poradnictwo dyrektywne rozumiane jest jako sformułowanie prognozy oraz podanie sposobu rozwiązania problemu. Doradca traktuje jednostkę jako przedmiot swoich działań, nie angażuje się w przeżycia jednostki. Porada niesiona przez doradcę ma w tym przypadku instrumentalny charakter. Poradnictwo dyrektywne – nie licząc się z indywidualnością jednostki, jej przeżyciami i samooceną, doradca formułuje prognozę i podaje sposób rozwiązania problemu, traktując odbiorcę jako przedmiot działań poradnianych. Porada ma tu charakter instrumentalny.Poradnictwem dyrektywnym - polega na tym, iż doradca ma znaczną przewagę nad osobami radzącymi się; to właśnie doradca wie, co jest dobre i odpowiednie dla jego podopiecznych dlatego też steruje (a niekiedy nawet manipuluje) nimi oraz daje gotowe rozwiązania. Doradca, który zakłada, iż osoba radząca się nie jesteś wystarczająco samodzielna i nie potrafi sobie sama poradzić, podejmuje wobec niej takie działania..jak:wzmocnienia…pozytywne,ocenianie,nakłanianie,przekonywanie,wykład,trening,dawanie wskazówekPodczas gdy osoba radząca się:werbalizuje swój problem, zadaje pytania, stosuje się do zaleceń, kontroluje swoje wynikówWyróżnia się tutaj następujące rodzaje doradców zawodowych: EKSPERT→ jest skrajnym typem doradcy → doskonale zna wszelkie zawody (znajomość osobowości osoby radzącej się nie jest tak istotna)→ skupia się on na czynnikach zewnętrznych, determinujących zachowanie osoby radzącej się→ wykorzystując diagnostyczną koncepcję wyboru zawodu, diagnozuje cechy radzącego się oraz dopasowuje je do właściwego zawodu→ posiada dużą wiedzę oraz doświadczenie i wie, co dla danej osoby jest najkorzystniejsze (jest to jego wewnętrzne przekonanie)→ stosując techniki behawioralne w postaci kar i nagród (pochwały lub wskazywanie braków) wpływa na osobę radzącą się oraz nakłania ją do wyboru najbardziej odpowiedniego dla niej (jego zdaniem) zawodu→ udziela radzącemu się instrukcji, wskazówek oraz poleceń→ doradca jest całkowicie odpowiedzialny za swoje porady oraz decyzje podjęte za radzącego się, które jest w tej relacji biernyINFORMATOR→ stanowi typ nieco mniej ekstremalny niż ekspert→ praca informatora dotyczy głównie informacji o możliwościach zatrudnienia i zawodach oraz propagowania według niego najlepszego zawodu dla osoby radzącej się, jest w sposób bardziej subtelny niż ma to miejsce w przypadku eksperta
2. Poradnictwo liberalne – jest nastawione na rozwiązywanie sytuacji problemowych z uwzględnieniem wewnętrznych przeżyć jednostki, umożliwia więc samopoznanie, uwalnianie od lęków i zahamowań. Doradca jest nastawiony na wskazywanie sposobów lepszego zrozumienia siebie i innych ludzi, na zmianę sposobów myślenia u odbiorcy o własnym problemie.
