STANDARD OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ NAD DZIECKIEM Z CUKRZYCA
Cukrzyca jest zespołem chorobowym o niejednolitej etiologii i zróżnicowanym przebiegu klinicznym. Występuje we wszystkich rejonach świata. Na cukrzycę choruje obecnie kilkadziesiąt milionów ludzi.
Obecna klasyfikacja cukrzycy wg WHO pochodzi z 1985 roku i obowiązuje do chwili obecnej.
POSTACIE KLINICZNE CUKRZYCY:
I. Cukrzyca typu pierwszego
(IDDM - insulin dependent diabetes mellitus)
II. Cukrzyca typu drugiego - dorosłych
(NIDDM - non insulin dependent diabetes mellitus)
związana z otyłością,
bez otyłości.
HI. Cukrzyca skojarzona z innymi chorobami i zespołami
w chorobach trzustki,
w zaburzeniach hormonalnych,
po lekach i środkach chemicznych.
U dzieci i młodzieży występuje wyłącznie cukrzyca insulinozależna. Jest to choroba, w której stężenie glukozy we krwi jest nadmierne i którą charakteryzuje nie tylko niedobór insuliny, ale także zmiany w wydzielaniu i działaniu innych hormonów lub enzymów.
Objawy charakterystyczne:
wzmożone pragnienie,
wielomocz,
często zwiększony apetyt,
postępujące chudnięcie.
10. Każda pielęgniarka zobowiązana jest do przestrzegania określonych wymogów sanitarno-epidemiologicznych.
KRYTERIA PROCESU
Pielęgniarka przyjmuje dziecko na oddział diabetologii, dokonuje wstępnego rozpoznania stanu zdrowia dziecka.
Pielęgniarka zapoznaje dziecko i rodziców z:
- regulaminem oddziału,
prawami przysługującymi dziecku i rodzicom,
topografią oddziału,
podaje rodzicom numer telefonów kontaktowych do dziecka.
3. Pielęgniarka zakłada dokumentację dziecka; monitoruje i dokumentuje na
stępujące parametry:
poziom glikemii,
temperaturę ciała,
masę ciała,
wzrost.
Pielęgniarka współpracuje z pacjentem, rodziną, lekarzem oraz innymi członkami zespołu terapeutyczno-edukacyjnego w tworzeniu planów opieki pielęgniarskiej.
Pielęgniarka wraz z dzieckiem i jego rodziną ustala cel opieki i realizuje zaplanowane działania.
Pielęgniarka uczy dziecko:
jak ma się zachować w czasie trwania i po zabiegach diagnostycznych,
prowadzenia trzy-porcjowych zbiórek moczu na cukier i aceton.
7. Pielęgniarka uczy dziecko i rodziców:
pomiarów glikemii
sposobu podawania insuliny (
podawania glukagonu
oznaczania cukru i acetonu w moczu,
dietoterapii (
postępowania w przypadku hipoglikemii i hiperglikemii,
prowadzenia zeszytu samokontroli,
zapobiegania powikłaniom dotyczącym stóp
8. Pielęgniarka aktualizuje plan opieki w zależności od osiągniętego wyniku.
STANDARD EDUKACJI DZIECKA CHOREGO NA CUKRZYCĘ
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą, której następstwem są zaburzenia w funkcjonowaniu wielu organów (nerki, mózg, serce, oczy). Jest to schorzenie trwające przez całe życie. Dziecko z cukrzycą może ją obecnie w pełni kontrolować. Jeżeli stosuje się do zaleceń lekarza, pielęgniarki, dietetyczki, jego stan zdrowia będzie zbliżony do stanu zdrowia osób bez cukrzycy. Optymalne leczenie cukrzycy ma charakter codziennych czynności, które dziecko lub opiekunowie muszą wykonać.
OŚWIADCZENIE STANDARDOWE
Dziecko chore na cukrzycę i/lub jego rodzice będą posiadali wiedzę na temat cukrzycy, jej leczenia oraz umiejętności w zakresie somoopieki, samokontroli i samopielęgnacji. Dziecko i rodzice zdobędą konieczną wiedzę i umiejętności przed wypisaniem pacjenta do domu.
KRYTERIA STRUKTURY
1. Na oddziale diabetologii pracują wykwalifikowane pielęgniarki posiadające
wiedzę i umiejętności dotyczące:
cukrzycy i jej objawów,
powikłań,
samokontroli,
kierunków terapii i pielęgnowania.
