Uniwersytet Łódzki, Wydział Nauk o Wychowaniu
Profilaktyka niedostosowania społecznego, ćwiczenia
Prowadzący: dr Marek Kulesza
Referenci: Emilia Rykowska, Katarzyna Rewicz
Przemoc w rodzinie
Spis treści:
Rodzina i jej funkcje s. 3
Postawy rodzicielskie s. 4
Wybrane definicje przemocy i agresji s. 5
Rodzaje agresji wg E. Fromm’a s. 6
Charakterystyka przemocy w rodzinie s. 6
Fazy przemocy w rodzinie s. 6
Rodzaje przemocy s. 7
Dlaczego ludzi stosują przemoc? s. 9
Kategorie kobiet ofiar s. 9
Mity dotyczące przemocy w rodzinie s. 10
Przemoc w liczbach s. 10
Prawa człowieka s. 12
Wybrane akty prawne s. 12
Instytucje i służby społeczne s. 13
Kontakt z MOPS s. 19
Literatura s. 20
Rodzina jest podstawowym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dla każdego człowieka. Zbigniew Tyszka uważa, iż „rodzina jest dla człowieka tak zwaną grupą podstawową, to znaczy grupą, z którą jest on bardzo ściśle związany znaczną częścią swojej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami społecznymi (rola męża, ojca, matki, żywiciela rodziny itp.). Jest także przeważnie dlań tak zwaną grupą odniesienia, z którą świadomie i mocno identyfikuje się jako jej członek i reprezentant, współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy, postawy, obyczaje, wzory zachowania i postępowania”.1
Bronisława Dymara określa rodzinę jako „naturalne środowisko wychowawcze, które oddziałuje na dziecko najwcześniej, najdłużej i najsilniej. Zaspokaja jego podstawowe potrzeby biologiczne i psychiczne.”2
W literaturze jest bardzo duża wielość funkcji rodziny. Zbigniew Tyszka3, wyróżnia funkcje:
Seksualną – oddzielając ją od funkcji prokreacyjnej. Dzięki postępowi medycyny, ludzie zostali uświadomieni o fakcie, że współżycie nie musi pociągać za sobą konsekwencji prokreacyjnych. Ma to swoje odzwierciedlenie w strukturze rodziny, liczba dzieci stopniowo ulega zmniejszeniu, a typowy model rodziny to 2+2. Akt współżycia seksualnego stał się bardziej doceniony i ważny. Zwiększyły się wymagania populacji w sferze seksualnej, wzajemnym zaspokajaniu potrzeb i uzyskaniu satysfakcji ze współżycia.
Materialno-ekonomiczna – warunkuje ona status materialny rodziny. Standardowo pracują oboje z rodziców, niekiedy dochody zwiększają dorastające dzieci.
Kontrolna – stopniowo uwidacznia się obniżenie funkcji kontrolnej rodziny. Przyczynami m.in. jest zwiększająca się atomizacja społeczeństwa, autonomizacja jednostki i jej anonimowość. Wzrasta ilość czasu spędzanego po za domem rodzinnym w celach zarobkowych, edukacyjnych, rekreacyjnych etc. Zmniejszeniu ulega również samokontrola jednostek, czego przyczyną jest wszelaki brak norm i wzorów właściwego postępowania.
Socjalizacyjno-wychowawcza – rodzina ma za zadanie, wskazać dzieciom odpowiednią drogę do adaptacji i prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie oraz wskazać normy, wartości i postawy godne naśladowania, Poprawnie przebiegający proces socjalizacji umożliwia prawidłowe funkcjonowanie dzieci w społeczeństwie, natomiast nie odpowiednio przebiegająca socjalizacja może być przyczyną zjawisk patologicznych w rodzinie.
Emocjonalno-ekspresyjna – rozwój emocjonalny i uczuciowy dziecka jest coraz częściej zauważaną wartością w procesie wychowania. Rodzina powinna być środowiskiem zapewniającym dziecku stabilność i równowagę psychiczną, zaspokajać potrzebę bezpieczeństwa i akceptacji.
Duży wpływ na funkcjonowanie rodziny mają postawy rodzicielskie. Maria Ziemska wyróżnia następując postawy; pozytywne :
Akceptacja – rodzice akceptują dziecko z jego zaletami i wadami. Nie znaczy to, że nie starają się, aby niektóre z wad usunąć w procesie wychowania. Akceptacja nie jest, bowiem jednoznaczna z bezkrytycznym spojrzeniem na dziecko. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko. Chwalą i dostrzegają nawet drobne osiągnięcia, ale ganią, gdy postąpi ich zdaniem źle. Nagana lub kara sygnalizuje, iż rodzice nie akceptują określonego zachowania swojego dziecka, mimo iż w dalszym ciągu akceptują dziecko.
