Rachunek ekonomiczny. Rachunek ekonomiczny to obliczenia wskazujące najlepszą alternatywę. Rachunek służy do dokonania najlepszego wyboru. Rachunek to porównywanie efektów z niezbędnymi nakładami. Warunki aby zastosować rachunek ekonomiczny:- efekty, nakłady, koszty muszą być mierzalne w jednostkach liczbowych (najlepiej pieniężnych)
- nakłady i efekty muszą być wyrażone w tych samych jednostkach miary (pieniądz) dokonanie wyboru musi być oparte na przyjęciu konkretnego kryterium wyboru Rachunek ekonomiczny umożliwia przeprowadzić analizę ekonomiczną i umożliwia dokonanie wyboru względem danego kryterium. Przykładem jest przetarg na jakiekolwiek zamówienie.
Potrzeby ludzkie i środki ich zapewnienia (zaspokojenia). Potrzeby ludzkie - odczucie braku czegoś, to poczucie motywuje do podjęcia działalności gospodarczej. Potrzeby to impuls do podjęcia działalności gospodarczej. Potrzeby dzielimy według różnych kryteriów: Piramida potrzeb (Maslow): potrzeby samorealizacji (kultura, sztuka, oświata); potrzeby szacunku i uznania; potrzeby przynależności (znajomi, społeczność, grupa pracowników); potrzeby bezpieczeństwa (bezpieczeństwo materialne, mieszkanie, praca, rodzina); potrzeby fizjologiczne (głód, spanie, mieszkanie) Z punktu widzenia czasu dzielimy potrzeby na: teraźniejsze oraz przyszłe Istnieje podział na potrzeby jednostkowe i zbiorowe (drogi, bezpieczeństwo publiczne) oraz na potrzeby realne i nierealne. Dwie cechy potrzeb: zmienność - wynika z racji zmiany czasu (wieku), miejsca zamieszkania (klimat) rozwojowość — potrzeby mają tendencję do powiększania się ich liczby względem czasu. Potrzeby są również generowane przez producentów. Środki zaspokojenia potrzeb ludzkich to dobra. Dobra są klasyfikowane.Ze względu na to skąd pochodzą dzielimy je na: dobra wolne (przyroda, natura, energia słoneczna, geotermalna, wodna, wietrzna) dobra ekonomiczne (rezultat działalności gospodarczej) Dobra dzielimy również na: publiczne - zaspokajaj ą potrzeby społeczne, zbiorowe; prywatne - te dobra mają cenę, trzeba je kupić. Dobra ekonomiczne ze względu na przeznaczenie dzielimy na: konsumpcyjne; produkcyjne - są wykorzystywane do produkcji kolejnych (przyszłych) dóbr konsumpcyjnych. Dobra można podzielić również na: produkty - produkt ma wagę, wymiar, zmienia właściciela Historia1615 Montchretien - „Traktat o gospodarstwie społecznym" Adam Smith - 18 wiek - ojciec ekonomii. Stworzył naukowy system ekonomii. Określił czym ekonomia ma się zajmować („niewidzialna reka"),(liberalizm). Napisał „Bogactwo narodów", nie zgadzał się z merkantylistami ale popierał fizjokratów. Alfred Marshall -1842-1924 „Zasady ekonomiki" – nożyce David Ricardo - drugi ojciec ekonomii - teoria pieniądza, handlu, prawo popytu i podaży. John Keynes - 1936, uczeń Smith'a, „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza". Karol Marks i Fryderyk Engels - socjalizm naukowy, „Kapitał", ich teorie wprowadzał Lenin. Ekonomia to nauka społeczna o zachowaniach ludzi w życiu gospodarczym. Nauka o zachowaniach ludzi w społecznym procesie gospodarowania w zakresie ograniczonych do potrzeb dóbr, które jednocześnie mogą być w rozmaity sposób wykorzystane. Ekonomia ma sformułować teorię racjonalnego działania (gospodarowania). Wprowadza kulturę ekonomiczną. Dwie funkcje ekonomii: poznawcza oraz aplikacyjna Poznawcza odpowiada na 3 pytania: co produkować? (wybieramy najbardziej potrzebne dobra) jak produkować? (metoda wytwarzania — można wytworzyć dobra ale różnymi sposobami - różne proporcje) dla kogo produkować? (zasada podziału wytworzonych produktów) Funkcja aplikacyjna (zastosowanie) polega na tym, że ekonomia podpowiada ludziom jak mają się znaleźć w skomplikowanej działalności gospodarczej. Mówi jak wybierać, co wybierać i kiedy. Ułatwia podejmowanie decyzji.
