Konstytucja USA
- składa się ze wstępu i 7 artykułów
- dwa pierwsze artykuły dotyczą władzy ustawodawczej, tzn. Kongresu oraz władzy wykonawczej – prezydenta oraz pozycji sądów federalnych
- art. IV dotyczy relacji władzy federalnej i stanów
- art. V reguluje sposób zmiany konstytucji
• procedura ta wymaga wniosku 2/3 izb Kongresu lub zwołania konwencji konstytucyjnej celem wprowadzenia poprawek do konstytucji na wniosek legislatur 2/3 stanów
• zmiany konstytucji wymagają akceptacji 3/4 stanów
- art. VI określił podstawowe zręby systemu pisanych źródeł prawa, zaliczając do najwyższego prawa Unii konstytucję i zgodnie z nią wydane ustawy Stanów Zjednoczonych oraz wszystkie traktaty zawierane z innymi państwami
- art. VII stwierdza, że konstytucja wchodzi w życie po przyjęciu jej przez co najmniej 9 stanów
Zasada podziału władz zakłada, że:
- aparat państwowy realizuje trzy odrębne funkcje: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
- każdej z nich powinna odpowiadać aktywność odrębnego organu państwowego (istnieje zasada niepołączalności funkcji i stanowisk
- powinien istnieć system hamulców i równoważenia się poszczególnych organów państwa, uniemożliwiający dominację któregoś z nich nad pozostałymi



Wybór władz:
- prezydent jest wybierany przez zgromadzenie elektorów, senatorowie przez legislatury stanowe, członkowie Izby Reprezentantów w głosowaniu powszechnym, sędziowie powoływani za zgodą Senatu przez prezydenta
System źródeł prawa:
- konstytucja
- prawo precedensowe (common law)
• pojęcie określające rezultat rozstrzygnięcia w konkretnej sprawie w sytuacji braku podstaw w prawie pisanym
• takie rozstrzygnięcie pozwala na sformułowanie ogólnej normy stanowiącej podstawę rozstrzygania w przyszłości takich samych bądź istotnie podobnych spraw
- ustawodawstwo Kongresu i ustawodawstwo delegowane
• na szczeblu federalnym jedynym organem ustawodawczym jest Kongres
• Kongres został upoważniony do wydawania wszelkich ustaw, które konstytucja przyznała władzom USA, ich organowi lub funkcjonariuszowi
- akty prawne prezydenta
• prezydent dysponuje dwoma formami aktów prawnych: rozporządzeniami wykonawczymi i proklamacjami
• wspomniane akty powołuję najczęściej jako podstawy do ich wydania akty wyższego rzędu (ok. 70% ustawę, 12% ustawę i konstytucję i 14% wyłącznie konstytucję)
• akty prawne prezydenta nie mogą być sprzeczne z ustawami Kongresu
- traktaty, porozumienia międzynarodowe i zwyczajowe prawo międzynarodowe
• traktaty działające bezpośrednio stanowią obok ustawy najwyższe prawo krajowe, tzn. są włączone do prawa wewnętrznego i mają taką samą moc jak ustawy Kongresu
• traktat może uchylić wcześniejszą sprzeczną z nim ustawę
• zawieranie przez prezydenta tzw. porozumień administracyjnych (decyzja prezydenta posiada charakter osobisty)
9. Podział kompetencji pomiędzy federację a stany oraz zasady funkcjonowania federalizmu w USA.
System federalny
- federalny system rządów: układ, w którym władza państwowa jest podzielona między rząd centralny a stany
- podział kompetencji między unią a stanami
• władze federalne dysponują uprawnieniami, które są im przyznane przez konstytucję oraz, tymi, które są niezbędne do realizacji uprawnień delegowanych
• kompetencje stanów, które nie są zastrzeżone przez konstytucję należą do nich bądź narodu
- status stanów
• niezależnie od wielkości stany mają równy konstytucyjny i ustawowy status
• władze federalne mają obowiązek respektować terytorialną integralność stanów, chronić każdy z nich przed inwazją i wewnętrznymi zamieszkami, zagwarantować im równą reprezentację w Senacie
10. Prawo wyborcze USA i specyfika partii amerykańskich.
- bierne prawo wyborcze
• Senat: każdy stan dysponuje dwoma miejscami; kandydować mogą osoby, które ukończyły 30 lat, są obywatelami amerykańskimi co najmniej od 9 lat i zamieszkują w stanie, który chcą reprezentować
• Izba Reprezentantów: prawo kandydowania przysługuje osobom, które ukończyły 25 lat, są obywatelami amerykańskimi co najmniej od 7 lat oraz zamieszkują w stanie, który reprezentują
• okręgi są jednomandatowe
Specyfika partii amerykańskich polega na tym, że w Kongresie istnieje swoista dyscyplina partyjna; inną praktyką jest także tworzenie tzw. konserwatywnej koalicji – Demokraci z Południa w ważnych głosowaniach przyłączają się do Republikanów; zbieżność wielu elementów programów wyborczych Demokratów i Republikanów.