Współdziałanie – im młodsze dziecko, tym częściej inicjatywa współdziałania leży w rękach rodziców. Rodzice uczą swoje dziecko, jak współdziałać w zabawie oraz czynnościach dnia codziennego. Im dziecko starsze, tym formy współdziałania stają się bardziej dojrzałe. Coraz częściej inicjatywa współdziałania wychodzi od dziecka.
Rozumna swoboda – rodzice współdziałając i akceptując swoje dziecko muszą w miarę jak ono dorasta pozwalać mu na coraz większą samodzielność. Dziecko wraz z wiekiem poszerza zakres swojego działania, pragnie poznać wszystko, co je otacza, pokonać różne przeszkody, przebywać w gronie rówieśników. Rodzice muszą z jednej strony chronić dziecko przed niebezpieczeństwami, które mogłyby mu zagrażać w związku z przedwczesną samodzielnością, z drugiej jednak strony nie mogą przesadnie hamować aktywności dziecka.
Uznawanie praw dziecka – oznacza to poszanowanie dla indywidualności dziecka, respektowanie jego małych tajemnic, szacunek dla działalności dziecka.
Jak i również negatywne:
Unikanie – rodzice mało interesują się dzieckiem i jego problemami. Unikanie może wiązać się z zewnętrznym brakiem troski o dziecko, zaniedbaniem jego podstawowych potrzeb biologicznych i ekonomicznych.
Odrzucanie – rodzice odrzucający dziecko są mu niechętni albo nawet wrodzy. Sporadycznie (można to już nazwać patologią zachowania) niechęć w stosunku do dziecka wyzwala okrucieństwo.
Postawa nadmiernie wymagająca – koncentracja na dziecku z tendencjami do stałego korygowania i ulepszania wiąże się niekiedy z odrzucaniem dziecka. Nadmiernie korygowanie może jednak wypływać z chęci posiadania dziecka-ideału, a więc z brakiem akceptacji ich dziecka takiego, jakim ono jest.
Postawa nadmiernie ochraniająca – nadmiernie ochranianie dziecka przez rodziców wynika często z ogólnie lękowego nastawienia jednego z rodziców lub obojga z nich do otaczającego świata; rodzice tacy a każdej sytuacji życiowej dostrzegają zagrożenie dla dziecka i starają się je przed nim uchronić.4
Kluczowym pojęciem naszej pracy, oprócz rodziny jest zjawisko przemocy. Wyróżniłyśmy kilka definicji:
Anna Lipowska-Teutsch uważa, że „pojęcie przemocy w rodzinie obejmuje wszelkie odmiany złego traktowania tych członków rodziny, którzy nie są w stanie skutecznie się bronić”5
Izabela Małgorzata Wałuszko twierdzi, iż jest to „Zamierzone i wykorzystujące przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra osobiste, powodując cierpienie i szkody”6
Natomiast Prawo na co dzień z 2002 roku za przemoc uważa, „Użycie przez sprawcę siły fizycznej przeciw osobie w celu narzucenia swojej woli.”7
Pojęciem pokrewnym i często mylonym z przemocą jest pojęcie agresji. Słownik Języka Polskiego PWN o agresji pisze, że jest to „Zachowanie zmierzające do wyładowania niezadowolenia lub gniewu na osobnikach lub rzeczach”.8
Słownik pedagogiczny zaś mówi o agresji, że jest to „Działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u człowieka niezadowolenie lub gniew. Celem agresji jest wyrządzenie szkody przedmiotowi agresji”9
Pojęcie „przemoc” często stosowane jest zamiennie z agresją. Wynika to z wielu podobieństw między tymi określeniami. Erich Fromm dokonuje podziału agresji na biologicznie przystosowawczą – niezłośliwą i biologicznie nieprzystosowawczą – czyli złośliwą.10
Erich Fromm podaje różne rodzaje agresji:
Pseudoagresja – zachowania agresywne, które mogą sprawić komuś krzywdę, ale nie mają takiej intencji
Agresja przypadkowa – agresywne działanie, którego efektem, ale nie intencją, jest krzywda wyrządzona drugiej osobie
Agresja asertywna – postępowanie naprzód, w kierunku wyznaczonego celu, bez niepotrzebnych wahań, wątpliwości czy obaw
Agresja obronna – biologicznie przystosowawcza, ma na celu usunięcie zagrożenia, człowiek gotowy jest postępować zgodnie z motywacjami dostarczanymi przez jego genetyczne skłonności do agresji obronnej, kiedy zagrożone są: jego życie, zdrowie, wolność czy własność
Agresja konformistyczna – składają się na nią rozmaite działania, które nie są rezultatem agresywnych popędów popychających agresora do zniszczenia, ale tego, ze tak mu postępować kazano
Agresja instrumentalna – której celem jest zdobycie tego, co konieczne i pożądane.
Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:
Jest intencjonalna- przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.