USŁUGI - nie można kupić na własność, nie ma przewłaszczenia, usług nie można odsprzedać (usługa edukacyjna). Zwiększa się zakres usług wśród wytwarzanych dóbr ekonomicznych (czysta usługa to porada lekarska). Czynniki produkcji. Czynniki produkcji dzielimy na (w ujęciu historycznym, A.Smith): + praca - celowa, świadoma działalność ludzka, która zmierza w celu wyprodukowania dóbr. W sensie ekonomicznym pracę wykonują tylko ludzie. kapitał - oznacza wszystkie czynniki rzeczowe i finansowe potrzebne do prowadzenia produkcji (maszyny, hale, pieniądze) ziemia - może być kapitałem (rolnik), czynnik stworzony przez naturę i jest nieodnawialny czwarty czynnik z dzisiejszego punktu widzenia to: zarządzanie, organizacja, przedsiębiorczość Czynniki produkcji można podzielić również na: naturalne - przyroda nieożywiona (kopaliny, energia słoneczna), nie powstają w wyniku działalności człowieka ludzkie — praca, siła robocza, ilość siły roboczej, jakość, umiejętności, wiedza. Praca ludzka jest podstawowym i wyjściowym elementem. kapitałowe - wszystkie elementy rzeczowe i finansowe. Środki pracy to środki wykorzystywane w procesie produkcji aby przekształcić półprodukty w dobra ekonomiczne (maszyny, urządzenia, narzędzia). Metoda wytwarzania określa proporcje czynników produkcji. Aby produkcja mogła nastąpić musimy określić w jakiej proporcji zastosować czynniki produkcji (łopata-koparka, zależy od mocy siły roboczej, itd.). Rynek - istota gospodarowania. 1. Rynek w znaczeniu obiegowym. Oznacza miejsce, w którym dokonuje się transakcji handlowych i gdzie kupujący spotyka się ze sprzedającym. 2. Rynek w znaczeniu infrastrukturalnym. Rynek stanowi baza materialna i zaplecze kadrowe, ułatwiające lub wręcz warunkujące przeprowadzanie transakcji handlowych.3. Rynek w znaczeniu podmiotowo - strumieniowym. Forma powiązań pomiędzy uczestnikami życia gospodarczego. Współzależności rynkowe tworzą istotę fazy wymiany i podziału, jak również zachodzą w fazie produkcji i konsumpcji. 4. Rynek w znaczeniu funkcjonalnym. Mechanizm rynkowej regulacji procesu gospodarowania. Jego istotą są sprzężenia popytowe - podażowe. Reguły rynkowe. Uczestnicy rynku jako nabywcy i sprzedawcy działają w sposób samodzielny, samorządny i samofinansujący się. Oznacza to, że działają na własny rachunek, kierując się zasadą pokrywania swoich kosztów działalności z przychodów. Osobiście ponoszą ryzyko podjętych i realizowanych decyzji. Kupujący i sprzedający dążą do osiągania swoich celów -maksymalizacji korzyści płynących z wymiany rynkowej. Mechanizm rynkowy. Mechanizm rynkowy pełni rolę regulatora procesów gospodarczych. Jego istotą są z są narzędziem społecznej akceptacji przedmiotów wymiany rynkowej umożliwiają procesy adaptacyjne mając uniwersalny charakter, w aspekcie makroekonomicznym oznaczają kształtowanie podstawowych relacji między globalnym popytem a globalną podażą, przy danym poziomie cen. Charakterystyka gospodarki rynkowej. Gospodarka rynkowa to - z punktu widzenia sfery regulacyjnej - gospodarka o ustroju rynkowym. Jej podstawowym wyróżnikiem jest funkcjonowanie w oparciu o mechanizm rynków)', czyli wykorzystanie rynku w procesie gospodarowania. Ten proces odbywa się w warunkach wolności gospodarczej. Jednocześnie gospodarkę rynkową charakteryzuj e występowanie prywatnej formy własności, demokratyzacja życia gospodarczego. Podstawowe cechy gospodarki rynkowej: wolność gospodarcza ł własność prywatna; stabilność pieniądza; konkurencja Wolność gospodarcza:możliwość podejmowania wszelkiej działalności gospodarczej; swobodę wyboru miejsca, przedmiotu i zakresu działalności; swobodę wyboru miejsca i rodzaju działalności; - popieranie indywidualizacji życia gospodarczego prymat