ZACHOWANIA INTERNALIZACYJNE – Są to zachowania określane również jako nadmiernie kontrolowane, wyrażające się w wycofywaniu, dysforii i leku. Zachowania te są mniej stabilne niż eksternalizacyjne (oprócz ostrych przypadków zahamowania lub depresji), ale nie przedstawiają optymistycznej prognozy co do terapii. Nadmierne poczucie kontroli prowadzi do zbyt głębokiej, neurotycznej internalizacji norm społecznych, co jest przyczyną przesadnej ostrożności w nowych, trudnych sytuacjach i nieśmiałości w kontaktach interpersonalnych. Dzieci zaliczane do tego typu, mimo przeciętnych lub wyższych ogólnych zdolności intelektualnych, czy zdolności specjalnych, nie osiągają wyników adekwatnych do tego poziomu i czują się przez to mało wartościowe i niedoceniane. Ze względu na bojaźliwość, dzieci te przesadnie podporządkowują się normom regulaminowym, a więc nie
sprawiają większych kłopotów i przez to nie są zauważane przez nauczycieli. Pierwotna przyczyna w ewolucji tego rodzaju zaburzeń najczęściej tkwi w uszkodzeniach centralnego systemu nerwowego, powstałych w okresie rozwoju prenatalnego, w momencie porodu czy w pierwszych latach życia lub może się sprowadzać do różnorodnych uszkodzeń w późniejszych okresach. W obrębie typu „zachowania internalizacyjne” mieszczą się dwa subtypy, na które składają się symptomy arkusza diagnostycznego, wchodzącego do I skali profilu zachowania
„Wycofanie” oraz III skali „Lęki i depresje”. Do tego typu zaliczane są też symptomy skali II „Dolegliwości somatyczne”, na które składają się dolegliwości będące objawem stanów nerwicowych.

Zdecydowana większość tych symptomów świadczy o biernej postawie, chociaż część z nich oznacza również skłonność do wybuchów ujawniających się w szczególnych okolicznościach, które dla dziecka zahamowanego są „ponad granicę wytrzymałości” (np. krytyka ze strony kolegów lub nauczycieli, niepowodzenia w spełnianiu obowiązków). Zachowania takie powodują często zbyt punitywne reakcje osób z otoczenia, przyzwyczajonych do uległości i bierności ze strony tychże dzieci i te rzadkie przejawy zachowania traktują jako wyjątkowo złośliwe. Te fakty są przyczyną błędnej ogólnej diagnozy i oceny, co decyduje o klasyfikowaniu takich dzieci do typu „zachowania
eksternalizacyjne” lub do specjalnej, pośredniej kategorii „zahamowane-agresywne”.

Większość dzieci zaliczanych do typu internalizacyjnego jest równocześnie społecznie
niedostosowana, ponieważ dzieci te nie zachowują się zgodnie z przyjętymi normami obowiązującymi w danym wieku i środowisku. Nie stanowią one zagrożenia dla innych, jednak „nie realizują własnego interesu”, dotkliwie cierpią z powodu wewnętrznych problemów, dla otoczenia są poważnym obciążeniem, także wyzwaniem dla cierpliwości rodziców i nauczycieli. Stosunkowo duża odporność na wszelkie interwencje terapeutyczne, powoduje rozwój i utrwalanie się zachowań wycofanych i depresyjnych, co jest równoznaczne z pogłębianiem się procesów internalizacyjnych prowadzących do zależności od innych w dorosłym życiu. Badania ujawniają, że wiele jednostek przejawiających zachowania internalizacyjne w okresie adolescencji i dorosłym życiu rozwija symptomy
chorób psychicznych oraz występują u nich częste stany depresyjne.

