ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM – WYKŁADY

1. Zagrożenie – to jest coś, co może spowodować stratę (szkodę). Może to obejmować substancję lub maszyny, zjawiska naturalne, sposób pracy i inne źródła powodujące straty.

Potencjalne zagrożenie bezpieczeństwa istnieje zawsze.

2. Bezpieczeństwo:

- Brak zagrożeń,

- Utrzymywanie zagrożeń w stanie kontrolowanym,

- Zgodność z normami bezpieczeństwa,

- Zapobieganie stratom.

3. Narażenie – ekspozycja:

- Narażenie - przebywanie w strefie zagrożenia,

- Narażenie - ekspozycja na czynnik niebezpieczny, szkodliwy lub uciążliwy.

4. Czynnik niebezpieczny:

- Czynnik mogący spowodować utratę życia lub zdrowia,

- Czynnik niebezpieczny należy kojarzyć z możliwością powstania wypadku.

5. Czynnik szkodliwy:

- To czynnik, którego oddziaływanie może doprowadzić do utraty zdrowia lub życia,

- Czynnik szkodliwy należy kojarzyć ze stanem zdrowia – chorobą.

6. Czynnik uciążliwy – czynnik powodujący dyskomfort życia.

7. Zdrowie – zdrowie stan żywego organizmu w którym wszystkie funkcje przebiegają

prawidłowo – pełna sprawność i dobre samopoczucie psychiczne i fizyczne.

8. Życie – życie jest to stan organizmu polegającego na nieprzerwanym ciągu biochemicznych procesów przemiany materii i energii związanych z wymianą materii i energii z otoczeniem.

9. Higiena – ochrona zdrowia oraz zapewnienie najlepszych warunków rozwoju fizycznego i psychicznego.

10. Bezpieczeństwo i higiena:

- Bezpieczeństwo – zagrożenie życia – skutki natychmiastowe,

- Higiena – zagrożenie zdrowia – skutki Odroczone.

11. Konstytucja:

- Art. 38. Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawna ochronę życia,

- Art. 47. Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego

imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym,

- Art. 60. Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych maja prawo dostępu do

służby publicznej na jednakowych zasadach.

12. Konstytucja Art. 66:

1) Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji

tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.

2) Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

13. Konstytucja Art. 67.

1) Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze

względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy

zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2) Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

14. Konstytucja Art. 68:

1) Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

2) Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

3) Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

4) Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

5) Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

15. Kodeks Pracy – kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.

Dział X. Bezpieczeństwo i higiena pracy

- Podstawowe obowiązki pracodawcy...

Art. 207 Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy

- Prawa i obowiązki pracownika...

Art.211 Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika

16. Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy.

Art. 237.

§ 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 100 pracowników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną dalej "służbą bhp", pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 2. Jeżeli pracodawca nie jest obowiązany do powołania służby bhp, o której mowa w § 1, obowiązek wykonywania zadań tej służby spoczywa na pracodawcy.

§ 3. Pracodawca może powierzyć wykonywanie zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy albo pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.

§ 4. Właściwy inspektor pracy może nakazać utworzenie służby bhp przez pracodawcę zatrudniającego mniejszą liczbę pracowników niż określona w § 1, jeżeli jest to

uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi. Właściwy inspektor pracy w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym może nakazać zwiększenie

liczebności służby bhp lub utworzenia tej służby przez pracodawców zatrudniającego mniejszą liczbę pracowników niż określona w § 1, jeżeli jest to uzasadnione stwierdzonymi zagrożeniami zawodowymi.

§5. Rada Ministrów określi w drodze rozporządzenia:

1) szczegółowy zakres działania, uprawnienia, organizację, liczebność i podporządkowanie służby bhp,

2) kwalifikacje wymagań do wykonywania zadań służby bhp.

17. Rozdział XI. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy:

§ 1. Pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników, powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, zwaną "komisją", jako swój organ doradczy i opiniodawczy. W skład komisji wchodzą pracownicy służby bhp, lekarz sprawujący opiekę zdrowotną nad pracownikami, społeczny inspektor pracy, a także przedstawiciele pracowników - wybrani przez zakładową organizację związkową, a w przypadku, gdy u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa - przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

18. Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy:

- Przewodniczącym komisji jest pracodawca lub osoba przez niego upoważniona, a wiceprzewodniczącym - społeczny inspektor pracy.

- Zadaniem komisji jest dokonywanie przeglądów warunków pracy, okresowej oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, formułowanie wniosków

dotyczących poprawy warunków pracy oraz współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego

obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

19. Nadzór państwowy:

- Policja,

- Rada Ochrony Pracy,

- Państwowa Inspekcja Pracy,

- „Sanepid”,

- Dozór techniczny.

20. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika (Kodeks pracy).

21. Wypadki przy pracy Ponad 50% wypadków przy pracy powstaje wskutek

nieprzestrzegania przepisów BHP.

22. 10 zasad Du Pont:

1) Wszystkim urazom i wypadkom można zapobiec,

2) Kierownictwo jest odpowiedzialne za bezpieczeństwo,

3) Pracowanie bezpieczne jest warunkiem zatrudnienia,

4) Pracownicy muszą odbyć szkolenie z zakresu bezpieczeństwa,

5) Kontrola bezpieczeństwa przez kierownictwo jest niezbędna,

6) Braki powinny być bezzwłocznie usunięte,

7) Ważne jest bezpieczeństwo poza pracą,

8) Wszystkie urazy i wypadki muszą być badane,

9) Dobre bezpieczeństwo jest dobrym interesem,

10) Pracownicy są kluczem do dobrego bezpieczeństwa

23. Zdarzenie wypadkowe – nagłe, niepożądane zdarzenie, które nastąpiło w związku z pracą i powoduje uraz i/lub straty materialne. Pojęcie to obejmuje katastrofę, zdarzenie wypadkowe bezurazowe lub wypadek przy pracy.

24.Katastrofa – zdarzenie w wyniku, którego doszło do znacznych start materialnych, bądź doszło do lub mogło dojść do licznych ofiar w ludziach.

25. Katastrofa budowlana – niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub

jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań i obudowy wykopów.

26. Wypadek lub poważny wypadek kolejowy – wypadek - niezamierzone nagłe zdarzenie lub ciąg takich zdarzeń z udziałem pojazdu kolejowego, powodujące negatywne konsekwencje dla zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska; do wypadków zalicza się w szczególności:

- Kolizje,

- Wykolejenia,

- Zdarzenia na przejazdach,

- Zdarzenia z udziałem osób spowodowane przez pojazd kolejowy będący w ruchu,

- Pożar pojazdu kolejowego.

27. Poważny wypadek – wypadek spowodowany kolizją, wykolejeniem pociągu lub innym podobnym zdarzeniem:

- Z przynajmniej jedną ofiarą śmiertelną lub przynajmniej pięcioma ciężko rannymi,

- Powodujący znaczne zniszczenie pojazdu kolejowego, infrastruktury kolejowej lub środowiska, które mogą zostać natychmiast oszacowane przez komisję badającą wypadek na co najmniej 2 miliony euro, mający oczywisty wpływ na regulacje bezpieczeństwa kolei lub na zarządzanie bezpieczeństwem.

28. Poważne awarie:

a) Były następstwem pożaru, eksplozji lub uwolnienia w trakcie procesu przemysłowego co

najmniej 5% ilości jednej z substancji niebezpiecznych decydujących o zaliczeniu zakładu do

zakładu o dużym ryzyku wystąpienia awarii.

b) Były następstwem pożaru, eksplozji lub uwolnienia w trakcie procesu przemysłowego,

magazynowania lub transportu dowolnej ilości co najmniej jednej z substancji

niebezpiecznych jeżeli powodują co najmniej jeden ze skutków spośród następujących

rodzajów skutków:

- Skutki wobec osób,

- Szkody w środowisku,

- Szkody w mieniu,

- Negatywne skutki wykraczające poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

c) Były następstwem uwolnienia w trakcie magazynowania lub transportu dowolnej substancji, która ze względu na swoje właściwości lub ilość może być niebezpieczna dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, prowadząc przynajmniej do jednego ze skutków spośród rodzajów skutków, o których mowa w pkt 2 lit. a-d. § 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2003 r. nr 5, poz. 58)

29. Poważna awaria – zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z

opóźnieniem.