Poradnictwo liberalne nastawione jest na niesienie pomocy biorąc pod uwagę wewnętrzne przeżycia jednostki i samoocenę. Działania doradcy skierowane są na zwalczanie lęków i zahamowań jednostki. Lepsze zrozumienie siebie i swojego problemu daje możliwość efektywniejszego działania naprawczego. Poradnictwo liberalne - koncepcja ta zakłada, iż siły napędowe ukierunkowujące działanie ludzkie tkwią wewnątrz człowieka i są przez niego najczęściej nieuświadomione. Jakakolwiek zmiana zachowania jest możliwa tylko dzięki psychoterapii, której głównym celem jest uświadomienie sobie przez pacjenta wewnętrznych konfliktów (koncentruje się na słabości) Humanistyczna koncepcja (także kładąca podwaliny pod poradnictwo liberalne) akcentuje natomiast przede wszystkim mocne strony osoby radzącej się oraz jej możliwości, przyjmując, iż człowiek nie zawsze potrafi je sam wykorzystać oraz samodzielnie rozwiązywać swoje problemy. Doradcę liberalnego cechuje:pozostawienie radzącemu się dużej swobody, brak formułowania dyrektyw, nie poddawanie pacjenta jakimkolwiek działaniom naprawczym..Ponadto, praca doradcy liberalnego przebiega według następujących zasad:ma on być kongruentny (czyli ma być sobą), musi w sposób bezwarunkowy szanować osobę radzącą się (pacjenta), akceptować ją taką, jaką jest, musi posiadać głęboką empatię, nie może oceniać lub krytykować
Zatem radzący się jest w typ przypadku samodzielny - sam określa i rozwiązuje własne problemy i trudności. LESEFERYSTA→ jest zorientowany na ucznia a nie na zawody→ nie posiada gotowych rozwiązań i odpowiedzi co do wyboru zawodu przez klienta, gdyż ma świadomość, że każdy jest inny i to co jest cenne dla niego, może takim nie być dla osoby radzącej się→ traktuje on wybór zawodu jako proces rozwojowo - wychowawczy, w którym chce wspólnie z klientem uczestniczyć w drodze do jego rozwoju zawodowego→ poświęca on wiele czasu swoim podopiecznym→ pobudza do wzajemnego poznania się→ stwarza warunki dla samoanalizy→ nie udziela żadnych rad→ ostateczną decyzję podejmuje sama osoba radząca się→ zatem odpowiedzialność spoczywa tutaj po stronie osoby radzącej się
SPOLEGLIWY OPIEKUN→ jest on otwarty, ciepły i tolerancyjny→ pobudza podopiecznych do aktywności własnej→ podsuwa im nowe propozycje→ w żadnym wypadku nie narzuca im swojego zdania, jednak proszony zawsze udziela porad→ osoba radząca podejmuje własną decyzję przy udziale akceptacji doradcy, zatem odpowiedzialność leży tutaj po obu stronach z naciskiem na osobę radzącą się
Poradnictwo dialogowe - ta koncepcja nie przyjmuje obrazu człowieka jako istoty reaktywnej, sterowanej przez środowisko, ani nie zgadza się ze słabością istoty ludzkiej, którą kierują nieświadome pobudki. Według tej poznawczej koncepcji, zachowanie każdego człowieka jest zależne od informacji, zarówno tych z zewnątrz jak i z wewnątrz (ze struktur poznawczych), jednak wychodzi on również poza te dane informacyjne, gdyż również sam dokonuje organizacji posiadanej wiedzy. Zatem podstawę zmian zachowania człowieka stanowić tutaj będzie celowe oraz systematyczne wychowanie. Doradca jest tutaj równorzędnym partnerem osoby radzącej się: obydwie osoby są pewnego rodzaju badaczami, jednak doradca posiada większe kompetencje i doświadczenie. Doradca ukazuje klientowi nowe aspekty działania oraz inspiruje go do stawiania sobie wciąż nowych celów. Osoba radząca się dokonuje wszechstronnej analizy swoich problemów, zdobywa nowe informacje i eksperymentuje. KONSULTANT→ łączy w jednej osoby zadania orientacji zawodowej oraz poradnictwa, zajmując się zarówno osobami radzącymi się jak i zawodami→ stosuje motywację dla podjęcia zawodu→ zwraca uwagę na wartości, jakie radzący się chce uzyskać→ klient dokonuje konsultacji swoich wyborów, zatem odpowiedzialność jest tutaj dzielona przez obydwie strony (jest to wspólne rozwiązywanie problemów)