przedsiębiorczości prywatnej poszanowanie własności prywatnej; równość uprawnień jednostek; suwerenność uczestników życia gospodarczego; rozgraniczenie sfery prywatnej od publicznej ; swobodna konkurencja w całej gospodarce; (Nie ma pełnej wolności gospodarczej ponieważ państwo w niektórych sytuacjach ogranicza tą wolność - kupno samolotu Fl 6.) Własność prywatna: większość życiowych czynników produkcji należy do prywatnych osób fizycznych i prawnych formy własności prywatnej są bardzo zróżnicowane, poczynając od drobnotowarowych, przez przedsiębiorstwa spółdzielcze, aż po własność kapitalistyczną (spółki)ł w ramach prywatnej własności następuje osiąganie wysokiego poziomu efektywności ekonomicznej dochodzi do racjonalnej alokacji zasobów; kształtuje się wysoki poziom motywacji uczestników procesu gospodarowania Stabilność pieniądza: umożliwia dostęp do innych towarów; niezbędne jest utrzymanie jego wartości i zachowanie siły nabywczej sprzyja oszczędzaniu; umożliwia inwestycje; pewność przewidywania zjawisk gospodarczych wzmożona bieżąca aktywność gospodarcza; w rogiem stabilności pieniądza jest wysoka inflacja. Od niestabilnego pieniądza uciekamy.} Konkurencja związki przyczynowo - skutkowe zachodzące pomiędzy popytem, podażą oraz ceną. Powiązania te: - umożliwiaj ą określenie co nabywcy i sprzedawcy chcą kupić i sprzedać, jak również ustalenie warunków transakcji rynkowej. - rywalizacja o możliwość zaspokojenia potrzeb kupujących; jest silnym czynnikiem motywującym; powoduje rozwój technologiczny i podniesienie efektywności umożliwia postęp cywilizacyjny; odbija się na zjawiskach socjologicznych Rodzaje i znaczenie rynków w gospodarce rynkowej. 1. Przedmiot wymiany rynkowej. a) rynek towarów konsumpcyjnych• rynek rzeczowych towarów konsumpcyjnych• rynek usług b) rynek czynników wytwórczych • rynek dóbr produkcyjnych (dobra pośrednie i inwestycyjne) • rynek ziemi • rynek pracy c) rynek finansowy • rynek pieniężny • rynek walutowy • rynek kapitałowy 2. Zasięg geograficzny a) lokalny b) regionalny c) krajowy d) międzynarodowy e) światowy 3. Poziom jednorodności przedmiotu wymiany a) rynek homogeniczny b) rynek heterogeniczny (różnorodny)4. Rynek biały (oficjalny, legalny) i czarny (nieoficjalny, nielegalny, działalność niezarejestrowana, nieopodatkowana) 5. Rynki branżowe 6. Rynek producenta i rynek nabywcy a) rynek nabywcy gdy podaż > popyt (gospodarka rynkowa) b) rynek producenta gdy popyt > podaż (gospodarka socjalistyczna) Polipol - ceny są ustalane na zasadzie wolnego rynku, nikt nie ma wpływu na cenę Monopol -jeden dostawca i wielu kupujących (Poczta Polska) Wzajemny monopol - rzadko spotykany, przykładem jest państwo kupujące samoloty lub czołgi od jednego producenta. Monopson-przykładem jest cukrownia, która jest jedynym skupującym buraki cukrowe w okolicy. Oligopol - najczęściej występujący, przykładem jest rynek samochodów Modele gospodarki rynkowej. Gospodarka rynkowa rozwija się kilka stuleci według fundamentalnych zasad, w związku z tym istniejące w różnych krajach rozwiązania są- co do podstaw- identyczne. Jednocześnie gospodarki te różnią się między sobą. Różnice te dotyczą m.in.: wykorzystania mechanizmu rynkowego;zasad konkurencji i monopolizacji gospodarki poziomu formalizacji rynku; udziału sektora państwowego; roli i miejsca państwa w regulacji procesu gospodarowania pojęcia i instrumentów równości i sprawiedliwości ekonomicznej i społecznej zakresu solidaryzmu społecznego Nie ma jednego wzorca funkcjonowania gospodarki rynkowej. Cztery modelowe ujęcia rynku: model anglosaski model skandynawski model nadreński model japoński Trzy z nich tworzą całość: anglosaski — nadreński — skandynawski Model anglosaski: - USA, Kanada, Wielka Brytania podstawą koncepcja liberalizmu; wolność