Historia ( slajd 1, 2, 3)

Okresem przełomowym w rozwoju białoruskiej świadomości narodowej stały się lata pierwszej wojny światowej. Wówczas to, pod okupacją niemiecką, język białoruski uznany został za równoprawny z innymi, rozbudowano szkolnictwo, zaczęła wychodzić prasa białoruska. Powstały tez białoruskie organizacje narodowe o różnym charakterze, skupione potem w Białoruskim Komitecie Narodowym. Działacze białoruscy początkowo liczyli na stworzenie państwa opartego na unii Białorusi z Litwą, potem starali się stworzyć Białoruską Republiką Ludową. W roku 1919, gdy Polska stała się znaczącym czynnikiem w tej części Europy, niektórzy działacze białoruscy opowiedzieli się za porozumieniem z Rzeczpospolitą i budową, przy jej pomocy, niezależnego państwa białoruskiego. Po traktacie ryskim ziemie białoruskie zostały podzielone na dwie części: wschodnia znalazła się w obrębie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a zachodnia w granicach Polski.

W II Rzeczpospolitej około 1,9 miliona Białorusinów zamieszkiwało przede wszystkim w woj. poleskim, nowogrodzkim, wileńskim i białostockim. Po 17 września 1939 Wybrane wtedy Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi przyjęło deklarację o włączeniu do Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej Białorusini i ich ziemie poddani zostali niszczeniu

Po drugiej wojnie światowej większość skupisk białoruskich pozostało w obrębie ZSRR. Białorusini, którzy znaleźli się w granicach Polski, objęci zostali, akcją wymiany ludności. Jednocześnie z ZSRR powróciła pewna liczba Białorusinów, którzy w czasie repatriacji podali się za Polaków.

Niektórzy liczebność mniejszości białoruskiej w Polsce w odniesieniu do połowy lat dziewięćdziesiątych, szacują na 240 tysięcy osób. Jej członkowie zamieszkują w zdecydowanej większości w swych historycznych skupiskach na Białostocczyźnie. Niewielka część Białorusinów, przede wszystkim repatrianci, żyje też w rozproszeniu na terenie całego kraju.

Białoruska mniejszość narodowa w Polsce jest zjawiskiem rodowitym z niemal tysiącletnią historią. Z tej racji głównie, dysponuje własnym terytorium etnicznym w specyficznej gospodarce.

Według wyników spisu Białorusini w czterech gminach stanowią bezwzględną większość mieszkańców. W dwunastu gminach (w tym w dwóch miastach – Bielsku Podlaskim i Hajnówce) mniejszość ta stanowi ponad 20% mieszkańców, co na mocy przepisów ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym daje jej prawo do ubiegania się o wprowadzenie dwujęzycznych nazw obiektów geograficznych oraz używanie swego języka jako pomocniczego w kontaktach urzędowych. 21 czerwca 2007 uchwałę o wprowadzeniu języka białoruskiego jako pomocniczego w administracji samorządowej przegłosowała Rada Miejska Hajnówki. 12 lutego 2009 uchwała o wprowadzeniu języka białoruskiego jako pomocniczego została przyjęta jednogłośnie przez Radę Gminy Orla. Jednocześnie władze gminy poczyniły pierwsze starania o wprowadzenie na swoim terytorium dwujęzycznych nazw miejscowości[8]. 24 marca 2009 analogiczną uchwałę podjęła Rada Gminy Narewka[9].

UKRYWANIE STYGMATU ( slajd 4, 5)

Tendencja do ukrywania stygmatu ¹ jest najbardziej powszechnym sposobem radzenia sobie z negatywnym naznaczeniem ze strony większości. Białorusinów do ukrywania stygmatów skłania podobieństwo do Polaków. Właściwie odróżnienie Białorusina od Polaka jest niemożliwe. Ukrywanie stygmatu przez przedstawicieli białorusko-prawosławnej mniejszości przybiera charakter zacierania tych cech, poprzez które można być odróżnionym od przedstawicieli polsko-katolickiej większości. Przede wszystkim kompromitujące są nazwiska kończące się na „uk” lub charakterystyczne imiona niespotykane w katolickim kalendarzu. Tendencja do zmieniania nazwisk na polsko brzmiące nie jest powszechna, ponieważ wiąże się pokonywanie barier biurokratycznych, opłatami i uzasadnieniem powodu. Uzasadnienia takie jest faktycznie ciężko sprecyzować.

Tendencja do ukrywania stygmatu jest jeszcze ostrzej widoczna w antycypacjach zagrożenia. Rodzice dzieci, obawiający się, iż będą one traktowane, jako „gorsi inni nazywają je imionami już nie tylko polskimi, ale często imionami, które w ich mniemaniu, stanowią jednoznaczne świadectwo przynależności nie tyle nawet do polskości ale innych krajów zachodu.

Obok brzmienia imion i nazwisk, polskiego Białorusina „zdradzić” może także jego miejsce urodzenia. Są wsie i miasteczka, w których mniejszość stanowi liczebną większość. Miejsce pochodzenia pozwala na stosunkowo niezawodne określenie prowincji rozmówcy, dlatego stanowi temat drażliwy.