Pielęgniarka ma obowiązek prowadzenia edukacji zdrowotnej wśród chorych dzieci i ich rodzin.
Pielęgniarka posiada przygotowanie do prowadzenia edukacji.
Pielęgniarka jest członkiem zespołu edukacyjnego; w skład zespołu wchodzą:
lekarz diabetolog,
pielęgniarka diabetologiczna,
dietetyk,
psycholog.
Na oddziale znajduje się plan nauczania określający tematykę zajęć i osoby odpowiedzialne za jego realizację.
Oddział posiada pokój edukacyjny, w którym znajdują się środki dydaktyczne:
plansze,
książki, broszury, poradniki,
zeszyt samokontroli,
zestaw do pielęgnacji stóp,
autolety, paski, glukometry,
zestaw do podawania insuliny (strzykawki, peny, fiolki z insuliną),
wagę do ważenia posiłków,
zestaw do podawania glukagonu,
narzędzia do pomiaru wiedzy i umiejętności pacjenta - testy, wiadomości, umiejętności (Załączniki nr 7, 8),
karty do edukacji chorych na cukrzycę (Załączniki nr 2, 3, 4, 5).
7. Pielęgniarki mają możliwość doskonalenia umiejętności zawodowych po
przez:
udział w kursach doskonalących, sympozjach, konferencjach diabe-tologicznych,
doskonalenie wewnątrzzakładowe,
samokształcenie.
8. Każda pielęgniarka zobowiązana jest do przestrzegania wymogów sanitar-
no-epidemiologicznych.
KRYTERIA PROCESU
1. Pielęgniarka przed rozpoczęciem edukacji ocenia:
wiadomości i umiejętności dziecka i/lub rodziców dotyczące cukrzycy oraz jej objawów,
sprawność intelektualną i motoryczną dziecka i/lub rodziców,
określa motywację dziecka i/lub rodziców do zdobywania nowych wiadomości i umiejętności.
Pielęgniarka prowadzi indywidualną i zbiorową edukację dzieci i ich rodzin.
Pielęgniarka współpracuje z dzieckiem i rodzicami - ustala cele edukacji oraz opracowuje indywidualny program nauczania.
Pielęgniarka przygotowuje rodziców do wspierania dziecka w chorobie, realizacji samokontroli i samopielęgnacji.
Pielęgniarka kształtuje u dziecka i jego rodziców postawę:
akceptacji choroby,
współpracy z zespołem terapeutyczno-edukacyjnym,
odpowiedzialności za własne zdrowie i życie,
- dążenia do niezależności i podnoszenia jakości życia.
6. Pielęgniarka wraz z zespołem edukacyjnym naucza dziecko i opieku
nów w zakresie:
istoty choroby (objawy, przyczyny, przebieg kliniczny),
insulinoterapii: rodzaje preparatów insuliny, dawki, przechowywanie, technika wstrzyknięcia strzykawką, penem, miejsca iniekcji (Załączniki nr 8, 9, 10, 11, 12; tabela nr 1),
hipoglikemi i hiperglikemii (objawy, postępowanie, zapobieganie),
zasad pomiaru glikemii glukometrem oraz oznaczeń poziomu cukru w moczu
postępowania w czasie dodatkowej choroby, np. infekcji, biegunek,
doboru wysiłku fizycznego (rodzaje, intensywność, czas, np. postępowanie przed zajęciami na basenie, przed lekcjami wf., jazdą na rowerze itp. (Załącznik nr 1),
zasad higieny osobistej,
zasad dietoterapii: godziny posiłków, obliczanie wymienników węglowodanowych, produkty wskazane i zabronione, układanie jadłospisu
udziela informacji na temat zakupu niezbędnego sprzętu (glukometr, autolet, waga spożywcza),
prowadzenia zeszytu samokontroli.
Pielęgniarka po zrealizowaniu planu edukacji przeprowadza ocenę poziomu przygotowania dziecka i/lub rodziców do prowadzenia samokontroli i sa-moopieki.
Pielęgniarka dokumentuje przebieg edukacji i przeprowadza ocenę jej skuteczności (Załączniki nr 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9).
KRYTERIA WYNIKU
Zebrano dane dotyczące wiedzy dziecka i/lub rodziców na temat cukrzycy oraz określono sprawność intelektualną, motywacje oraz potrzeby edukacyjne dziecka i rodziców.