Poradnictwo dialogowe skoncentrowane jest na poszukiwaniu rozwiązań problemu. Biorą w tym udział obydwie strony: doradca i osoba otrzymująca porady poprzez dialog i współpracę poszukują adekwatnego rozwiązania problemu. Poza szukaniem rozwiązania obie strony badają zaistniałą sytuację. Poradnictwo w tym przypadku to dialog, w którym osoba doradzająca stara się zmienić sposób myślenia i postawę radzącego się. Chodzi tu o przywrócenie jednostce sił do radzenia sobie w sytuacjach trudnych, nauczeniu ją rozwiązywać problemy. Porada rozumiana w tym przypadku jako rozmowa ma na celu wyeliminowanie niekorzystnych warunków środowiskowych, które działają na podmiot i powodują zaburzenia w funkcjonowaniu, a także wyuczeniu u jednostki odpowiednich sposobów radzenia sobie w sytuacji trudnej, podejmowania właściwych decyzji oraz unikania w przyszłości błędów. Do poradnictwa dialogowego zalicza się poradnictwo rodzinne i dla dorosłych jak i rewalidacja dzieci z zaburzeniami rozwojowymi i niedostosowanymi społecznie. Poradnictwo dialogowe zwane jest również interakcyjnym, gdyż pomiędzy dwoma podmiotami zachodzi interakcja poprzez rozmowę. Poradnictwo dialogowe posiada pewne elementy, należą do nich: osoba doradzająca i radząca się, problem, czynności ukierunkowane na rozwiązanie problemu, metody pomocy, wynik. Osoby uczestniczące podczas procesu poradnictwa musza ze sobą współpracować. Dzięki doświadczeniu, wiedzy, jaką posiada doradca oraz podmiotowemu podejściu do "pacjenta" wytwarza się osobisty kontakt pomiędzy dwoma podmiotami jak i sytuacja zaufania i serdeczności. 3. Poradnictwo dialogowe – umożliwia badanie i szukiwanie strategii i środków rozwiązywania problemów. Doradca i radzący się współpracują ze sobą, szukając adekwatnych rozwiązań. Badaczami są obie strony, jednak doradca wykorzystuje swoje doświadczenie. W tym ostatnim ujęciu poradnictwo jest dialogiem, w którym doradca usiłuje pomóc innej osobie w zmianie jej zwyczajowego sposobu myślenia i postaw, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów lub zmagania się z różnymi sytuacjami życiowymi, tak by maksymalizować szanse i zminimalizować niesprzyjające warunki środowiskowe. Zatem istotą porady jest to, aby przez kontakt osobowy i rozmowę człowiek potrzebujący mógł odzyskać lub uzyskać możliwość samodzielnego rozwiązywania problemu, podjęcia właściwych decyzji, wprowadzenia ich w czyn i unikania błędów. Do tego nurtu zalicza się też koncepcję poradnictwa dla dorosłych i poradnictwa rodzinnego, a także koncepcję pomocy dziecku w jego rozwoju bio- i socjokulturowym.
W dialogowym (interakcyjnym) modelu poradnictwa można wyróżnić następujące elementy: 1) dwa podmioty działania (doradca i radzący się); 2) przedmiot (problem do rozwiązania); 3) czynności poradnicze; 4) metody i środki działania; 5) wyniki działania. rozumienie ze stro
Analiza praktycznych rozwiązań metodologicznych stosowana w zakresie badania środowiska wychowawczego rodziny pozwala w uproszczeni dostrzec dwa ogólne kierunki: diagnozę całościową oraz wybiórczą gdzie skupiamy się na określonych cechach środowiska rodzinnego
DIAGNOZA CAŁOŚCIOWA: dąży się do ogólnej charakterystyki środowiska wychowawczego i oceny jego funkcjonowania. W diagnozie tej uwzględniamy dużą liczbę określonych cech jakościowych i warunków rodziny i analizowane są związki między nimi, co w przedstawia obraz całości rodziny jako środowiska wychowawczego i formułuje ocenę globalną jego charakteru i jakości. Propozycją oceny globalnej była koncepcja wskaźnika ogólnego środowiska, przedstawiona przez H.Radlińską. Wskaźnik ogólny środowiska stanowił wynik badań diagnostycznych i był rozumiany jako miernik określający szansę życiową dzieci wychowujących się w danym środowisku. Przedstawiał ogólną ocenę środowiska a nie pojedyncze cechy.