osobista nadrzędną wolnością ludzką; minimalizacja działania państwa; dominująca rola rynku; różnice majątkowe społecznie akceptowane Model skandynawski: Szwecja; silne państwo zajmujące ważną pozycję w życiu społeczno – gospodarczym; ograniczenie mechanizmu rynkowego z powodu konieczności uwzględnienia interesu publicznego społeczeństwo obywatelskie, działalność jednostek podporządkowana w pewnym stopniu celowi publicznemu szeroko rozwinięte formy demokracji politycznej i ospodarczej Model nadreński: Niemcy kompromis pomiędzy modelem anglosaskim a skandynawskim; przekonanie o jedności porządku ekonomicznego i socjalnych funkcji państwa - nazywany „społeczna gospodarka rynkowa"- zachowanie reguł rynkowych i wolności gospodarczej państwo pełni aktywną rolę w życiu gospodarczym - cele: osiągnięcie wysokiego poziomu dobrobytu, budowa sprawnego systemu pieniężnego, realizacja zasad bezpieczeństwa i sprawiedliwości społecznej Polska Model japoński: - tylko Japonia; reformy gospodarcze z czasów okupacji amerykańskiej miały istotny wpływ na obecny kształt gospodarki; wyspiarskie położenie, brak surowców naturalnych; szczególne predyspozycje społeczeństwa (duża pracowitość, dyscyplina) keiretsu — ekonomiczne zgrupowanie wielu przedsiębiorstw wokół banków i firm handlowych; ukierunkowanie na handel zagraniczny; sektor publiczny współpracuje z sektorem prywatnym Zalety gospodarki rynkowej: skuteczne oddziaływanie w kierunku podejmowania działalności gospodarczej; tworzenie warunków do racjonalnego wykorzystania wszelkich zasobów; gospodarczych; kształtowanie wielkości i struktury produkcji pod kątem oczekiwań konsumentów; występowanie silnych bodźców, podnoszących poziom aktywności gospodarczej przedsiębiorstw i osób fizycznych; innowacyjność zachowań uczestników rynku mikroekonomizacja działania jednostek gospodarczych; tendencja do ustalania stanów równowagi; dostarczanie kupującym i sprzedającym rzetelnej i prawdziwej informacji o sytuacji gospodarczej Wady gospodarki rynkowej: brak możliwości generowania i przekazywania przez rynek informacji o przepisach i normach; ograniczona wartość poznawcza informacji rynkowych (nie wiemy jak będzie za rok)- na rynku są wyrażane i akceptowane społeczne aspiracje nie zawsze o charakterze racjonalnym (antydobra); zjawiska niedoboru i nadmiaru konkurencji; rynek prowadzi do niewłaściwej struktury- produkcji (preferuje towar)', które przynoszą zysk); występowanie dysproporcji rozwojowych:a) niepełne wykorzystanie aparatu wytwórczego b) cykliczność w rozwoju gospodarowania, wahania c) inflacja; d) bezrobocie; możliwość powstawania różnic w dochodach i majątku; Mechanizm rynkowy - „niewidzialna ręka". Popyt, podaż i cena.; Popyt jest to pewna ilość dobra ekonomicznego, jaką nabywcy są w stanie kupić po określonej cenie i w określonym czasie. Popyt efektywny (gdy mamy pieniądze). Popyt potencjalny to pragnienie nabycia dobra, które nie jest niczym ograniczone, ani czasem, ani ceną Popyt w zależności od motywów, które kierują nabywcami dzielimy na: a) Popyt funkcjonalny - wynika z tego, że chcemy coś mieć dlatego aby dobro zaspokoiło nasze potrzeby. Wynika z użyteczności dobra, z jego cech jakościowych (samochód - potrzeba przemieszczania się). b) Popyt niefunkcjonalny - wynika z działania efektów zewnętrznych. Popyt ten pojawia się ponieważ istnieją inne motywy naszego zakupu, niezależnie od użyteczności. Okoliczności, które wpływają i tłumaczą popyt niefunkcjonalny: o okoliczność owczego pędu - oznacza, że popyt wzrasta ponieważ inni kupują to samo dobro (inni to mają, więc ja też muszę to kupić, utożsamiamy się z innymi kupującymi). o snobizm — odwrotność owczego pędu, kupujemy to czego inni nie mają. o efekt veblenowski — popyt veblenowski dotyczy