Ustalono indywidualny plan edukacji.
Po zrealizowaniu planu edukacji dziecko i/lub rodzina znają istotę choroby, zasady leczenia i odżywiania oraz prowadzania regularnego trybu życia.
Dziecko i/lub rodzina posiada wiedzę i umiejętności niezbędne do realizacji samokontroli i samopielęgnacji.
Pacjent zależnie od wieku wykazuje się postawą:
współpracy z zespołem edukacyjnym,
odpowiedzialności za własne zdrowie i życie,
dążenia do poprawy jakości życia.
WYSIŁEK FIZYCZNY
Wysiłek fizyczny wpływa korzystnie na rozwój fizyczny, umysłowy, daje poczucie zadowolenia, radości, zdrowia. Regularny wysiłek fizyczny obniża stężenie glukozy we krwi, zwiększa siłę działania insuliny. Dziecko chore na cukrzycę może i powinno korzystać z zajęć fizycznych na równi z innymi dziećmi. Wzmożona aktywność fizyczna może jednak spowodować u dziecka chorego na cukrzycę niedocukrzenie lub kwasicę ketonową. Aby uniknąć tych powikłań, dziecku i rodzinie potrzebna jest odpowiednia edukacja.
Zalecenia praktyczne
Trening regularny - ćwiczenia codziennie, o tej samej porze.
Obserwacja indywidualnych reakcji dziecka na wysiłek fizyczny:
kontrola glikemii przed i po wysiłku (jeżeli ćwiczenia trwają kilka godzin to również w trakcie ich trwania),
podawanie dodatkowo węglowodanów - jeżeli glikemia jest niska (80-100 mg%).
Zakaz ćwiczeń przy niskiej glikemii (poniżej 80 mg%), w czasie lub bezpo-śrenio po niedocukrzeniu.
W przypadku stwierdzenia przecukrzenia, a zwłaszcza przy współistniejącej ketonurii, należy najpierw podać insulinę, a ćwiczenia rozpocząć po poprawie glikemii.
Jeżeli po ćwiczeniach stwierdza się przecukrzenie, w przyszłości w podobnej sytuacji należy podać przed ćwiczeniami mniej węglowodanów.
Jeżeli po ćwiczeniach glikemia jest niska lub występują objawy niedocukrzenia, należy zwiększyć podaż węglowodanów i rozpatrzyć potrzebę zmniejszenia dawki insuliny działającej w czasie ćwiczeń.
PODSTAWOWE ZASADY ŻYWIENIA W CUKRZYCY TYPU PIERWSZEGO
Zasady ogólne: PAMIĘTAJ!
1. Dieta powinna mieć określoną wartość energetyczną (odpowiednią ilość ka
lorii) i powinna zapewniać konieczne składniki pożywienia:
węglowodany: 55-60% ogólnego zapotrzebowania energetycznego; źród- łem węglowodanów są głównie produkty zbożowe, warzywa, owoce;
białka: 10-15% zapotrzebowania energetycznego; źródłem białka pochodzenia zwierzęcego są:
- ryby morskie, drób chudy bez skóry, cielęcina, chude wędliny, mleko i przetwory mleczne odtłuszczone; ć) tłuszcze: 30% zapotrzebowania energetycznego; zaleca się spożycie olejów roślinnych i rybnych, ograniczenie masła i smalcu.
Zaleca się spożywanie 6 posiłków w ciągu doby, o stałej porze.
Czas podawania posiłku w zależności od poziomu cukru.
Naucz się obliczać wymienniki węglowodanowe. Jeden wymiennik węglowodanowy (WW) jest to porcja produktu (w gramach), która zawiera 10 gramów węglowodanów przyswajalnych (skrobia, cukier buraczany i cukier mleczny). Ilość produktu odpowiadającą 1 WW podają specjalne tabele wymienników węglowodanowych. Ustalona ilość WW na dany posiłek może ulegać zmianom zależnie od wysiłku fizycznego, dawek insuliny, czy aktualnych wyników poziomu cukru we krwi.
STANDARD OPIEKI NAD DZIECKIEM W HIPOGLIKEMI
Hipoglikemia (niedocukrzenie) to zaburzenie homeostazy glukozowej, które u osób chorych na cukrzycę wywołane jest bezwzględnym lub względny— nadmiarem insuliny.
