Opieka pielęgniarska nad chorym z chorobą wrzodową żołądka

Zapalenie żołądka

Zapalenie błony śluzowej żołądka jest konsekwencją zaburzenia równowagi między czynnikami agresywnymi a mechanizmami zapewniającymi ochronę i integralność błony śluzowej żołądka. Podział zapaleń na ostre i przewlekłe oparty jest głównie na nasileniu objawów klinicznych i długości ich występowania.

Do najczęstszych czynników wywołujących ostre zapalenie żołądka zalicza się: spożycie alkoholu, leki, np. kwas acetylosalicylowy, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), czynniki infekcyjne (bakterie – zwłaszcza Helicobacter pylori, grzyby i wirusy), zatrucia pokarmowe (paciorkowce, gronkowce, Proteus, Escherichia coli), zaburzenia neurogenne i endokrynne, kwasicę oddechową i metaboliczną, oparzenia, napromieniowanie, stres.

Zapalenie może mieć przebieg od łagodnego, z tendencją do szybkiego

przemijania, do zapalenia krwotocznego i nadżerkowego. Objawy zależą od nasilenia choroby. Zazwyczaj są to: bóle i ucisk w dołku podsercowym, wymioty, przy współwystępującym zapaleniu jelit – biegunka prowadząca do odwodnienia. W ostrym krwotocznym zapaleniu żołądka może dojść do zapaści z powodu znacznej utraty krwi. Postępowanie terapeutyczne zależy od nasilenia objawów.

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia żołądka są: infekcja Helicobacter pylori, mechanizmy autoimmunologiczne oraz drażniące działanie leków i żółci. Wyróżnia się dwa systemy klasyf kacji przewlekłego zapalenia żołądka: klasyfikację ABC – opartą na kryteriach etiologicznych i histologicznych, oraz klasyfikację z Sydney. Objawy choroby są niecharakterystyczne, np. uczucie pełności i bóle w nadbrzuszu, wzdęcia, utrata łaknienia. Wtórnie mogą się dołączyć: nadpobudliwość, zaburzenia snu, niedokrwistość. Dolegliwości często nasilają się po spożyciu tłustych, pikantnych potraw oraz w wyniku przemęczenia i zdenerwowania. Leczenie ukierunkowane jest na czynnik przyczynowy oraz zależy od nasilenia wydzielania kwasu żołądkowego.

Wrzód żołądka i dwunastnicy

Wrzód trawienny to ograniczony ubytek błony śluzowej sięgający poza blaszkę mięśniową z naciekiem zapalnym i martwicą. Może mieć charakter ostry lub nawracający. Powstaje tylko w tych odcinkach przewodu pokarmowego, w których dochodzi do kontaktu z kwasem solnym i z pepsyną – najczęściej w żołądku i dwunastnicy. Czynnikiem etiologicznym u 90–95% pacjentów z wrzodem dwunastnicy i 70–80% z wrzodem żołądka jest Helicobacter pylori.

Pozostałymi czynnikami są: sytuacje stresowe (oparzenie, uraz wielonarządowy, uraz czaszkowo-mózgowy, zatrucie egzo- i endogenne, utrata bliskiej osoby), leki, zwłaszcza niesteroidowe leki przeciwzapalne, palenie tytoniu, alkohol, czynnik genetyczny w chorobie wrzodowej dwunastnicy oraz osoby z grupą krwi 0, obecność innych chorób (np. marskość wątroby, przewlekła niewydolność nerek, choroby płuc). Do objawów wrzodu trawiennego zalicza się przede wszystkim ból umiejscowiony w zależności od lokalizacji zmian. We wrzodzie żołądka występuje najczęściej w nadbrzuszu, w dołku podsercowym, do 1–2 godzin po posiłku. Towarzyszą mu zgaga i odbijania.

We wrzodzie dwunastnicy pojawiają się bóle głodowe: w nocy, w dużych odstępach między posiłkami – łagodnieją po spożyciu posiłku i ponownie nasilają się po upływie 2–3 godzin. Zlokalizowane są zazwyczaj na prawo od pępka. Dodatkowo mogą się pojawić utrata apetytu oraz nieregularne wypróżnienia. Wrzód trawienny może przebiegać także bezobjawowo lub w postaci nasilonych dolegliwości występujących podczas powikłań, takich jak: perforacja, krwawienie, zwężenie odźwiernika i penetracja wrzodu.

Leczenie wrzodu żołądka i dwunastnicy ma na celu zniesienie dolegliwości

bólowych, gojenie się owrzodzenia oraz zapobieganie nawrotom i powikłaniom.

Najczęściej jest to leczenie eradykacyjne, połączone ze stosowaniem leków neutralizujących kwas żołądkowy, leków osłonowych, zmianą

diety i eliminacją używek.

Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie

Zapalenie żołądka

Problem pielęgnacyjny: uczucie pobolewania w nadbrzuszu spowodowane procesem zapalnym błony śluzowej żołądka.

Cel opieki:

• zmniejszenie dolegliwości bólowych,

• eliminowanie czynnika drażniącego błonę śluzową żołądka.

Działania pielęgniarskie:

• ustalenie czynnika wywołującego dolegliwości bólowe,

• zapoznanie pacjenta ze sposobem odżywiania, uwzględniającym nasilenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego,

• podawanie choremu leków zgodnie ze zleceniem lekarskim (w zależności od etiologii stanu zapalnego: przy zakażeniu Helicobacter pylori lubinną bakterią – antybiotyki, przy nadkwaśności – leki zobojętniające lub hamujące wydzielanie kwasu żołądkowego),

• odstawienie leków (na zlecenie lekarza), używek oraz pokarmów działających drażniąco na błonę śluzową żołądka,

• przygotowanie pacjenta do gastroskopii oraz pobranie materiału do innych badań diagnostycznych (na zlecenie lekarza).

Problem pielęgnacyjny: możliwość odwodnienia z powodu utrzymujących się wymiotów (w zapaleniu ostrym; w przewlekłym, przebiegającym z nadkwaśnością przy powtarzających się błędach dietetycznych).

Cel opieki:

• zapobieganie zaburzeniom wodno-elektrolitowym,

• zapewnienie pacjentowi warunków do utrzymania higieny osobistej.

Działania pielęgniarskie:

• zapewnienie czystej miski nerkowatej i ligniny przy łóżku pacjenta,

• ułożenie chorego w pozycji siedzącej lub na boku z uniesioną głową,

• umożliwienie pacjentowi częstego płukania jamy ustnej, zwłaszcza każdorazowo po wymiotach,

• zaznaczanie w karcie obserwacji czasu wystąpienia wymiotów (na czczo, po posiłkach) oraz ich częstości, a także rodzaju treści wymiocin,

• obserwowanie chorego w kierunku odwodnienia (suchość błon śluzowych, zapadanie się gałek ocznych, obniżone napięcie skóry),

• odnotowywanie ilości wypijanych i przetaczanych płynów; doustnie podaje się w małych ilościach płyny obojętne: przegotowaną lub niegazowaną wodę mineralną, gorzką czarną herbatę, przy dobrej tolerancji słabe napary z ziół, np. rumianek, miętę, dziurawiec,

• kontrola elektrolitów w surowicy krwi (na zlecenie lekarza),

• nawadnianie dożylne zgodnie ze zleceniem lekarskim; przede wszystkim stosuje się płyny izotoniczne lub hipertoniczne roztwory NaCl z 10–20% glukoząi KCl (łatwo dochodzi do hipochloremii, hiponatremii i hipokaliemii),

• podawanie leków przeciwwymiotnych przy intensywnych wymiotach (na zlecenie lekarza),

• w miarę poprawy ogólnego stanu pacjenta i motoryki przewodu pokarmowego poszerzenie diety.

Problem pielęgnacyjny: uczucie pełności po posiłkach z powodu wzdęć.

Cel opieki:

• unormowanie perystaltyki jelit.

Działania pielęgniarskie:

• zwrócenie pacjentowi uwagi na dokładne żucie pokarmu, spokojne spożywanieposiłku i nieprowadzenie w jego trakcie entuzjastycznych rozmów,

• odnotowywanie częstości wypróżnień oraz konsystencji stolca,

• eliminowanie w diecie pokarmów tłustych, wzdymających, zapierających,z nadmierną ilością błonnika, cukrów prostych, używek,

• stosowanie ziół poprawiających motorykę jelit (mięta, dziurawiec).

Problem pielęgnacyjny: utrata apetytu z powodu nudności oraz odbijania (nadkwaśność).

Cel opieki:

• poprawa łaknienia,

• ustąpienie objawów dyspeptycznych.

Działania pielęgniarskie:

• stosowanie diety uwzględniającej pokarmy niedrażniące i zobojętniające kwas żołądkowy,

• zachęcanie pacjenta do wypijania płynów między posiłkami, a ograniczenia ich podczas jedzenia,

• w przypadku niedokrwistości w zapaleniu typu A uzupełnienie pozajelitowo witaminy B12,

• umożliwienie choremu płukania jamy ustnej środkami neutralizującymi przykre zapachy, np. z dodatkiem mięty, wody utlenionej.

Wrzód żołądka i dwunastnicy

Problem pielęgnacyjny: ból brzucha spowodowany podrażnieniem niszy

wrzodowej przez kwas żołądkowy.