Siły są nierównomierne- w relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy.
Narusza prawa i dobra osobiste- sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).
Powoduje cierpienie i ból- sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony. 11
Przemoc w rodzinie zazwyczaj przybiera postać następujących po sobie faz:
Faza narastającego napięcia – przejawia się w postaci wyczuwalnego wzrostu napięcia, narastania sytuacji konfliktowych, mających swoje źródło w drobnych, błahych zdarzeniach często niezwiązanych z sytuacją rodzinną (np. sytuacja stresująca w pracy), w których zaczyna pojawiać się agresja, zwykle słowna;
Faza ostrej przemocy – następuje wybuch agresji, sprawca zachowuje się jak kat zdolny do najbardziej okrutnych zachowań, całkowicie lekceważy krzywdę innych; w tej fazie ofiary muszą często uciekać z domu, w niektórych przypadkach pod wpływem silnych emocji decydują się na wezwanie policji, złożenie skargi;
Faza miodowego miesiąca – to faza, w której sprawca okazuje skruchę, żal, deklaruje i demonstracyjne okazuje miłość, staje się miły i potulny, obiecuje poprawę. Ofiary zwykle wierzą w dobre intencje sprawcy. Ten jednak nie wytrzymuje w roli dobrego ojca, męża (jeśli sprawcą przemocy jest mężczyzna) cały cykl zaczyna się od nowa. 12
Wyróżnia się cztery rodzaje przemocy ze względu na jej kierunek:
Fizyczna – czyi bicie, jej konsekwencjami są:
uszkodzenia skóry i obrażenia w rodzaju: śladów uderzeń, oparzeń papierosem, szczypania, uderzeń sznurem czy paskiem, wiązaniem przez człowieka, duszenia
obrażenia narządów wewnętrznych
mnogie złamana w różnie zaawansowanym procesie gojenia
zgon
Psychiczna lub emocjonalna – jest najbardziej nieuchwytną formą maltretowania. Dotyczy często bardzo hałaśliwych form zachowania takich jak: wrzeszczenie, wyzywanie, oczernianie, wyszydzanie, znęcanie się oraz inne formy zachowania jak: izolacja, ograniczenie snu, pożywienia, upokarzanie, poniżanie. Każde upokorzenie jest formą przemocy emocjonalnej.
Objawy przemocy emocjonalnej to:
Zaburzenia mowy
Dolegliwości psychosomatyczne (bóle brzucha, głowy, mdłości, wymioty)
Moczenie nocne
Brak poczucia pewności siebie
Wycofanie, depresja, nerwice
Nadmierne podporządkowanie się dorosłym lub częste kłamstwa
Ucieczki z domu, problemy w szkole, uzależnienie od narkotyków, alkoholu, myśli samobójcze
Seksualna – „wciągnięcie zależnego, niedojrzałego rozwojowo i zdolnego do wyrażania pełnej zgody dziecka lub osoby w okresie dorastania, w seksualną aktywność, do której osoby te nie są przygotowane, w aktywność naruszającą społeczne tabu oraz zasady życia rodzinnego…” wg M.D. Schechtera i L. Roberge’a.
Dzieci będące ofiarami pedofilii i zboczeńców pomimo krzywdy, która została im wyrządzona boją się przyznać i opowiedzieć komukolwiek o tym, co ich spotkało, gdyż obawiają się represji ze strony oprawcy. Piętno jakie pozostaje na psychice ofiary jest często niemożliwe do uleczenia czy zamazania w pamięci.
Zaniedbanie – to niezapełnienie lub uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb dziecka. Według A. Lipowskiej-Teusch zaniedbywanie dziecka może zacząć się już w okresie życia płodowego, gdy matka prowadzi niehigieniczny tryb życia: niewłaściwe się odżywia, pali papierosy, nadużywa alkoholu, zażywa narkotyki, czy jej działania niosą za sobą wysokie ryzyko poronienia. Z zaniedbywaniem mamy do czynienia wówczas, gdy dzieci są na długie godziny pozostawione samym sobie, a w skrajnym przypadku porzucone, bezdomne bez właściwej ochrony przed chorobami, gdy w obecności dziecka odbywają się awantury, pijackie libacje, gdy jest niedostatecznie zabezpieczone przed zagrażającymi mu sytuacjami.13
Wyróżniamy również podział przemocy ze względu na jej charakter:
Przemoc gorąca to gwałtowny wybuch tłumionych uczuć złości, frustracji, wściekłości, powodujący agresywne zachowania. Często przyczyny tych trudnych uczuć sprawcy tkwią zupełnie gdzieś indziej, np. powodują je konflikty w pracy. Sprawca nie mogąc sobie z nimi poradzić, odreagowuje je na członkach rodziny. Wie, że może sobie na takie zachowanie pozwolić. Przy stosowaniu tego rodzaju przemocy towarzyszy sprawcy duże poczucie bezkarności raz przekonanie o bezbronności i bezradności ofiary.