W warunkach fizjologicznych obniżenie glikemii powoduje wzrost wydzielania glukagonu. W cukrzycy reakcja komórki A (odpowiedzialnej za wytwarzanie glukagonu) na spadek stężenia glukozy we krwi jest zaburzona.
Przyczyny niedocukrzenia
1. Nadmiar insuliny:
przedawkowanie, przypadkowe lub celowe,
nieprawidłowa adaptacja dawek.
2. Zwiększenie zużycia glukozy:
a) znaczna nieplanowana aktywność fizyczna.
3. Głodzenie:
opuszczony lub opóźniony posiłek,
zmniejszona porcja węglowodanów,
zaburzenia funkcji przewodu pokarmowego (wymioty, biegunka).
Zbyt rygorystyczne dążenie do normoglikemii (intensywna insulinoterapia . częste spadki glikemii poniżej 3,5 mmol/1 (60 mg%) powodują wtórne obniżenie progu odczuwania hipoglikemii i niewystępowanie objawów alarmowych.
Inne, np. miesiączka, choroby wątroby.
Leki.
Alkohol.
Objawy:
Objawy są bardzo różne u różnych osób. Dzielimy je na: 1. Niedocukrzenie lekkie:
a) objawy wywołane nadmiernym działaniem insuliny:
- poty,
drżenie rąk,
niepokój,
napad głodu,
osłabienie,
bladość skóry,
szerokie źrenice,
tachytardia - wzrost ciśnienia krwi, ból brzucha. 2. Niedocukrzenie średniociężkie:
zwężenie źrenic,
brak reakcji na światło,
bradykardia,
zwolnienie rytmu oddychania.
Ustalenie przyczyny niedocukrzenia ma istotne znaczenie dla wyboru właściwego postępowania i zaplanowania ewentualnych modyfikacji w leczeniu cukrzycy; zalecenia terapeutyczne muszą być kierowane przede wszystkim do dzieci i ich opiekunów.
OŚWIADCZENIE STANDARDOWE
Dziecko hospitalizowane z powodu ciężkiej hipoglikemii zostanie objęte całościową opieką pielęgniarską.
Rodzice i dziecko zostaną czynnie włączeni w proces leczenia i pielęgnowania dziecka.
Przed wypisaniem dziecka ze szpitala będą znali zasady postępowania w przypadku wystąpienia niedocukrzenia.
KRYTERIA STRUKTURY
1. Opieka pielęgniarska sprawowana jest przez całą dobę:
oddział posiada odpowiednią liczbę personelu pielęgniarskiego dla zapewnienia choremu profesjonalnej opieki pielęgniarskiej,
każda pielęgniarka ma możliwość doskonalenia swoich umiejętności poprzez samokształcenie, szkolenia wewnątrzoddziałowe, specjalizację pediatryczną, udział w różnego typu kursach doskonalących.
2. Oddział diabetologii gwarantuje:
warunki lokalowe zapewniające dziecku bezpieczeństwo,
fizyczne środki do sprawowania opieki nad pacjentem i jego rodziną (niezbędny sprzęt medyczny, materiały dydaktyczne).
3. Pielęgniarka posiada wiedzę i umiejętności dotyczące:
a) sprawowania opieki nad dzieckiem w stanie zagrożenia życia,
istoty objawów, przyczyn, metod leczenia w stanie hipoglikemii,
badań diagnostycznych wykonywanych podczas pobytu dziecka w szpitalu (pobieranie krwi i moczu).
Kryteria oceny pracy pielęgniarki odpowiadają przyjętym normom opiek: i są znane pielęgniarkom.
Każda pielęgniarka zobowiązana jest do przestrzegania na oddziale wymogów sanitarno-epidemiologicznych.
6. Pielęgniarka uczestniczy w programie diagnostyczno-leczniczym:
pobiera próbki krwi i moczu,
zakłada dostęp do żyły w celu podania glukozy i innych leków, pielęgnuje wejście do żyły.
7. Pielęgniarka współpracuje z lekarzem w leczeniu:
podaje zlecone leki według indywidualnej karty zleceń,
obserwuje chorego w kierunku reakcji na podany lek (glukoza, gluka-gon).