30. Wydarzenie potencjalnie wypadkowe:

- Niebezpieczne zdarzenie, związane z wykonywaną pracą, podczas którego nie dochodzi do urazów lub pogorszenia stanu zdrowia,

- Wydarzenie wypadkowe bezurazowe – zdarzenie, które mogło lub spowodowało stratę.

31. Trójkąt relacji wypadków:

1500 przedsiębiorstwa, USA, 1931 r.

Na 1 wypadek przy pracy powodujący ciężkie uszkodzenie ciała przypadało: 29 urazów drobnych i 300 wypadków bezurazowych powodujących jedynie straty materialne.

32. Rodzaje wypadków:

a) Wypadki pozazawodowe – urazy przy czynnościach nie pozostających w związku z pracą zawodową, np. podczas wypoczynku, przy pracach domowych.

b) Wypadki zawodowe:

- Wypadek przy pracy,

- Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy,

- Wypadek przy innych czynnościach, w tym wypadek przy pracy świadczonej na innej

podstawie niż umowa o pracę, np. umowa zlecenie, umowa agencyjna, umowa o dzieło,

- Wypadek w drodze do pracy i z pracy,

- Wypadek przy pracy rolniczej.

33. Wypadek przy pracy – za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane

przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

- Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,

- Podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,

- W czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy,

- Zdarzenie będące istotnym zewnętrznym czynnikiem wywołującym negatywną reakcję organizmu i stanowiące przyczynę wypadku przy pracy, posiada cechę nagłości tylko wtedy, gdy przebiega w czasie nie dłuższym niż trwanie dnia pracy,

- Dane zdarzenie jest wypadkiem przy pracy tylko, jeżeli nastąpiło na skutek działania czynników zewnętrznych,

- Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny - w istniejących warunkach - wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym.

34. Uraz – uszkodzenie tkanki ciała lub narządu człowieka w wskutek działania czynnika zewnętrznego.

35. Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

- W czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z

wykonywaniem powierzonych mu zadań,

- Podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,

- Przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

36. Wypadki przy pracy wg skutków:

- Lekki – powodujący czasową niezdolność do pracy,

- Śmiertelny – za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku,

- Ciężki,

- Zbiorowy.

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło:

- Ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu,

- Choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna,

- Całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

37. Definicja choroby zawodowej – na podstawie art. 235 kodeksu pracy za chorobę

zawodową uznaje się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku

oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem,

że została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w

środowisku pracy albo ma związek ze sposobem wykonywania pracy, tzw. „narażenie zawodowe”.

38. Procedura orzekania choroby zawodowej:

Postępowanie w sprawie chorób zawodowych składa się z trzech etapów:

1) Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej;

2) Rozpoznania choroby zawodowej;

3) Wydania decyzji o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy, których właściwość ustala się według miejsca, w którym praca była wykonywana.

W wyniku badań lekarskich i pomocniczych, zgromadzonej dokumentacji medycznej i przebiegu zatrudnienia oraz występujących narażeń zawodowych i ich oceny, lekarz wydaje orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej bądź o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Po wydaniu orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej lub o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej lekarz przesyła je inspektorowi sanitarnemu,

pracownikowi oraz osobie zgłaszającej podejrzenie choroby zawodowej. Właściwy państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej albo decyzję o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej na podstawie materiału

dowodowego, a w szczególności danych zawartych w orzeczeniu lekarskim w sprawie choroby zawodowej, oraz oceny narażenia zawodowego pracownika. Od decyzji właściwego państwowego inspektora sanitarnego przysługuje odwołanie do właściwego państwowego

wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Odwołanie składa się w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Odwołanie może złożyć zarówno pracownik, jak i pracodawca. Od decyzji właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, pracownikowi i pracodawcy przysługuje skarga do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Skargę składa się w terminie 30 dni od dnia doręczenia skarżącemu rozstrzygnięcia w sprawie, za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Od orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego, w terminie 30 dni od dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Przepisy regulujące procedurę wydawania orzeczeń przez lekarzy

orzeczników nie precyzują terminów, w których ośrodki medycyny pracy są zobligowane do wydania orzeczenia.

39. Współczesne koncepcje zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy w przedsiębiorstwach:

- Tradycyjne i systemowe podejście do zarządzania bhp,

- Normalizacja systemów zarządzania bhp za granicą i na forum międzynarodowym,

- Normalizacja systemów zarządzania bhp w Polsce,

- Koncepcja systemowego zarządzania bhp według normy PN-N-18001,

- Perspektywa dalszego rozwoju koncepcji systemowego zarządzania bhp.

40. System zarządzania – kompozycja, o różnym stopniu złożoności, zasobów, personelu, polityki i procedur, której składniki współdziałają ze sobą w zorganizowany sposób w celu zapewnienia realizacji określonych zadań lub w celu osiągania lub utrzymania określonego stanu.

41. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (PN-N-18001) – część ogólnego systemu zarządzania, która obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność i zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy.

42. Zagraniczne normy dotyczące systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy:

- BS 8800:1996 „Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy” (Wielka Brytania),

- AS/NZS 4804:1997 „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne dotyczące zasad, systemów i technik wspomagających” (Australia”,

- NPR 5001:1997 „Przewodnik do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy” (Francja).

43. Zagraniczne dokumenty prawne dotyczące systemów zarządzania bhp:

- Zarządzanie AFS 1996:6 Szwedzkiej Rady Bezpieczeństwa i Higieny Pracy: „Wewnętrzna kontrola środowiska pracy”,

- „Wytyczne do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy” wydane przez Ministra Pracy Japonii (1999),

- „Wytyczne dobrowolnych programów zarządzania BHP” wydane przez Amerykańską Inspekcję Bezpieczeństwa i Higieny Pracy OSHA (1989).

44. Inne normy dotyczące systemu zarządzania bhp:

- ISA 2000 (1997) „Wymagania do systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy z wytycznymi ich stosowania” (International Safety Management Organisation Ltd. – SGS Yarsley ICS Ltd.),

- Safety Cert „Norma Zarządzania Bezpieczeństwem i Higieną Pracy” – Burreau Veritas Quality International,

- SA 8000:1997 „Odpowiedzialność społeczna”,

- International Safety Tating System (ISRS) – Det Norske Veritas (w Polsce w projekcie EVISA).

45. Systemowe zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy:

- Dostosowanie polskiego prawa do wymagań dyrektyw Unii Europejskiej,

- Zwiększenie skuteczności działań Państwowej Inspekcji Pracy,

- Systemy zarządzania jakością (ISO 900o) i zarządzania środowiskiem (ISO 14000),

- Ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa i higieny pracy.

46. Model systemu zarządzania BHP w PN-N-18001:

- Zaangażowanie kierownictwa i polityka BHP,

- Planowanie,

- Wdrażanie i funkcjonowanie,

- Sprawdzenie oraz działania korygujące i zapobiegawcze,

- Przegląd wykonywany przez najwyższe kierownictwo,

- Ciągłe doskonalenie.

47. Podstawy systemu zarządzania BHP:

- Zaangażowanie kierownictwa – jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia sukcesu w postaci wdrożonego i skutecznie funkcjonującego systemu zarządzania BHP. Norma stanowi więc, że: najwyższe kierownictwo organizacji powinno wykazywać silne i widoczne przywództwo i zaangażowanie w działaniach na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy”.