Przemoc chłodna, w przeciwieństwie do poprzedniej nie przejawia się występowaniem tak gwałtownych emocji i agresywnych zachowań. Wydaje się, że sprawca jest spokojniejszy bądź bardziej się kontroluje. Przemoc chłodna przyjmuje nieraz postać bardzo rygorystycznego stylu wychowania czy też autorytarnego traktowania dorosłych członków rodziny. Sprawca jest przekonanyo słuszności swoich czynów, zawsze znajdzie dla nich usprawiedliwienie: „gdybym ich nie bił, to nie wyrosłyby na porządnych ludzi”, „to dla jej dobra, bo inaczej całkowicie się zmarnuje”, „jakbym jej nie doprowadził do porządku, to by w ogóle o dom nie dbała” itd.14
Dlaczego ludzie stosują przemoc?
Psychiczną: z powodu:
Problemów emocjonalnych
Trudności z porozumiewaniem się z otoczeniem
Problemów ze współdziałaniem
Nie rozumienia potrzeb innych
Lęku przed odsłonięciem własnej słabości
Seksualną: mają
Fałszywe przekonania nt. form współżycia seksualnego, na temat potrzeb kobiet
Zaburzone życie seksualne
Fizyczną: ponieważ
Nie kontrolują własnej agresji i wrogości
Są pełni kompleksów
Mają poczucie niedoceniania
Posiadają wzorce agresywnych zachowań wyniesione z domu rodzinnego
Można wyodrębnić kilkanaście kategorii kobiet-ofiar:
Poszukująca bezpieczeństwa – „to może być sposób na bezpieczne życie”
Zaślepiona – „to nie jest przemoc”
Bezwartościowa – „nikt mnie nie kochał”
Ułomna – „zasłużyłam na to, muszę bardziej się starać”
Zarządzająca – „muszę zrobić wszystko, by to nie powtórzyło się więcej”
Naiwna – „on naprawdę przeprasza, wszystko będzie w porządku”
Obrończyni – „on nie chciał mnie skrzywdzić”
Prowokatorka – „on jest dobrym człowiekiem, to ja zmusiłam go do tych okrutnych rzeczy”
Opiekunka – „nikt go nie zrozumie tak, jak ja”
Fantazjująca – „ale ja go kocham”
Męczennica – „jeśli skrzywdziłby dzieci zostawiłabym go”
Nieporadna – „sama nie wychowam dzieci”
Zastraszona – „on mnie zabije, jeśli będę próbowała od niego odejść”
Wybrałyśmy do zaprezentowania kilka mitów dotyczących przemocy w rodzinie:
Problem przemocy dotyczy wyłącznie rodzin z tzw. Marginesu społecznego.
To był jednorazowy incydent, który się nie powtórzy.
Przemoc w rodzinie to sprawa rodzinna i nikt nie powinien się wtrącać.
Skoro ofiara przemocy nic nie robi, aby zmienić swoją sytuację, to znaczy, że jej to odpowiada. Gdyby cierpiała, odeszłaby od sprawcy.
Sprawcy przemocy to osoby chore psychicznie.
Jeśli ktoś jest bity, to znaczy, że na to zasłużył.
Gdyby ofiara bardziej się starała, była lepszą żoną i matką, nie dochodziłoby do przemocy.
Gdyby dziecko było bite, miało problemy w domu – powiedziałoby o tym.
Sprawca przemocy po terapii odwykowej od alkoholu przestanie krzywdzić swoich bliskich.
Bite dzieci wyrosną na porządnych ludzi.
Przemoc w liczbach:
Amnesty International w swoim raporcie podaje: „(…) na świecie przemoc w rodzinie jest główną przyczyną śmierci i kalectwa kobiet w wieku 16-44 lata i powoduje więcej zgonów niż nowotwory i wypadki drogowe(…)”
Prowadzone w Polsce badania opinii publicznej (CBOS, 2005) pokazuje, że 27% respondentów pozostających w stałych związkach doznaje przemocy psychicznej (wyzwiska, krzyki, agresja słowna). 10% badanych przyznaje, iż narażeni są na poniżenia i kpiny, a 7% - że partner ogranicza ich kontakty z innymi ludźmi. 12% badanych stwierdza, że przynajmniej raz zostali uderzeni przez współmałżonka podczas kłótni, a 11% - że zdarzyło się im uderzyć swojego partnera (partnerkę)15
Ucieczki małoletnich:
W ostatnim roku policjanci ujawnili ponad 18 tysiecy małoletnich uciekinierów. Zdecydowanie zmniejszyła się liczba ucieczek młodych ludzi zarówno z domów rodzinnych, jak też z placówek rodzinno wychowawczych. Jedynie nieznacznie wzrosła liczba uciekinierów ze schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych. Najliczniejszą grupę stanowią uciekinierzy w wieku 14 - 16 lat, większość wywodzi się ze środowisk miejskich.