popytu na dobra prestiżowe. c) Popyt spekulacyjny - występuje gdy przewidujemy dalszy wzrost ceny towaru. Kupujemy towar ponieważ jutro może być droższy.Czynniki popytotwórcze - determinanty popytu: Cena Determinanty pozacenowe Istnieje zależność pomiędzy ceną i popytem i jest ona z reguły odwrotnie proporcjonalna. Cena wzrasta to popyt spada: Krzywa zależności ceny i popytu.RYS2 Krzywa popytu pozwala wyjaśnić dwa zjawiska, ponieważ zmiana ceny rodzi dwojakiego rodzaju skutki:efekt dochodowy - polega na tym, że jeżeli cena wzrasta to zmienia się struktura ' naszych wydatków. Wahania cen skutkuj ą zmianą siły nabywczej kupującego. efekt substytucyjny - polega na tym, że jeżeli cena rośnie to towar staje się droższy od innych podobnych. Możemy więc zmienić decyzję i wybrać inny towar podobny, relatywnie tańszy. Zastępujemy więc dobro relatywnie droższe dobrem relatywnie tańszym (substytucja).Inne nietypowe krzywe popytu RYS 3/4/5. Popyt doskonale elastyczny - rynek konkurencji doskonałej (popyt nie zmienia się w zależności od ceny). Paradoks Giffena - popyt i cena są wprost proporcjonalne. Sita nabywcza spadła, ale i tak wybrano dobro relatywnie najtańsze (chleb w biednym mieście — zrezygnowano np. z bulek)Prawo popytu mówi, że w większości przypadków zależność między ceną a popytem jest odwrotnie proporcjonalna.Determinanty pozacenowe: Wielkość dochodów konsumenta. Zależność pomiędzy wielkością dochodów a popytem jest wprost proporcjonalna. Zachodzi przy założeniu, że nie. występują oszczędności. Wyjątkiem jest również to, że czasami wzrost dochodów zmienia strukturę nabywanych dóbr, więc popyt na dane dobro spada (popyt na tzw. dobra podrzędne maleje gdy dochody rosną). Ceny innych towarów. Zależność może być dwojaka w zależności od rodzaju dobra:a) dobra komplementarne - (to towary uzupełniające się,), zależność odwrotnie proporcjonalna (jeżeli cena jednego towaru rośnie to popyt na ten drugi maleje) b) dobra substytucyjne - zależność wprost proporcjonalna (jeżeli cena jednego towaru maleje to maleje popyt na substytut) Gusty, preferencje nabywców Suwerenność wyboru towarów Struktura ludności - czynniki demograficzne. Wpływ czynników pozacenowych przedstawiamy przesunięciem krzywej popytu w prawo lub w lewo RYS6: Podaż jest to ilość towarów oferowanych przez sprzedawców po określonej cenie i w określonym czasie. Czynniki, które wpływają na podaż: cenowe, pozacenowe. Wpływ ceny na podaż jest z reguły wprost proporcjonalna.Typowa krzywa podaży - im wyższa cena tym więcej towarów RYS7.Podaż sztywna - doskonale nieelastyczne, podaż jest niewrażliwa na cenę RYS8. Podaż doskonale elastyczna RYS.9 Prawo podaży mówi, że w większości przypadków zależność między ceną a podażą jest wprost proporcjonalna Czynniki pozacenowe wpływające na podaż: koszty wytwarzania - zależność odwrotnie proporcjonalna (jeżeli koszty rosną to podaż maleje) rentowność produkcji - zależność wprost proporcjonalna (im wyższa rentowność tym wyższa podaż) dostępność do zasobów naturalnych. Wpływ czynników pozacenowych przedstawiamy przesunięciem krzywej podaży w prawo lub w lewo R11. Na podaż wpływa również czas. Czas w znaczeniu okresu długiego i krótkiego. Jeżeli mówimy o czasie ultrakrótkim to zwiększenie podaży jest praktycznie niemożliweR12. Czas ultrakrótki. R13Czas krótki - możliwe jest podjęcie wzrostu produkcji (praca na drugą zmianę) R14 Czas długi - możliwość inwestycji, więc zdolności produkcyjne zwiększają się. Krzywa robi się płaska.R15 podaż Prawo popytu i podaży. Istnieje taka cena przy której wszystkie towary na rynku zostaną kupione. Cena prowadzi do ustalania stanu równowagi pomiędzy podażą a możliwością kupujących. Nadwyżka towaru - nierównowaga podażowa, podaż > popyt:R16 Niedobór towarów - nierównowaga