- Świadomość i szkolenia,

- Struktura odpowiedzialności,

- Audyty okresowe,

- Sterowanie pracami związanymi ze znacznymi zagrożeniami,

- Reagowanie na wypadki przy pracy,

- Dokumentacja,

- Działania korygujące i zapobiegawcze,

- Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego.

48. Najwyższe kierownictwo jest odpowiedzialne za:

- Określenie polityki BHP,

- Udokumentowanie polityki BHP,

- Wdrażanie polityki BHP,

- Aktualizacje polityki BHP,

- Ogłoszenie polityki BHP wszystkim pracownikom,

- Zapewnienie aby była przez nich zrozumiana.

Polityka BHP powinna stanowić ramy do ustalania i przeglądów celów ogólnych i szczegółowych zarządzania BHP.

49. Treść polityki BHP powinna zawierać zobowiązania organizacji do:

- Zapobiegania wypadkom i chorobom zawodowym,

- Dążenie do stałej poprawy stanu BHP,

- Spełnianie wymagań przepisów prawnych oraz innych wymagań (normatywnych) dotyczących organizacji,

- Ciągłego doskonalenia działań w zakresie BHP,

- Zapewniania odpowiednich zasobów i środków do wdrażania tej polityki,

- Podnoszenie kwalifikacji oraz uwzględniania roli pracowników i ich angażowania do działań na rzecz BHP.

Wymagane zobowiązania należy traktować jako niezbędne minimum.

50. Polityka BHP (PN-N-18001) – deklaracja organizacji dotyczącej jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie BHP, określająca ramy do działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania BHP.

51. Rola polityki BHP w procesie planowania w ramach systemu zarządzania BHP:

- Określenie misji, wizji, wartości,

- Polityka bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Określenie celów ogólnych, planów ogólnych,

- Określenie celów szczegółowych i planów szczegółowych.

52. Planowanie:

a) Cele ogólne i szczegółowe – organizacja powinna ustanowić i utrzymać udokumentowane cele ogólne i szczegółowe dotyczące BHP dla wszystkich odpowiednich poziomów zarządzania wewnątrz organizacji. Cele ogólne i szczegółowe powinny być wyrażane ilościowo, gdy tylko jest to możliwe.

b) Identyfikacja zagrożeń i ocena ryzyka zawodowego – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury identyfikacji zagrożeń oraz oceny związanego z nimi ryzyka zawodowego. Procedury te powinny dotyczyć;

- Zagrożeń występujących na stanowiskach pracy w organizacji,

- Innych zagrożeń związanych z jej działaniami, wyrobami lub usługami, które może nadzorować i na które może wpływać.

53. Przedstawiciel najwyższego kierownictwa ds. systemu zarządzania BHP – najwyższe kierownictwo organizacji powinno wyznaczyć swojego przedstawiciela, który niezależnie od innych obowiązków powinien mieć określone zadania oraz określony zakres odpowiedzialności i uprawnień, aby:

- Zapewnić, że system zarządzania BHP jest ustanowiony, wdrożony i utrzymywany zgodnie z ustalonymi wymaganiami,

- Przedstawiać najwyższemu kierownictwu sprawozdania z funkcjonowania systemu zarządzania BHP w celu dokonywania przeglądu.

54. Struktura, odpowiedzialność i uprawnienia – należy określić, udokumentować i zakomunikować zadania, odpowiedzialności, uprawnienia oraz wzajemne zależności i powiązania w ramach systemu zarządzania BHP dla:

- Personelu zarządzającego, wykonującego i weryfikującego prace mające wpływ na BHP,

- Pracowników na stanowiskach robotniczych i pracowników nadzoru,

- Dostawców, podwykonawców oraz osób odwiedzających organizację,

- Personelu wyznaczonego do postępowania w sytuacjach awaryjnych.

55. Zapewnienie środków – najwyższe kierownictwo powinno zapewnić niezbędne środki do wdrożenia, funkcjonowania i nadzoru systemu zarządzania BHP. Środki te obejmują zasoby finansowe, środki rzeczowe, sprzęt techniczny, technologię, zasoby ludzkie oraz wiedzę i umiejętności specjalistyczne.

56. Szkolenie – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury określania potrzeb dotyczących szkolenia w zakresie BHP oraz sposobów jego realizacji. Programy szkoleniowe powinny być dostosowane do potrzeb poszczególnych grup pracowników.

57. Świadomość (roli czynników BHP) – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury, w celu uświadomienia pracownikom lub jej członkom, w każdej odpowiedniej komórce i na każdym szczeblu:

- Rodzajów zagrożeń występujących w całej organizacji i na poszczególnych stanowiskach pracy oraz związanego z nimi ryzyka zawodowego,

- Korzyści dla pracowników i organizacji wynikających z eliminacji zagrożeń i ograniczenia ryzyka zawodowego.

58. Świadomość (własnej roli w systemie zarządzania BHP) – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury, w celu uświadomienia pracownikom lub jej członkom, w każdej odpowiedniej komórce i na każdym szczeblu:

- Ich zadań i odpowiedzialności w osiąganiu zgodności działania z polityka BHP oraz procedurami i wymaganiami systemu zarządzania BHP, łącznie z wymaganiami dotyczącymi gotowości na wypadki przy pracy i awarie,

- Potencjalnych konsekwencji nieprzestrzegania ustalonych procedur.

59. Kompetencje – pracownicy wykonujący zadania, które mogą być związane z zagrożeniami dla nich samych i/lub dla innych pracowników organizacji lub osób spoza organizacji, powinni posiadać właściwe kompetencje udokumentowane wykształceniem, wyszkoleniem i/lub doświadczeniem, odpowiednie do określonych wymagań.

60. Motywacja – organizacja powinna wdrożyć i stosować odpowiednie metody motywowania pracowników do ich angażowania się w działania na rzecz poprawy BHP.

61. Komunikowanie się – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury:

- Komunikowania się wewnętrznego różnych szczebli i komórek organizacji oraz pracowników i ich przedstawicieli,

- Komunikowania się z zainteresowanymi zewnętrznymi stronami w procesie otrzymywania i przekazywania informacji dotyczących BHP, ich udokumentowania i reagowania na nie,

- Przekazywania odpowiednich informacji o zagrożeniach związanych z działaniami organizacji oraz wynikających z nich wymaganiach BHP i sposobach postępowania wszystkim podwykonawcom, klientom i innym osobom, które mogą być na nie narażone.

62. Informacje przekazywane w procesie komunikacji wewnętrznej (przykłady):

- Obowiązujące zarządzenia najwyższego kierownictwa,

- Polityka BHP i wynikające z niej cele,

- Plany i procedury związane z systemem zarządzania BHP,

- Zagrożenia na stanowiskach pracy i związane z nimi ryzyko zawodowe,

- Wyniki analizy przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

63. Informacje przekazywane w procesie komunikacji ze stronami zewnętrznymi (przykłady):

- Wymagania zawarte w obowiązujących aktach prawnych i normach technicznych,

- Nakazy, wystąpienia, decyzje i zarządzenia jednostek kontrolnych,

- Informacje o nowych rozwiązaniach technicznych i wynikach prac naukowo-badawczych związanych z problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy.

64. Dokumentacja systemu zarządzania BHP – organizacja powinna ustanowić i utrzymywać informacje w formie zapisu na papierze lub w postaci elektronicznej:

- Opisujące podstawowe elementy systemu zarządzania BHP i ich wzajemne powiązania,

- Wskazujące dokumentację związaną,

- Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury nadzorowania dokumentów systemu zarządzania BHP,

- Dokumentacja systemu zarządzania BHP powinna być czytelna, datowana (z datami nowelizacji), łatwa do identyfikacji i utrzymywana w uporządkowany sposób oraz przechowywana przez określony czas,

- Organizacja powinna ustanowić i utrzymywać procedury oraz określić odpowiedzialności dotyczące tworzenia i aktualizacji dokumentów systemu zarządzania BHP.

