Wybrane aspekty

domowej opieki

pielęgniarskiej nad

osobą starszą

Wyznaczniki jakości opieki nad

osobą starszą

- umiejętność rozpoznania problemów

pacjenta w środowisku domowym na

podstawie wywiadu, obserwacji,

testów

- sprawność działania jak i

skuteczność podejmowanych

interwencji

-

rodzaj i zakres udzielonego wsparcia

Elementy te są kreatorami krótko i

długofalowego planu pracy w

środowisku.

Podstawowe pytania

Wśród podstawowych pytań, na które trzeba

odpowiedzieć rozpoczynając pracę z

pacjentem starszym w jego środowisku

domowym powinny znaleźć się następujące:



Jaka jest sytuacja zdrowotna pacjenta

objętego opieką?



Jakie problemy zdrowotne i psychospołeczne

występują w diagnozowanym środowisku?



W jakim stopniu pacjent pozostaje

samodzielny i niezależny w jego codziennym

życiu?



Kto sprawuje opiekę?



Jaki jest stopień obciążenia opieką?



Jakie elementy otoczenia i w jakim stopniu

należy pozyskać i wykorzystać, aby poprawić

istniejącą sytuację?

Diagnoza pielęgniarska

Bardzo pomocną metodą w określeniu strategii

pracy ze starszym pacjentem jest diagnoza
pielęgniarska. Działania pielęgniarki powinny
być zorientowane nie tylko na osobę chorą,
ale również na rodzinę, bliskich, opiekunów
nieformalnych i formalnych, współpracę z
grupami samopomocy oraz innymi
instytucjami.

Diagnoza pielęgniarska obejmuje 3

płaszczyzny odniesienia:



poziom samoopieki



poziom opieki nieprofesjonalnej



poziom wsparcia

diagnoza indywidualna diagnoza

rodzinna

↓

↓

sytuacja socjalno-zdrowotna sytuacja socjalno-

zdrowotna osoby starszej,

rodziny, opiekunów

możliwość pełnienia samoopieki możliwość pełnienia

opieki

↓ ↓

poziom samoopieki poziom

opieki nieprofesjonalnej

↓ ↓

↓ ↓

↓ ↓

↓ ↓

→ → → → → → jakość życia ← ← ← ← ← ←

↑

↑

P O Z I O M W S P A R C I A

sytuacja w środowisku lokalnym,

możliwość uzyskania wsparcia społecznego

↑

↑

diagnoza środowiska lokalnego

Postawienie diagnozy pielęgniarskiej powinno

być poprzedzone określeniem poziomu

samodzielności życiowej pacjenta, w

ramach którego mieszczą się:



czynności samoobsługi: mycie, kąpiel,

czesanie, jedzenie, ubieranie, golenie,

wydalanie, poruszanie się i

przemieszczanie



prowadzenie gospodarstwa

domowego: sprzątanie, gotowanie,

porządki



wychodzenie z domu: spacer, zakupy,

sprawy w urzędzie, inne wyjścia.

Narzędziem pomocnym mogą okazać się

podręczne skale ADL i IADL.

Diagnoza uwzględnia następujące szczegółowe

elementy oceny:

a) diagnozę indywidualną, obejmującą:



sferę fizycznego funkcjonowania organizmu

osoby starszej (informacje mówiące o stanie

podstawowych z punktu widzenia opieki

pielęgniarskiej układów, narządów, zmysłów)



poziom aktywności i sprawności

funkcjonowania pacjenta (30 stopniowa skala

SAMD – Skala Aktywności Mieszkańców

Domu)



orientację podopiecznego co do własnej

osoby i najbliższego otoczenia



stosunek podopiecznego do osób

sprawujących opiekę



akceptację choroby, niepełnosprawności,

procesu starzenia się



sposób reagowania w danej sytuacji

b) diagnozę rodzinna, obejmującą:



poziom wiedzy zdrowotnej i umiejętności

rodziny w dbaniu o zdrowie i jego potęgowanie,

ze szczególnym postępowania wobec osoby

starszej



doświadczenie w opiece nad osobą chorą,

starszą, niepełnosprawną



wydolność opiekuńczą rodziny



potrzebę wsparcia z zewnątrz w pełnieniu opieki

c) diagnozę środowiska lokalnego,

obejmującą:



istnienie grup wsparcia dla osób starszych, ich

rodzin i opiekunów



działanie stowarzyszeń i organizacji



rodzaj świadczonej pomocy (jaką pomoc mogą

świadczyć?)