popytowa, popyt > R17. Wpływ cen na popyt i podaż to mechanizm rynkowy. Mechanizm rynkowy to konieczność dostosowywania się popytu i podaży do ceny – R17A. Największa liczba towarów zostanie sprzedana i kupiona po cenie równowagi. Gdy założymy, że na popyt i podaż wpływ mają czynniki pozacenowe to: Popyt wzrasta - wtedy cena też rośnie –R18 Podaż wzrasta - cena maleje – R19. ELASTYCZNOŚĆ POPYTU i PODAŻY. Elastyczność popytu mówi o tym jak popyt reaguje na czynniki go określające. Czynniki te ujmowane są dwojako: - cena/dochody Współczynnik cenowej elastyczności popytu (znak -):Ecp Jeżeli Ecp= O - popyt sztywny Jeżeli Ecp= l - wzorcowa elastyczność cenowa popytu Jeżeli Ecp> l - popyt wysoce elastyczny Jeżeli Ecp» l -> °° - popyt doskonale elastyczny R19A. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu (znak +):R19B Jeżeli Edp< O - dobra podrzędne Jeżeli Edp> O - dobra normalne Jeżeli Edp> l - dobra wyższego rzędu Jeżeli Edp< l — dobra podstawowe Prawa Engla: a) I prawo Engla dotyczy relacji pomiędzy popytem na żywność a dochodami. Wraz ze wzrostem dochodów spada udział wydatków na żywność. Coraz mniejszą część rosnących dochodów wydajemy na żywność. Współczynnik dochodowej elastyczności popytu żywności mieści się między O a 1. b) II prawo mówi o wydatkach na mieszkanie i odzież. Wydatki na mieszkanie i odzież rosną w tym samym tempie co wzrost dochodów. Edp na-mieszkanie i odzież jest zależnością jednostkową. c) III prawo mówi o wydatkach na towary wyższego rzędu (samochody, wakacje). Popyt na te dobra rośnie szybciej niż rosną dochody. Elastyczność popytu na dany towar zależy nie tylko od zmian cen tego towaru, ale również od zmian cen na dobro komplementarne lub substytucyjne. Krzyżowy współczynnik elastyczności popytu (znak — gdy komplementarne, znak + gdy substytucyjne):R19C. Elastyczność podaży-jedynym czynnikiem jest cena. Współczynnik cenowej elastyczności podaży (z reguły znak +): R19d Jeżeli Ecpd = O - doskonale sztywna podaż; Jeżeli Ecpd = l - wzorcowa elastyczność cenowa podaży; Jeżeli Ecpd -» » - podaż doskonale elastyczna; Jeżeli E^ ma znak ujemny to podaż rośnie mimo spadku cen. Funkcjonowanie gospodarstwa domowego. Gospodarstwo domowe jako konsumenci to grupa ludzi lub l osoba, które wspólnie zamieszkują i wspólnie podejmują decyzje ekonomiczne.: 1. decyzje co do pozyskiwania środków ekonomicznych 2. decyzje co do rozdysponowania posiadanych środków ad l. są to środki finansowe ale i inne środki, które nie mają charakteru finansowego. Źródła pozyskiwania środków finansowych: sprzedaż tego czym dysponuje gospodarstwo domowe czyli siła robocza. Dochody z pracy najemnej. Inną możliwością jest samo zatrudnienie. włączenie środków w obieg gospodarczy (lokaty) środki pozyskane z czynszu, wynajmu, dzierżawy transfery - prezenty od państwa takie jak: zasiłek, renta, dochody antycypowane (kredyt na poczet przyszłych zarobków) dary losu (lotto, pozyskiwanie środków w postaci rzeczowych (dobra publiczne, samo wytwarzanie ad2. rozdzielanie środków polega na zapłaceniu podatków oraz wydatków paraobligatoryjnych (obowiązkowych) takich jak: prąd, gaz, raty, trzeci filar ubezpieczeń, ubezpieczenie na życie. Po opłaceniu tego wszystkiego dopiero mamy „wolną rękę".Użyteczność całkowita i krańcowa (marginalna). Użyteczność to satysfakcja płynąca z konsumpcji.Użyteczność całkowita to suma zadowolenia z konsumpcji. Wykres zależności ilości: konsumpcji od użyteczności całkowitej konsumpcji R20. R21/22 Analiza krańcowa lub marginalna polega na porównaniu przyrostu pewnych wartości (zmiany wartości). Użyteczność można mierzyć w utylach (jednostka teoretyczna) Dokonywanie wyborów co należy skonsumować jest związane z użytecznością. Preferencje i ocena użyteczności wpływa na kolejność