65. Typowa struktura dokumentacji systemu zarządzania BHP:

a) Poziom strategiczny – opis systemu, polityka BHP.

b) Poziom taktyczny – procedury operacyjne, ogólne cele i plany.

c) Poziom operacyjny – instrukcje, cele i plany szczegółowe, formularze, zapisy, rejestry, raporty.

66. Sterowanie operacyjne pracami i działaniami związanymi ze znaczącymi zagrożeniami:

- Zagrożenie – stan środowiskowy pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę,

- Zagrożenie znaczące – zagrożenie mogące spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub śmierć, występujące zwłaszcza przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych.

67. Prace szczególnie niebezpieczne (ogólne przepisy BHP – rozdział 6):

- Roboty budowlana rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,

- Prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,

- Prace z użyciem materiałów niebezpiecznych,

- Prace na wysokości.

68. Sterowanie operacyjne pracami i działaniami związanymi ze znaczącymi zagrożeniami – organizacja powinna identyfikować te prace i obszary działań, które są związane ze znaczącymi zagrożeniami. Organizacja powinna planować prace i działania związane ze znaczącymi zagrożeniami, aby zapewnić, że są one prowadzone w ustalonych warunkach przez: - Ustanowienie i utrzymywanie udokumentowanych procedur, tam gdzie ich brak mógłby spowodować odchylenia od polityki oraz celów BHP,

- Określenie w tych procedurach sposobów pracy i postępowania zapewniających zgodność z wymaganiami BHP (ograniczenie ryzyka zawodowego),

- Pojęcie ryzyka zawodowego,

- Proces oceny ryzyka zawodowego,

- Analizę ryzyka zawodowego;

* Oszacowanie ryzyka zawodowego,

* Wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego,

- Metody analizy ryzyka zawodowego,

- Rola oceny ryzyka zawodowego w procesie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

69. Ryzyko określa:

- Częstość lub prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zdarzenia niepożądanego,

- Konsekwencje związane z tym zdarzeniem.

- Ryzyko jest kombinacją prawdopodobieństwa lub częstości występowania określonych zagrożeń i wielkości strat, które one mogą spowodować. Jest więc miarą prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niepożądanego i jego skutków,

- Ryzyko jest kombinacją częstości lub prawdopodobieństwa wystąpienia określonego zdarzenia niebezpiecznego (które może powodować szkodę) i konsekwencji związanych z tym zdarzeniem.

70. Ryzyko zawodowe – określa prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwy dla zdrowia następstw zagrożeń związanych z procesem pracy (urazów lub zachorowań), z uwzględnieniem ich ciężkości. Ryzyko zawodowe jest to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

71. Proces oceny ryzyka zawodowego:

- Analiza ryzyka zawodowego:

* Zebranie potrzebnych informacji,

* Identyfikacja zagrożeń,

* Oszacowanie ryzyka,

- Wyznaczanie dopuszczalności ryzyka – czy ryzyko można przyjąć:

* Tak – okresowe przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego,

* Nie – opracowanie planu działań korygujących lub zapobiegawczych.

72. Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na ustaleniu:

- Prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożeń,

- Ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń.

Podstawą do oszacowania ryzyka zawodowego mogą być:

- Dane o wypadkach, chorobach zawodowych i innych,

- Informacje zawarte w przepisach prawnych, normach i w literaturze specjalistycznej,

- Opinie ekspertów.

73. Propozycje działań podejmowanych w wynikach oceny ryzyka:

a) Ryzyko małe – konieczne jest zapewnie, że ryzyko pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.

b) Ryzyko średnie – zaleca się zaplanowanie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka.

c) Ryzyko duże – jeżeli ryzyko jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia trzeba podjąć natychmiast. Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu co najmniej dopuszczalnego.

74. Przy doborze metody analizy ryzyka zawodowego bierze się pod uwagę przede wszystkim:

- Rodzaj analizowanego obiektu, procesu lub stanowiska,

- Dostępność potrzebnych do analizy informacji,

- Przewidywany czas przeprowadzenia analizy,

- Dostępność zasobów niezbędnych do przeprowadzenia analizy.

75. Metody analizy ryzyka związanego z eksploatacją obiektów technicznych:

- „Co jeśli”

- HAZOP,

- FMEA,

- Metoda drzewa zdarzeń,

- Metoda drzewa niesprawności.

76. Postępowanie podczas analizy ryzyka metodą HAZOP:

- Przygotowanie analizy, zebranie niezbędnych informacji,

- Podział na jednostki funkcjonalne,

- Określenie zamierzonego sposobu funkcjonowania jednostki,

- Określenie odchyleń,

- Ustalenie przyczyn odchyleń,

- Oszacowanie i wyznaczanie dopuszczalności ryzyka związanego z odchyleniem,

- Określenie działań wynikających z oceny.

77. Etapy analizy ryzyka przeprowadzonej metodą FMEA:

- Podział systemu na jednostki funkcjonalne,

- Budowa schematu blokowego,

- Określenie możliwych sposobów uszkodzeń każdej jednostki,

- Określenie przyczyn uszkodzeń,

- Ustalenie sposobu wykrycia uszkodzeń,

- Zalecenie dotyczące środków zapobiegawczych i kontrolnych.

78. Źródłem zagrożeń na stanowiskach pracy są występujące tam czynniki ryzyka, wśród których wyróżnia się:

- Czynniki szkodliwe – których oddziaływanie może powodować stopniowe pogorszenie stanu zdrowia (choroby zawodowej),

- Czynniki niebezpieczne – które są przyczyną natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia,

- Czynniki uciążliwe – mogące utrudniać pracę lub obniżać zdolność do jej wykonywania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka.

Wszystkie te czynniki można podzielić na:

- Fizyczne – wibracje, hałas, promieniowanie – wśród czynników fizycznych często osobno wymienia się czynniki mechaniczne,

- Chemiczne,

- Psychofizyczne – stres, obciążenie fizyczne,

- Biologiczne – bakterie i wirusy.

79. Identyfikacja zagrożeń na stanowisku pracy polega na ustaleniu:

- Jakie czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe, które mogą stanowić źródło zagrożenia, występują na stanowisku pracy,

- Kto i w jaki sposób jest narażony na oddziaływanie tych czynników.

Do identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy najlepsze są z reguły metody mało sformalizowane:

- Listy kontrolne,

- Analiza bezpieczeństwa pracy.

80. Metoda analizy bezpieczeństwa pracy:

- Przygotowanie do analizy, zebranie niezbędnych informacji,

- Określenie zadań realizowanych na stanowisku,

- Ustalenie listy czynności wykonywanych podczas realizacji zadań,

- Identyfikacja zagrożeń,

- Oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności ryzyka,

- Określenie działań wynikających z oceny podsumowania wyników.

81. W celu zapewnienia aktualności wyników oceny ryzyka zawodowego, ocenę należy przeprowadzać okresowo, a także zawsze wówczas, gdy wykorzystywane do oceny informacje straciły swoją aktualność, w szczególności:

- Przy tworzeniu nowych stanowisk pracy,

- Przy wprowadzeniu zmian na stanowiskach pracy,

- Po zmianie obowiązujących wymagań odnoszących się do ocenianych stanowisk pracy,

- Po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych.

82. W procesie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy:

- Ocena ryzyka zawodowego stanowi podstawowy sposób aktywnego monitorowania,

- Wyniki oceny należą do podstawowych informacji wykorzystywanych do ustalenia celów oraz planowania działań korygujących i zapobiegawczych,

- Zaangażowania pracowników w proces oceny ryzyka zawodowego przyczynia się do zwiększenia skuteczności zarządzania.

