Wykład II.
II Wojna światowa, był to okres całkowicie traumatyczny dla postępu w zakresie opieki i wychowania dzieci niepełnosprawnych, był to zły czas dla ludzi, którzy byli słabi, chorzy, którzy nie byli w stanie ze względu na różne, fizyczne czy psychiczne niedociągnięcia w pełni uczestniczyć w życiu społecznym , nie było atmosfery do tego aby szkolnictwo specjalne się rozwijało. Nauczyciele, którzy byli blisko uczniów skupiali się na tym aby ochronić ich, nie dopuścić do tego aby ci uczniowie na przykład w zetknięciu z okupantem stracili życie. Przy okazji prowadzono proces dydaktyczny ale generalnie był to okres nastawiony na przetrwanie.
- Problem opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym nie został rozwiązany do końca okresu międzywojennego.
- W 1939 roku istniały 104 szkoły dla dzieci niepełnosprawnych do których uczęszczało 11 500 uczniów.
- Około 90 tysięcy dzieci niepełnosprawnych nie miało dostępu do szkół i nie było przygotowanych do samodzielnego życia.
- W dramatycznym okresie okupacji hitlerowskiej nie starczało środków, ludzi i energii do podejmowania spraw ludzi niepełnosprawnych.
- Naziści głosili pogląd o konieczności ograniczenia ilości osób niepełnosprawnych. Przy osobach niepełnosprawnych stosowano sterylizację, uśmiercano osoby chore psychicznie, niepełnosprawne intelektualnie, czy też osoby z zaburzeniami wzroku, słuchu i ogólnie fizycznie słabe.
- W owym czasie działania na rzecz osób niepełnosprawnych sprowadzały do opieki i ochrony życia tych osób. Wielu pedagogów specjalnych zaangażowało się w nauczanie dzieci pełnosprawnych, było to nauczanie tajne.
- Szkoły specjalne podobnie jak wiele innych szkół zamykano lub niszczono. Szkoły przekształcano, zmieniano ich stan przeznaczenia, szkolnictwo jak i całe społeczeństwo cierpiało na braki aprowizacyjne, brakowało pomocy dydaktycznych, prowadzono czystki wśród nauczycieli.
Pacjenci szpitali psychiatrycznych w Choroszczy, św. Jana Bożego w Warszawie, szpitala ‘’ Kochanówka ‘’ koło Łodzi, ‘’ Dziekanki ‘’ obok Gniezna, pacjenci zostali wymordowani, dokonano całkowitej czystki na pensjonariuszach tych ośrodków.
W latach 1939-1944 w Warszawie działało około 12-13 szkół specjalnych ( wg. Doktora Gasika ) w swoich statystykach nie podaje nazw oraz miejsc tych szkół, podaje tylko kilka przykładów. Na pewno istniały 3 szkoły dla osób niepełnosprawnych intelektualnie. Przez cały okres okupacji niemieckie działał niemiecki instytut głuchoniemych i ociemniałych a także zakład dla dzieci niewidomych, w Laskach – Towarzystwo opieki nad ociemniałymi ten ośrodek prowadził nie tylko szpital wojenny ale także był silnym punktem konspiracji przeciwko działaniom okupanta. O innych placówkach wiadomo dosyć niewiele, pojedyncze zakłady na przykład dla uczniów niedostosowanych społecznie jak mówiono wówczas zaniedbanych moralnie działały w takich miejscach jak: Kraków, Lublin, Płock, Piotrków Trybunalski, Poznań, w tych miejscach nie prowadzono rewitalizacja czy resocjalizacji na taką skalę jak przed wybuchem wojny ale chroniono dzieci przed demoralizacją, umacniano w nich postawę patriotyczną. Przeznaczenie niektórych placówek zostało zamienione na przykład zakład Głuchych w Poznaniu został zamieniony na zakład dla dzieci głuchych ale wyłącznie niemieckich. W zakładzie w Owieskach zrobiono koszary i szkołę SS, w Lubińcu natomiast wcześniej był tam zakład dla dzieci głuchych – zorganizowano tam niemiecką szkołę średnią. W Studzieńcu koło Warszawy gdzie mieścił się przed wojną zakład poprawczy, zrobiono więzienie dla nieletnich.
