Układ ruchu

Ze względu na budowę i właściwości układ ruchu można podzielić na:

• część czynną – układ mięśniowy	• część bierną – układ szkieletowy

Dzięki współdziałaniu tych układów możemy:

• wykonywać ruchy lokomocyjne

• zmieniać ułożenie ciała względem siebie

• utrzymać odpowiednią postawę ciała

• osłabiać skutki działania różnych przeciąże

Szkielet

Jest to część bierna układu ruchu. Stanowi rusztowanie ciała i jest oparciem dla mięśni. Ponadto pełni również inne funkcje:

• ochronną dla narządów,

• krwiotwórczą (szpik kostny wypełniający wnętrze kości tworzy ciałka krwi),

• magazynującą (w kościach gromadzi się wiele soli mineralnych, szczególnie wapń).

Podstawowym materiałem budulcowym szkieletu człowieka jest tkanka kostna oraz w mniejszym stopniu chrzęstna.

Tkanka chrzęstna

Składa się z istoty międzykomórkowej (A), w której zanurzone są włókna białkowe oraz komórki chrzęstne: chondrocyty (B).

Nie jest unaczyniona ani unerwiona (odżywianie zachodzi z łącznotkankowej ochrzęstnej na drodze dyfuzji). Rodzaje tkanki chrzęstnej:

• szklista – buduje powierzchnie stawowe i przymostkowe części żeber, występuje w części chrzęstnej nosa, nagłośni, oskrzelach

• sprężysta – występuje w małżowinie usznej

• włóknista – występuje w miejscu przyczepu ścięgien do kości, współtworzy krążki międzykręgowe

• Tkanka kostna

• Powstaje głównie na drodze kostnienia tkanki chrzęstnej szklistej. Składa się z istoty międzykomórkowej wysyconej solami mineralnymi, głównie węglanami i fosforanami wapnia. Związki te powodują, że jest ona twarda i wytrzymała na obciążenia mechaniczne. W istocie międzykomórkowej zanurzone są włókna kolagenowe (osseinowe) oraz komórki kostne - osteocyty.
  
  Wyróżnia się dwa rodzaje tkanki kostnej: zbitą i gąbczastą

Tkanka kostna zbita

• Włókna kolagenowe tworzą blaszki kostne – łukowato zgięte wzdłuż długiej osi. Układ blaszek otacza koncentrycznie kanał Haversa (1). Taką pojedynczą jednostkę budulcową nazywamy osteonem (4). Pomiędzy osteonami znajduje się substancja międzykomórkowa. W kanałach Haversa biegną naczynia krwionośne (2), limfatyczne i nerwy. Tkanka kostna zbita buduje trzony kości długich oraz kości osłaniające mózgowie. 3 – osteocyt.

Tkanka kostna gąbczasta

• Jest zbudowana także z blaszek kostnych, które owinięte ciasno wokół siebie, tworzą niewielkie zespoły budulcowe nazwane beleczkami kostnymi (nie są to osteony). Liczne beleczki tworzą przestrzenną sieć, przypominającą strukturą zwyczajną gąbkę kąpielową, stąd kość gąbczasta. Przestrzenie między beleczkami nie są puste. Wypełnia je czerwony szpik kostny – główne źródło krwinek w organizmie. Występuje głównie w końcowych odcinkach kości długich, ponieważ ułożenie beleczek kostnych pozwala amortyzować przeciążenia, co jest bardzo istotne w stawach.

Budowa kości

a – nasada kości

b – trzon kości

c – nasada kości

d – istota gąbczasta

e – istota zbita

f – okostna

g – jama szpikowa

• Okostna - włóknista błona ochraniająca kość od zewnątrz, jest silnie unaczyniona (odżywia kość) i unerwiona.

Wzrastanie kości na długość

• W kościach długich organizmów młodocianych między nasadą a trzonem występuje warstwa chrząstki zwanej nasadową. Dzięki narastaniu tkanki kostnej w bezpośrednim sąsiedztwie chrząstki nasadowej kość wydłuża się. Proces ten trwa aż do momentu zakończenia wzrostu. Pod wpływem hormonów rozmnażanie się komórek zostaje zahamowane. Chrząstki nasadowe ulegają skostnieniu, nasady zrastają się z trzonem i rozrastanie się kości na długość ustaje.