Cel opieki:

• zmniejszenie dolegliwości bólowych,

• zobojętnienie kwasu żołądkowego.

Działania pielęgniarskie:

• podanie choremu leków hamujących wytwarzanie kwasu solnego orazzobojętniających kwas żołądkowy; w przypadku zakażenia Helicobacter pylori terapia antybiotykowa (na zlecenie lekarza),

• przygotowanie pacjenta do badania endoskopowego – gastroskopii (na zlecenie lekarza),

• wyjaśnienie choremu konieczności unikania: leków, używek oraz pokarmów zwiększających wydzielanie kwasu żołądkowego, nadmiernego wysiłku fizycznego oraz rozładowywania silnych napięć emocjonalnych,

Problem pielęgnacyjny: niechęć do zmiany sposobu odżywiania z powodu przyzwyczajeń oraz nieznajomości szkodliwego oddziaływania niewłaściwej diety.

Cel opieki:

• przekonanie o konieczności przestrzegania diety,

• utrzymanie prawidłowej masy ciała,

• zapobieganie objawom dyspeptycznym.

Działania pielęgniarskie:

• wyjaśnienie pacjentowi wpływu rodzaju oraz czasu spożywania pokarmów i używek na występowanie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego,

• zapoznanie chorego z odmiennością diety w zależności od okresu choroby,

• nauczenie pacjenta obliczania wskaźnika masy ciała BMI oraz zasad doboru pokarmów w celu utrzymania prawidłowej masy ciała,

• ukazanie choremu konsekwencji dla organizmu wynikających z niewłaściwego doboru pożywienia i nieregularnego spożywania posiłków (zbyt niska masa ciała, nadwaga, nudności, wymioty, wzdęcia, zaparcia),

• konstruowanie przykładowych jadłospisów z pacjentem i jego rodziną.

Problem pielęgnacyjny: możliwość wystąpienia powikłań z powodu niewygojonej niszy wrzodowej.

Cel opieki:

• eradykacja owrzodzenia,

• umiejętność rozpoznania przez pacjenta objawów sugerujących wystąpienie powikłań.

Działania pielęgniarskie:

• omówienie z chorym charakterystycznych objawów świadczących o rozwoju powikłań choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,

• wyjaśnienie pacjentowi konieczności dokończenia antybiotykoterapii i regularnego stosowania przepisanych leków,

• ukazanie choremu szkodliwego działania leków, np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, oraz używek na błonę śluzową żołądka,

• zmobilizowanie pacjenta do regularnych wizyt u lekarza gastroenterologa lub internisty.

Dieta w chorobie wrzodowej żołądka

Dieta dopasowana do choroby

Ważne jest, by dostosować dietę do stanu choroby. W okresie zaostrzenia należy stosować dietę restrykcyjną natomiast w okresie remisji można wrócić do normalnego jadłospisu, wykluczając te produkty, które powodują dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Tego unikaj

Z diety należy wyeliminować produkty i potrawy, które silnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego (np.: kawa, mocna herbata, alkohol, napoje gazowane, kwaśne owoce, nierozcieńczone soki owocowe i warzywne, rosoły, potrawy: smażone, pieczone, pikantne, słone, kwaśne, wędzone, marynowane).

To jedz

Należy spożywać produkty hamujące wydzielanie soku żołądkowego (oliwa z oliwek, masło, śmietanka) oraz produkty neutralizujące działanie kwasu solnego (jaja, ryby, chude mięso i wędliny, niekwaśny twarożek).

Charakterystyka diety w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy:

• należy unikać potraw zbyt zimnych, zbyt gorących, zbyt kwaśnych lub pikantnych,

• należy spożywać od 4 do 5 posiłków dziennie,

• nie wolno dopuszczać do uczucia głodu,

• kolację należy spożyć godzinę przed snem,

• należy jeść powoli, bez pośpiechu i o stałych porach dnia.

Przyrządzanie potraw

Potrawy należy gotować w wodzie, na parze, piec w folii lub dusić bez wcześniejszego obsmażania. Zupy i sosy należy zagęszczać zawiesiną z mąki i mleka lub mąki i śmietanki.