8. Pielęgniarka współpracuje z dzieckiem i jego rodziną, uczy samoopieki i sa
mokontroli w zakresie:
rozpoznania wczesnych objawów hipoglikemii oraz zabezpieczenia się przed nią (np. 2 kostki cukru, puszka pepsi, kartonik ze słodzonym sokiem owocowym),
sposobu podawania glukagonu (Załącznik nr 13).
KRYTERIA WYNIKU
Pielęgniarka zebrała dane niezbędne do postawienia diagnozy pielęgniarskiej.
Dane zostały udokumentowane i są systematycznie aktualizowane.
3.Pacjent i jego rodzina znają cele opieki i zaproponowane działania pielęgniarskie.
4. Pacjent w coraz szerszym zakresie przejmuje samokontrolę i samoopiekę nad własnym zdrowiem.
Dziecko i jego rodzina są przygotowani do opieki w warunkach domowych.
Rodzice znają termin wizyty kontrolnej w poradni diabetologicznej.
STANDARD OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ NAD DZIECKIEM W STANIE ŚPIĄCZKI KETONOWEJ
Śpiączka ketonowa - to ostre powikłanie cukrzycy związane z niedoborem insuliny, częściej występujące w cukrzycy typu pierwszego. Jest to stan nieprzytomności związany z toksycznym działaniem na mózg kwaśnych związków ketonowych, które występują w nadmiarze we krwi.
Stan ten wymaga bezwzględnej hospitalizacji, insulinoterapii, uzupełnienia płynów i niedoborów elektrolitowych, zwalczania kwasicy metabolicznej.
Przyczyny śpiączki
1. Bezwzględny niedobór insuliny.
a) cukrzyca typu pierwszego przed leczeniem:
gwałtownie narastające zaburzenia metaboliczne w okresie ujawnienia się choroby,
późne rozpoznanie choroby (po kilku tygodniach narastania objawów);
b) cukrzyca leczona insuliną:
przypadkowe lub celowe opuszczanie iniekcji insuliny,
nieprawidłowa ocena wyników samokontroli i niepotrzebne zmniejszanie dawek insuliny,
nieczynna insulina (źle przechowywana, przeterminowana),
błędy przy nabieraniu insuliny do strzykawki, np. przy zmianie stężenia insuliny lub rodzaju strzykawki,
znacznie upośledzone wchłanianie lub rozkład insuliny w miejscu iniekcji.
2. Względny niedobór insuliny:
wzrost zapotrzebowania na insulinę w chorobach infekcyjnych, pod wpływem stresów psychicznych i fizycznych,
zakażenia wirusowe, zatrucia pokarmowe,
stosowanie leków hormonalnych.
Objawy kliniczne poprzedzające wystąpienie śpiączki ketonowej
nasilenie się pragnienia,
wielomocz,
brak apetytu,
nudności,
wymioty,
bóle brzucha,
zaróżowienie skóry,
duszność,
oddech kwasiczy, któremu towarzyszy intensywny (winno-owoco-wy) zapach acetonu w wydychanym powietrzu,
cukromocz,
acetonuria
Powikłania śpiączki ketonowej
1. Obrzęk mózgu.
2Drgawki.
3Tężyczka.
4Hipokaliemia.
5Hipofosfatemia i hipomagnezemia.
6Wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (DIC).
OŚWIADCZENIE STANDARDOWE
Dziecko hospitalizowane z powodu śpiączki ketonowej zostanie objęte całościową opieką pielęgniarską.
Rodzice i dziecko zostaną czynnie włączeni w proces leczenia i pielęgnowania dziecka.
Przed wypisaniem dziecka do domu będą znali podstawowe zasady zapobiegania wystąpieniu tego groźnego powikłania cukrzycy.
KRYTERIA STRUKTURY
1. Na oddziale diabetologii pracują wykwalifikowane pielęgniarki posiadające
wiedzę na temat:
powikłań występujących w cukrzycy,
profilaktyki, leczenia śpiączki ketonowej,
sprawowania opieki nad dzieckiem w stanie zagrożenia życia.
2. Opieka pielęgniarska jest sprawowana przez całą dobę:
- oddział posiada odpowiednią liczbę personelu pielęgniarskiego,
- kadra pielęgniarska ma możliwość doskonalenia swoich umiejętności
poprzez samokształcenie, szkolenia wewnątrzoddziałowe, specjalizację
pediatryczną, udział w różnego rodzaju kursach doskonalących.