Najczęstszymi przyczynami są:
• Niewłaściwa atmosfera panująca w środowiskach rodzinnych (ok. 40 % wszystkich ucieczek)
• Niepowodzenia szkolne
• Lęk przed karą za niewłaściwe zachowanie
• Błędy wychowawcze
• Namowy kolegów16
Liczba ofiar przemocy domowej wg. procedury "Niebieskiej Karty"
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Liczba ofiar przemocy domowej ogółem | 156.788 | 157.854 | 130.682 | 139.747 | 132.796 |
| w tym: kobiety | 91.374 | 91.032 | 76.162 | 81.985 | 79.811 |
| w tym: mężczyźni | 10.387 | 10.313 | 8.556 | 10.664 | 11.728 |
| dzieci do lat 13 | 37.227 | 38.233 | 31.001 | 31.699 | 27.502 |
| nieletni od 13 do 18 lat | 17.800 | 18.276 | 14.963 | 15.399 | 13.755 |
Liczba sprawców przemocy domowej
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | |
|---|---|---|---|---|
| Liczba sprawców przemocy domowej ogółem | 97.142 | 96.775 | 81.743 | 86.568 |
| w tym: kobiety | 4.153 | 4.074 | 3.632 | 3.942 |
| w tym: mężczyźni | 92.776 | 92.526 | 77.937 | 82.425 |
| nieletni | 213 | 175 | 170 | 201 |
Liczba przeprowadzonych interwencji Policji
| 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | |
|---|---|---|---|---|
| Interwencje domowe ogółem | 608.751 | 620.662 | 718.819 | 658.651 |
| w tym dotyczące przemocy w rodzinie | 96.773 | 96.099 | 81.403 | 86.455 |
Źródło: http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/944/50863/Przemoc_w_rodzinie.html
Każdy człowiek ma prawo:
Masz prawo żyć w domu wolnym od przemocy
Masz prawo czuć się bezpiecznie w swoim domu
Masz prawo do szacunku i godnego traktowania
Masz prawo do swobodnego wyrażania swojego zdania, nawet jeśli Twój partner myśli zupełnie inaczej.
Masz prawo współuczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw związanych z Waszą rodziną, domem, dziećmi, wydatkami. Twoje potrzeby są równie ważne, co Twojego partnera.
Masz prawo szukać profesjonalnej pomocy w sytuacji, gdy jesteś niezadowolona lub zaniepokojona tym, co dzieje się w Twoim domu.
Masz prawo do swobodnego kontaktowania się z bliskimi, rodziną, przyjaciółmi.
Masz prawo popełniać błędy. Masz prawo do bycia niedoskonałą matką czy żoną.17
Wybrałyśmy kilka aktów prawnych, by pokazać, że sprawcy przemocy w rodzinie nie są bezkarni.
art. 207 §1 k.k. Znęcanie się fizyczne lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny - podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat (ścigane z urzędu)*.
art. 191 §1 k.k. Kto stosuje przemoc wobec osoby lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia innej osoby do określonego działania, zaniechania lub znoszenia - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3 (ścigane z urzędu)*.
art. 197 §1 k.k. Kto przemocą lub groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego)**.
art. 209 §1 k.k. Kto uporczywie uchyla się od wykonywania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez nie łożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych - podlega karze pozbawienia wolności do lat 2 (ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego)**.
* ściganie z urzędu polega na tym, że prokurator i policja prowadzą postępowanie niezależnie od woli i zgody osoby pokrzywdzonej. Wycofanie skargi lub odmowa zeznań nie jest podstawą do umorzenia postępowania, jeśli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniono przestępstwo.
**ściganie na wniosek polega na tym, że bez wniosku osoby pokrzywdzonej postępowanie w danej sprawie nie może być wszczęte.18
Policja
Do podstawowych zadań policji należy m.in:
ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,
inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zkresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami pozarządowymi.
wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców.
Działania chroniące ofiary przemocy domowej podejmowane przez policję zgodnie z obowiązującym prawem:
interwencja,
sporządzenie dokładnego opisu zdarzenia (notatka urzędowa),
zatrzymanie sprawców przemocy domowej stwarzających w sposób oczywisty zagrożenie dla życia bądź zdrowia ofiar, a także mienia,
wszczęcie postępowania przygotowawczego przeciwko sprawcy przemocy w przypadku zgłoszenia lub stwierdzenia popełnienia przestępstwa,
zabezpieczenie dowodów popełnienia przestępstwa,
podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy przemocy,
udzielenie informacji ofiarom o możliwości uzyskania pomocy.
