Opieka pielęgniarska nad

osobami starszymi w POZ

Przygotowała: dr Krystyna Misiak

Wprowadzenie

Zmiany zachodzące we współczesnym świecie, w tym

zmiany demograficzne, zwiększanie się udziału osób

starszych w populacji oraz geriatryzacji podstawowej opieki

zdrowotnej pociągają za sobą rosnące zapotrzebowanie na

kwalifikowaną opiekę pielęgniarską nad ludźmi starszymi.

Wobec braku obowiązujących standardów organizacji

ambulatoryjnej

specjalistycznej

opieki

geriatrycznej,

obecnie

najistotniejszym

ogniwem

w

systemie

sprawowania opieki nad ludźmi starszymi w ich w miejscu

zamieszkania

jest

pielęgniarka

podstawowej

opieki

zdrowotnej. Jej obszar zadao został

określony

przez

Ministra Zdrowia i obejmuje świadczenia w zakresie

promocji zdrowia i profilaktyki chorób, świadczenia

pielęgnacyjne, diagnostyczne, lecznicze i rehabilitacyjne [1].

W

dalszej

części

wykładu

zostanie

przeanalizowany zakres działao pielęgniarki
podstawowej opieki zdrowotnej określony
we

wspomnianym

Rozporządzeniu

MZ

w aspekcie potrzeb zdrowotnych ludzi
starszych, zadao, których realizacji winny
przyświecad

cele określone dokumencie

Zdrowie 21[2], a które można ogólnie
określid jako poprawę jakości życia ludzi
starszych służącej dobru ich jak i całego
społeczeostwa.

Zakres zadao pielęgniarki POZ w stosunku do

osób starszych

1.Zadania pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej

w zakresie promocji zdrowia i profilaktyki chorób

2. Zadania pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej

w zakresie świadczeo pielęgnacyjnych

3. Zadania pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej

w zakresie świadczeo diagnostycznych

4. Świadczenia lecznicze
5. Świadczenia rehabilitacyjne

1.Zadania pielęgniarki podstawowej

opieki zdrowotnej w zakresie promocji

zdrowia i profilaktyki chorób

1.1. Rozpoznawanie, ocena i zapobieganie zagrożeniom

zdrowotnym u ludzi starszych

1.2. Prowadzenie edukacji zdrowotnej
1.3. Prowadzenie poradnictwa w zakresie zdrowego stylu życia
1.4. Realizacja programów zdrowotnych i profilaktyki chorób

1.5. Prowadzenie działao profilaktycznych u świadczeniobiorców z

grup ryzyka zdrowotnego

1.6. Organizacja grup wsparcia

1.1. Rozpoznawanie, ocena i zapobieganie

zagrożeniom zdrowotnym u ludzi starszych

Wiedza o najczęstszych zagrożeniach zdrowotnych, ludzi starszych

odgrywa istotną rolę w skutecznym programowaniu działao

pielęgniarskich. Główne problemy zdrowotne występujące u ludzi

starszych to choroby układu krążenia ( w tym: nadciśnienie, choroba

niedokrwienna serca, miażdżyca, choroby naczyo mózgowych),

choroby nowotworowe, choroby układu pokarmowego ( schorzenia

wątroby, pęcherzyka żółciowego, przepukliny), cukrzyca, choroby

układu oddechowego, moczowego, układu ruchu, obwodowego

układu nerwowego *3+. Oprócz ww. schorzeo konieczne jest

uwzględnienie występowania u ludzi starszych, szczególnie po 75 r.ż.

opisywanych w literaturze tzw. wielkich problemów geriatrycznych

do których należą m.in. upadki, nietrzymanie moczu, otępienia,

depresje. Wyraźnie w tym okresie życia wzrasta też

zapotrzebowanie na świadczenia z zakresu wsparcia socjalnego *4+

Działając zgodnie z zasadą Paretto, najlepsze

efekty

naszych

działao

osiągniemy

celując

w najczęściej występujące problemy. Nie zwalnia
jednak to pielęgniarek od diagnozy środowiska
i

identyfikacji

problemów

społecznych,

epidemiologicznych czy behawioralnych przed
rozpoczęciem

pracy

nad

kolejnymi

etapami

programów promocji zdrowia czy profilaktyki,
kierowanych do środowisk ludzi starszych, ich
rodzin i/lub opiekunów.

O

zakresie

diagnozy

pielęgniarki

podstawowej opieki zdrowotnej dla celów pracy
z ludźmi starszymi będzie mowa w dalszej części.