83. Ekonomiczne aspekty zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy:

- Podstawowe źródła kosztów bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Koszty ubezpieczenia wypadkowego,

- Koszty wypadków obciążające przedsiębiorstwo,

- Inne koszty związane z warunkami pracy,

- Koszty działań prewencyjnych.

84. Czynniki wpływające na podejmowanie działań prowadzących do poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach:

- Wymagania prawne,

- Morale pracowników,

- Absencja,

- Wydajność,

- Wizerunek zakładu,

- Wypadki.

85. Koszty ubezpieczenia wypadkowego – zróżnicowana składka na ubezpieczenie wypadkowe stanowi ekonomiczny stymulator poprawy warunków pracy. Składna na ubezpieczenie wypadkowe jest zróżnicowana w zależności od kategorii ryzyka. Kategorię ryzyka wyznacza się w zależności od wskaźników częstości (na 1000 ubezpieczonych):

- Wypadków ogółem,

- Wypadków ciężkich i śmiertelnych,

- Chorób zawodowych,

- Liczby osób pracujących w warunkach zagrożenia.

86. Koszty wypadku przy pracy:

- Stracony czas pracy,

- Płatności bieżące,

- Utracone przychody,

- Utracony majątek trwały i obrotowy,

- Dochód.

87. Czas stracony wskutek wypadku:

- Czas stracony przez osobę poszkodowaną (zarówno w dniu wypadku jak i w dniach absencji),

- Czas stracony przez inne osoby (np. udzielające pierwszej pomocy poszkodowanemu, towarzyszące mu w drodze do lekarza lub domu, przyglądające się zdarzeniu),

- Czas związany z zastępowaniem poszkodowanego,

- Czas poświęcony na dochodzenie powypadkowe,

- Czas na planowanie i prowadzenie prac badawczo-rozwojowych.

88. Płatności bieżące związane z wypadkiem:

- Wypłacane odszkodowanie jednorazowe, świadczenia wyrównawcze, zasiłki wyrównawcze z tytułu rehabilitacji zawodowej, dodatki wyrównawcze z tytułu przeniesienia do innej pracy,

- Koszty związane z wynajęciem maszyn, zleceniem produkcji, naprawami wykonanymi poza zakładem,

- Koszty transportu poszkodowanego i płatnej pomocy medycznej poza zakładem pracy.

89. Straty w majątku trwałym i obrotowym;

- Koszty straconych wskutek wypadku surowców, półwyrobów lub wyrobów gotowych,

- Straty w wyposażeniu (maszyny, narzędzia, pojazdy).

90. Utrata przychodów – koszty związane z przerwami w produkcji, obniżeniem wydajności i jakości pracy.

91. Wpływ warunków środowiska pracy na absencję chorobową:

92. Obliczając koszty działań prewencyjnych należy wziąć pod uwagę:

- Koszty urządzeń i usprawnień technicznych związanych z poprawą bezpieczeństwa i ochrony zdrowia,

- Koszty energii niezbędnej do funkcjonowania tych urządzeń oraz ich konserwacji,

- Koszty związane ze zmianą procedur roboczych,

- Koszty czasu potrzebnego do opracowania i uzgodnienia stosowanych środków zapobiegawczych,

- Koszty szkolenia (obejmujące koszty kursu i koszty czasu straconego przez szkolonych pracowników),

- Koszty związane z kierowaniem działaniami zapobiegawczymi.

93. TQM – filozofia zarządzania i praktyki działania organizacji ukierunkowane na zużytkowanie w najbardziej efektywny sposób ludzkich i materialnych zasobów tej organizacji dla osiągnięcia jej celów.

94. Według dodatkowych uwag do definicji TQM cele organizacji mogą obejmować:

- uzyskanie satysfakcji klientów,

- Cele biznesowe, takie jak wzrost zysku lub uzyskanie znaczącej pozycji na rynku,

- Dostarczanie usług dla społeczeństwa.

Ale powinny być zawsze zgodnie z wymaganiami społeczeństwa, zarówno wynikającymi z przepisów prawnych jak i postrzeganych przez tę organizację.

95. 10 podstawowych elementów koncepcji TQM:

- Zaangażowanie i przywództwo najwyższego kierownictwa,

- Etyka biznesu i odpowiedzialność przed społeczeństwem,

- Strategia rozwoju i planowanie długoterminowe,

- Ukierunkowanie na zapewnienie satysfakcji klientów,

- Docenianie roli i angażowania wszystkich członków organizacji,

- Monitorowanie i ciągłe doskonalenie wszystkich procesów,

- Powszechne stosowanie technik i narzędzi zarządzania jakością,

- Uwzględnienie strat dla organizacji, klientów i środowiska,

- Szkolenie i rozwój indywidualny członków organizacji,

- Tworzenie kultury wewnętrznej organizacji.

96. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa i higieny pracy w systemach zarządzania:

- Pojęcie kultury organizacyjnej i kultury bezpieczeństwa.

- Kształtowanie kultury bezpieczeństwa w systemie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy:

* Zaangażowanie kierownictwa w przywództwo,

* Ustalanie celów bezpieczeństwa i higieny pracy,

* Komunikowanie się.

* Szkolenie,

* Motywowanie,

* Monitorowanie.

97. Kultura organizacyjna – stanowi zbiór charakterystycznych dla danej organizacji norm, wartości i przekonań, do których pracownicy się stosują i która wyznacza sposób życia jednostek i grup w organizacji.

98. Czynniki wpływające na kulturę organizacji:

- Otoczenie zewnętrzne:

* Kultura narodowa,

* System wartości społeczeństwa,

* Lokalny system wartości,

- Cechy organizacji:

* Historia,

* Wielkość,

* Struktura,

* Metody zarządzania,

- Typy organizacji:

* Struktura rynkowa,

* Wyroby i technologia,

* Branża,

- Cechy pracowników:

* Wartości,

* Postawy,

* Wykształcenie,

* Płeć, wiek,

* Doświadczenie,

* Więzi emocjonalne.

99. Kultura bezpieczeństwa – jest elementem kultury organizacyjnej. Stanowi wytwór indywidualnych i grupowych wartości, postaw i wzorów zachowań, które determinują zaangażowanie w działania związane z zarządzaniem bezpieczeństwem i higieną pracy oraz wpływają na styl i skuteczność tego zarządzania.

100. Grupy czynników kształtujących kulturę bezpieczeństwa:

a) Cechy pracownika:

- Wiedza,

- Umiejętności,

- Możliwości,

- Motywacja,

- Osobowość.

b) Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy:

- Zaangażowanie kierownictwa,

- Alokacja zasobów,

- Planowanie i ustalanie celów,

- Komunikowanie się,

- Szkolenie,

- Motywowanie.

c) Zachowania pracowników:

- Przestrzeganie przepisów,

- Uznanie dla bezpiecznych zachowań,

- Komunikowanie się,

- Troska o bezpieczeństwo.

101. Budowaniu wysokiej kultury bezpieczeństwa sprzyjają:

- Zaangażowanie najwyższego kierownictwa w problemy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przywództwo,

- Ustalenie deklaracji polityki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiednich procedur i norm,

- Przekonanie, że bezpieczeństwo jest wartością połączoną z każdym celem organizacji,

- Stymulowanie zaangażowania pracowników, wzmacnianie ich poczucia własnej wartości,

- Identyfikowanie się pracowników z celami bezpieczeństwa i higieny pracy, przekonanie o ich ważności i konieczności realizacji oraz praca zespołowa,

- Edukacja i szkolenie pracowników,

- Rozwijanie – wykraczające poza wymagania przepisów – troski o bezpieczeństwo własne i współpracowników,

- Wyrażanie uznania dla osiągnięć grupowych i indywidualnych,

- Komunikowanie się oparte na wzajemnym zaufaniu,

- Szybkie reagowanie na występujące problemy dotyczące bezpieczeństwa.

