szpital, zresztą wiek nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na jego zachowanie w takiej sytuacji; znaczenie mają też: stopień rozwoju, osobowość i środowisko, w jakim się wychowuje. Poznanie tych wszystkich czynników jest niezbędne, by nawiązać właściwą relację z młodym pacjentem.
Szczególną trudność można napotkać w opiece nad dzieckiem poniżej 5-tergo roku życia ze względu na głębokie przywiązanie dziecka do rodziców, zwłaszcza matki. „Gdy dziecko jest w wieku poniżej 5 lat, należy zachęcać do pozostania któregoś z rodziców.[…]Jeśli rodzice nie chcą lub nie mogą pozostać z dzieckiem, to nie należy im z tego tytułu robić wyrzutów. Należy zachęcać ich do odwiedzin dziecka w ciągu dnia, nawet na krótkie chwile. Jest to rozwiązanie lepsze, niż – powiedzmy – całodniowe odwiedziny raz na tydzień.”2 Aby dziecko jak najlepiej przetrwało hospitalizację bliscy przynoszą jego ulubione zabawki starając się stworzyć na oddziale domową atmosferę. Często dziecko zabiera do szpitala ukochaną maskotkę, z którą nie rozstaje się nawet podczas snu. Nierzadko zabawki te są stare, zniszczone i brudne. Jednak bez względu na stan i wygląd zabawki nie należy mu jej odbierać, gdyż daje ona dziecku poczucie bezpieczeństwa. Dzieci poddane długotrwałej hospitalizacji należy uważnie obserwować, aby na czas rozpoznać u nich tzw. chorobę szpitalną, przebiegającą w trzech fazach. „Faza pierwsza to faza tzw. protestu, w której dziecko pozbawione kontaktu z rodzicami jest zaniepokojone, odczuwa silny lęk, reaguje płaczem. Dziecko odrzuca opiekę proponowaną przez inne osoby. w drugiej fazie, tzw. fazie rozpaczy, dziecko obojętnieje na bodźce zewnętrzne, uspokaja się, staje się apatyczne, zmniejsza się jego aktywność. W ostatniej fazie, fazie odrzucenia, dziecko wraca do typowej dla siebie aktywności, odzyskuje apetyt, przyjmuje roztaczaną opiekę, akceptując swoich opiekunów. Jednocześnie dochodzi do odrzucenia uczuć rodziców.”3
Jeszcze jednym istotnym aspektem opieki pielęgniarskiej nad dziećmi jest dbanie o bezpieczeństwo małych pacjentów, o które oni sami nie potrafią zadbać. Czasami należy chronić dzieci przed ich własnymi działaniami, szczególnie w miejscu tak pełnym potencjalnych zagrożeń, jakim jest szpital. Jest to trudne, gdy ma się pod opieką nie jedno, a kilkoro dzieci. Na szczęście oddziały pediatryczne są na ogół przystosowane dla dzieci, co znacznie ułatwia pracę pielęgniarkom i uprzyjemnia pobyt dzieciom.
Piśmiennictwo:
Fry, Sara T.; Johnstone, Megan-Jane; Mielcarek Pankiewicz, Elżbieta (tłum.); Witkowska, Małgorzata (tłum.); „Etyka w etyce pielęgniarskiej”; Wydawnictwo Makmed, Warszawa – Lublin 2009r.
Brykczyńska, Małgorzata (red.); Krzeska, Irena, prof. dr hab. med. (tłum. z ang.); „Pielęgniarstwo pediatryczne: zagadnienia etyczne”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1996r.
Fenella St J. Adamson, E.; Hull, David; Dziak, Artur, prof. dr hab. med (tłum.); Rowiński, Wojciech, doc. dr hab. med. (tłum.); “Pielęgnowanie chorych dzieci”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1990r.