1.2. Prowadzenie edukacji zdrowotnej

Zdarza się, że zaprzeczamy możliwości zdobywania

przez osoby starsze nowej wiedzy czy umiejętności,

zakładając, że zarówno zmiany inwolucyjne dokonujące

się w mózgu jak

i nakładające się na nie procesy

chorobowe uniemożliwiają rozwój osoby starszej w

zakresie poznawczym, czy intelektualnym. Stereotypowo

przypisuje się wszystkim osobom starszym utratę pamięci,

spowolnienie procesów

umysłowych. Posługując się

stereotypami, ograniczamy własne możliwości pracy w

zakresie

promowania

zdrowia

naszych

starszych

pacjentów. Na nowe możliwości edukacyjne osób w

starszym wieku wskazują

specjaliści z dziedziny

andragogiki czy gerontologii edukacyjnej [5]

Czym zatem jest edukacja zdrowotna i jak ją

prowadzid w odniesieniu do ludzi starszych?

„Edukacja zdrowotna odnosi się (...) do

jednostek i/lub rodzin, jest celowym procesem
podnoszenia ich kompetencji w zmaganiu się z
chorobami, zagrożeniami zdrowia. Nabywanie
i podnoszenie kompetencji zależy (...) od ich
wiedzy, umiejętności związanych z
oczekiwanymi działaniami, jak również od
emocjonalnego ustosunkowania się (postaw)
do zdrowia, do problemów z nim związanych
i możliwości ich rozwiązania” *6+

Inaczej rzecz ujmując, możemy mówid o uczeniu się poznawczym,

psychomotorycznym i emocjonalnym

• Uczenie się poznawcze to proces myślenia, poznania i wykorzystania

uzyskanej informacji. Na przykład program edukacji wprowadzony w

przychodni wobec pacjentów w starszym wieku może skupiad się na

zwiększeniu wiedzy na temat środowiskowych czynników ryzyka upadków

u starszych osób, zwiększeniu wiedzy na temat czynników ryzyka

osteoporozy podlegających modyfikacji. Metody właściwe do

przekazywania informacji obejmują wykłady i pogadanki, lektury, filmy.

• Kształcenie umiejętności psychomotorycznych może kształtowad się

poprzez pokaz, warsztaty, treningi umiejętności np. samodzielne badanie

poziomu cukru we krwi przy pomocy glukometru, posługiwanie się penem,

pomiar ciśnienia tętniczego krwi.

• Uczenie emocjonalne obejmuje wartości, poglądy, przekonania, wierzenia

osoby edukowanej. Metody nauczania, które mogą byd skuteczne w sferze

nauczania emocjonalnego to np. dyskusje grupowe, odgrywanie ról,

wszystkie metody interaktywne, które pozwalają analizowad swoje poglądy

i przekonania w odniesieniu do innych ludzi a uczucia dzielid z akceptującą

grupą.

Istnieje wiele metod wspomagających uczenie się.

Gdy prowadzi się edukację w grupie starszych osób, to
obok wspomnianych wyżej metod aktywizujących
doskonałe rezultaty przynosi metoda opowiadania
własnych historii i dzielenia się doświadczeniami.
Ludzie w starszym wieku chętnie również przyjmują
edukację indywidualną, dlatego warto pamiętad o tym,
że każdy kontakt z pacjentem może byd wykorzystany
do edukacji zdrowotnej. Najskuteczniejsze jest
podejście wykorzystujące wszystkie trzy typy uczenia,
różne metody i środki dydaktyczne, jak również
uwzględniające motywację do nauki *7+

Edukacja zdrowotna jest procesem, musi

spełniad więc wszystkie kryteria działania
zorganizowanego. Wymaga ustalenia potrzeb
edukacyjnych, ustalenia posiadanych zasobów,
oszacowania możliwości realizacji programu,
wybór właściwego modelu edukacji.
Precyzyjne sformułowanie celów pozwala na
określenie narzędzi ewaluacyjnych *8+.

Kryteria procesu edukacyjnego

• Zespół planujący edukację zdrowotną pacjentów ma

charakter wielodyscyplinarny; w jego skład wchodzą

eksperci z dziedziny, której program dotyczy.

• Program szkolenia jest opracowany na piśmie.
• Program edukacji zdrowotnej pacjentów posiada plan

zajęd, harmonogram, terminarz, określone cel główny i

cele szczegółowe.

• Osoby prowadzące szkolenie pacjentów mają

opracowane plany dydaktyczne zajęd.