Osoby wzywające policję mają prawo do:
uzyskania od policjantów zapewnienia doraźnego bezpieczeństwa,
uzyskania informacji, kto przyjechał na wezwanie - numer identyfikacyjny policjantów, nazwa i siedziba jednostki,
wykorzystania dokumentacji interwencji policyjnej jako dowodów w sprawie karnej przeciw sprawcy przemocy,
zgłoszenia interweniujących policjantów na swiadków w sprawie sądowej.
Prokuratura
Osoby poszkodowane na skutek przemocy domowej, a także świadkowie mogą złożyć w prokuraturze bądź na policji zawiadomienie o przestępstwie ściganym w trybie publiczno-skargowym lub wniosek o ściganie przestępstwa (dotyczy to przestępstw ściganych na wniosek osoby poszkodowanej). W przypadku uzasadnionego podejrzenia, że popełniono przestępstwo prokuratura wspólnie z policją ma obowiązek:
wszcząć postępowanie przygotowawcze mające na celu sprawdzenie czy faktycznie popełniono przestępstwo,
wyjaśnienia okoliczności czynu,
zebrania i zabezpieczenia dowodów,
ujęcia sprawcy,
w uzasadnionym przypadku zastosować środek zapobiegawczy wobec sprawcy przemocy w postaci
dozoru policyjnego,
tymczasowego aresztowania
Działalność gmin
Obowiązek przeciwdziałania przemocy w rodzinie, szczególnie w rodzinie z problemem alkoholowym, spoczywa także na samorządach lokalnych. Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o Wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, do zadań własnych gminy należy m.in. udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychologicznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie.
Możliwości działań na rzecz pomocy ofiarom przemocy domowej podejmowanych na terenie gmin:
1. Udostępnienie rodzinom, w których występuje przemoc, pomocy psychospołecznej i prawnej, poprzez:
a) tworzenie i prowadzenie:
punktów informacyjno-konsultacyjnych
schronisk dla ofiar przemocy domowej
ośrodków interwencji kryzysowej
telefonów zaufania
programow środowiskowych
b) inicjowanie powstawania i wspieranie:
organizacji społecznych pomagających ofiarom przemocy domowej,
grup wsparcia dla ofiar przemocy domowej,
Zadania te powinny być umieszczone w Gminnym programie rozwiązywania problemów alkoholowych. Na realizację tego programu gmina przeznacza środki z opłat za zezwolenia na sprzedaż alkoholu.
2. W przypadku gdy aktom przemocy towarzyszy picie alkoholu należy powiadomić gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych, która zgodnie z prawem powinna:
przeprowadzić dokładne rozeznanie sytuacji (wywiad środowiskowy),
wezwać osobę nadużywająca alkoholu i stosującą przemoc na rozmowę ostrzegawczą, informującą o prawnych konsekwencjach stosowania przemocy wobec bliskich,
udzielić wsparcia socjalnego, psychologicznego, prawnego osobom poszkodowanym,
poinformować członków rodzin o możliwościach szukania pomocy w zakresie problemów alkoholowych i przemocy domowej,
prowadzić dokumentację przypadku,
w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa powiadomić organy ścigania,
w razie konieczności powiadomić policję i wnioskować o objęcie rodziny działaniami zgodne z kompetencjami, np. wizyty dzielnicowego,
w razie konieczności powiadomić ośrodek pomocy społecznej i wnioskować o objęcie rodziny działaniami zgodne z kompetencjami,
wnioskować do sądu rejonowego o zastosowanie, wobec osoby uzależnionej od alkoholu, obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego,
współpracować z innymi instytucjami i organizacjami pomagającymi ofiarom przemocy domowej w środowisku lokalnym,
Pomoc społeczna
Celem działania pomocy społecznej (zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej) jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których same nie są w stanie pokonać, a także zapobieganie powstawaniu tych sytuacji. Pomoc społeczna jest udzielania między innymi w przypadku przemocy w rodzinie. Przemoc domowa jest przyczyną dysfunkcji rodziny, a także może być konsekwencją dysfunkcji o innym podłożu. Pomocy społecznej udziela się także w przypadku: ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, alkoholizmu, narkomanii, bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Wszystkie te sytuacje mogą sprzyjać występowaniu przemocy wobec bliskich bądź z niej wynikać. W strukturach lokalnych działają Miejskie lub Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej. Bezpośrednią pomocą rodzinom i osobom potrzebującym zajmują się pracownicy socjalni działający zgodnie z ustaloną rejonizacją. W ramach swoich kompetencji i zadań pomoc społeczna:
przeprowadza wywiad środowiskowy umożliwiający diagnozę sytuacji rodziny lub osoby. (Niebieska karta – załącznik do wywiadu),
przygotowuje wszechstronny plan pomocy,
monitoruje efekty podjętych działań,