Próbę całościowej oceny środowiska wychowawczego dziecka czy rodziny odnajdujemy w koncepcji badania warunków środowiska wychowawczego dzieci szkolnych Józefa Pitera
Przykładami współczesnych rozwiązań badawczych całościowych diagnozy środowiska wychowawczego rodziny mogą być: koncepcja określania progów zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie Ewy Marynowicz Hetki lub w ramach diagnozy typologicznej rodziny jako środowiska wychowawczego.
Koncepcja progów zagrożenia w rodzinie stanowi przykład pomiaru jakościowego operuje skalą porządkową, której poszczególne oznaczają określone poziomy czyli progi zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie.
Wyróżniamy następujące progi zagrożenia w rodzinie:
-ostrzegawczy, zaawansowany i krytyczny które odnoszą się do cech niezbędnych i koniecznych dla rozwoju dziecka w każdej sferze. Wystąpienie pewnych cech określonych progami zagrożenia wiąże się z pewnym prawdopodobieństwem pojawienia się zakłóceń i zaburzeń w rozwoju dziecka, odpowiednio w jego sferze biologicznej, społecznej i kulturalnej.
Progi zagrożenia są więc miarą zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie.
Diagnoza typologiczna , często wykorzystywana określa charakter oraz jakość tworzonego przez rodzinę środowiska wychowawczego. W sensie praktycznym opisy typologiczne rodziny zawierają wskaźniki, które odnoszą się do cech i warunków rodziny , które pozwala na jej podporządkowanie do określonego typu. (typu rodzina dysfunkcjonalna i funkcjonalna)
Przykładem diagnozy typologicznej jest diagnoza przedstawiona przez Jacka Piekarskiego , który wyodrębnił i opisał następujące typy rodzin:
- środowisko wzorcowe – wzorowe cechy rodziny
-środowisko przeciętne – zbiór cech dominujących w danym środowisku o niejednoznacznej wartości pedagogicznej wszystkich kryteriów,
-środowisko niekorzystne wychowawczo- -cechy negatywne,
- środowisko dysharmonijne—wzorce z czynnikami negatywnymi,
Kryteriami tych typów są takie cechy jak: materialny standard życia, warunki mieszkaniowe, warunki pracy i zabawy dziecka, kontakty kulturalne i towarzyskie rodziny, atmosfera wychowawcza, obowiązki domowe dziecka i sposób ich wychowawczego wykorzystania, relacje między małżonkami, styl wychowania, metody, plany i aspiracje wobec dzieci, system wartości
Wg.Ambrozik wyróżniono następujące typy rodzin w wymiarze znaczenia wychowawczego:
-normalne – o pełnym składzie osobowym, silnych związkach emocjonalnych, tradycyjnym układzie ról, wartościach i wzorach życiowych , kontaktach z innymi instytucjami wychowawczymi,
- zdezorganizowane – rodziny niepełne, konflikty lub rozbicie, słabymi związki emocjonalne rodziców z dziećmi, słabymi kontaktami z instytucjami wychowawczymi, trudnościami materialnymi
- zdemoralizowanie- dostarczanie przez rodziców negatywnych , sprzecznych z prawem wzorów zachowania i wartości życiowych np. rodziny dotknięte problemem alkoholowym, przestępczością nie utrzymujące kontaktów z instytucjami wychowawczymi.