Podział kości

U człowieka dorosłego szkielet składa się z około 206 kości – liczba ta jest większa u dzieci ze względu na wiele punktów kostnienia (około 270 u noworodka i 356 u 14-latka); spada dopiero po połączeniu się np. trzonów z nasadami.

Ze względu na budowę zewnętrzną kości podzielono na kilka grup:

• kości długie np. kość udowa, ramienna

• kości płaskie np. kości czaszki, łopatka

• kości krótkie np. kości nadgarstka, stępu

• kości różnokształtne np. kręgi

Typy połączeń między kośćmi

• Połączenia ścisłe kości - kościozrosty – w takich połączeniach nie ma możliwości przemieszczania się kości względem siebie. Przykładem mogą być kości czaszki, gdzie brzegi kości zachodzą na siebie tworząc ząbkowane linie - szwy.
  
  Połączenia półścisłe kości (chrząstkozrosty). Między dwoma zakończeniami kostnymi znajdują się krążki chrzęstne lub chrzęstno–włókniste. Ten typ połączenia występuje m.in. między kręgami i w spojeniu łonowym.
  
  Połączenia ruchome kości - stawy, które umożliwiają szeroki zakres ruchów.

• Budowa stawu

• 

• 1 – więzadło
  
  2 – torebka stawowa, warstwa włóknista – błona, która zamyka od zewnątrz jamę stawową, zapewnia stabilność i odgranicza staw od otoczenia
  
  3 – torebka stawowa, warstwa maziowa – produkuje maź, która nawilża chrząstki stawowe zmniejszając tarcie
  
  4 – powierzchnia stawowa kości
  
  5 – chrząstka stawowa – pokrywa powierzchnie stykających się kości, zapobiega ich ścieraniu, ułatwia poślizg
  
  6 – jama stawowa – przestrzeń wypełniona mazią

• Rodzaje stawów

• 1 – staw kulisty np. staw barkowy
  
  2 – staw eliptyczny, np. staw promieniowo–nadgarstkowy
  
  3 – staw siodełkowy, np. staw nadgarstkowo–śródręczny kciuka
  
  4 – zawiasowy, np. staw łokciowy
  
  5 – obrotowy, np. staw między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym

• Szkielet człowieka

	Szkielet człowieka można podzielić na dwie części. Pierwszą część stanowi szkielet osiowy. W jego skład wchodzą: czaszka, kręgosłup oraz żebra i mostek. Drugą część stanowi szkielet kończyn górnych oraz dolnych wraz z ich obręczami.

Czaszka

• Stanowi kostne rusztowanie głowy. W budowie czaszki wyróżniamy: mózgoczaszkę, która stanowi ochronę mózgowia i trzewioczaszkę, która chroni narządy zmysłów, otacza początkowe odcinki dróg pokarmowych i oddechowych. Mózgoczaszkę współtworzą m. in. kości: czołowa, dwie ciemieniowe, skroniowe, klinowe oraz potyliczna. W skład części trzewnej czaszki wchodzą między innymi po dwie kości: szczękowe, nosowe, jarzmowe oraz żuchwa.

W czaszce dorosłego człowieka kości połączone są nieruchomo za pomocą tzw. szwów. Są to połączenia stałe kości. U noworodków i niemowląt na granicach zetknięcia się kości czaszki utrzymuje się dość długo tkanka łączna, tworząc „wgłębienia” zwane ciemiączkami (1). Obecność ciemiączek i nieskostniałych połączeń między kośćmi sklepienia czaszki umożliwia dopasowanie się kształtu czaszki do kanału miednicy podczas porodu. Ciemiączka odpowiadają również za umożliwienie powiększenia rozmiarów główki dziecka podczas jego rozwoju. Wyróżniamy ciemiączka: przednie, tylne, klinowe i sutkowate. Ulegają kostnieniu od trzeciego miesiąca do drugiego lub trzeciego roku życia – najpóźniej zamyka się ciemiączko przednie.

