1. Układ moczowy (systema urinarium)- składa się z narządów moczowych (organa urinaria) i służy do usuwania z organizmu produktów przemiany materii substancji będących w nadmiarze i toksycznych w postaci moczu.

Do tego układu należą parzyste nerki oraz drogi wyprowadzające w obrębie nerki i poza nią- parzyste moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa.

2. Nerka (ren): narząd kształtu fasolowatego i posiada powierzchnię wypukłą i wklęsłą, bezpośrednio otoczona jest torebką włóknistą (capsula fibrosa), która zawiera część zewnętrzną- bogatą we włókna kolagenowe i część wewnętrzną- z komórkami tkanki łącznej, miocytami i włóknami srebro chłonnymi. Nieliczne włókna kolagenowe wnikają do narządu. Torebka włóknista jest łatwo zdejmowalna z nerek gładkich i nieco trudniej z nerki pobruzdkowanej u zdrowych zwierząt. Zewnętrznie od torebki włóknistej znajduje się torebka tłuszczowa (capsula adiposa)- szczególnie dobrze rozwinięta u zwierząt tucznych. Stabilizuje ona położenie nerek, chroni przed utratą ciepła i urazami mechanicznymi. W nerce wyróżnia się 2 części:

a) korę nerki (cortex renis)- stanowiącą zewnętrzną część przylegającą do strony wypukłej nerki, a nie ma jej we wnęce. Część kory przylegająca do rdzenia nosi nazwę warstwy podporowej.

b) rdzeń nerki (medulla renis)- położony jest głębiej pod korą i zbudowany jest z piramid nerkowych, zwróconych podstawą do kory, a jej wierzchołek stanowi brodawka nerkowa (papilla renalis). W obrębie rdzenia wyróżnia się: *część zewnętrzną, graniczącą z korą;

*część wewnętrzną, graniczącą z miedniczki nerkową.

Kora wysyła do rdzenia między piramidy nerkowe pasma korowe tzw. słupy nerkowe. A od podstawy piramid rdzenia nerki odchodzą do kory pasma rdzenne tworzące część promienistą kory (pars radiaca). Między pasmami rdzennymi oraz pod torebką włóknistą w korze znajduje się część skłębiona (pars convoluta).

3. U ssaków w życiu pozapłodowym występują nerki proste. Wyjątek stanowią foka i niedźwiedź, posiadające nerki złożone, zbudowane z nereczek. Nereczki są wyraźne w życiu płodowym. W zależności od sposobu zrastania się ze sobą nereczek można wyróżnić 3 typy nerek: a) nerka gładka, wielobrodawkowa- której beleczki zrosły się na wysokości kory nerki, występuje u człowieka i świni.

b) nerka gładka, jednobrodawkowa- ze wspólną brodawką (papilla communis), nereczki zrosły się ze sobą na wysokości kory i rdzenia, występują u konia, małych przeżuwaczy i mięsożernych.

c) nerka pobruzdkowana, wielobrodawkowa- nereczki zrosły się ze sobą na granicy kory i rdzenia, występuje u bydła.

4. a) w korze nerki występują płaciki nerkowe. Płacik- 1 promień rdzenny wraz z przyległą do niego częścią skłębioną.

b) w rdzeniu nerki występują płaty nerkowe. Płat nerki- 1 piramida nerkowa wraz z przyległą do niej częścią korową.

5. Jednostką strukturalno-czynnościową jest nefron. Pomiędzy licznymi nefronami znajduje się delikatny zrąb nerki- zbudowany z tkanki łącznej włóknistej luźnej, w której znajdują się liczne naczynia krwionośne, chłonne oraz włókna nerkowe. W skład nefronu wchodzą 4 części: a) ciałko nerkowe (corpusculum renis): *twór kształtu kulistego/owalnego średnicy ok. 120 µm. Zawiera 2 części: •kłębuszek naczyniowy

•torebka ciałka nerkowego składa się z 2 blaszek torebki: -blaszki wewnętrznej trzewnej: przylega bezpośrednio do naczyń włosowatych kłębuszka i zbudowana jest z podocytów/epicytyów - komórek wielowypustkowych, których pierwszorzędowe wypustki grubsze dzielą się na drugorzędowe wypustki cieńsze, które leżą na błonie podstawnej naczyń krwionośnych włosowatych kłębuszka naczyniowego. Blaszka ta na biegunie naczyniowym zagina się i przechodzi w blaszkę ścienną torebki ciałka nerkowego.