ZACHOWANIA EKSTERNALIZACYJNE – termin ten może być zamiennie używany z terminem „zachowania słabo kontrolowane”. Podstawowymi składnikami tych zachowań są przejawy agresji, przeciwstawianie się i opór wobec otoczenia, impulsywność, destruktywność i antyspołeczne cechy osobowości. Źródłowym czynnikiem tych wszystkich przejawów jest słaba kontrola, która oznacza „rzutowanie na zewnątrz” przeżywanych problemów. W większym stopniu negatywne konsekwencje dotyczą otoczenia społecznego niż samej jednostki – podmiotu i sprawcy tych zachowań. Podstawowy składnik zachowań eksternalizacyjnych, a więc agresja, jest najbardziej stabilną cechą osobowościową i jednocześnie zachowanie te są bardziej odporne na wszelkie interwencje terapeutyczne oraz resocjalizacyjne niż zachowania internalizacyjne.

Istnieją dwa sposoby wyodrębniania zachowań eksternalizacyjnych i ujmowania ich jako
typów. Pierwszy – to rejestrowanie jednolitych przejawów tych zachowań za pomocą odpowiednich, wyskalowanych kwestionariuszy. Drugi – sprowadza się do diagnozy stawianej w warunkach obserwacji klinicznych oraz odpowiednich ocen opartych na jednoznacznych kryteriach. Diagnozy są przesłankami ostatecznego, ogólnego rezultatu, czyli typu. Według strategii diagnostycznej T.M. Achenbacha do typu „zachowania eksternalizacyjne”, zaliczamy te dzieci, które uzyskują liczbę punktów w skali VII „Zachowania przestępcze” oraz VIII „Zachowania agresywne”, która przekracza strefę graniczną. Dane dziecko znajduje się wtedy w strefie klinicznej.

ZACHOWANIA INTERNALIZACYJNE I EKSTERNALIZACYJNE JAKO TYPY ZABURZEŃ W ZACHOWANIU. KLASYFIKACJA M. ACHENBACH.

Do badania zaburzeń zachowania dzieci i młodzieży, można stosować techniki diagnostyczne, opracowane przez Achenbacha – 3 wersje arkusza obserwacyjnego: dla rodziców, nauczycieli i młodzieży (opiera się na klasyfikacji DSM IV oraz ma powiązania z koncepcją diagnostyczną Scotta). Obie tak samo traktują pierwotne źródła, jako przyczyny zaburzeń i niedostosowania. Te źródła to konkretne zachowania występujące w dłuższych odcinkach czasowych (minimum 6 msc.) w podstawowych, naturalnych środowiskach dzieci i młodzieży. Informatorami o tych zachowaniach są naturalni wychowawcy czyli nauczyciele i rodzice, ich informacje te można kontrolować i weryfikować.

W diagnozie Achenbacha zasadniczym dążeniem jest precyzyjne zakwalifikowanie wszystkich przypadków osób niedostosowanych do jednej z dwóch kategorii. Problem rodzi się gdy napotyka na jednostki, które nie podlegają tym wymogom, albo w profilach zachowań występują w zbliżonych proporcjach zarówno zachowania o charakterze internalizacyjnym, jak i eksternalizacyjnym. Drugi problem dotyczy samej natury zaburzeń, ponieważ często wyodrębnia się przypadki z licznymi symptomami zaburzeń uwagi z nadruchliwością.

ZACHOWANIA INTERNALIZACYJNE (nadmiernie kontrolowane)

Wyrażają się wycofaniem i lękiem! Nadmierne poczucie kontroli prowadzi do głębokiej, neurotycznej internalizacji norm społecznych. Prowadzi to do przesadnej ostrożności w nowych, trudnych sytuacjach, nieśmiałości w kontaktach interpersonalnych. Pierwotną przyczyną w ewolucji tych zaburzeń są najczęściej uszkodzenia centralnego systemu nerwowego, które powstają w okresie rozwoju prenatalnego, podczas porodu lub w pierwszych latach życia. W zachowaniach internalizacyjnym można wyróżnić 2 podtypy.