pomaga w załatwianiu spraw urzędowych i innych ważnych spraw bytowych,
udziela szeroko rozumianego poradnictwa, np. prawnego, psychologicznego lub wskazuje miejsca gdzie można uzyskać taką pomoc,
udziela informacji o przysługujących świadczeniach i formach pomocy
w uzasadnionych przypadkach:
udziela pomocy finansowej w formie zasiłków stałych, okresowych, celowych,
udziela pomocy rzeczowej np. przekazanie odzieży, żywności,
udziela zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie się
informuje o możliwościach uzyskania pomocy w środowisku lokalnym,
wskazuje miejsca zajmujące się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, w tym możliwości otrzymania schronienia np. w schroniskach, hostelach, ośrodkach,
w razie potrzeby bądź na życzenie zainteresowanych zwraca się do policji o podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy, zgodnie z kompetencjami policji,
w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia popełnienia przestępstwa powiadamia organy ścigania,
może organizować i prowadzić np. punkty informacyjne, ośrodki pomocy, grupy wsparcia dla ofiar przemocy domowej, świetlice dla dzieci,
współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami
Służby zdrowia
Głównym zadaniem służby zdrowia jest ochrona zdrowia pacjenta. Zjawisko przemocy domowej kwalifikuje się do zakresu sytuacji objętych świadczeniami zdrowotnymi ponieważ: a) bardzo często towarzyszą mu wyraźne uszkodzenia zdrowia somatycznego, b) zawsze występują poważne uszkodzenia zdrowia psychicznego. W dziedzinie pomocy ofiarom przemocy domowej, oprócz zadań podstawowych, takich jak np. udzielenie pomocy medycznej, istotne jest:
rozpoznanie sygnałów świadczących o występowaniu przemocy, szczególnie gdy ofiary bądź świadkowie próbują to ukryć,
umiejętność przeprowadzenia rozmowy umożliwiającej rozpoznanie form przemocy i częstotliwości jej występowania,
poinformowanie ofiar o możliwościach szukania pomocy,
wystawienie na prośbę poszkodowanych zaświadczenia lekarskiego o stwierdzonych obrażeniach.
poinformowanie ofiar o miejscach i warunkach wystawienia obdukcji,
w przypadku stwierdzenia takiej konieczności lub na prośbę poszkodowanych powiadomienie innych służb np. pomocy społecznej, policji, gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych
w przypadku stwierdzenia podczas badania lub podejrzenia popełnienia przestępstwa, np. ślady ciężkiego uszkodzenia ciała, ślady podejrzanych oparzeń, wykorzystania seksualnego, powiadomienie organów ścigania,
Organizacji pozarządowe
Informacja o działalności lokalnych organizacji pozarządowych powinna być dostępna w każdej gminie, w przychodni, poradni, szkole, komisariacie, itp. Organizacje pozarządowe to sa głównie stowarzyszenie, fundacje, kluby. W zakresie pomocy ofiarom przemocy domowej organizują:
telefony zaufania, punkty informacyjno - konsultacyjne, ośrodki pomocy, schroniska, hotele, świetlice dla dzieci
W ramach swojej działalności oferują, m.in.:
pomoc psychologiczną, w grupie i kontakcie indywidualnym,
pomoc prawną, w tym pisanie pozwów, wniosków
pomoc socjalną
grupy wsparcia,
grupy samopomocowe,
pomoc socjoterapeutyczną dla dzieci,
udział w prowadzeniu wywiadów środowiskowych,
udział w pracach zespołów pomagających ofiarom przemocy np. przy gminnej komisji czy ośrodku pomocy społecznej,
udział w interwencjach,
pilotowanie przypadków,
pomoc w załatwianiu spraw urzędowych i innych
Współpraca służb i instytucji:
Ofiary przemocy domowej potrzebują zwykle pomocy psychologicznej, prawnej, materialnej, socjalnej, medycznej, a także wsparcia. Niezmiernie istotna jest współpraca i przepływ informacji pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami zajmującymi się pomaganiem ofiarom przemocy domowej, a co za tym idzie tworzenie koalicji lokalnych. Czynniki sprzyjające podniesieniu skuteczności pomocy ofiarom przemocy domowej świadczonej przez różna służby:
tworzenie zespołów pomocowych składających się z przedstawicieli różnych instytucji, np. policjant, pracownik socjalny, lekarz, pedagog,
znajomość miejsc, osób, możliwości udzielenia pomocy w środowisku lokalnym,
przekazywanie i zbieranie informacji od poszczególnych osób i instytucji pomagających rodzinom,
konsekwentne egzekwowanie świadczeń wynikających z zadań i kompetencji poszczególnych instytucji,
podnoszenie kwalifikacji pracowników w dziedzinie zjawiska przemocy domowej oraz sposobów skutecznej interwencji i możliwości pomocy,
odpowiednia dokumentacja poszczególnych przypadków, form udzielania pomocy i efektów. Uwaga: odpowiednio prowadzona dokumentacja jest niezwykle pomocna w ewentualnym postępowaniu karnym przeciwko sprawcy. 19
Na koniec podamy kilka adresów do łódzkich Miejskich Ośrodków Pomocy Społecznej.