• Program zawiera elementy oceny postępów pacjenta

(tj. sprawdzian przyrostu wiedzy i umiejętności

praktycznych) [9]

1.3. Prowadzenie poradnictwa w zakresie

zdrowego stylu życia

Udowodniony jest wpływ stylu życia na zdrowie,

zapadalnośd na choroby cywilizacyjne, przedwczesną

śmierd i w programach promocji zdrowia kierowanych

do ludzi młodych kładzie się duży nacisk

na

propagowanie zdrowego trybu życia. Trochę inaczej jest

w przypadku osób starszych. Tu trudno jest oczekiwad

radykalnej zmiany stylu życia, dlatego inne jest

podejście do promocji zdrowia. W przypadku ludzi

starszych programy promocji zdrowia będą dotyczyd:

zachowania i zwiększania ogólnej sprawności fizycznej i

psychicznej, zachowania i poprawy samokontroli

zdrowia, stymulowania tworzenia się więzi społecznych

[10]

Bez względu jednak, który z tych kierunków
wybierzemy nie unikniemy działao wpływających
na styl życia, na który składają się m.in. regularna
aktywnośd fizyczna, prawidłowe odżywianie,
niepalenie tytoniu, umiarkowane (jeśli w ogóle)
picie alkoholu, dobre związki z innymi ludźmi,
ciekawe spędzanie czasu, odpowiednia długośd
snu. Jednym z najbardziej istotnych elementów
na który należy zwrócid uwagę pracując z ludźmi
starszymi jest ruch. O jego korzyściach dla
każdego człowieka, w tym dla pacjentów w
starszym wieku nie trzeba nikogo przekonywad

Korzystne oddziaływanie ruchu na

organizm osoby starszej

• zmniejszenie ryzyka otyłości
• zmniejszenie ryzyka chorób serca, lepsza kontrola ciśnienia

tętniczego krwi

• zmniejszenie ryzyka w cukrzycy
• zmniejszone ryzyko zachorowania na raka (płuc, piersi, okrężnicy
• wzmocnienia mięśni, ścięgien, więzadeł i większej gęstości kości.
• prawidłowe funkcjonowanie umysłu.
• poprawa kondycji fizycznej,
• poprawa kondycji psychicznej i wzrost poczucia własnej wartości,
• zmniejszenie uczucia niepokoju i depresji.

ile należy dwiczyd?

Dawniej zalecano wszystkim 20 minutowe, codzienne, energiczne dwiczenia
fizyczne. W ciągu ostatnich dwudziestu lat naukowcy uświadomili sobie, że ten
poziom aktywności jest za wysoki dla wielu ludzi. Odkryto również, że nie musimy
tak ciężko dwiczyd, aby odnieśd wyraźne korzyści zdrowotne. Nowe zalecenia
opracowane w Wielkiej Brytanii i USA propagują umiarkowany stopieo
intensywności ćwiczeo. Szereg korzyści

przynosi

np.

energiczny,

szybki

trzydziestominutowy marsz każdego dnia albo przez większośd dni w tygodniu.
Wpływa on pozytywnie na nasze samopoczucie fizyczne i psychiczne.
Uczestniczenie w 2-3 dwiczeniach trwających po dziesięd minut może byd tak samo
efektywne jak wykonywanie tych dwiczeo jednorazowo przez 30 minut. Daje to
możliwośd ułożenia takiego harmonogramu dwiczeo, aby nie kolidowały one z
codziennymi obowiązkami.

Dla tych, którzy nie lubią albo nie będą w stanie

zaplanowad dwiczeo istnieje inna propozycja. Powinni oni zredukowad czas
spędzony w pozycji siedzącej. Nawet przeznaczenie jednej godziny na oglądanie
telewizji w pozycji stojącej a nie siedzącej daje szansę na utratę 1-2 kg tłuszczu na
rok.

Należy zadbad o to, aby ludzie otyli dokonywali prawidłowego wyboru typu

aktywności fizycznej i w ten sposób nie narażali się na uszkodzenia stawów przy
bardzo wyczerpujących dwiczeniach. Dla przykładu pływanie i jazda na rowerze nie
są dyscyplinami wymagającymi dużego obciążenia stawów i mogą byd doskonałym
wyborem dla ludzi z nadwagą [11]

Przed

podjęciem poradnictwa w zakresie zwiększenia

aktywności fizycznej pacjentowi w starszym wieku,

pielęgniarka powinna zaproponowad mu wizytę u lekarza.

Ocena stanu zdrowia, tolerancji wysiłku stanowią podstawę

do

ustalenia

programu

dwiczeo

fizycznych

uwzględniającego indywidualne uwarunkowania

i ograniczenia. Aktywnośd fizyczna u osób starszych

powinna poprawiad wydolnośd tlenową, wzmacniad siłę

mięśni, poprawiad równowagę, gibkośd i koordynację

ruchów czyli zawierad

ćwiczenia wytrzymałościowe

(marsz,

bieg, jazda na rowerze z intensywnością na poziomie 40-

60% rezerwy częstości skurczów serca),

ćwiczenia siłowe

(zestaw dwiczeo oporowych angażujących najważniejsze

grupy mięśniowe) i

ćwiczenia rozciągające

(gimnastyka,

stretching) [12]

Odżywianie

Odżywianie osób starszych stanowi istotny problem,

wobec którego pielęgniarka podstawowej opieki

zdrowotnej,

odwiedzająca

często

swoich

podopiecznych w domu nie może pozostad obojętna.