Symptom skali „Wycofanie”                          Symptom skali „Depresja

1.       woli być sam niż z innymi                  1. narzeka na samotność

2.       odmawia rozmowy                              2. często płacze

3.       tajemniczy, skryty                               3. nadmiernie dąży do doskonałości

4.       nieśmiały                                             4. narzeka, że nikt go nie lubi

5.       obojętne spojrzenie                             5. czuje, że inni się nim nie zajmują

6.       często się dąsa                                     6. czuje się małowartościowym

7.       mało aktywny                                      7. nerwowy, napięty

8.       nieszczęśliwy                                      8. przesadnie przestrzega zasad

9.       wycofuje się                                        9. niespokojny, strachliwy

10. ma poczucie winy

11. podejrzliwy

12. martwi się, dręczy się

13. wystraszony, robi pomyłki

14. zbyt bojaźliwy aby o coś prosić

15. nieszczęśliwy, smutny lub w depresji

Większość tych symptomów świadczy o biernej postawie, ale część z nich oznacza skłonność do wybuchów, które ujawniają się w szczególnych okolicznościach, które dla dziecka zahamowanego są „ponad granice wytrzymałości”. Ludzie się tego po nich nie spodziewają, dlatego takie rzadkie zachowania są traktowane przez nauczycieli, czy rówieśników jako wyjątkowo złośliwe.

Większość dzieci zaliczanych do typu internalizacyjnego jest równocześnie społecznie niedostosowana. Dzieci te nie zachowują się zgodnie z przyjętymi normami obowiązującymi w danym wieku i środowisku. Nie stanowią one w prawdzie zagrożenia dla innych, ale nie realizują własnego interesu, dotkliwie cierpią z powodu wewnętrznych problemów.

Wiele jednostek z internalizacyjnymi zachowaniami w okresie adolescencji i dorosłym życiu, rozwija symptomy chorób psychicznych.

ZACHOWANIA EKSTERNALIZACYJNE (zachowania słabo kontrolowane)

Wyrażają się przejawami agresji, przeciwstawianiem się i oporem wobec otoczenia, impulsywnością i antyspołecznymi cechami osobowości. Źródłowym czynnikiem tych wszystkich przejawów jest słaba kontrola. Rzutowanie na zewnątrz (przeżywanych objawów)- to sposób rozwiązania problemu, co powoduje, że negatywne konsekwencje takich zachowań dotyczą otoczenia społecznego (w przeciwieństwie do zachowań internalizacyjnych, gdzie negatywne konsekwencje dotykają głownie samej jednostki). Warto zaznaczyć, że agresja jest najbardziej stabilną cechą osobowościową! Z.E. są zdecydowanie bardziej stabilne niż Z.I. a co za tym idzie bardziej odporne na interwencje terapeutyczne.

2 sposoby wyodrębniania Z.E

1) rejestrowanie jednolitych przejawów tych zachowań za pomocą odpowiednich wyskalowanych kwestionariuszy i przez zastosowanie multiwariacyjnych strategii wyodrębnianie swoistych wiązek zachowań, które traktowane są jako typy.

2) diagnoza stawiana w warunkach obserwacji klinicznych oraz odpowiednich ocen opartych na jednorazowych kryteriach.

Według strategii diagnostycznej Achenbacha, do typu Z.E. zaliczamy te dzieci, które uzyskują punkty w skali VII i VIII.

Symptomy skali VIII                                             Symptomy skali VII

1.       często się sprzecza                                    1. nie czuje się winny gdy zrobi coś złego

2.       oporny, odcina się przełożonym               2. kłamie

3.       wychwala się                                             3. trzyma się tych, którzy są w kłopocie

4.       terroryzuje innych                                     4. woli przebywać ze starszymi od siebie

5.       niszczy własne rzeczy                               5. kradnie

6.       niszczy cudzą własność                            6. przeklina

7.       nieposłuszny w szkole                              7. niechętnie chodzi do szkoły

8.       zazdrosny                                                  8. wagaruje

9.       grozi ludziom                                            9. pije alkohol lub zażywa narkotyki

10.   łatwo się frustruje

11.   hałaśliwy

12.   dokucza innym

13.   wybuchy wściekłości

14.   gadatliwy

15.   posępny, irytujący

16.   fizycznie atakuje innych

17.   błaznuje

18.   burzy dyscyplinę w klasie

Takie zachowania są łatwe do zaobserwowania w warunkach szkolnych. Ten typ zaburzeń w zachowaniu, ujawniany w dzieciństwie i okresie adolescencji, jest najlepszym predykatorem przestępczości w dorosłym życiu.