Nazwa produktu	Dozwolone	Zabronione
Napoje	soki rozcieńczone, woda mineralna niegazowana, słaba herbata z mlekiem, kawa zbożowa z mlekiem	płynna czekolada, kakao, mocna herbata, kawa naturalna, wszystkie napoje alkoholowe, napoje gazowane, kwaśne przetwory mleczne, kwaśne wody gazowane
Pieczywo	pszenne, jasne, czerstwe	wszelkie pieczywo świeże, żytnie, razowe, pieczywo chrupkie, pszenne razowe
Mleko i jego płynne przetwory	mleko słodkie, zsiadłe nie przekwaszone, jogurt naturalny, napoje mleczno-owocowe, mleczno-warzywne	maślanka, serwatka, kefir
Sery	świeży twaróg (nie kwaśny), sery białe nie solone	sery twarde fermentowane
Jaja	gotowane na miękko, w koszulkach, sadzone na parze, omlet na parze	gotowane na twardo, jajecznica, jaja sadzone i omlety smażone
Mięso, ryby, drób i ich przetwory	mięso świeże lub mrożone, chuda szynka i polędwica, indyk, kurczak, cielęcina królika, chude ryby (dorsz, sola, szczupak, morszczuk, mintaj, sandacz, flądra, lin, pstrąg)	wszystkie tłuste gatunki mięsa (wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, dziczyzna), drobiu i ryb(węgorz, łosoś, sum, halibut, szprot, tołpyga), wszelkie konserwy mięsne, rybne, wędliny i ryby mocno wędzone wszelkie potrawy smażone i pieczone
Warzywa	młode: marchew, pietruszka, dynia, kabaczki, buraki, szpinak, szparagi; w formie puree, oprószane mąką, z wody, z masłem. W ograniczonej ilości: kalafior, brokuły, fasolka szparagowa, groszek zielony, seler, sałata zielona, pomidory bez skórki	cebula, czosnek, rzodkiewka, szczaw, grzyby, pory, warzywa kapustne, nasiona roślin strączkowych, rzepa, warzywa marynowane, solone, zasmażane, sałatki z majonezem lub musztardą
Owoce	dojrzałe, soczyste, bez skórki i pestek, nie kwaśne: owoce jagodowe, winogrona, cytrusowe, banany, brzoskwinie, morele, jabłka gotowane, pieczone, soki owocowe rozcieńczone, najlepiej mlekiem 1.Remisja choroby: surowe przeciery z owoców, owoce rozdrobnione. 2. Zaostrzenie choroby: owocowe przeciery gotowane	czereśnie, gruszki, agrest, wiśnie, śliwki, orzechy, owoce suszone, marynowane
Ziemniaki	gotowane	smażone, frytki
Tłuszcze	masło śmietankowe, śmietanka, oleje (sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, rzepakowy, oliwa z oliwek), w ograniczonej ilości: margaryny miękkie, niezbyt kwaśna śmietana	smalec, słonina, boczek, łój, margaryny twarde, kwaśna śmietana
Zupy	mleczne, rosół jarski, krupniki z dozwolonych kasz, ziemniaczana, warzywne z dozwolonych warzyw, przecierane, zaprawiane mąką i masłem, zawiesiną z mąki i śmietanki, mąki i mleka, zaciągane żółtkiem, w ograniczonej ilości chudy rosół z cielęciny	tłuste, zawiesiste, na wywarach: mięsnych, kostnych, grzybowych, zasmażane, zaprawiane kwaśną śmietaną, pikantne, z warzyw kapustnych, roślin strączkowych, cebulowa, porowa, rosoły, buliony
Przyprawy do zup	bułka, grzanki, lane ciasto, kluski biszkoptowe, kluski francuskie, makaron ,,nitki‘’, kasza manna, kasza jęczmienna, ryż, ziemniaki puree, w ograniczonej ilości groszek ptysiowy	grube kasze, grube makarony, kluski kładzione, nasiona roślin strączkowych, jaja na twardo
Sosy	Sosy łagodne (za słodką śmietanką: koperkowy, pomidorowy, pietruszkowy)	sosy ostre, pikantne, na zasmażkach, grzybowy, musztardowy, cebulowy, chrzanowy
Przyprawy	cukier, wanilia, sok z cytryny, zielona pietruszka, koper, cynamon, sól w ograniczonej ilości	ocet, pieprz, musztarda, ostra  papryka, chrzan, maggi, kostki bulionowe, ziele angielskie, liść laurowe
Desery i słodycze	kompoty z dozwolonych owoców (przetarte lub z całych owoców), galaretki, kisiele, budynie i kisiele mleczne, desery mało słodzone, musy owocowe lub z kaszy z owocami, ciasta z małą ilością cukru, biszkopty, ciasto drożdżowe, ptysiowe	torty, ciasta z masami, ciasta z dużą ilością cukru, makowce, desery z orzechami, kakao, czekolada, batony, chałwa, ciasta z proszkiem spulchniającym

Opracowały:

Anna Kłysiak, Elżbieta Kosmala

Źródło:

http://www.wydawnictwopzwl.pl/download/221560120.pdf

http://zdrowe-zywienie.wieszjak.pl/dieta-w-chorobie/310742,Dieta-w-chorobie-wrzodowej-zoladka-i-dwunastnicy.html