Oprócz otyłości u ludzi w wieku podeszłym spotykamy

się niedoborami pokarmowymi tj. niedostateczną

ilością

w diecie wysokoenergetycznego białka,

niedoborami witamin, soli mineralnych oraz płynów.

Przyczyny ta takiego stanu są różnorodne, poczynając

od ubóstwa, samotności, trudności w robieniu

zakupów i przygotowaniu posiłków poprzez braki w

uzębieniu, aż po poważne schorzenia somatyczne czy

psychiczne.

Właściwa ocena odżywiania u ludzi starszych jest

trudna, jednak konieczna do przeprowadzenia,

ponieważ niedobory pokarmowe mogą byd przyczyną

chorób (np. niedokrwistośd, zaburzenia świadomości,

złamania kości szyjki udowej, odleżyny i wiele innych).

Oprócz obserwacji, wywiadu, pomiaru można posłużyd

się narzędziami typu pomiary antropometryczne,

obliczenie BMI, pomiar obwodu talii czy indeksami

typu MlNI NUTRITIONAL ASSESSMENT (MNA) wg

Guigoz X, Yellas B. i wps. 1994 [13], test SCALES [14].

Leczeniem przyczyn i konsekwencji zaburzeo

odżywiania zajmuje się naturalnie lekarz, jednak do

pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej należy

promowanie prawidłowego, zbilansowanego

odżywiania, tak by ludzie starsi mogli cieszyd się

zdrowiem.

1.4. Realizacja programów

zdrowotnych i profilaktyki chorób

Powinna byd prowadzona zgodnie z
regułami. Pielęgniarka POZ może byd
zarówno

wykonawcą

w

„cudzym”

programie jak i „własnym”.

1.5. Prowadzenie działao profilaktycznych u

świadczeniobiorców z grup ryzyka zdrowotnego

Profilaktyka geriatryczna ma na celu przeciwdziałanie

starości

przedwczesnej,

powikłanej

chorobami,

niedołęstwu starczemu. Dzielimy ją na pierwotną

i wtórną. W profilaktyce pierwotnej chodzi o

odsunięcie w czasie niekorzystnych zmian związanych

ze starzeniem się. Jej działania skierowane są do ludzi

zdrowych i obejmują higienę życia, styl życia, zmiany

zachowao na prozdrowotne. Profilaktyka wtórna ma

na celu zapobieganie utracie sprawności po przebytych

chorobach. Ukierunkowana jest na przywróceniu takiej

sprawności i niezależności, jaka jest tylko możliwa.

Profilaktyka wtórna u osób w starszym wieku jest

równoznaczna z rehabilitacją leczniczą.

Profilaktyka geriatryczna obejmuje również
okresowe badania profilaktyczne prowadzone u
starszych pacjentów w placówkach podstawowej
opieki zdrowotnej [15]. Mają one na celu
identyfikację

problemów,

które

mogą

się

pojawid. Starszym pacjentom powinno się badad
słuch i wzrok. Regularne badania powinny
uwzględniad pomiary ciśnienia krwi i rejestrację
wyników, pozwalając na wczesne zauważenie
wzrostu ciśnienia i wdrażanie odpowiedniego
postępowania [16]

Dokumentowanie badao przesiewowych

Działania profilaktyczne prowadzone na podstawie zgromadzonych

informacji o pacjenci w starszym wieku wymagają dokumentowania

np. karty badao przesiewowych w postaci wkładek do dokumentacji

medycznej. Jest to metoda łatwa i skuteczna, jako, że na podstawie

tego typu kart jesteśmy w stanie określid, jaki procent naszych

pacjentów

wymaga

dalszych

działao

wyprzedzających

np.

systematycznych

odwiedzin

pielęgniarskich,

ukierunkowanej

obserwacji , monitorowania ciśnienia tętniczego krwi, edukacji

opiekuna w zakresie czynności pielęgnacyjnych i in. Przy

prowadzeniu badao przesiewowych u pacjentów w starszym wieku

warto pamiętad o wyodrębnieniu grup szczególnego ryzyka. Będą to

osoby: niedawno owdowiałe, z przewlekłym kalectwem, wypisane

ze szpitala, u których stwierdza się deficyt opieki, które ostatnio

zmieniły miejsce zamieszkania, przyjmujące stale leki szczególnie

psychotropowe, które narażone

są na ryzyko

w miejscu

zamieszkania (wandalizm, wysokie piętra bez windy, podejrzenie

narażenia na przemoc).