Achenbach w końcowej klasyfikacji wyodrębnia pewną liczbę dzieci, przejawiających zarówno symptomy Z.I i Z.E.

M. Achenbach	Zachowania internalizacyjne (nadmiernie kontrolowane)	Wycofanie, dysforia, lęk, depresja, zbyt silna, neurotyczna internalizacja norm społecznych będąca przyczyną przesadnej ostrożności w nowych, trudnych sytuacjach, nieśmiałości w kontaktach społecznych, przesadnej,kompulsywnej zależności, uległości wobec norm regulaminowych. Rzutowanie problemów do wnętrza osobowości powoduje duże poczucie winy, tzw. cierpienie neurotyczne, szkody dla psychiki jednostki, a nie dla otoczenia społecznego.	Poziom poczucia kontroli sfery reaktywnej; sposób rzutowania problemów; stopień internalizacji norm społecznych
T.M. Achenbach	Zachowania eksternalizacyjne (słabo kontrolowane)	Przejawy agresji, przeciwstawianie się i opór wobec otoczenia, buntowniczość, nieposłuszeństwo, destruktywność, wybuchowość reakcji, antyspołeczność są wynikiem rzutowania problemów na zewnątrz. Negatywne konsekwencje tych zachowań są silniej odczuwalne przez otoczenie społeczne, a nie jednostkę, która cechuje się raczej słabym poczuciem winy i niskim poziomem neurotyzmu.	..................

Zróżnicowanie oddziaływań resocjalizacyjnych

w świetle typologii Herberta Quaya

Swoje poglądy opiera na tych teoriach psychologicznych, które mówią o związkach pomiędzy cechami osobowości a podatnością na przestępstwo w ogóle oraz na taki, a nie inny rodzaj przestępstwa. Quay uważa jednak, że zarówno skłonność do przestępstwa w ogóle, jak i rodzaj aktywności kryminalnej nie są zdeterminowane jedną właściwością osobowości, wpływ na to ma wiele płaszczyzn. Cztery z nich Quay uznaje za najważniejsze. Na podstawie tych czterech płaszczyzn Quay wyróżnił cztery typy młodocianych (a później i dorosłych) przestępców ze względu na dominację każdej z właściwości.

Nieadekwatny-niedojrzały to człowiek leniwy, nieuważny, nie wykazuje większego zainteresowania otaczającym go światem, jego zachowanie jest niedojrzałe, infantylne. Personel zakładów resocjalizacyjnych określa takiego podopiecznego mianem „niezdary". W stosunku do dorosłych osobnicy tacy są albo zdecydowanie oporni, albo nadmiernie ulegli i potulni. Bardzo łatwo ulegają wpływom (najczęściej negatywnym) rówieśników.

Zalecenia: oddziaływania resocjalizacyjne powinny być przede wszystkim skoncentrowane na wytworzeniu „nawyków moralnych", tak aby stały się one „drugą skórą" tych ludzi. Należy w sposób opiekuńczy i podtrzymujący dążyć do utrzymania wychowanka w stałej, konstruktywnej (ze społecznego punktu widzenia) aktywności. Budzenie odpowiednich zainteresowań powinno w zdecydowany sposób wpłynąć na jego motywacje do pracy nad sobą w celu osiągnięcia określonych satysfakcji. Jest to w zasadzie jedyna droga do zainicjowania i intensyfikacji zatrzymanego u takich jednostek procesu społecznego dojrzewania.