Kręgosłup

Kręgosłup jest:

• osią i główną podporą ciała

• narządem ruchu

• osłoną dla rdzenia kręgowego

Zbudowany jest 33 – 34 kręgów i dzieli się na pięć odcinków:

• 1 - szyjny (7 kręgów)

• 2 - piersiowy (12 kręgów)

• 3 - lędźwiowy (5 kręgów)

• 4 - krzyżowy (5 kręgów zrośniętych w jedną kość krzyżową)

• 5 - ogonowy (4 – 5 kręgów zrośniętych w kość ogonową)

Cechy charakterystyczne kręgów szyjnych:

• 
  
  I kręg szyjny – atlas (dźwigacz) - nie posiada trzonu; ma kształt pierścienia; posiada dołek, do którego pasuje ząb kręgu obrotowego.
  
  
  
  
  
  II kręg szyjny – obrotnik – posiada ząb za pomocą którego łączy się z kręgiem szczytowym (atlasem).
  
  
  
  
  
  
  
  Pozostałe kręgi szyjne – posiadają charakterystycznie rozdwojone wyrostki kolczyste.

Kręgi piersiowe – posiadają miseczkowate powierzchnie stawowe – miejsca styku kręgów i żeber oraz otwór kręgowy owalny. Kręgi lędźwiowe - mają masywne trzony, wydłużone do tylu wyrostki kolczyste; otwór kręgowy ma kształt trójkąta. Kość krzyżowa i ogonowa.

Kształt kręgosłupa

Przystosowanie kręgosłupa do utrzymywania wyprostowanej postawy ciała i unoszenia ciężkiej głowy przejawia się zarówno w uformowaniu całości, jak i sposobie zestawienia trzonów kręgów między sobą (za pomocą dysków chrzęstnych - 5).

Kręgosłup ma kształt esowaty, dzięki istnieniu naturalnych wypukłości:

• do przodu, w odcinku szyjnym i lędźwiowym kręgosłupa – lordoza szyjna (1) i lędźwiowa (3)

• do tyłu, w odcinku piersiowym i krzyżowym kręgosłupa – kifoza piersiowa (2) i krzyżowa (4)

Klatka piersiowa

Szkielet klatki piersiowej składa się z:

• 12 kręgów piersiowych

• 12 par żeber

• mostka

Żebra

Zależnie od sposobu połączenia z mostkiem żebra dzielą się na:

• żebra prawdziwe – łączą się z mostkiem bezpośrednio poprzez chrząstki żebrowe (I – VII)

• żebra rzekome – łączą się za sobą i poprzez żebro VII z mostkiem (VIII, IX, X)

• żebra wolne – nie mają połączenia z mostkiem, kończą się wolno w ścianach jamy brzusznej (XI – XII)

• 
  
  Dzięki budowie chrzęstno kostnej klatka piersiowa jest mocna i sprężysta. Ochrania narządy wewnętrzne, a dzięki ruchomości żeber możliwe jest rozszerzanie i kurczenie klatki piersiowej podczas oddychania.

• Szkielet kończyny górnej

• 

• 1 - obojczyk (element obręczy barkowej)
  2 - ramię
  3 - przedramię
  4 - ręka
  5 - palce ręki
  6 - śródręcze
  7 - nadgarstek
  8 - kość promieniowa
  9 - kość łokciowa
  10 - łokieć
  11 - kość ramienna
  12 - łopatka (element obręczy barkowej)

• Szkielet kończyny dolnej

• 

• 1 - biodro
  2 - udo
  3 - kolano
  4 - podudzie
  5 - stopa
  6 - palce stopy
  7 - śródstopie
  8 - stęp
  9 - kość piszczelowa
  10 - kość strzałkowa
  11 - rzepka
  12 - kość udowa
  13 - kość miednicza

Obręcz miednicowa W skład obręczy miednicowej wchodzą: kości biodrowe, kulszowe i łonowe