Aby badania przesiewowe miały sens

muszą byd spełnione kryteria Wilsona

 - poszukiwana patologia musi mied istotne znaczenie,
 - musi istnied powszechnie uznany sposób leczenia danej choroby,
 - proste metody rozpoznawania i leczenia danej choroby powinny byd

szeroko dostępne,

 -musi istnied dobrze poznana faza bezobjawowa lub faza objawów

wstępnych danej choroby,

 - musi istnied odpowiedni test lub sposób badania wykrywający chorobę w

takim stadium,

 - test lub sposób badania musi byd akceptowany w danej społeczności, -

przebieg nieleczonej choroby musi byd dobrze poznany, łącznie z okresem

przejścia od fazy utajonej w pełnoobjawową,

 - należy zawczasu określid, kogi należy traktowad jako pacjenta,
 - koszt wykrycia przypadku (rozpoznania i następnie leczenia) musi byd

ekonomicznie wyważony w stosunku do całości wydatków na opiekę

medyczną,

 - powinien byd to proces stały, a nie jednorazowa akcja *17+.

 Profilaktyczne badania przesiewowe muszą byd

starannie przygotowane przez cały zespół podstawowej
opieki zdrowotnej. Przy ich przygotowaniu warto wziąd
pod uwagę możliwośd zastosowania kwestionariusza
EASY-Care [18] .

 Przy inicjowaniu akcji profilaktycznych punktem

wyjścia i odniesienia mogą byd grupy dyspanseryjne,
które

pozwalają

na

ukierunkowanie

naszego

postępowania w stronę pacjentów chorych na
cukrzycę,

choroby

układu

krążenia,

układu

oddechowego, układu pokarmowego, nowotwory bądź
inne schorzenia kwalifikujące do grupy dyspanseryjnej

1.6. Organizacja grup wsparcia

„ Wsparcie jest określane jako szczególny sposób i

rodzaj pomocy udzielanej poszczególnym osobom i

grupom głownie w celu

mobilizowania

ich sił,

potencjału i zasobów, które zachowali, aby mogli

sami

sobie radzid ze swoimi problemami. W zależności od

udzielanego wsparcia, dzielimy je na: - wsparcie

informacyjne, - wsparcie emocjonalne, - wsparcie

materialne ( rzeczowe, finansowe), - wsparcie przez

świadczenie usług, - wsparcie w rozwoju” *19+ .

Pielęgniarka organizując grupę wsparcia bierze pod

uwagę najistotniejsze problemy swoich pacjentów i ich

rodzin. Modelowym przykładem grupy wsparcia jest

grupa dla opiekunów chorych na ch. Altheimera [20].

2. Zadania pielęgniarki podstawowej opieki

zdrowotnej w zakresie świadczeo pielęgnacyjnych

2.1. Rozpoznawanie potrzeb pielęgnacyjnych i

problemów zdrowotnych u ludzi starszych
i ich rodzin jest naturalną funkcją wynikającą z
kompetencji pielęgniarki rodzinnej

2.2. Realizacja opieki pielęgniarskiej u

świadczeniobiorców w różnych stanach zdrowia
i choroby zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i
współczesnymi standardami opieki pielęgniarskiej

2.3. Przygotowanie i aktywizowanie do samoopieki i

samopielęgnacji w chorobie i niepełnosprawności

3. Zadania pielęgniarki podstawowej opieki

zdrowotnej w zakresie świadczeo diagnostycznych

3.1. Przeprowadzenie wywiadów środowiskowych
3.2. Wykonanie badania fizykalnego
3.3. Wykonywanie podstawowych pomiarów życiowych i ich ocenę oraz

interpretację

3.4. Ocena stanu ogólnego chorego oraz procesu jego zdrowienia
3.5. Ocena jakości życia i wydolności psychofizycznej świadczeniobiorcy
3.6 Wykonywanie testów diagnostycznych poza laboratorium w oparciu o

zestawy i aparaturę przeznaczoną do wykonywania oznaczeo w

miejscu zamieszkania świadczeniobiorcy

3.7. Ocena i monitorowanie bólu
3.8. Ocena wydolności pielęgnacyjno-opiekuoczej rodziny
3.9. Pobieranie materiału do badao diagnostycznych zgodnie z odrębnymi

przepisami.

3.1. Przeprowadzenie wywiadu

środowiskowego

Przeprowadzenie wywiadów środowiskowych

przez pielęgniarkę podstawowej opieki
zdrowotnej określają standardy pielęgniarki
rodzinnej [27] .