Ocena sytuacji życiowej (społecznej i

ekonomicznej) osoby starszej:

Często konieczna jest ocena całokształtu

sytuacji życiowej podopiecznego w miejscu

jego pobytu (zamieszkania). W takiej ocenie

należy uwzględnić:

a) płeć i wiek osoby starszej ( z praktyki

wiadomo, że samotne kobiety radzą sobie w

codziennym życiu lepiej niż samotni

mężczyźni, młodsze osoby lepiej niż starsze)

b) czy podopieczny jest samotny, czy w

związku małżeńskim i jaki jest partner

(młodszy, zdrowy, pracujący, chce pomagać

lub nie)

c) czy podopieczny mieszka z rodziną lub z

życzliwymi osobami (zależnie od oceny tych

stosunków może zaistnieć potrzeba

umieszczenia osoby w DPS-ie, często jednak

rodzina może opiekować się bardzo dobrze

bardzo niedołężną osobą i nie wyraża zgody

na oddawanie jej pod opiekę „obcym” – b.

silne więzi emocjonalne i poczucie

odpowiedzialności)

d) wysokość stałego wsparcia finansowego –

emerytury, renty (czy wystarcza na

utrzymanie się), możliwość dodatkowego

zarobku, pomoc finansową rodziny

e) możliwości samodzielnego zaspakajania

swoich codziennych potrzeb sanitarno-

higienicznych – kąpiel, ułatwienia w

załatwieniu potrzeb fizjologicznych,

zaspakajanie potrzeb żywnościowych

(zakupy, przygotowywanie posiłków,

utrzymanie czystości naczyń i kuchni),

higienicznych (pranie, zmiana bielizny,

ścielenie łóżka, utrzymanie czystości), a

także możliwości pomocy rodziny w tym

zakresie

f) czy osoba samotna ma możliwość

codziennego kontaktu z rodziną i sąsiadami

(telefon, częste odwiedziny) lub z kimś

życzliwym (wolontariusz, pomoc z parafii)

g) jakość mieszkania (domu), jego

wyposażenie (woda, kanalizacja, prąd,
gaz); czy zabezpiecza ono dostatecznie
przed sezonowymi zmianami klimatu

h) potrzebę zapewnienia codziennej pomocy

np. wolontariuszki, opiekunki, sąsiadów lub
częste wizyty pielęgniarki środowiskowej

i) specjalne uwagi, obawy lub życzenia

podopiecznego co do jego losu, życzenia te
są zazwyczaj normalne, życiowe np. żeby
opiekowała się nim ta osoba a nie inna z
dochodzącej rodziny; kłopotliwe bywają
życzenia wynikające z niesprawności
umysłowej.

Na podstawie oceny sytuacji

życiowej podopiecznego
ustala się hierarchię i zakres
koniecznej pomocy. Nie
można pozostawiać starszej
osoby samej – nawet
wówczas, gdy uważa ona, że
pomoc nie jest potrzebna

.

Wyznaczanie celów
Wyznaczanie celów i ich realizacja powinny

stanowić część planu działania
pielęgniarskiego. Mówiąc o celach
życiowych, mówimy o celach zwyczajnych
np. robienie zakupów oraz o celach
niezwyczajnych np. pisanie autobiografii.
Inne cele zwyczajne osoby objętej opieką to:



czynności domowe



kontakty z dziećmi



obserwowanie przyrody



słuchanie innych

Osoba pozostająca w środowisku domowym

powinna mieć zapewniony komfort robienia
jednej rzeczy na raz i poświęcenia jej pełnej
uwagi, szansę działania nie przez pryzmat
skuteczności, ale znaczenia i przyjemności
wynikającej z działania. Realizację celów
życiowych umożliwia i ułatwia m.in.
aktywizacja, która obejmuje wszelkie
działania z wykonywaniem czynności
ruchowych, mobilnością, wykonywaniem
czynności intelektualnych.

