Zakład karny typu otwartego charakteryzuje się tym, że cele mieszkalne skazanych są otwarte całą dobę, skazanych zatrudnia się przede wszystkim po za zakładem bez konwojenta, na pojedynczych stanowiskach pracy. Zezwala im się na uczestniczenie w nauczania, szkoleniu oraz zajęciach terapeutycznych organizowanych poza terenem zakładu. Mogą korzystać z własnej odzieży, bielizny i obuwia, mogą otrzymywać z depozytu zakładu karnego własne pieniądze pozostające do ich dyspozycji. Przysługują im przepustki nie częściej niż raz w miesiącu, łącznie na okres nie przekraczający 28 dni w ciągu roku.

Celem pobytu skazanego w zakładzie karnym typu otwartego
jest stopniowe ułatwianie skazanym do powrotu na wolność. Regulamin takich jednostek przewiduje, iż skazany maże korzystać z nieograniczonej liczby widzeń w ciągu miesiąca. Korespondencja i rozmowy telefoniczne nie podlegają kontroli. „Można przyjąć,
że powyższa typologia zakładów karnych pozwala na manipulowanie więźniami, na ich przesuwanie z jednego typu do innego, w obie strony, co jest niczym innym jak dozowaniem wolności”.
W każdym zakładzie karnym skazani mogą odbywać karę w różnych systemach odbywania kary, wyróżniamy trzy systemy oddziaływania: zwykły, terapeutyczny i programowego oddziaływania. System odbywania kary nie jest związana z typem i rodzajem zakładów karnych. Odbywanie kary w systemie terapeutycznym nie wymaga zgody osadzonego. W tym systemie karę odbywają skazani z zaburzeniami psychicznymi, uzależnieni od alkoholu lud innych środków odurzających, upośledzeni umysłowo i osoby niepełnosprawne.