W przypadku zbierania wywiadu
geriatrycznego występują różnice, które
dotyczą sposobu jego zbierania i interpretacji
danych. Niekiedy uzyskanie danych od
pacjenta jest trudniejsze ze względu na
bariery w występujące deficyty (osłabienie
słuchu, wzroku, pamięci, czasami występują
zaburzenia mowy). Można spodziewad się, że
nie wszystkie dolegliwości zostaną zgłoszone
przez starszego pacjenta gdyż uzna je za cechy
starości a nie choroby i odwrotnie

Pacjent zgłaszad będzie wiele dolegliwości i objawów,
usłyszymy nietypowe skargi. Spowodowane jest to
wielonarządową patologią, zaburzeniami
poznawczymi czy zmienionym przebiegiem chorób, a
także rzutowaniem dolegliwości somatycznych na
sferę emocjonalną i emocjonalnej na somatyczną.
Czas konieczny dla przeprowadzenia kompleksowego
wywiadu geriatrycznego jest dłuższy nie tylko ze
względu na obszerniejszy zakres ( dodatkowo zbieramy
informacje o dolegliwościach związanych ze starością,
dotychczasowym leczeniu, odżywianiu, sytuacji
rodzinnej i socjalnej), barierami w komunikacji [28]

Struktura i obszar diagnozy pielęgniarskiej na
potrzeby pracy z osobą starszą oprócz
indywidualnej diagnozy osoby (jej sytuacji
socjalno-zdrowotnej, możliwości i poziomu
samoopieki) musi uwzględniad diagnozę
rodzinną (oprócz sytuacji socjalno-zdrowotnej
rodziny/opiekunów, możliwośd i stopieo
pełnienia opieki nieprofesjonalnej) oraz
diagnozę środowiska lokalnego (możliwośd
uzyskania pomocy ze strony systemów
wsparcia społecznego) *29+

3.2. Badanie fizykalne

Wykonanie badania fizykalnego w przypadku pacjenta w
starszym wieku wymaga rozszerzenia go – w porównaniu z
badaniem internistycznym- o wiele dodatkowych elementów,
takich jak: identyfikacja tzw. wielkich problemów
geriatrycznych, uwzględnienie stanu psychicznego, ocena
wydolności funkcjonalnej. Typową ocenę geriatryczną
rozpoczyna się od określenia samodzielności w zakresie
podstawowych czynności życia codziennego(ADL) i złożonych
czynności życia codziennego (IADL). Istnieje kilka narzędzi
służących do wykrywania deficytów w zakresie czynności życia
codziennego (a następnie ustalania zakresu potrzebnej
pomocy), jednak najbardziej rozpowszechnione są : skala Katza i
skala Lawtona [30]

Trzecim kryterium oceny sprawności życiowej

ludzi starszych jest ocena sprawności
lokomocyjnej, czyli zdolności do
przemieszczania się w skali 4 stopniowej.
Grupa I – to seniorzy chodzący swobodnie
poza domem, grupa II – chodzący z trudnością
poza domem, grupa III – nie wychodzący
samodzielnie z domu, grupa IV – nie
wychodzący samodzielnie z łóżka (obłożnie,
przewlekle chorzy [31]

3.3. Wykonanie podstawowych pomiarów

życiowych oraz ich ocena i interpretacja

3.4. Ocena stanu ogólnego chorego oraz procesu jego

zdrowienia

3.5. Wykonywanie testów diagnostycznych poza

laboratorium w oparciu o zestawy i
aparaturę przeznaczoną do wykonywania oznaczeo w
miejscu zamieszkania świadczeniobiorcy

3.6. Ocena jakości życia i wydolności

psychofizycznej świadczeniobiorcy

Jakośd życia jest ważnym pojęciem w gerontologii,
wyznacznikiem funkcjonowania ludzi w podeszłym wieku.
Jakośd życia człowieka starszego analizuje się w kilku
wymiarach. Są to ogólny stan zdrowia i stan funkcjonalny,
mierzony stopniem samodzielności, pozycja społeczno-
ekonomiczna starszej osoby, a także zadowolenie i satysfakcja z
życia oraz poczucie własnej godności, składające się na obraz
samego siebie. Oznacza to, że do oceny jakości życia starszego
pacjenta możemy użyd różnych narzędzi, w tym wymienionych
w punktach 4.1, 4.2. czy też takich, jak: kryteria oceny dobrego
samopoczucia u osób starszych wiekiem, indeks satysfakcji z
życia, skale izolacji społecznej i wiele innych *32+