tego co z punktu widzenia konsumenta jest bardziej potrzebne. Dokonując wyborów ekonomicznych szeregujemy nie tylko dane produkty ale również ich kombinacje. Szeregujemy według kryterium użyteczności. Krzywa obojętności przedstawia kombinację dwóch dóbr, które dają tą samą użyteczność całkowitą (widzimy też problem substytucji, czyli zastępowalność, która nie wpływa na poziom użyteczności): R23 Mapa krzywych obojętności R24. Linia ograniczeń budżetowych, linia budżetu. Gdy pragnienia skonfrontujemy z możliwościami finansowymi i cenami, widzimy że możemy zakupić nie tyle towarów ile chcemy, ale ile możemy. Linia budżetu przedstawia taki zbiór towarów, które są osiągalne dla konsumenta przy danych dochodach i danych cenach.R25. Gdy dochody są stałe a cena Y maleje to:R26. Gdy ceny są stałe a dochody zwiększą się to:R27 Chęci i możliwości pokazują pewien punkt maksymalnej użyteczności całkowitej. Punkt równowagi konsumenta to punkt styczności krzywej obojętności i budżetu. Jest to punkt optymalny.:R28 Zależność między dochodem a popytem z reguły jest wprost proporcjonalna. Ta zasada nie dotyczy dóbr podrzędnych. Natomiast gdy dochód rośnie, bardzo mocno reaguje rynek dóbr wyższego rzędu - prestiżowych.Gdy dochód maleje to gospodarstwa domowe chcą utrzymać konsumpcję na dotychczasowym poziomie. To zjawisko znane jest jako zjawisko rygla lub zapadki. Gospodarstwo domowe musi wtedy uruchomić oszczędności, zaciągnąć kredyt lub pożyczkę bądź wyprzedać część majątku gospodarstwa domowego. Czynniki pozadochodowe wpływające na poziom konsumpcji: wybór pomiędzy dochodem a czasem wolnym R29. wybór pomiędzy konsumpcją przyszłą a bieżącą (oszczędności umożliwiają przeniesienie funduszy na poczet przyszłej konsumpcji):R30 Przedsiębiorstwa. Pojawiły się po gospodarstwach domowych gdy zostały spełnione dwa warunki: nadwyżka produkcji w gospodarstwie domowym (nadmiar produktów w zależności od możliwości konsumpcji gospodarstwa domowego) - gospodarstwa domowe zaczęły się specjalizować w wytwarzaniu produktów przeznaczonych na sprzedaż.
Na początku XVI w. wynaleziono (wymyślono) spółkę. Spółka akcyjna ma ogromne zalety: można zgromadzić kapitał w wielkości niedostępnej dla jednego przedsiębiorcy spółka umożliwia produkcyjne wykorzystanie rozproszonych oszczędności rny.pntfr/rnir rv/yl<n d/.inlfilności t'-Osprid!irc7,C'j (nikt nic ry/ykujo majątkiem osobistym, ryzyko dotyczy tylko funduszy zainwestowanych w akcje) każda spółka charakteryzuje się tym, że współwłaściciele nie zajmują się zarządzaniem spółką (są od tego pracownicy najemni), właściciele zajmują się sprawami strategicznymi, widzimy oddzielenie własności od praw właściciela niebywała możliwość kształtowania się (może łączyć się z innymi spółkami, podzielić się, spółka matka - spółka córka, holdingi, koncerny)W drugiej połowie XX wieku nastąpiła kolejna zmiana. Zaczęły powstawać korporacje międzynarodowe: produkcja w różnych krajach i na różnych kontynentach akcjonariusze, udziałowcy to obywatele różnych krajów potencjał gospodarczy może być nieraz większy od potencjału gospodarczego danego państwa. Dzisiaj powstają przedsiębiorstwa wirtualne. Dzięki internetowi mogły po wstać no we formy organizacji przedsiębiorstwa. (Banki internetowe - nie ma siedziby tylko komputer)Spółki cywilne i spółki prawa handlowego - inne regulacje.Co łączy te wszystkie przedsiębiorstwa? Łączy je cel działalności. Te cele to z różnych punktów widzenia:Osiąganie zysku — nadwyżka finansowa, przedsiębiorstwo musi osiągać zysk. Nadwyżka finansowa to zysk czyli różnica pomiędzy sprzedażą a kosztami produkcji. Jest to cel o charakterze wyłącznie pieniężnym. Przedsiębiorstwo nie bierze pod uwagę zaspokajania potrzeb ale czysty zysk. Przedsiębiorstwo może ale nie musi