Neurotyczny-konfliktowy. Młodzież tego typu przejawia lęk, depresję, kompleks niższości i poczucie winy. Z dużą ochotą tacy nieletni mówią o swych problemach psychicznych, wykazując przy tym dosyć dobre zrozumienie szeregu związków przyczynowo-skutkowych w próbach interpretacji tegoż zachowania. Bardzo często osobnik taki wykazuje skruchę z powodu dokonania nieakceptowanego przez siebie czynu, co jednak nie zapobiega jego ponownemu popełnieniu.

Zalecenia: W resocjalizacji osób tego typu należy wyjść od ich skłonności do analiz własnego zachowania, czyli od rozmów i terapii indywidualnej. Kolejnym etapem powinno być inicjowanie opartych na empatii „związków wspomagających" pomiędzy wychowankiem a jego współtowarzyszami. Równocześnie z poczynaniami mającymi na celu doprowadzenie do „wewnętrznego uładzenia się" przestępcy neurotycznego, należy stopniowo kierować jego aktywność na zadania wypływające z zewnątrz. Dopiero właściwe efekty tej pracy będą stanowiły prawdziwy efekt oddziaływań resocjalizacyjnych.

Niezsocjalizowany agresywny albo psychopatyczny. Tego typu przestępcy wykazują złośliwość i agresywność, nie przywiązuj ą wielkiej wagi do tego, czy innym jest z nimi dobrze. Posiadają duże zapotrzebowanie na podniety, szybko się nudzą, wykazują skłonność do manipulowania innymi i wykorzystywania osób ze swego otoczenia bez żadnych skrupułów.

Zalecenia: należy zorganizować jak najbardziej płynny rytm codziennej aktywności wychowanków, poddać ich surowej, autorytarnej dyscyplinie, a równocześnie wszelkie osiągnięcia oceniać bardzo dokładnie i sprawiedliwie. W oddziaływaniach indywidualnych należy dążyć do wytworzenia potrzeby szczerych, głębokich i empatycznych związków z innymi ludźmi.

Zsocjalizowany w obrębie podkultury. Do tego typu należą osobnicy, którzy nie zdradzaj ą poważnych problemów emocjonalnych, wykazują natomiast dużą skłonność do przynależności do różnego rodzaju organizacji przestępczych, do których przystosowują się szybko i dokładnie.

Zalecenia: jednostki takie powinny być poddawane również surowej i konsekwentnej dyscyplinie. Główny nacisk w ich resocjalizacji należy położyć na obniżenie atrakcyjności grup należących do podkultury przestępczej. Można to zrobić przyznając liczące się dla wychowanka nagrody za wszelkie formy aktywności, które mogą być akceptowane ze społecznego punktu widzenia.

Praktyka differential treatment na podstawie typologii Herberta Quaya doprowadziła do wyodrębnienia piątego typu przestępcy. Stanowi on połączenie typu pierwszego z ostatnim, czyli niedojrzałego z wykazującym skłonność do identyfikacji z kulturą przestępczą. Jest to typ: niedojrzałe zorientowany na podkulturę. W praktyce życia codziennego okazuje się bowiem, że najbardziej podatni na przejmowanie zasad podkultury są osobnicy niedojrzali, łatwowierni, bez sprecyzowanej filozofii życiowej.

Zalecenia: pierwszą, a zarazem podstawową zasadą w pracy z „mieszanymi typami" przestępców jest zyskanie przez wychowawcę odpowiedniego autorytetu, wzbudzenie w wychowanku zainteresowania tym, aby uzyskać pozytywną ocenę od personelu wychowawczego. Dlatego też najlepiej postępować w stosunku do tego typu osobników w sposób zdecydowany, lecz elastyczny. Nie należy narzucać się wychowankowi z pomocą, choć równocześnie trzeba mu na każdym kroku pokazywać, że bez spontanicznej i bezinteresownej pomocy ze strony innych ludzi trudno jest istnieć. Ową bezinteresowną pomocą oraz autentycznym zainteresowaniem problemami wychowanka można wyzwolić w nim mechanizmy dojrzewania społecznego i skierować je we właściwym kierunku.