3.7. Ocena i monitorowanie bólu

Ból jest jednym z podstawowych objawów towarzyszących wielu

schorzeniom wieku podeszłego: osteoartrozie, osteoporozie,
neuropatii cukrzycowej, neuralgii popółpaścowej, nowotworom.
Częściej jest to ból przewlekły, o lokalizacji w okolicy stawów,
grzbietu i kooczyn dolnych. Ból jest doświadczeniem
subiektywnym, dlatego narzędzia do jego pomiaru (skale bólu)
mogą byd różne. Pacjent może przyznawad odczuciu
intensywności bólu określoną ilośd punktów czy oceniad
słownie. Oprócz intensywności ocenia się lokalizację, charakter
bólu, przyczyny odnowienia się (problemy emocjonalne,
pogoda, ruch, pora dnia/nocy) . Obserwacja powinna byd
prowadzona co najmniej kilkanaście dni, a wyniki może
zapisywad sam pacjent w przygotowanym dzienniczku

Ocena bólu

• Skala wizualno-analogowa tzw. VAS (10 cm

odcinek z zaznaczanym miejscem natężenia
bólu)

• Skala numeryczna tzw. NRS (okreslenie liczby

od 0 do 10)

• Skala słowna tzw. VRS
• Mapy bólu
• Bahawioralna skala DOLOPLUS [33]

Skala samoceny bólu VAS (Visual Analogue Scale – skala

wzrokowo-analogowa)

DOLOPLUS

U osób z otępieniem lub niepotrafiących z różnych innych

powodów określid swojego bólu za pomocą powyższych
metod, stosuje się skalę Doloplus,którą wypełnia przeszkolony
personel. Oceny dokonuje się na podstawie obserwacji
zachowania chorego . Należy przy tym dodad, że na ogół ból
jako zjawisko subiektywne powinien byd oceniany przez
samego chorego — w przypadku gdy pacjent nie może tego
uczynid, z konieczności odstępuje się od tej zasady, pamiętając
wówczas o zmniejszonej precyzyjności oceny. Stosowanie skali
wymaga odpowiedniego przygotowania i przeszkolenia. Czas
przeprowadzenia badania wynosi kilka minut.

Skala Doloplus może byd wypełniana na podstawie notatek oraz

zapisów zachowania pacjenta. Nie jest sprawą konieczną aby
wszystkie pozycje testu były ocenione podczas jednego badania.
Jeżeli pacjent nie może się komunikowad ze względu na stan
swojego zdrowia (np. śpiączka) wówczas koncentrujemy się na
opisie wskaźników somatycznych pomijając ocenę komunikacji.
Przyjmuje się, że uzyskany na skali wynik równy lub większy od 5
(na możliwych 30) wskazuje na istnienie bólu. Wyniki graniczne
świadczące o wątpliwościach powinny byd interpretowane na
korzyśd pacjenta – uznaje się, że pacjent jest cierpiący i
wdraża się skuteczne leczenie przeciwbólowe. Doloplus dotyczy
oceny bólu i jest narzędziem mierzącym zmiany w zachowaniu
pacjenta powstałe na skutek odczuwania bólu. Tą skalę używa
się wobec pacjentów, którzy mają trudności w porozumiewaniu
się i współpracy podczas badania

W skład skali wchodzi 10 pozycji zawartych w trzech

obszarach:

 reakcje somatyczne obejmujące 5 pozycji: dolegliwości

somatyczne, obronna pozycja ciała, ochrona miejsc
bolesnych, wyraz twarzy i sen,

 reakcje psychomotoryczne – tutaj zawarte są 2

pozycje: aktywnośd życia codziennego (ubieranie, mycie)
oraz zdolnośd poruszania się,

 reakcje psychospołeczne – w tym obszarze ujęte są 3

zagadnienia: życie społeczne, problemy zachowania oraz
komunikacja.

Wg badao skala DOLOPLUS ma dobre właściwości

psychometryczne – potwierdzono jej dobrą

rzetelnośd i trafnośd w zakresie 3 obszarów i całości skali

3.8. Ocena wydolności pielęgnacyjno-

opiekuoczej rodziny

Oceny wydolności pielęgnacyjno-opiekuoczej

rodziny można określid poprzez analizę
kształtujących ją czynników tj. struktury
rodziny, jej funkcjonowania emocjonalnego,
sytuacji bytowej rodziny, sprawności fizycznej i
psychicznej członków rodziny, wiedzy
i umiejętności członków rodziny jak również
ich funkcjonowania społecznego

Inne czynniki kształtujące wydolnośd
pielęgnacyjno-opiekuoczą rodziny to:
dyspozycyjnośd rodziny, poziom wykształcenia
opiekunów, motywacja do sprawowania opieki
czy ew. dezorganizacja rodziny, a zwlaszcza
alkoholizm i przemoc