Po II Wojnie Światowej.
Teren po II Wojnie Światowej wymagał gruntownego posprzątania bardzo wiele osób wyszła z tego okresu jako osoby niepełnosprawne wtórnie, ponieważ pojawiła się jakaś choroba lub kalectwo, które wynikało z prowadzonych działań wojennych. Okres powojenny był okresem szczególnego zainteresowania badaniami nad różnymi niepełnosprawnościami w tym nad niepełnosprawnością intelektualną . Po Wojnie nastąpił wzrost ilości różnych chorób przewlekłych, które prowadziły do niepełnosprawności, było to przyczyną szczególnego zainteresowania się człowiekiem cierpiącym pod kątem medycyny biologii, fizjologii, psychologii, czy też później wtórnie pod kątem działań pedagogicznych czyli chodziło tu głównie o poprawę jakości życia tych osób, poszukiwanie właściwych metod postępowania wychowawczego, terapeutycznego, dydaktycznego.
Najistotniejsze dokumenty Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Na fali doświadczeń wojennych zmieniło się również ustawodawstwo międzynarodowe, stało się ono w pewnym sensie wyznacznikami tych ustawodawstw krajowych.
1948 rok – Powszechna Deklaracja Praw Człowieka .- Określała ona prawa dotyczące wolności osobistych, politycznych, ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych każdego człowieka.
1959 rok – Deklaracja Praw Dziecka. – dostrzeżono prawo dziecka jako osoby, która w pewnym sensie podlega osobie dorosłej i wymaga ochrony prawnej.
1975 rok – Rezolucja w sprawie zapobiegania inwalidztwa i rehabilitacji inwalidów - osoby niepełnosprawne domagają się swoich praw. Wprowadzała zasadę szybkiego rozpoznawania i zapobiegania inwalidztwu, tworzenia całej sieci służb socjalnych, społecznych , wskazywała konieczność opieki, nauki, poradnictwa zawodowego, zatrudnienia osób niepełnosprawnych.
Deklaracja Praw Dziecka.
5. Szczególnej opieki wymagają dzieci niepełnosprawne, potrzebują właściwych warunków do wychowania i rozwoju oraz przygotowania do życia w społecznego.
Rozwój szkolnictwa specjalnego i pedagogiki w latach 1945-1973.
Lata 1945-1950.
Rok 1945, jest to rok niezwykłego dynamizmu próby wskrzeszenia nauczania specjalnego. Już w roku szkolnym 1944/1945 swoją działalność rozpoczęły 22 szkoły specjalne, które kształciły około 1500 wychowanków. Szkoły te istniały w takich miastach jak Warszawa czy Kraków, Lublin, Łódź, Radom, Pruszków i Bydgoszcz. Zazwyczaj reaktywowano szkoły, które istniały już przed wojną, niewiele powołano nowych szkół.
Postulaty szkolnictwa specjalnego.
W roku 1945 reaktywowano referat szkolnictwa specjalnego przy Ministerstwie Oświaty, pierwszym kierownikiem tego referatu był Henryk Ryll. Ten referat już na pierwszym zjeździe oświatowym wyznaczał pewne postulaty dotyczące przemiany i odbudowy szkolnictwa specjalnego.
Zorganizowanie ośmioklasowej szkoły dla uczniów niewidomych.
Wprowadzenie obowiązku szkolnego dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Kształcenie kadr dla szkolnictwa specjalnego.
Podjęcie niezbędnych inwestycji dotyczących potrzeb szkolnictwa specjalnego.