Zrzuty: wyróżniając typy przestępców koncepcja ta „etykietyzuje" ludzi, doprowadzając równocześnie do usztywnienia schematów oddziaływań psychokorekcyjnych na te jednostki, co jak wiadomo, jest sprzeczne z elastycznością nieodzowną dla właściwie zorganizowanych oddziaływań resocjalizacyjnych

Profile przestępcze wg. Quay’a:

1.       Typ nieadekwatny, niedojrzały – odpowiednik 4 płaszczyzny, osoba bierna, infantylna, niezdarna, nieuważna, bezradna, niezainteresowana otaczającym światem, procesami zachodzącymi w świecie. Są to jednostki oporne, bierne albo zbyt uległe, dające sobą manipulować, łatwo ulegające wpływom rówieśników, zwłaszcza wpływom negatywnym. Zalecenia resocjalizacji:

Ø       Wytwarzanie tzw. nawyków moralnych (tak aby wybór dobrych zachowań stał się wyborem automatycznym i nie był kontrolowany  przez wychowanka kiedy jest obserwowalny),

Ø       Stymulowanie konstruktywnej aktywności (dostarczanie okazji do twórczości),

Ø       Budzenie zainteresowań,

Ø       Budowanie pewnych mechanizmów motywujących do pracy nad sobą.

2.       Typ neurotyczny, konfliktowy – odpowiednik 2 płaszczyzny. Osoby o dużym poziomie lęku, często popadają w depresje, przygnębienie,  mają kompleks niższości, który wynika z zaniżenia samooceny; często popadają w konflikty na tle neurologicznym, lękowym, popełniają przestępstwa, później żałują, mają poczucie winy. Dużo rozmawiają o swoich problemach, tłumaczą się, usprawiedliwiają, zrzucają czyn na kogoś innego. Zalecenia resocjalizacji:

Ø       Terapia indywidualna, rozmowy,

Ø       Próba wytwarzania empatycznych związków z innymi ludźmi. W 2 fazie, kiedy nastąpi do odblokowania, należy kierować aktywność skoncentrowaną na swojej osobie, na problemy, zadania wynikające z zewnątrz.

3.       Typ niezsocjalizowany, agresywny albo psychopatyczny – odpowiednik 1 płaszczyzny. Zachowania agresywne, złośliwość, szkodzenie innym. Są to osoby które bardzo szybko się nudzą, mają większe zapotrzebowanie na stymulację (teoria poszukiwania mocnych wrażeń) Eksploatowanie innych, manipulowanie. Inne osoby są instrumentami, są traktowane przedmiotowo, odbywa się to bez cienia poczucia winy i wyrzutów sumienia. Zalecenia resocjalizacji:

Ø       Zapewnienie aktywności przez cały dzień,

Ø       Surowa, autorytarna dyscyplina,

Ø       Dokładność i sprawiedliwość w ocenie (psychopaci są osobami drobiazgowymi, wyczulonymi na krytykę, szczególnie niesprawiedliwą),

Ø       Próba wytwarzania głębokich związków z innymi ludźmi.

4.       Typ zsocjalizowany w obrębie podkultury – odpowiednik płaszczyzny 3. Są to osoby, które nie mają poważnych problemów emocjonalnych, nie widać gołym okiem przejawów niedostosowania, bardzo szybko dostosowują się do grup podkulturowych – są wobec nich bezkrytyczni. Zalecenia resocjalizacyjne:

Ø       Surowa i konsekwentna dyscyplina – ponieważ w obrębie grup podkulturowych rygor występował, czuje się wtedy dobrze,

Ø       Obniżenie atrakcyjności grupy przestępczej czy podkulturowej,

Ø       Umiejętnie stosowana manipulacja karami i nagrodami, bardziej w stronę wynagradzania.

5.       Płaszczyzna 1 i 4 – typ niedojrzale zorientowany na podkulturę. Jest najbardziej podatny na wpływy podkulturowe, ten którym się da najbardziej manipulować. Zalecenia resocjalizacyjne:

Ø       Obowiązują zalecenia z płaszczyzn 1 i 4 +