Oddział diabetologii zapewnia:
- właściwe warunki lokalowe zapewniające dziecku bezpieczeństwo,
- sprzęt medyczny niezbędny do sprawowania opieki nad pacjentem.
Pielęgniarka zna problemy opiekuńcze i edukacyjne chorych na cukrzycę
w stanie zagrożenia życia.
Na oddziale dostępne są schematy postępowania w przypadku wystąpienia śpiączki ketonowej.
Kryteria oceny pracy pielęgniarki odpowiadają przyjętym normom opieki i są znane pielęgniarkom.
Każda pielęgniarka zobowiązana jest do przestrzegania na oddziale wymogów sanitarno-epidemiologicznych.
KRYTERIA PROCESU
Pielęgniarka przyjmuje pacjenta zgodnie z obowiązującymi zasadami.
Pielęgniarka zakłada dokumentację chorego:
kartę gorączkową,
kartę cukrzycową,
bilans płynów,
kartę kontrolną: pomiaru ciśnienia tętniczego, tętna, oddechu.
3. Pielęgniarka gromadzi informacje:
społeczne o dziecku i jego rodzinie: wiek, płeć, stosunek rodziny do dziecka i jego choroby, warunki mieszkaniowe, sytuacja materialna rodziny,
o stanie psychicznym dziecka,
na temat wiedzy rodziców o cukrzycy, śpiączce ketonowej, postępowania w śpiączce, objawów chorobowych, jakie zaobserwowali
u swojego dziecka.
Pielęgniarka analizuje i ocenia dane o dziecku, formułuje diagnozę, jako podstawę do planowania działania.
Odpowiednio do stanu pacjenta pielęgniarka realizuje plan opieki z udziałem chorego, rodziny poprzez:
obserwację wyglądu i zachowania pacjenta,
prowadzenie kontroli glikemii na glukometrze (w zależności od potrzeb), kontroli ciśnienia tętniczego, tętna, oddechu, temperatury ciała, diurezy,
utrzymanie czystości ciała (toaleta, kąpiel),
pomoc podczas spożywaniu posiłków,
pomoc w kontroli bilansu płynów,
- zaspokajanie potrzeb psychicznych poprzez zachęcanie dziecka do
rozmowy, a rodziców do pozostania przy dziecku i opieki nad nim.
6. Pielęgniarka uczestniczy w programie diagnostyczno-leczniczym:
- zakłada dwa dojścia obwodowe w celu podania leków:
do jednego dojścia podaje wlew z insuliny krótkodziałającej, do drugiego płyn nawadniający,
pielęgnuje wejścia do żył,
pobiera próbki krwi i moczu,
oznacza cukier i aceton w każdej porcji moczu oddanego za pomocą pasków testowych.
7. Podczas leczenia pielęgniarka współpracuje z lekarzem:
podaje zlecone leki według indywidualnej karty zleceń,
obserwuje dziecko w kierunku reakcji na podane leki.
8. Pielęgniarka współpracuje z dzieckiem i rodziną:
uczy rozpoznawania i postępowania w stanie śpiączki ketonowej,
przypomina i uaktualnia wiadomości dotyczące podstawowej choroby dziecka - cukrzycy.
KRYTERIA WYNIKU
Dziecko i rodzice rozumieją konieczność hospitalizacji.
Została założona dokumentacja, która jest systematycznie uzupełniana.
Ustalono cele opieki pielęgniarskiej, które są ukierunkowane na rozwiązanie problemu - niedopuszczenie do pogorszenia się stanu zdrowia dziecka.
Dziecko i rodzice zostali zapoznani z zasadami postępowania mającego na celu uniknięcie wystąpienia śpiączki ketonowej.
Pacjent i jego rodzina czynnie włączają się w wykonywane czynności, rozumieją konieczność wykonania szeregu badań.
Dziecko zostało objęte całościową opieką pielęgniarską.
Rodzice znają termin wizyty kontrolnej w poradni diabetologicznej.
Bibliografia
Hein P.: Cukrzyca. PWN, Warszawa 1995.
Howorka K.: Funkcjonalna insulinoterapia. Bielskie Zakłady Graficzne, Bielsko Biała 1996.
Symonides-Ławecka A.: Cukrzyca u dzieci. PZWL, Warszawa 1995.
Tatoń J.: Cukrzyca - nauczanie samoopieki. PWN