102. Podstawowe znaczenie dla budowanie i umacniania kultury bezpieczeństwa ma sposób funkcjonowania takich elementów systemu zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy jak:

- Zaangażowanie kierownictwa i polityka bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Ustalanie celów bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Kompetencje i szkolenie,

- Motywacja,

- Komunikowanie się,

- Monitorowanie.

103. Najwyższe kierownictwo wykazuje zaangażowanie w problemy bezpieczeństwa i higieny pracy przez:

- Określenie i opublikowanie polityki bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Ustalenie ogólnych celów bezpieczeństwa i higieny pracy, związanych z realizacją polityki i zapewnianie środków potrzebnych do ich realizacji,

- Zaangażowanie własnego czasu w działania zmierzające do poprawy stanu bezpieczeństwa,

- Zapewnienie, że bezpieczeństwo jest uwzględnianie we wszystkich działaniach organizacji,

- Omawiania problemów bezpieczeństwa na zebraniach,

- Regularne przeglądy bezpieczeństwa i higieny pracy.

104. Autorytet formalny i przywództwo:

a) Kierownicy którzy wpływają na zachowania wykorzystując przydzielony im autorytet formalny:

- Wykorzystują polecenie w celu osiągnięcia pożądanych wyników,

- Czerpią wiedzę z uprawnień formalnych,

- Wpływają na zachowania i postawy stosując system kar i nagród,

- Polegają na komunikowanie się kierunku góra-dół,

- Stosują polecenia.

b) Kierownicy, którzy wykazują cechy i postawy przywódcze:

- Preferują inspirację i współpracę, aby osiągnąć cele,

- Oddziałują na zachowanie innych,

- Stosują techniki motywacyjne w celu uzyskania określonych zachowań i postaw,

- Polegają na wielokierunkowym komunikowanie się,

- Stosują wsparcie.

105. Kształtowanie kultury bezpieczeństwa przez przywódców:

a) Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy – określenie potrzeb i zapewnienie zasobów potrzebnych do poprawy:

- Zapewnienia porządku w miejscu pracy,

- Zapewnienia odpowiednich środków ochrony.

b) Pracownik – troska o dobre samopoczucie w procesie pracy:

- Pomoc w sytuacjach kryzysowych,

- Uważne słuchanie i zrozumienie.

c) Zachowanie pracowników – kształtowanie pożądanych zachowań:

- Nagradzanie i karanie,

- Demonstrowanie lub nauczanie pożądanych zachowań,

- Uczenie troski o bezpieczeństwo (wychodzącej poza zakres przydzielonych obowiązków).

106. Cele bezpieczeństwa i higieny pracy sprzyjające budowaniu i doskonaleniu kultury bezpieczeństwa powinny być:

- Wyrażane ilościowo, jeżeli jest to możliwe,

- Spójne z polityka bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Możliwe do osiągnięcia, czyli ustalane z uwzględnieniem warunków wewnętrznych w organizacji oraz aspektów ekonomicznych, społecznych, politycznych i technicznych związanych z jej otoczeniem,

- Akceptowane przez członków organizacji,

- Elastyczne, czyli podlegające przeglądom i w razie potrzeby korygowane,

- Motywujące, co oznacza, że ich realizacja nie może być za łatwa, ani też tak trudna, że uniemożliwia ich osiągnięcie osobom odpowiedzialnym za ich realizację,

- Zrozumiałe, czyli sformułowane w tak prosty sposób, jak to jest możliwe, bez względu na sposób sformułowania celów należy się upewnić, że są one zrozumiałe dla wszystkich osób, które uczestniczą w ich realizacji.

107. Kolejne etapy procesu komunikowania się:

- Informacja nadawcy,

- Filtr nadawcy,

- Informacja nadawana,

- Filtr odbiorcy,

- Odbiór informacji,

- Sprawdzenie sposobu zrozumienia informacji,

- Sprzężenie zwrotne.

108. W procesie komunikowanie się ważne jest:

- Zaufanie do otrzymywanych informacji,

- Formułowanie przekazywanych informacji w prosty i zrozumiały sposób,

- Otwartość na odmienne poglądy i przyjmowanie złych informacji,

- Zachęcanie pracowników do przekazywania informacji o problemach związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,

- Sprawdzanie sposobu odebrania wysłanej informacji.

109. Szkolenie odgrywa istotną rolę w kształtowaniu kultury bezpieczeństwa:

- Przyczynia się do poszerzenia wiedzy i rozwoju umiejętności,

- Pozytywnie wpływa na zachowania i świadomość,

- Stanowi element rozwoju własnego każdego pracownika,

- Zwiększa poczucie własnej wartości,

- Umożliwia lepsze wykorzystanie możliwości pracownika.

110. Motywującą rolę odgrywają działania kierownictwa, które w widoczny sposób świadczą o jego aktywnym zaangażowaniu w zarządzanie bezpieczeństwem i higiena pracy, na przykład:

- Popieranie prowadzenia uczciwych analiz bezpieczeństwa i opieranie się na ich wynikach w inicjowaniu działań korygujących,

- Potępianie ukrywania problemów, które stwarzają zagrożenia lub wynikają z zagrożeń i stwarzanie warunków uniemożliwiających ich ukrywanie,

- Organizowanie zebrań, podczas których są omawiane i rozwiązywane problemy bezpieczeństwa i higieny pracy,

- Dawanie osobistego przykładu przez ścisłe przestrzeganie przez członków kierownictwa procedur związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy.

111. W organizacjach o wysokiej kulturze bezpieczeństwa pracownicy aktywnie uczestniczą w procesie monitorowania, a w szczególności:

- Biorą udział w ocenie ryzyka zawodowego na swoich stanowiskach pracy,

- Biorą udział w analizowaniu przyczyn wypadków przy pracy,

- W codziennie praktyce identyfikują zagrożenia występujące na stanowiskach pracy i przekazują informacje o tych zagrożeniach przełożonym.

Aktywny udział pracowników w procesie monitorowania przyczynia się do wykrywania większej liczby zagrożeń, zwiększa zaangażowanie pracowników w problemy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz świadomość występujących zagrożeń.

112. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy nie może być projektowany i wdrażany w oderwaniu od kultury bezpieczeństwa organizacji. Kultura ta. Rzutując na sposób myślenia i działania, decyduje o sukcesie bądź niepowodzeniu jego funkcjonowania. Wraz z nowym systemem zarządzania powinny być wdrażane zmiany kulturowe, które wspierają skuteczne funkcjonowanie systemu.

113. Metoda oceny ryzyka zawodowego – HAZOP:

- Metoda HAZOP została zapoczątkowana w Anglii w latach 70 w ICI (ang. Imperial Chemical Industries), jednym z większych producentów artykułów chemicznych na świecie,

- HAZOP jest skrótem od: HAZard and OPerability study, czyli studium zagrożeń i operacyjności, natomiast celem metody jest: „wykrycie potencjalnych zagrożeń i problemów

operacyjnych wynikających z odchyleń od zamierzeń projektowych zarówno nowych jak i istniejących instalacji”.

114. Kiedy stosować HAZOP?

Stosowanie metody HAZOP jest szczególnie zalecane przy projektowaniu nowych instalacji, gdy projekt jest już formalnie udokumentowany oraz przy każdej zmianie projektu istniejących instalacji. Analiza HAZOP może być również wykonywana w trakcie eksploatacji instalacji. Analiza HAZOP zalecana jest szczególnie do stosowania w przemyśle chemicznym, petrochemii, energetyce, farmacji i przemyśle gazowniczym.

115. Cel – wykrycie potencjalnych zagrożeń i problemów operacyjnych wynikających z odchyleń od zamierzeń projektowych zarówno nowych jak i istniejących instalacji.