Wg.Kawuli diagnoza całościowa wyodrębniająca rodziny:
- wzorowe- najlepsze warunki wychowawcze ,
- normalne- obraz przeciętnej rodziny w środowisku (typu warunki mieszkaniowe, przeciętna wielkość rodziny, wykształcenie rodziców itd. sprzyjające właściwemu rozwojowi dziecka, zachowane normy i zasady akceptowane w procesie wychowania,
-jeszcze wydolne wychowawczo- występujące czasowe niedomagania wychowawcze lecz rodzina czyni wysiłki aby poprawić ten stan,
-niewydolne wychowawczo- liczne niepowodzenia rodziny o trudnej sytuacji rodzinnej, ekonomicznej, nieracjonalnie użytkujące środki finansowe,
- patologiczne- występujące czynniki patogenne jak rozkład więzi rodzinnych, stałych podstaw ekonomicznych, warunki rodziny – odbiegają od poziomu rodziny normalnej – kolizje z prawem
Przykładem konkretnych rozwiązań w ramach całościowej strategii oceny rodziny jako środowiska wychowawczego są również różne propozycje wielotematycznych , rozbudowanych wywiadów, które rozpoznają różne sfery i warunki funkcjonowania rodziny. Wywiady takie stanowią niejednokrotnie same w sobie rozbudowane schematy poznawcze środowiska wychowawczego rodziny. Przykładową propozycję wywiadu dla opiekuńczo wychowawczej charakterystyki rodziny przedstawił Albin Kelm . Podobne sposoby realizacji diagnozy całościowej są niezwykle popularne w praktyce pedagogicznej.
DIAGNOZA WYBIÓRCZA
W pedagogicznej diagnozie rodziny stosunkowo często odstępuje się od dokonywania całościowej ogólnej charakterystyki środowiska wychowawczego rodziny na rzecz koncentrowania się na niektórych, celowo wybranych jej cechach. Wówczas rodzina badana jest niejako „ wybiórczo” – pod określonym względem. Postępowanie diagnostyczne charakteryzuje tu skupianie się badacza na wybranych najistotniejszych dla przebiegu i efektów wychowania cechach i warunkach rodzinnych, których dobór wyznacza określony cel danego postępowania diagnostycznego ( dany problem czy typ zjawiska).
Najczęściej w diagnozie wybiórczej przedmiotem zainteresowania diagnostycznego stają się oddziaływania wychowawcze rodziców, ich postawy wychowawcze, style wychowania, atmosfera wychowawcza czy ogólniej relacje interpersonalne między rodzicami a dzieckiem. Wśród stosowanych w omawianej strategii rozwiązań metodologicznych wymienić można zarówno wywiady tematyczne, czyli skupione na wybranych określonych zagadnieniach dotyczących funkcjonowania rodziny, jak i wykorzystywanie- posługiwanie się określonymi narzędziami standaryzowanymi (inwentarzami, kwestionariuszami, które dokonują pomiaru danych cech rodziny.
Wyróżnienie obu strategii badawczych: całościowej i wybiórczej w diagnozie rodziny ma, co należy podkreślić, wymiar głównie teoretyczny- systematyzujący i opisowy. Podejmowane w praktyce postępowania diagnostyczne w mniejszym lub w większym stopniu uwzględniają oba kierunki i jedynie zaznacza się dominacja jednego z nich.
Przedstawione kierunki diagnozy rodziny w perspektywie pedagogicznej można z pewnym uproszczeniem porównać do wyróżnionych w ramach diagnozy psychologicznej rodziny modeli : przyczynowo- skutkowego i systemowego.