Oprócz ww. czynników wewnątrzrodzinnych na
zakres wydolności pielęgnacyjno-opiekuoczej rodziny
wpływają czynniki zewnątrzrodzinne, związane ze
społecznością lokalną. Chodzi tu zarówno zasoby
materialne (urządzenia, stołówki, swietlice, dzienne
domy pomocy) jak i zasoby ludzkie, zlokalizowane w
obrębie społeczności lokalnej. Są to wszystkie znane
systemy społecznego wsparcia; pierwotne (np.
przyjaciele, sąsiedzi, znajomi, rodziny z podobnymi
problemami) i wtórne czyli grupy społeczne, których
celem jest wzajemne wsparcie i pomoc (np. grupy
samopomocy, stowarzyszenia, grupy wyznaniowe,
grupy charytatywne

4. Świadczenia lecznicze, zgodnie z odrębnymi

przepisami, obejmują

4.1. Udzielanie pierwszej pomocy w stanach
zagrożenia życia i w nagłych zachorowaniach, w tym
prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej

4.2. Podawanie leków różnymi drogami i technikami

zleconymi przez lekarza oraz zgodnie z odrębnymi
przepisami, w tym wykonywanie iniekcji dożylnych,
podskórnych, śródskórnych oraz wykonywanie
wlewów dożylnych
4.3. Zakładanie opatrunków na rany, odleżyny,
oparzenia;

4.4. Cewnikowanie pęcherza u kobiet
4.5. Płukanie pęcherza
4.6. Wykonywanie wlewów/wlewek

doodbytniczych

4.7. Wykonywanie zabiegów pielęgnacyjno-

leczniczych w stomiach, przetokach i ranach
trudno gojących się w porozumieniu z
lekarzem;

4.8. Zdejmowanie szwów;
4.9. Wykonywanie inhalacji;

4.10. Wykonywanie zabiegów z zastosowaniem

ciepła i zimna;

4.11. Stawianie baniek;
4.12. Ustalanie diety w żywieniu przewlekle

chorych;

4.13. Dobór technik karmienia w zależności od

stanu chorego;

4.14. Doraźną modyfikację dawki leków

przeciwbólowych, w uzgodnieniu z lekarzem i
zgodnie z wykazem leków, do podawania
których uprawniona jest pielęgniarka.

5. Świadczenia rehabilitacyjne

obejmują

5.1. Rehabilitację przyłóżkową w celu zapobiegania

powikłaniom wynikającym z procesu chorobowego i
długotrwałego unieruchomienia;

5.2. Usprawnianie ruchowe;
5.3. Drenaż ułożeniowy, prowadzenie gimnastyki

oddechowej;

5.4. Dwiczenia ogólnousprawniające;
5.5. Ułożenie i przemieszczanie chorego w łóżku.

Analiza zadao pielęgniarki podstawowej opieki

zdrowotnej w stosunku do pacjentów w starszym wieku

wskazuje na to, że szeroki zakres jej kompetencji. Pielęgniarka

podstawowej opieki zdrowotnej nie tylko musi bazowad na

pielęgniarskiej wiedzy klinicznej, czy posiadad zawodowe

umiejętności, ale również szerszą wiedzę z zakresu geriatrii,

wzbogaconą o elementy demografii, psychologii, socjologii,

geriatrii, umiejętności negocjacji i organizacyjne. Musi byd

wyczulona na symptomy złego traktowania czy krzywdzenia

ludzi starszych, mied opracowane procedury postępowania w

takich przypadkach.

Złożone problemy opieki nad ludźmi
w podeszłym wieku wymagają dobrej,
interaktywnej współpracy przede wszystkim
w zespole medycznym, ale nie tylko. Także
z pracownikami socjalnymi, innymi ludźmi
mogącymi pomóc w procesie zapobiegania
przedwczesnej instytucjonalizacji i utrzymywania
człowieka starszego w dobrej kondycji.

Starzenie się człowieka to proces naturalny, nieuchronny i

nieodwracalny. Należy mu wyjśd naprzeciw wspierając
starszych ludzi i ich rodziny. Bowiem rodzina ciągle pozostaje
instytucją trwałą i naszym największym sojusznikiem.
W procesie zmiany postaw wobec starości (ageizm !)
koniecznym działaniem jest także tworzenie pozytywnego
obrazu tego okresu życia, który może byd nie tylko długi, ale i
radosny. Aktywnośd seniorów jest konieczna i możliwa w
wielu dziedzinach, a działania pielęgniarski muszą zmierzad do
pobudzania do aktywności i utrzymywania swoich pacjentów,
ludzi w starszym wieku w sprawności i zdolności do
samodzielnego funkcjonowania, dopóty, dopóki to możliwe.