116. Zespół HAZOP-u

Optimum: 6 osób

Maksimum: 9 osób

- Eksperci z różnych dyscyplin,

- Przewodniczący i sekretarz,

- Przeprowadzona przez zespół ekspertów z różnych dziedzin,

- Strukturalna burza mózgów,

- Na czele grupy stoi przewodniczący.

Do powinności przewodniczącego należy:

- Podział problemu na zagadnienia szczegółowe,

- Dobór członków zespołu na poszczególne posiedzenia, w zależności od omawianego problemu,

- Kierowanie praca zespołu w czasie posiedzeń,

- Kontrolowanie tempa pracy zespołu.

Sekretarz grupy to członek zespołu odpowiadający za sporządzenie raportu, który jest wynikiem pracy zespołu. Członkowie grupy powinni być specjalistami z różnych dziedzin. Muszą być aktywni w czasie posiedzeń i krytycznie (ale konstruktywnie ) podchodzić do analizy omawianych zagadnień oraz mieć świadomość odpowiedzialności za efekty pracy zespołu.

117. Eksperci analizujący system zadają sobie następujące pytania:

- Jakie odchylenia mogą powstać?

- Jak mogą wpłynąć na bezpieczeństwo i operacyjność?

- Jakie akcje są konieczne?

Analizę przeprowadza zespół kierowany przez lidera, wykorzystując utworzony zestaw odchyleń parametru. Instalacja dzielona jest na małe odcinki zwane węzłami, stanowiące funkcjonalną całość i zespół określa czy dane odchylenie może realnie wystąpić , a następnie

identyfikuje przyczyny jego powstania i ocenia skutki. Jeśli skutki przedstawiają zagrożenia lub stanowią problemy operacyjne, to zespół ocenia czy istniejące systemy bezpieczeństwa, sprzęt czy procedury są odpowiednie względem ewentualnych skutków. Czasem zespół proponuje propozycje ulepszeń lub zleca przeprowadzenie dodatkowych badań.

118. Słowa przewodnie – badanie odstępstwa opiera się na analizie wybranego parametru

przepływu, korzystając z interpretacji słowa przewodniego.

a) Dla systemów Programowalnych:

- NO Nie,

- MORE Więcej,

- LESS Mniej,

- AS WELL AS Jak również,

- PART OF Część z,

- REVERSE Odwrotnie, w przeciwnym kierunku,

- OTHER THAN Inne niż.

b) Dla zależności czasowych:

- EARLY (za) wcześnie, wcześniej,

- LATE (za) późno,

- BEFORE Przed,

- AFTER po.

119. Formularz HAZOP-u:

- Odchylenie,

- Przyczyna,

- Skutki,

- Zabezpieczenie,

- Akcja.

120. Proces analizy HAZOP można podzielić na następujące etapy:

1) Zdefiniowanie studium - cele i zakres działań.

2) Dobór zespołu - przewodniczący, sekretarz, członkowie.

3) Przygotowanie do studium:

- Zdobywanie i przetwarzanie informacji,

- Zaplanowanie harmonogramu studium,

- Zorganizowanie spotkań.

4) Przeprowadzenie studium:

- Przegląd projektu procesowego i prowadzonych operacji,

- Przedyskutowanie planu i celów studium,

- Przegląd danych o instalacjach i wyposażeniu,

- Przeprowadzenie analizy HAZOP.

5) Sporządzenie raportów.

121. HAZOP jest jedną z bardziej uniwersalnych metod analitycznych stosowanych do określania możliwości wystąpienia zagrożeń w zakładach przemysłowych. Jej uniwersalność polega na tym, że można ją stosować na każdym etapie konstruowania czy eksploatacji technologii. Zasadniczymi etapami są:

- Projektowanie,

- Konstruowanie,

- Przegląd komisyjny,

- Rozruch,

- Normalna eksploatacja,

- Modyfikowanie,

- Przegląd,

- Testowanie,

- Wyłączenie z ruchu (nagły wypadek, planowe),

- Końcowe wyłączenie,

- Rozbiórka.

122. Na etapie projektowania ocena szkodliwości powinna w szczególności umożliwiać:

- Zidentyfikowanie zagrożeń stwarzanych przez proces i ich źródeł,

- Określenie zagrożeń, z którymi jest związane ryzyko zawodowe uznane za niedopuszczalne, mających największy wpływ na szkodliwość procesu,

- Porównanie różnych wariantów projektowych procesu i przyjęcie rozwiązania optymalnego zarówno ze względów produkcyjnych, jak i ze względów bezpieczeństwa, • zapewnienie zgodności z obowiązującymi przepisami prawa,

- Zidentyfikowanie potrzebnych środków ochrony i ich zaprojektowanie lub dobranie (z uwzględnieniem obowiązującej hierarchii stosowania tych środków).

123. W ramach analizy HAZOP wyróżnia się analizy specjalistyczne:

- R-HAZOP - analiza bezpieczeństwa maszyn i urządzeń wirujących (np. pompy, wentylatory, kompresory),

- F-HAZOP - analiza bezpieczeństwa pieców przemysłowych,

- C-HAZOP - Analiza zagrożeń i zdolności operacyjnych Automatyki.

124. Co to jest R - HAZOP ?

- Jednym ze sposobów poprawy jakości i eliminacji błędów na etapie projektowania, jak również już eksploatowanych instalacji współpracujących z maszynami wirowymi, jest stosowanie metody HAZOP dostosowanej do analizy maszyn wirowych (rotacyjnych) – stąd nazwa RHazop,

- Analiza zagrożeń i zdolności operacyjnych maszyn wirowych jest strukturalną metodą identyfikacji potencjalnych odchyleń i zagrożeń występujących w maszynach wirowych, które wnoszone są do współpracujących z nimi instalacji przemysłowych. Metoda polega na

systematycznym przeglądzie parametrów projektowych charakteryzujących maszyny wirowe, ich potencjalnych odchyleń istotnie wpływających na zdolności funkcjonalne oraz powstanie potencjalnych zagrożeń samych maszyn wirowych oraz współpracujących z nimi instalacji

procesowych.

- Cel R – HAZOP – [odstawowym celem jest sprawdzenie, jak uszkodzenia poszczególnych

elementów składowych maszyn wirowych mogą wpływać na wystąpienie odchyleń od ich zamierzonych, projektowych parametrów eksploatacyjnych, projektowych parametrów współpracujących instalacji oraz wystąpienie potencjalnych zagrożeń. Dodatkowo umożliwia

określenie skutków powstania takich odchyleń i zagrożeń, jak również określenie zaleceń i środków zaradczych celem eliminacji tych skutków lub ich minimalizacji. Analiza ta pomaga również w identyfikacji problemów technicznych powodujących obniżenie efektywności pracy całej instalacji lub spadek wydajności produkcji.

- Kiedy stosować R - HAZOP – metodę R-HAZOP dla maszyn wirowych można stosować na każdym etapie cyklu życia – począwszy od fazy projektowej, poprzez fazę wdrożenia, rozruchu oraz eksploatacji włącznie. Niezbędna jest również przy każdej zmianie projektu, zmianie parametrów eksploatacyjnych, wymianie maszyn, zmianach w samej instalacji. Zalecana jest w szczególności w przemyśle chemicznym, petrochemicznym, w energetyce i w gazownictwie.

- Korzyści wynikające z zastosowania R-HAZOP dla maszyn wirowych:

* Wzrost niezawodności pracy całej instalacji,

* Możliwość identyfikacji i eliminacji potencjalnych odchyleń eksploatacyjnych i zagrożeń,

* Wczesne wykrycie potencjalnych ukrytych zagrożeń,

* Ograniczenie skutków awarii,

* Ograniczenie strat związanych z zatrzymaniem instalacji i ich przestojem,

* Niższe koszty eksploatacji.