Celem aktywizacji osób starszych jest:



zwiększenie zakresu ruchów



poprawa siły mięśniowej



poprawa mobilności



poprawa sprawności manualnej



poprawa koordynacji wzrokowo-słuchowej



wzmocnienie psychiki



wzmocnienie poczucia wartości bycia potrzebnym i

przydatnym



poprawa samooceny



dostarczenie radości, satysfakcji



dążenie do maksymalnej samodzielności i

niezależności



doskonalenie osobowości, odpowiedzialności



kształtowanie obowiązkowości

Aktywizacja powinna łączyć w sobie działalność

użyteczną, relaksacyjną i rehabilitacyjną

Sytuacja opiekuna osoby starszej,

niepełnosprawnej

Opiekun osoby starszej, przewlekle chorej,

niepełnosprawnej z racji podjętych zadań może

być narażony na wystąpienie stresu, którego

najczęstsze objawy to:



zniecierpliwienie, nadpobudliwość



poczucie winy



bezradność



żal, złość



zerwanie kontaktów z przyjaciółmi, rodzina



zaniedbywanie zainteresowań



utrata zdolności relaksacji



lęk o przyszłość, przygnębienie, smutek



wyczerpanie fizyczne, bezsenność



trudności z koncentracja



choroby somatyczne, problemy seksualne

Racjonalne gospodarowanie możliwościami

opiekuna jest najważniejszym elementem

gwarantującym długoterminowość opieki.

Opiekun pracuje przecież w szczególnie

wyczerpującym systemie – 7 dni w

tygodniu, 24 godziny /dobę, 365 dni w

roku!

Konieczny jest okresowy odpoczynek

opiekuna m.in. poprzez: zadbanie o własne

siły, okresowe zwolnienie z obowiązku

opieki – urlop, spotkanie towarzyskie,

skorzystanie z ośrodka opieki stacjonarnej,

wolontariatu, grup samopomocowych,

dzielenie opieki na innych członków rodziny,

wczesne reagowanie na przemęczenie i

wyczerpanie.

Profesjonalne wsparcie
Adresowana do opiekuna pomoc

profesjonalistów powinna być także

ukierunkowana na edukację i wsparcie, które

obejmuje m.in.:



poinformowanie chorego i jego bliskich o

chorobie



weryfikację posiadanych informacji



wykorzystywanie wszystkich zachowanych

możliwości chorego (cały „kapitał”) w życiu

codziennym



oferowanie pomocy, gdy istnieje wyraźna

potrzeba (praca Z osobą chorą a nie DLA niej)



wspólne wykonywanie czynności



wyznaczanie choremu zadań realnych do

wykonania i nagradzanie za ich wykonanie



akceptację zachowania chorego



humorystyczne traktowanie niektórych trudnych

sytuacji (rozładowanie negatywnego napięcia)



stosowanie ćwiczeń usprawniających

psychofizycznie



pomaganie w orientacji



współodczuwanie potrzeb chorego



uporządkowanie spraw życiowych we wczesnym

okresie choroby



troskę o bezpieczeństwo chorego, usuwanie i

zabezpieczanie źródeł zagrożenia



przekonanie do korzystania z doświadczeń i

pomocy innych (stowarzyszeń, grup wsparcia)

Kontakt z grupami wsparcia ma na celu uzyskanie

wsparcia moralnego, praktycznej pomocy,

skorzystanie ze szkoleń, kursów, doświadczeń

innych osób, które znalazły się w podobnej sytuacji,

doradztwa, pomocy psychologicznej, materialnej.

Narzędzia pomocne w ocenie stanu psycho-

fizycznego pacjenta (metody ilościowe):

Skala oceny podstawowych czynności

życiowych (ADL) Katz i wsp. 1970

Czynność

1.

Kąpanie się

2. Ubieranie się
3. Korzystanie z toalet
4. Poruszanie się (przemieszcza się z łóżka na

fotel)

5. Kontrolowanie wydalania moczu i stolca
6. Jedzenie
Samodzielny 1 pkt, niesamodzielny 0 pkt

Ocena: 5-6 pkt osoby sprawne
3-4 pkt osoby umiarkowanie niesprawne
2 pkt i mniej ciężka niesprawność



Skala oceny złożonych czynności dnia codziennego (IADL) Lawton i wsp.

1982

1. Czy potrafisz korzystać z telefonu? bez pomocy 3
z niewielka pomocą

2

wcale

1

2. Czy jesteś w stanie dotrzeć do miejsc poza odległością spaceru?
bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1

3. Czy wychodzisz na zakupy po artykuły spożywcze?
bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1

4. Czy możesz przygotować sobie posiłki? bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1

5. Czy możesz wykonywać prace domowe? bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1

6. Czy możesz dokonywać drobnych napraw w domu?
bez pomocy 3
z niewielką pomocą 2
wcale 1

7. Czy możesz wyprać swoje rzeczy? bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1

8. Czy sam przyjmujesz lub mógłbyś przyjmować leki?
bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1
9. Czy możesz sam gospodarować swoimi pieniędzmi?
bez pomocy 3
z niewielka pomocą 2
wcale 1
Zakres punktacji od 9 do 27.