Zorganizowanie systemu kształcenia zawodowego osób niepełnosprawnych.
Stworzenie specjalnych zakładów leczniczych dla dzieci przewlekle chorych i kalekich.
W roku 1945 Ministerstwo Oświaty wydało instrukcje w sprawie organizacji roku szkolnego roku 1945/1946. Był to ważny dokument ze względu na to, że był pierwszym dokumentem, który regulował organizację procesu kształcenia po II Wojnie Światowej, regulował zasadę organizacji szkół specjalnych, mówił w jaki sposób ma być wznowiona ich działalność po wojnie, przez jaki czas będą pracowały, jaki będzie ich zakres pracy, jakie będą programy, metody nauczania, również zostały określone kwalifikacje zawodowe nauczycieli do szkół specjalnych a także zostały określone zasady selekcji, czyli doboru dzieci do szkół.
Wznowienie Centralnej Sekcji Szkolnictwa Specjalnego.
W roku 1946 wznowiono działanie Centralnej Sekcji Szkolnictwa Specjalnego przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Maria Grzegorzewska wraz z Henrykiem Ryllem, zaangażowała się w działanie w tej sekcji. Ich działania były podobne do proponowanych w latach wcześniejszych.
Postulaty Centralnej Sekcji Szkolnictwa Specjalnego.
- Doskonalenie pracy pedagogów specjalnych.
- Poprawa zabezpieczenia specjalnego, socjalnego nauczycieli.
- Opracowanie programów do szkół specjalnych.
- Zabieganie o to aby istniała ustawowa konieczność kształcenia osób niepełnosprawnych, a zwłaszcza osób z niepełnosprawnością intelektualną.
-Wprowadzenie szerokiej informacji dotyczących potrzeb niepełnosprawnych i szkolnictwa specjalnego.
Podsumowanie lat 1945-1950.
Dynamiczne działania zaraz po zakończeniu II Wojny Światowej poskutkowało wzrostem liczby uczniów szkół specjalnych. Najwięcej dzieci uczyło się w Katowicach, Gdańsku, Łodzi, Warszawie, a najmniej uczniów notowano w Koszalinie, Kielcach, Białymstoku. W szkołach dzieci nie tylko się uczyły ale również korzystały z różnych możliwości wsparcia socjalnego, a więc były dożywiane. Szczególną opieką były otaczane dzieci zagrożone niedostosowaniem społecznym. Prowadzono wiele zajęć pozalekcyjnych, które miały zapewnić opiekę tym dzieciom, czyli były prowadzone zajęcia świetlicowe, sportowe, koła zainteresowań, a także wtedy podejmowano początki pracy terapeutycznej czyli na przykład zajęcia logopedyczne, gimnastyka lecznicza, zajęcia korekcyjno-wyrównawcze, integracja sensoryczna – czyli zajęcia których celem było ćwiczenie zmysłu.
Lata 1951-1956 – Okres Stalinowski.
Lata 60’dziesiąte odcisnęły się bardzo niekorzystnymi zmianami na stanie polskiej pedagogiki specjalnej. Okres komuny był w Polsce był czasem gdzie niepełnosprawność była traktowana jak zjawisko, które jest skutkiem poprzednich wydarzeń historycznych, czyli okresu wojny. Człowiek niepełnosprawny był obejmowany potrzebną opieką socjalną chociaż uważano, że jeżeli osoba nie pracuje, nie ma swojego wkładu pracy w rozwoju dobrobytu to jest to osoba nieużyteczna.
Rok 1951:
- Zreformowano system selekcji dzieci dla szkół specjalnych. Wyeliminowano z procesu diagnostycznego psychologa, decyzję o umieszczeniu dziecka w ośrodku specjalnym podejmował zazwyczaj lekarz, grono pedagogiczne, szkoły masowe ( w rejonie w którym mieszkało dziecko ) a także dyrekcja placówki specjalnej z czasem powołano specjalne powiatowe komisje, które oceniały czy dziecko powinno być uczniem danej szkoły czy też nie. Te komisje podejmowały często decyzje nie na podstawie jakiejś diagnozy, ale na podstawie dokumentacji.