Filie MOPS w Łodzi
Łódź Bałuty
Łódź, ul. Tybury 16
tel.: +48 (42) 640–70–07
+48 (42) 640–70–07
fax: +48 (42) 640–70–15
Łódź Górna
Łódź, ul. Będzińska 5
tel./fax: +48 (42) 684–44–81
Łódź Widzew
Łódź, ul. Grota Roweckiego 30
tel./fax: +48 (42) 677–15–50
Łódź Polesie
Łódź, ul. Lipowa 28
tel.: +48 (42) 633-56-81
+48 (42) 633-56-81
fax: +48 (42) 639-77-10
Łódź Śródmieście
Łódź, ul. Piotrkowska 147
tel.: +48 (42) 636–63-51 +48 (42) 636–63-51 ; 636–63–48
fax: +48 (42) 636–63–5820
Literatura
Dymara B. (red.): Dziecko w świecie rodziny. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 1998
Kubacka-Jasiecka D., Agresja i autodestrukcja z perspektywy obronno-adaptacyjnych dążeń Ja., Kraków 2006
Madanes C., Przemoc w rodzinie. Psychoterapia sprawców i ofiar., Gdańsk 2002
Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie, Warszawa 2007
Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Zrozumieć przemoc w rodzinie. Poradnik dla osób doznających przemocy. Warszawa 2009 s.6
Michałowska E., Między rygoryzmem a tolerancją., Łódź 2010
Nowakowska A., Dziecko – ofiara domowej przemocy, pod red. Drążek A., Drążek E.
Okoń W. , Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984
Olechnicki K.,Załęcki P.: Słownik socjologiczny. Toruń 1997
Szymczak M., Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1988
Tyszka Z.: Rodzina, a zakład pracy. Instytut Wydawniczy CRZZ. Warszawa 1972.
Tyszka Z., „Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa” Podr. Pedagogika społeczna, pod redakcją T. Pilcha i I. Lepalczyk, wyd. Żak 1995
Wałuszko I., „Istota przemocy w rodzinie” w Patologie naszych czasów, pod red. Drążek A., Drążek E
Ziemska M., Postawy rodzicielskie, WP, Warszawa, 1973.
Przemoc w rodzinie. Poradnik dla osób pomagającym ofiarom przemocy. Pod red. Dąbrowska B., Kiełkowicz M. Kraków 2004
Wybrane strony internetowe
Tyszka Z.: Rodzina, a zakład pracy. Instytut Wydawniczy CRZZ. Warszawa 1972.↩
Dymara B. (red.): Dziecko w świecie rodziny. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 1998.↩
Tyszka Z., „Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa” Podr. Pedagogika społeczna, pod redakcją T. Pilcha i I. Lepalczyk, wyd. Żak 1995↩
Ziemska M., Postawy rodzicielskie, WP, Warszawa, 1973.↩
Wałuszko I., „Istota przemocy w rodzinie” w Patologie naszych czasów, pod red. Drążek A., Drążek E., s.15, za Anna Lipowska-Teutsch↩
Nowakowska A., Dziecko – ofiara domowej przemocy, pod red. Drążek A., Drążek E. s.21↩
Michałowska E., Między rygoryzmem a tolerancją., Łódź 2010, s. 169↩
Szymczak M., Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa 1988↩
Okoń W. , Słownik Pedagogiczny, PWN, Warszawa 1984↩
E. Fromm, Anatomia ludzkiej destrukcyjności, Wyd. „Rebis”, Poznań 1998, s. 206 i 243 [w:], J. Mazur, Przemoc w rodzinie. Teoria i rzeczywistość, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2002.↩
http://www.niebieskalinia.pl/index.php?assign=przemoc↩
Wałuszko I., „Istota przemocy w rodzinie” w Patologie naszych czasów, pod red. Drążek A., Drążek E., s.15-16↩
Tamże s. 21-25↩
Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie, Warszawa 2007, s.11-12↩
Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Przemoc w rodzinie, Warszawa 2007, s. 6-7↩
http://www.statystyka.policja.pl/portal/st/840/56278/Ucieczki_maloletnich.html↩
Michalska K., Jaszczak-Kuźmińska D., Zrozumieć przemoc w rodzinie. Poradnik dla osób doznających przemocy. Warszawa 2009 s.6, za Przemoc w rodzinie. Poradnik dla ofiar przemocy rodzinie (2002) Instytut psychologii zdrowia, Warszawa.↩
http://www.niebieskalinia.pl/index.php?assign=informacje_prawne↩
http://www.niebieskalinia.pl/index.php?assign=zadania↩
http://bip.uml.lodz.pl/index.php?str=332↩