-blaszki ściennej zewnętrznej: buduje ją nabłonek jednowarstwowy płaski, na biegunie kanalikowym przechodzi on w kanalik główny.

Między nimi znajduje się jama (światło) torebki ciałka nerkowego, do której filtrowany jest mocz pierwotny.

*ciałko nerkowe ma 2 bieguny: •naczyniowy- na nim znajduje się tętnica doprowadzająca, która po wniknięciu do ciałka nerkowego rozpada się na 2-4 pętli naczyń włosowatych tętniczych typu okienkowego i one tworzą kłębuszek naczyniowy. Naczynia włosowate na tym biegunie przechodzą w tętnicę odprowadzającą- zatem w ciałku nerkowym występuje sieć dziwna tętniczo-tętnicza, w której tętnica doprowadzająca przez naczynia włosowate tętnicze przechodzi w tętnicę odprowadzającą. Śródbłonek naczyń włosowatych typu okienkowego kłębuszka zawiera liczne pory w cytoplazmie komórek, spoczywających na porowatej błonie podstawnej. Między tętnicą doprowadzającą i odprowadzającą występuje tkanka łączna, tworząca mezangium zewnętrzne. A między naczyniami włosowatymi kłębuszka naczyniowego jest mezangium wewnętrzne, zwane krezką naczyniową. Komórki mezangium wewnętrznego mają zdolność fagocytozy i mogą się kurczyć, zmniejszając światło naczyń włosowatych (ciśnienie się zwiększa).

•kanalikowy

b) kanalik główny/kręty I rzędu/proksymalny bliższy: składa się z części krętej i prostej, wysłany jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym/tzw. wałeczkowym- niskim cylindrycznym, którego komórki na powierzchni zwróconej do światła kanalika posiadają rąbek szczoteczkowy w postaci mikrokosmków. Cytoplazma komórek wykazuje aktywność fosfatazy zasadowej. Obecność mikrokosmków sprawia, że światło kanalika głównego ma niewyraźny kontur. Błona cytoplazmatyczna części podstawnej komórek nabłonkowych kanalika głównego tworzy liczne wgłębienia do cytoplazmy, co zwiększa powierzchnię części podstawnej komórek i służy do lepszej wymiany między komórkami kanalika głównego a naczyniami włosowatymi oplatającymi od zewnątrz kanalik główny.

c) pętla nefronu: zbudowana z 2 ramion: *zstępującego wąskiego, wysłanego nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, które zstępuje do rdzenia nerki i zagina się kolankowato o 180°. Przechodzi w drugie ramię;

*wstępującego, szerokiego, wysłanego nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Wstępuje do kory i przechodzi we wstawkę.

U bydła, świń i kota występują pętle nefronu długie, których ramię zstępujące zagina się na wierzchołku piramidy nerkowej i przechodzi następnie w ramię wstępujące.

U człowieka, konia, małych przeżuwaczy i psa pętle są krótkie- zaginają się u podstawy piramid, a część szeroka zaczyna się jeszcze w obrębie ramienia zstępującego tj. przed zagięciem kolankowatym.

d) wstawka/kanalik kręty II rzędu/dystalny dalszy: leżąca w obrębie kory i wysłana nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym.

Tuż za wstawką rozpoczynają się drogi wyprowadzające mocz.

6. W korze i rdzeniu nerki występują pomiędzy nefronami komórki śródmiąższowe- w korze są to fibroblasty syntetyzujące białka tkanki łącznej włóknistej luźnej i produkujące erytropoetynę oraz limfocyty - komórki immunokompetentne. W rdzeniu komórki śródmiąższowe występują jako I typu gwiaździste, uważane za endokrynowe i biorące udział w regulacji ciśnienia krwi; komórki typu II fagocytujące i typu III okołonaczyniowe serycyty- ułożone wzdłuż naczyń prostych rdzenia mogą się one kurczyć i prawdopodobnie regulują przepływ krwi przez naczynia proste.

7. W części skłębionej kory nerki występują: a) ciałka nerkowe.

b) kanaliki główne.

c) wstawki.

8. W rdzeniu nerki znajdują się pętle nefronów.