- Sekcja Szkolnictwa Specjalnego została wykluczona ze Związku Nauczycielstwa Polskiego. Pedagodzy Specjalni przestali funkcjonować w strukturach zorganizowanych. Od działania w Sekcji odsunięto Marię Grzegorzewską.
- Dzieci niepełnosprawne zaczęły być traktowane jak ‘’Wstydliwy problem ‘’.
- Zlikwidowanie możliwości naukowych Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, zdegradowano go do rangi studium pedagogiki specjalnej i to studium miało zajmować się kształceniem, doskonaleniem nauczycieli, natomiast nie mogło prowadzić badań naukowych, więc pracownicy Instytutu nie mogli osiągać stopni awansu zawodowego, ich publikacje się nie liczyły ich praca naukowa nie miała żadnego sensu. Negowano cały dorobek pracowników, zakazano stosowania metody środków pracy w szkołach specjalnych.
Podsumowanie lat 1951-1956.
Był to okres całkowitego zastoju w pracy na rzecz uczniów z niepełnosprawnością i ich rodzin. Okres stagnacji teorii i praktyki pedagogii specjalnej, również dużego zbiurokratyzowania zarządzania oświatą specjalną także związaną z selekcją uczniów do szkół, zanegowano rozruch nauczycielski i dorobek przedwojennej pedagogiki specjalnej.
Lata 1956-1973.
W tym okresie nastąpiły zmiany życia społecznego, do szkół specjalnych uczęszczało zaledwie 30 % dzieci zakwalifikowanych do niepełnosprawnych. Bardzo trudna stała się sytuacja ze stanem opieki nad dzieckiem niedostosowanym społecznie, bądź zagrożonym tym niedostosowaniem. Dzieci 13’sto letnie stanowiły odsetek 1/3 ogólnej liczby przestępców w Polsce. Nie dbano o kwestie lokalowe dla tych szkół, ponieważ nie wybudowano ani jednego budynku na potrzebę szkolnictwa specjalnego po drugiej wojnie światowej. W celu zmiany takiej sytuacji, dążono do tego aby stworzyć konkretny system kształcenia, różne typy szkół oraz różne poziomy kształcenia dla dzieci ze względu na rodzaj niepełnosprawności czyli miały powstać szkoły dla dzieci niewidomych, głuchych, niepełnosprawnych intelektualnie, moralnie zaniedbanych, kalek. W okresie międzywojennym niektóre typy niepełnosprawności uczyły się razem na przykład dzieci niewidome i dzieci niesłyszące.
Dokumenty:
1961 rok – Ustawa o rozwoju oświaty, która potwierdza powszechne prawo do nauki, do kształcenia dzieci niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo, moralnie zaniedbanych.
Miało to odbywać się w różnych typach placówek, czyli specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach przy szkołach podstawowych, a także w ośrodkach szkolno-wychowawczych, a dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie miały powstawać klasy specjalne zorganizowane przy szkołach masowych. Powstawały szkoły dla różnych niepełnosprawności ( niewidomych, głuchych, niedowidzących, niedosłyszących, niepełnosprawnych intelektualnie, wówczas upośledzonych umysłowo, niedostosowanych społecznie oraz przewlekle chorych i kalekich. ) – Takie typy szkół powstawały na różnych poziomach ( przedszkola, szkoły podstawowe, średnie, zawodowych, zakładów i ośrodków szkolno-wychowawczych, specjalnych klas i filii szkolnych przy szpitalach ) wprowadzono również indywidualne nauczanie domowe i kursy kształcenia zawodowego.