Pierwsze podejście- tradycyjne – dąży do ustalenia liniowego związku między występującym stanem rzeczy, np. zaburzeniami zachowania dziecka, a warunkami życia rodzinnego, zmierza do ukazania przyczynowo- skutkowego związku. W modelu systemowym rodzina jest traktowana jako układ wzajemnych zależności, tu zachowania jednostki wchodzącej w skład systemu rodzinnego nie mogą być zrozumiane bez rozpoznania zależności między jej zachowaniem (objawami) a zachowaniem pozostałych członów rodziny. W tym modelu zakłada się występowanie przyczynowości kołowej, który oznacza , iż każdy z członków rodziny reaguje na zachowania pozostałych, ale zachowanie każdego z nich wpływa na zachowanie pozostałych. Powstaje układ sprzężeń zwrotnych, wzajemnych oddziaływań, mających postać samo wzmacniających się cykli dwojakiego rodzaju: zachowań symetrycznych i komplementarnych. Członkowie rodziny ( i tworzone przez nich subsystemy) oddziałują na siebie wzajemnie tworząc cały system rodzinny, który pozostaje w dynamicznej równowadze4; charakteryzuje go zarówno tendencja do stałości, jak i do zmiany. W diagnozie ustala się więc przede wszystkim znaczenie objawów występujących u jednostki dla utrzymywania się określonych sposobów funkcjonowania rodziny.
Modele przyczynowo-skutkowy i systemowy wykorzystują różne metody poznawania rodziny. Diagnoza przyczynowo-skutkowa opiera się na kwestionariuszach, testach projekcyjnych i wywiadach klinicznych (tradycyjnych), pozyskując z nich materiał informacyjny pozwalający na udzielenie odpowiedzi dlaczego dany stan rzeczy (zaburzenie) występuje.
Model systemowy odchodzi od badań indywidualnych na rzecz wykorzystywania bezpośredniej obserwacji wzajemnych zachowań członków rodziny, z użyciem określonych metod np. wywiadu strukturalizowanego czy gier interakcyjnych. Podstawowe pytanie dotyczy tu przebiegu interakcji wewnątrzrodzinnych.
W modelu przyczynowo- skutkowym diagnozy psychologicznej przedmiotem diagnozy są głównie więzi uczuciowe w rodzinie których zakłócenia są traktowane jako podstawowe środowiskowe tło występowania zaburzeń jednostki. Funkcjonowanie opiekuńczo-wychowawcze i ekonomiczno-organizacyjne rodziny odchodzi na dalszy plan. Diagnoza psychologiczna rodziny o charakterze systemowym na plan pierwszy wysuwa analizę przebiegu komunikacji wewnątrzrodzinnej, uważanej za siłę determinującą charakter interakcji w rodzinie.
Temat 13 Konferencja Grupy Rodzinnej (KGR)
To metoda pracy z rodziną, mająca na celu zapewnienie bezpieczeństwa przede wszystkim dzieciom, ale także osobom młodym, starszym, chorym. Istotą KGR jest spotkanie jak największej liczby członków rodziny i osób bliskich w celu rozwiązania sytuacji problemowej.
Metoda ta jest oparta na modelu ekologicznym, który zakłada uwzględnianie w procesie pomocowym szerszego środowiska w jakim dziecko się znajduje. Od dawna wiadomo, że sama rodzina jest najbardziej kompetentna by sobie pomóc.
Etapy KGR:
Zgłoszenie rodziny
Przygotowanie bezpośrednie do KGR – to najdłuższy i najważniejszy etap w pracy koordynatora
Konferencja Grupy Rodzinnej – spotkania rodziny, dzielenie się informacjami. prywatny czas dla rodziny, zaakceptowanie (lub nie) planu stworzonego przez rodzinę
Zakończenie -- koordynator przekazuje każdemu uczestnikowi spotkania kopię sporządzonego planu. Przyjęcie planu przez rodzinę jest formą zobowiązania wobec jego postanowień.
Uczestnicy KGR
Rodzina – dziecko, rodzice, dziadkowie, dalsza rodzina, przyjaciele rodziny, sąsiedzi
Specjaliści – osoba zgłaszająca, koordynator, specjaliści zaproszeni w związku z rodzajem problemu jaki występuje w rodzinie