20. Wolteriański krytycyzm na przykładzie Kandyda, czyli optymizmu.
Kandyd - powiastka filozoficzna francuskiego filozofa i pisarza epoki oświecenia, Wolter, powstała w 1759 roku. Jest wymierzona przeciwko optymistycznej filozofii oświecenia ( tu reprezentowanej przez filozofa Panglossa), według której żyjemy na najlepszym z możliwych światów. Wszystkie doświadczenia głównego bohatera Kandyda świadczą o czymś zupełnie przeciwnym. Autor podjął problem zła i cierpienia.
Akcja rozgrywa się na najlepszym ze światów, czyli jedynym dostępnym człowiekowi. Miejsca akcji są zarówno rzeczywiste (choć ukazane w świetle groteski) : Francja, Lizbona, jak i fantastyczne ( kraina Eldorado- utopia). Czas akcji jest trudny do okreslenia. Zakochany w pannie Kunegundzie , żyjący w cudownym zamku barona de Thunder- ten- tronckh młody Kandyd wierzy z całą naiwnością, że wszystko jest najlepsze na tym najlepszym ze światów, jak głosi mistrz Pangloss- wyznawca poglądów Leibniza. Kopniak pana barona wyrzuca Kandyda z zamku w szeroki świat. Młodzieniec przemierza niemalże całą |Europę Zachodnią i dociera aż do Ameryki Poloudniowej. Zatrzymuje się w krainie Eldorado, by wreszcie osiąść na stałe na wybrzeżu Propontydy. W czasie swych wędrówek Kandyd dokonuje przeglądu udręk ludzkości. Masakry wojenne, gwałty, płonące stosy Inkwizycji, okaleczenie czarnych niewolników- tragiczny obraz ludzkości. Kandyd porównuje to co widzi, z tym , czego nauczył się u Panglossa. Konfrontując optymizm z doświadczeniem, musi ostatecznie zrezygnować z optymistycznej postawy wobec rzeczywistości. W finale powieści otzrymujemy definicję szczęśliwego życia- należy „ uprawiać swój ogródek’’, co oznacza: wyrzec się matafizykii, pozwolic, aby świat toczył się tak jak może i w łonie „ małej społeczności” pracować z radością.
Wniosek płynący z utworu wyraża postawa ograniczenia się do spraw przyziemnych i zwykłych, pogodzenia się z tym, co niesie życie i zajmowanie się tylko „ uprawą własnego ogródka” . Końcowe zdanie wprowadza w przygnębiający, pesymistyczny nastrój, wyraża rezygnację z ambitniejszych światów. Autor prowadzi narrację w tonie ironicznym, często posługuje się kpiną i przejaskr4awieniem. Powiastka propaguje ideologię oświecenia, fabuła służy ilustracji treści filozoficznych. Całokształt poglądów wyrażonych przez Woltera oraz cechy stylu określa się mianem wolterianizmu. Jest to postawa filozoficzna , polegająca na ostrym krytycyzmie, radykalizmie poglądów, śmiałym wyrażaniu swojego światopoglądu, stanowczej i skutecznej obronie prawa do niezależności myślenia i swobody wyrażania własnych poglądów. W literaturze wolterianizm oznacza błyskotliwy , cięty styl, pełen paradoksów, aluzji, odznaczający się trafnością sformułowań, elegancją. Wolterianin to człowiek , który przyjął postawę wolterianizmu. Jest krytyczny wobec rzeczywistości. Chłodno i z dystansem ocenia jej zalety i wady. Przyjmuje istnienie dobra i zła, jako dwóch wartości , z których składa się świat. Wierzy w postęp, a więc wzrost dobrobytu. Nadrzędnymi wartościami są dla niego wolność i niezależność. Jawnie głosi swoje poglądy, ma stałe przekonania i potrafi odważnie ich bronić. Jest przy tym tolerancyjny wobec przekonań, również religijnych innych ludzi. Za najważniejsze narzędzie poznawania świata wolterianin uznaje rozum.