W 1962 roku umożliwiono indywidualne nauczanie upośledzonych dzieci. Zwłaszcza dotyczyło to dzieci, które nie mogły z różnych względów zdrowotnych uczestniczyć w nauczaniu w szkole macierzystej albo były to dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną.
Uregulowano również zasady selekcji uczniów do szkół specjalnych, te zmiany zostały wprowadzone na mocy sporządzenia ministra oświaty w sprawie trybu uznawania dzieci za niezdolne do nauki w szkołach normalnych. Wprowadzono rozróżnienie pomiędzy dwiema grupami uczniów ( Niewidomych, niedowidzących, kalekich) poprzez orzeczenie wskazania placówki edukacyjnej, wydawane przez lekarzy odpowiednich zakładów opieki zdrowotnej. Natomiast uczniów niepełnosprawnych intelektualnie, niesłyszących i niedostosowanych społecznie decyzje podejmowane były przez komisje selekcyjne, które były powoływane przez ministra oświaty.
W 1963 roku z inicjatywy państwa Garlickich uruchomiono w Polsce pierwszą ‘’ Szkołę Życia ‘’ dla uczniów głębiej niepełnosprawnych intelektualnie.
W roku 1971 zbudowano 76 nowych obiektów z przeznaczeniem na placówki różnego typu ze względu na poziomy kształcenia.
Pomimo rozwoju pedagogiki specjalnej największe problemy miały dzieci z niepełnosprawnością intelektualną.
Szkoły specjalne pracowały na różnych programach nauczania.
- Program szkół masowych z niewielkimi modyfikacjami na wzgląd możliwości psychofizycznych uczniów z niepełnosprawnościami.
- Oddzielnie opracowywano programy dla uczniów niepełnosprawnych intelektualnie i niesłyszących.
- Metoda ośrodków pracy.
- Nauczanie przedmiotowe.
- Metody instrumentalne.
- Techniki pracy szkolnej Celestyna Freinet.
Pierwsze podręczniki zostały wydane dopiero w latach 80’tych. (1970-1973 )do tego czasu pracowano bez podręczników w oparciu na metodach ośrodków pracy.
Istotne prace naukowe:
- Maria Grzegorzewska ‘’ Pedagogika specjalna – Teoria i praktyka rehabilitacji ‘’
- Jodlewski ‘’ Pedagogika resocjalizacyjna ‘’
Osoby charakterystyczne dla kierunków pedagogiki specjalnej:
Tyflopedagogika – Zofia Sękowska, Ruszczyc, Majewski, Balański.
Surdopedagogika – Pirejczyk.
Oligofrenopedagogika – Dziedzic, Gałkowsk, Mruglaska.
Teoria niedostosowania społecznego – Jedlewski, Lipkowski, Konopnicki.
Problematyka wychowawczo-terapeutyczna – Doroszewska.
Podsumowanie lat 1956 – 1973.
- Rozszerzenie oddziaływań szkoły specjalnej na nowe grupy uczniów niepełnosprawnych.
- Zmiana systemu szkolnictwa - rozszerzone kształcenie specjalne.
- Rozszerzenie badań naukowych i kształcenie pedagogów specjalnych.
- Zaangażowanie rodziny i rodziców w sprawy dzieci niepełnosprawnych i ich inicjatywy na rzecz dzieci.
Niedostatki:
- 22 % nie objętych dzieci kształceniem specjalnym.
- Podział na Polskę centralną, wschodnią, zachodnią, północną, południową.
- Różnice pomiędzy miastem a wsią ( osoby, które mieszkały w miastach miały lepszy dostęp do kształcenia niż te, które znajdowały się dalej od aglomeracji miejskich ).
- Nie dopracowano się właściwego, dobrze zorganizowanego, efektywnie działającego systemu diagnozowania przypadków na stopień niepełnosprawności.
- Brakowało systemu w zakresie profilaktyki, terapii we wczesnych stadiach niepełnosprawności.
- Braki w zakresie kwalifikowanej kadry.