Krótki kwestionariusz stanu psychicznego wg

Pfeiffera

1. Jaka jest dzisiejsza data?
2. Jaki jest dzień tygodnia?
3. Jak się nazywa to miejsce?
4. Jaki jest nr Pani/-a telefonu?
5. Jaki jest Pani/-a adres?
6. Ile ma Pani/Pan lat?
7. Kiedy się Pani/Pan urodził?
8. Kto jest prezydentem Polski?
9. Kto był prezydentem przed nim?
10. Proszę odejmować po 3 od 20 aż do końca?
Ocena: 0-2 błędów – nienaruszona sprawność intelektu
3-4 błędów – łagodne upośledzenie intelektu
5-7 błędów – umiarkowane upośledzenie

intelektu

8-10 błędów – ciężkie upośledzenie

Geriatryczna Skala Depresji - GDS (wersja

skrócona)

W starszym wieku występowanie depresji

wśród chorych wpływa na ocenę sprawności

umysłowej, dlatego b. użyteczne jest badanie

przesiewowe chorych za pomocą GDS.

Pacjent odpowiadając na 15 pytań TAK lub

NIE, ocenia swoje samopoczucie w ciągu

ostatnich 2 tygodni, a sumaryczny wynik

sugeruje możliwość występowania depresji.

1. Myśląc o całym swoim życiu, czy jest Pan(i)

z niego zadowolony(a)?

2. Czy zmniejszyła się Pana(i) aktywność?
3. Czy ma Pan(i) uczucie, że życie jest puste?
4. Czy często czuje się Pan(i) znudzony(a)?
5. Czy jest Pan(i) często w dobrym nastroju?

6. Czy obawia się Pan(i), że może się zdarzyć

Panu(i) coś złego?

7. Czy przez większość czasu czuje się Pan(i)

szczęśliwy(a)?

8. Czy często czuje się Pan(i) bezradny(a)?
9. Czy zamiast wyjść wieczorem z domu woli

Pan(i) w nim zostać?

10. Czy czuje Pan(i), że ma więcej kłopotów?
11. Czy myśli Pan(i), że wspaniale jest żyć?
12. Czy obecnie czuje się Pan(i) gorszy(a) od

innych?

13. Czy czuje się Pan(i) pełen(a) energii?
14. Czy uważa Pan(i), że sytuacja jest

beznadziejna?

15. Czy myśli Pan(i),że ludzie są lepsi niż Pan(i)?

Ocena:
Nie w pyt. Nr 1,5,7,11,13
Tak w pyt. Nr 2,3,4,6,8,9,10,12,14,15
??/15

0- 5 pkt. norma
6-10 pkt. łagodna depresja
11-15 pkt. głęboka depresja

Wskaźnik funkcjonalny „REPTY”
A. Samoobsługa:
1. spożywanie posiłków
2. dbałość o wygląd zewnętrzny i higienę

osobistą

3. kąpiel
4. ubieranie górnej części ciała
5. ubieranie dolnej części ciała
6. toaleta
B. Kontrola zwieraczy
7. oddawanie moczu
8. oddawanie stolca

C. Mobilność
9. przechodzenie z łóżka na krzesło
10. siadanie na muszli klozetowej
11. wchodzenie pod prysznic
D. Lokomocja
12. chodzenie/jazda na wózku inwalidzkim
13. schody
E. Komunikacja
14. zrozumienie słuchowe lub werbalne
15. mowa werbalna
Zakres punktacji od 15 do 105.

Punktacja:
7 – zupełna niezależność (wykonywane

bezpiecznie i szybko)

5 – umiarkowana niezależność (niezależność

nadzorem lub asekuracją, z użyciem urządzeń

pomocniczych)

3 – wymaga pomocy
1 – całkowita zależność
Wskaźnik funkcjonalny „Repty” (wfR) powstaje

przez podzielenie sumy punktów przez 100.

Przedziały:



15-40 pkt całkowita zależność



41-64 pkt częściowa zależność



65- 84 pkt częściowa niezależność



85-105 pkt pełna samodzielność

Istnieje jeszcze więcej prostych

narzędzi wykorzystywanych do
pomiaru stanu funkcjonalnego
pacjentów starszych, przewlekle
chorych oceniające zarówno stan
fizyczny jak i psychiczny np.
index Barthel, Karnofsky, skala
depresji Hamiltona, skala Mini-
Mental (MMSE).