11. Kongres – uprawnienia i pozycja względem innych organów państwowych.
Charakterystyka Kongresu
- Kongres składa się z Izby Reprezentantów i Senatu
- każda z izb posiada własny regulamin, inne konwenanse konstytucyjne, na podstawie których działa
- Izba Reprezentantów: 435 członków; kadencja trwa 2 lata
- Senat: 100 członków; kadencja trwa 6 lat
- członkowie Izby reprezentują naród, a członkowie Senatu – stany
- najważniejsze miejsce w Kongresie zajmują komisje parlamentarne tzw. „małe legislatory”
- w Kongresie działają następujące komisje: stałe, specjalne, wspólne i uzgadniające
• do nich należy przygotowywanie projektów ustaw do rozpatrzenia na forum izb
• mogą one „uśmiercić” projekt przez niedziałanie, przełożyć na długo jego przedstawienie, przyspieszyć postępowanie legislacyjne
• dokonują zmiany pierwotnej wersji projektu
Komisje stałe
- przewodniczący i większość członków pochodzi z partii, która uzyskała przewagę w Kongresie
Komisje specjalne
- powołane do zbadania określonej sprawy
- ich skład jest dobierany w obu izbach przez ich przewodniczących
Komisje wspólne
- powołane w celu rozpatrzenia sprawy przy współpracy obu izb
Komisje uzgadniające
- powołane w celu doprowadzenia do jednolitego ustawy przegłosowanej pierwotnie w różnych wersjach
Kompetencje liderów partii:
- czuwają nad porządkiem rozpatrywania projektów ustawodawczych
- organizują poparcie członków swoich partii dla głosowanych propozycji
- planują strategię w znaczących zagadnieniach legislacyjnych
- konsultują się z prezydentem i jego personelem
Kompetencje spikera:
- przewodniczy Izbie i jest liderem partii większościowej
- podejmuje decyzje w sprawach porządku obrad
- przekazuje projekty ustaw odpowiednim komisjom
- powołuje członków komisji specjalnych, wspólnych i uzgadniających
* w Senacie obradom przewodniczy wiceprezydent, a w razie jego nieobecności prezydent pro tempore (senator partii większości z najdłuższym stażem parlamentarnym) lub senator o największym autorytecie
Kompetencje Kongresu:
- ustrojodawcza: uprawnienia w procesie zmiany konstytucji
- ustawodawcza, kreacyjna: np. wybór prezydenta i wiceprezydenta
- sądownicza i śledcza: np. pociągania wyższych funkcjonariuszy federalnych do odpowiedzialności konstytucyjnej i orzekania werdyktu
12. Prezydent USA jako najważniejszy organ państwa (funkcje, kompetencje, wybór na urząd).
Wybór na urząd
- prawo kandydowania do urzędu prezydenta posiadają obywatele amerykańscy, którzy ukończyli 35 lat, zamieszkują na terenie USA co najmniej 14 lat, nie są obywatelami naturalizowanymi i dysponują pełnią praw publicznych
- zgłoszeń kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne lub sam kandydat
- kadencja trwa 4 lata
Prezydencka kampania wyborcza:
- składa się z trzech części:
• nominacji kandydatów przez partie polityczne: przeprowadzenie prawyborów, które służą sondażowi opinii publicznej co do szans prezydenckich kandydatów
• wyborów powszechnych: dokonuje się wyborów elektorów (z każdego stanu tylu, ile dany stan ma miejsc w Kongresie); kandydat danej partii, który uzyskał w danym stanie większość, otrzymuje wszystkie mandaty elektorskie tego stanu
• wyboru prezydenta przez kolegium elektorów
Kompetencje prezydenta:
- może podejmować indywidualne decyzje
- działa na własną odpowiedzialność
- dowodzi siłami zbrojnymi
- wykonanie ustaw
- zawieranie traktatów międzynarodowych
- mianowanie ambasadorów, innych przedstawicieli USA, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych funkcjonariuszy, których powołanie jest przewidziane przez konstytucję
Funkcje prezydenta:
- z chwilą wyboru na prezydenta staje się on liderem swojej partii
- przydziela członkom swojej partii korzyści w postaci stanowisk
- inicjowanie wpłat z funduszu federalnego dla okręgów, z których pochodzą członkowie Kongresu z jego partii
- promotor ustaw
13. Specyfika amerykańskiego sądownictwa.
- system sądów federalnych jest trójstopniowy:
• sądy dystryktowe (94): rozstrzygające jako sądy pierwszej instancji spory cywilne i karne przy udziale sędziego zawodowego i ławy przysięgłych
• sądy apelacyjne (13): działające jako sądy odwoławcze od wyroków sądów dystryktowych
• Sąd Najwyższy (9 – osobowy): ostateczna instancja odwoławcza i wydaje ostateczny wyrok
Funkcje władzy sądowniczej:
- f. kreacyjna, interpretacyjna: sądy, tworząc i posługując się precedensami, kreują obowiązujące normy prawne, które uzupełniają porządek ustawowy
- f. ustrojodawcza: wypływa z prawa wszystkich sądów powszechnych do badania konstytucji i legalności aktów prawnych
- Sąd Najwyższy jest określany jako „trzecia” izba Kongresu, gdyż może swoim orzeczeniem obalić to, co uchwaliły dwie izby parlamentu
- władza sądownicza w USA określa się mianem „trzeciej” władzy, która skutecznie równoważy władzę ustawodawczą i wykonawczą (sądy tworzą precedensy, interpretują przepisy)