- Braki w zakresie właściwie przygotowanych programów kształcenia.
- Braki właściwych środków dydaktycznych.
- Zbyt mało możliwości kształcenia zawodowego.
Zagadnienia do egzaminu:
Dlaczego problematyka osób niepełnosprawnych zaistniała w Europie XIX i XX wieku.
Kim byli wybitni polscy twórcy pedagogiki specjalnej. Czym wsławili się w tej dziedzinie?
Wymień i scharakteryzuj etapy rozwoju pedagogiki specjalnej w Polsce.
Czym jest pedagogika specjalna w systemie nauk.
Aleksandra Zawiślak – Pedagogika Specjalna jest nauką pedagogiczną zajmującą się szeroko pojętą działalnością wychowawczą w odniesieniu do dzieci, młodzieży, osób dorosłych posiadających specjalne potrzeby edukacyjne, których zaspokajanie uzasadnione równymi prawami tych osób do edukacji i rehabilitacji.
Synonimy nazw pedagogiki specjalnej – defektologia, pedagogika rewalidacyjna, deksiopedagogika, ortopedagogika, pedagogika lecznicza, terapia pedagogiczna, pedagogika integracyjna, pedagogika rehabilitacyjna, psycho-pedagogika specjalna.
Cechy pedagogiki specjalnej jako nauki.
- Nauka humanistyczna – dąży do rozwoju i doskonaleniu człowieka bez względu na jego ograniczenia.
- Nauka stosowana o wymiarze teoretyczno-praktycznym .
- Dziedziną o nastawieniu pragmatycznym, związaną z rzeczywistością edukacyjną.
- Dziedzina interdyscyplinarna.
- Nauka korzystająca z bardzo zróżnicowanej metodologii badawczej.
Nauki społeczne -> Nauki pedagogiczne -> Pedagogika ogólna -> Pedagogika specjalna.
Nauki połączone z pedagogiką specjalną:
- Psychologia.
- Biologia.
-Medycyna.
- Pedagogika.
- Nauki normatywne (etyka, logika, prawo, estetyka)
- Nauki deskryptywne. ( patopsychologia, patologia społeczna, patolobiologia itp.)
Podmiot i przedmiot pedagogiki specjalnej.
Podmiot – osoby znajdujące się poniżej lub powyżej normy. Są to osoby wybitnie uzdolnione i uzdolnione z różnych środowisk.
Norma ( wg. Dykcika ) – Powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania, zgodność z przyjętymi wzorami, nastawieniami, konwencjami, oczekiwaniami, przepisami.
Podział na dysfunkcje charakteryzujące podmiot pedagogiki specjalnej.
- Ograniczenia somatyczne, fizyczne – Uszkodzenia sensoryczne słuchu i wzroku, uszkodzenie układu kostnego i mięśniowego, niedowłady kończyn, uszkodzenia mózgu bądź ośrodkowego układu nerwowego.
- Ograniczenia psychologiczne – zaburzenia w zakresie percepcji, myślenia, komunikowania się , motoryki.
- Ograniczenia społeczne – Niesamodzielność fizyczna, osłabienie orientacji w otoczeniu, zaburzenia komunikacji interpersonalnej, utrudnienia w wykonywaniu zadań życiowych, prezentowanie zachowań antyspołecznych.
Przedmiot – przedmiotem pedagogiki specjalnej jest opieka, terapia, kształcenie, wychowanie.
Ogólny system pedagogiki specjalnej: Specyficzny system pedagogiki specjalnej:
- Naukowa aparatura pojęciowa pedagogiki specjalnej. Subdyscypliny:
- Historiografia. - Kompensacyjne.
- Metodologia. - Lecznicze.
- Filozofia wychowania specjalnego. - Korekcyjne.
- Teoria komunikacji upośledzonych. - Resocjalizacyjne.
- Rehabilitacja wychowawcza. - Wzmożonego rozwoju.