125. Co to jest F-HAZOP – metoda F-HAZOP oparta na dobrze znanej metodzie HAZOP jest

analizą zagrożeń i zdolności do działania pieca technologicznego uwzględniającą nie tylko część procesową pieca, ale również pozostałych instalacji warunkujących bezpieczną eksploatację pieca łącznie z instalacją paleniskową, systemem sterowania, nadrzędnym systemem zabezpieczeń i wieloma instalacjami pomocniczymi. Projekt instalacji pieca technologicznego dzielony jest na części (węzły) i analizowany przy zastosowaniu kombinacji tzw. Słów kluczowych i odchyleń. W analizie metodycznie oceniana jest

możliwość powstania zagrożeń i przewidywane skutki.

- Cel F-HAZOP-u:

* Podstawowym celem analizy F-HAZOP jest określenie prawdopodobieństwa wytypowanych zdarzeń niebezpiecznych dla wszystkich elementów pieca technologicznego, ludzi i środowiska naturalnego,

* Możliwe jest stworzenie zaleceń zmierzających do zapobiegania powstawaniu przyczyn potencjalnych uszkodzeń oraz minimalizacji ich skutków,

* Zastosowanie metody F-HAZOP opartej na dobrze znanej metodzie HAZOP umożliwia obiektywną analizę zagrożeń oraz analizę zdolności do działania pieca technologicznego,

- Kiedy stosować F-HAZOP:

* F-HAZOP można stosować na każdym etapie cyklu życia instalacji pieca technologicznego jednak najbardziej efektywne jest zastosowanie na etapie projektu, kiedy konieczność wprowadzenia poprawek w projekcie nie tworzy poważnych kosztów,

* Analiza F-HAZOP pozwala na sprawdzenie czy wymagania techniczne dla instalacji pieca (określone w normach zharmonizowanych bądź bezpośrednio w zasadniczych wymaganiach dyrektyw) zostały spełnione. Pozwala też określić poziom ryzyka dla danej instalacji i zakres

stosowanych środków dla zmniejszenia ryzyka, nawet gdy nie jest to wymagane prawem,

- Korzyści wynikające z zastosowania F-HAZOP:

* Eliminacja błędów na wczesnym etapie projektowym,

* Kompleksowa analiza zagrożeń całej instalacji pieca,

* Wczesne wykrycie niezidentyfikowanych zagrożeń,

* Niższe koszty na etapie realizacji projektu,

* Ograniczenie skutków awarii.

126. C-HAZOP – Analiza zagrożeń i zdolności operacyjnych automatyki (C-HAZOP) jest

strukturalną metodą identyfikacji zagrożeń. Metoda jest przeznaczona do stosowania w analizie zagrożeń wnoszonych do instalacji przez systemy sterowania. Metodologia C-HAZOP jest w znacznej mierze zbliżona do metody HAZOP stosowanej dla instalacji procesowych.

- Cel C-HAZOP – sprawdzenie w jaki sposób uszkodzenia poszczególnych elementów, będących częściami składowymi obwodów sterowania, mogą wpływać na zakłócenie

zaprojektowanej funkcji bezpieczeństwa (SIF) oraz określenie skutków, jakie mogą w wyniku tego zakłócenia wystąpić. Dodatkowo w wyniku analizy C-HAZOP uzyskuje się jasne zalecenia zmierzające do zapobiegania powstawaniu przyczyn potencjalnych uszkodzeń lub minimalizacji ich skutków. Jest to jedna z metod wspomagających analizę ryzyka,

- Kiedy stosować C-HAZOP – można stosować w każdym etapie cyklu życia instalacji, zaczynając od wczesnej fazy projektowej, poprzez fazę implementacji aż do fazy eksploatacji włącznie. Najbardziej efektywne jest zastosowanie metody C-HAZOP w fazie opracowywania projektu koncepcyjnego automatyki,

- Korzyści wynikające z zastosowania C-HAZOP:

* Wzrost niezawodności pracy instalacji,

* Niższe koszty eksploatacji,

* Ograniczenie strat związanych z przestojem,

* Pełen zakres identyfikowanych zagrożeń,

* Duża efektywność,

* Eliminacja błędów na początkowym etapie projektowania,

* Wczesne wykrycie ukrytych zagrożeń.

127. Korzyści wynikające z zastosowania HAZOP:

- Eliminacja błędów na wczesnym etapie projektowym,

- Pełen zakres identyfikowanych zagrożeń,

- Eliminacja potencjalnych zagrożeń,

- Ograniczenie skutków awarii,

- Duża efektywność,

- Ograniczenie strat związanych z przestojami instalacji,

- Wczesne wykrycie ukrytych zagrożeń.

128. Graf ryzyka – grupa metod oceny ryzyka wzorowanych na teorii grafów Metody Grafów Ryzyka są jakościowymi metodami oceny ryzyka, w której określane prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest uszczegółowione i przedstawione przez trzy opisowe parametry ryzyka.

a) Graf – jest to uporządkowana, zorientowana przez zaznaczenie kierunkowymi strzałkami sieć węzłów prezentowana w formie graficznej.

- Węzły ze strzałkami kierunkowymi tworzą ścieżki,

- Węzłom przypisywane są parametry ryzyka o określonym znaczeniu,

- Ścieżkom przypisywane są ścieżki ryzyka.

b) Zastosowanie – metody te stosuje się najczęściej wówczas, gdy brak jest dostępu do danych, które pozwalają na wiarygodne ilościowe szacowanie ryzyka lub gdy nie jest wskazane stosowanie skomplikowanych metod ilościowych.

129. Przyjęte parametry ryzyka:

- S - wielkość szkód,

- A - czas występowania zagrożenia,

- G - możliwość zastosowania ochrony przed zagrożeniem,

- W - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.

Szacowanie parametrów:

- Wielkość szkód (S):

* S1 – lekkie obrażenie lub dyskomfort,

* S2 – ciężkie lub nieodwracalne obrażenia jednej lub większej liczby osób,

* S3 – śmierć najwyżej jednej osoby,

* S4 – śmierć większej liczby osób,

- Czas występowania zagrożenia (A):

* A1 – rzadkie do częstego,

* A2 – częste do stałego,

- Możliwość zastosowania ochrony przez zagrożeniem (G):

* G1 – efektywna przy spełnieniu założeń,

* G2 – nie dająca prawie żadnych efektów,

- Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia (W):

* W1 – bardzo małe prawdopodobieństwo,

* W2 – małe prawdopodobieństwo,

* W3 – relatywnie duże prawdopodobieństwo.

Końcowa wartość – wartościowanie odbywa się wg siedmiostopniowej skali dla trzech poziomów 1 - 2 poziom małego ryzyka, 3 - 5 poziom średniego ryzyka, 6 - 7 poziom poważnego ryzyka.

131. Zalety i wady HAZOP-u:

a) Zalety:

- Metoda szybka,

- Umożliwia ocenę ryzyka osobom z podstawową wiedzą dot. BHP,

- Przyswajalna, treściwa, minimalistyczna forma graficzna dobra dla celów szkoleniowych,

- W pełni programowalna (warunki) jako narzędzie wspomagania procedur bezpieczeństwa dla pracowników,

- Z powodzeniem stosowana w przypadku braku danych ilościowych dając przy tym wiarygodny wynik.

b)Wady:

- Metoda tylko i wyłącznie jakościowa: opisująca cechy i wrażenia, nieumiejętnie stosowana może dać złe wyniki,

- Duża relatywność dla każdego co innego będzie oznaczało „duże ryzyko” lub „rzadko eksponowany”,

- Czynniki ryzyka są niemierzalne,

- Brak dostatecznej szczegółowości informacji (metody te w małym stopniu wykorzystuje się do analiz).