Życie polityczne (slajd 6)

W okresie poprzedzającym odzyskanie przez Rzeczpospolitą niepodległości na ziemiach zamieszkałych przez Białorusinów ukształtowały się dwie główne orientacje polityczne: socjalistyczna oraz chrześcijańsko-społeczna. W II Rzeczpospolitej w życiu politycznym mniejszości białoruskiej można wyróżnić sześć głównych nurtów:

- socjalistyczny

- chrześcijańsko-demokratyczny

- komunistyczny

- Ludowy

- propolski

- nacjonalistyczny

Mniejszość białoruska w polskich mediach (slajd 7)

Pierwsza audycja w języku białoruskim pojawiła się na antenie Radia Białystok już w 1956 roku. Obecnie stacja ta nadaje codziennie program w języku białoruskim pod nazwą „Pad znakam Pahoni”. Raz w tygodniu nadawany jest program „Pażadalnaja pieśnia”. Oprócz tego na antenie radia nadawane są audycje religijne: „Duchounyja sustreczy” oraz „Pierad wychodam u carkwu”. TVP Białystok nadaje raz w tygodniu program w języku białoruskim, z polską listą dialogową, o tematyce związanej z mniejszością białoruską zamieszkującą Podlasie pt. Tydzień białoruski / Беларускі Тыдзень (dawniej w programie wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych na Podlasiu pt. Sami o sobie).

W połowie lat dziewięćdziesiątych mniejszość białoruska wydawała kilka własnych czasopism i gazet. Najstarszym z nich jest tygodnik "Niva", sponsorowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Również z tego źródła otrzymuje środki miesięcznik "Czasopis" oraz rocznik literacki "Termapiły" (Termopile). Niedawno założono w oparciu o Związek Białoruski nieregularny periodyk "Pravincyja" (Prowincja), przeznaczony dla młodzieży literackiej. Unikatem w tej hierarchii wydawniczej stał się w 1999 r. rocznik "Annus Albaruthenicus" (Rok Białoruski), od dwóch lat redagowany w ramach Stowarzyszenia Villa Sokrates. Aktywność jest nakierowana na Europę. Stąd zasadą jest publikowanie tekstów w językach Zachodu, także przekładów z literatury białoruskiej. Białoruskojęzycznymi są zaś tłumaczenia z literatur zachodnich, a to w celu pogłębiania europeizacji kultury Białorusinów, zbyt mocno uwiązanych Rosji. Sponsorują - różne fundacje, jak też osoby prywatne.

Związek Białoruski w RP uruchomił ostatnio Białoruskie Radio "Racja" w Białymstoku, którego codzienne wielogodzinne programy są odbierane także w Republice Białoruś.

Szkolnictwo (slajd 8)

W kilkudziesięciu szkołach gminno-wiejskich jest nauczany (nieobowiązkowo) przedmiot języka i literatury białoruskiej. Ten przedmiot jako obowiązkowy występuje w dwóch liceach ogólnokształcących, po jednym w Hajnówce i Bielsku Podlaskim.

Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy się w 44 placówkach oświatowych około 3700 uczniów należących do mniejszości białoruskiej.

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Na szczególną uwagę zasługuje ruch literacki polskich Białorusinów. w tym ruchu ukazują się tłumaczenia jej autorów w Anglii, Niemczech, Włoszech, Austrii, Francji. W ten sposób Polska stała się poniekąd krajem dwóch literatur- polskiej i białoruskiej.

Dzięki naciskom ś.p. Jerzego Giedroycia utworzono wreszcie Katedrę Kultury Białoruskiej na Uniwersytecie w Białymstoku. Jest to ledwie cząstkowa realizacja idei Wielkiego Redaktora, któremu chodziło wszak o uruchomienie białoruskojęzycznych studiów, równoległych z polskojęzycznymi

Od 1956 na Uniwersytecie Warszawskim działa katedra filologii białoruskiej, ponadto powstało środowisko naukowców białoruskich zajmujących się w ramach Państwowej Akademii Nauk i wyższych uczelni zagadnieniami historii, literatury, językoznawstwa oraz stosunków polsko-białoruskich. W Hajnówce powstało, wciąż rozbudowywane, białoruskie Muzeum Etnograficzne. W 1988, po kilkuletniej nieformalnej działalności, zostało zarejestrowane Białoruskie Zrzeszenie Studentów (imprezy studenckie, rajdy krajoznawcze itp.). W lutym 1990 powstało Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne. Wszystkie organizacje białoruskich mniejszości narodowych w Polsce utrzymują kontakty z towarzystwami łączności z rodakami za granicą w Mińsku.

Religia

Zdecydowana większość Białorusinów są wyznania prawosławnego.

Część członków tej mniejszości wg niektórych danych nawet 20-25% należała i należy do kościoła rzymskokatolickiego , a niewielki odsetek do ewangelickiego. Spotkać też można zielonoświątkowców i batystów.

Główne organizacje ( slajd 9)

• Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,

• Związek Białoruski w RP,

• Związek Młodzieży Białoruskiej,

• Rada Programowa Tygodnika „Niwa”,

• Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",

• Białoruskie Towarzystwo Historyczne,

• Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,

• Białoruskie Zrzeszenie Studentów.

Największe imprezy kulturalne ( slajd 10)

• Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza",

• Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku,

• Festiwal Poezji Śpiewanej i Piosenki Autorskiej "Jesień Bardów",

• Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,

• Święto "Kupalle" w Białowieży,

• Polsko-Białoruskie Warsztaty Literackie „Biazmieżża”,

• Konkurs Poezji i Prozy „Debiut”.

---

1. E. Czykwin, Białoruska mniejszość narodowa jako grupa stygmatyzowana, Białoruska 2000.↩