działać z korzyścią dla społeczeństwa (papierosy). Przedsiębiorstwo nie rozróżnia produktów dobrych od złych. Dwie formy organizacyjne:a) własność publiczna - właścicielem jest skarb państwa lub samorząd, możemy dość dokładnie zlokalizować właściciela b) własność prywatna - podmiotami własności prywatnej są osoby fizyczne lub prawne oraz związki i organizacje powstałe na skutek łączenia się tych osób. Sektor prywatny dominuje, ma największy udział w tworzeniu PKB, najwięcej osób pracuje w sektorze prywatnym. Dwa podstawowe strumienie obecne w działalności przedsiębiorstwa: a) koszty 1. ujęcie rodzajowe 2. funkcjonalny podział kosztów, kalkulacyjny b) przychody Najpierw trzeba wydać pieniądze, aby były przychody; Koszty to pieniężny wymiar nakładów. W przedsiębiorstwie powinna być nadwyżka przychodów nad poniesionymi kosztami: zysk operacyjny. Gdy nakłady są większe od przychodów mam}' stratę. Zysk jest rodzajem wynagrodzenia dla przedsiębiorstwa, podobnie jak płaca dla pracownika sprzedającego swój ą siłę roboczą, ale zysku nie można z góry ustalić. Wysokość zysku jest wielkością wynikową. Zysk jest wielkością dodatnią lub ujemną (strata) - płaca zawsze jest dodatnia. Zysk jest podstawowym źródłem finansowania przedsiębiorstwa — kształtuje środki własne. Wielkość zysku decyduje o renomie przedsiębiorstwa i wysokości wynagrodzeń dla współwłaścicieli (dywidenda). Przedsiębiorstwo bez zysku na dłuższą metę ginie.Przedsiębiorstwo musi posiadać pewne zasoby, które nazywamy majątkiem przedsiębiorstwa: Majątek trwały i obrotowy to aktywa. - majątek trwały: a) jest wykorzystywany w długim okresie czasu b) jest wykorzystywany w wielu cyklach produkcyjnych c) zużywa się stopniowo, oddając użyteczność wytwarzanym wyrobom d) jest pewną wartością, która stopniowo jest przenoszona na wartość wytwarzanych towarów (amortyzacja) e) do majątku trwałego zaliczamy nieraz patenty, licencje, itp. majątek obrotowy: a) składniki majątku obrotowego zużywają się całkowicie podczas jednego cyklu produkcyjnego (surowce i materiały, paliwa, energia, również produkty przeznaczone na sprzedaż i pieniądze) Źródła pozyskania, finansowania majątku przedsiębiorstwa to pasywa. Mają dwojaki charakter: - źródła własne - gdy gospodarstwo domowe - oszczędności, gdy przedsiębiorstwo -zysk, gdy przedsiębiorstwo państwowe - budżet państwa -' źródła obce - pieniądze pożyczone, które chwilowo możemy wykorzystywać (kredyty{ria dany cel}, pożyczki, kredyt kupiecki {odroczenie terminu płatności}), fundusze obce są źródłem z którego należy się wywiązać. Bilans to zestawienia funduszy własnych i obcych (aktywa i pasywa). Występują 3 fazy w przedsiębiorstwie: zaopatrzenie –produkcja - Faza produkcji. Produkcja polega na łączeniu czynników produkcji w celu uzyskania określonej wielkości produktu. Łączenie podlega rygorom ekonomicznym. Czynnikami produkcji nazywamy takie zasoby rzeczowe, osobowe i finansowe, które są niezbędne w celu uzyskania określonych dóbr ekonomicznych przeznaczonych do sprzedaży. Czynniki produkcji dzielimy na: czynniki stałe - są to takie czynniki, których ilości nie można zwiększyć w danym okresie. Stałych czynników produkcji w krótkim przedziale czasu nie można zwiększyć. W okresie drugim możliwe są inwestycje. Działalność gospodarcza w okresie krótkim to działalność bieżąca, operacyjna, eksploatacyjna, czynniki zmienne - to czynniki, które mogą być zwiększone w krótkim okresie bez przerw w produkcji . Okres krótki - występują czynniki stale i zmienne. Okres długi - wszystkie czynniki są zmienne Analiza produkcji w okresie krótkim i długim. l.Okres krótki.Produkt rozpatrujemy w trzech płaszczyznach: całkowity; przeciętny - produkt przeciętny = produkt całkowity/nakład pracy krańcowy (marginalny) - produkt krańcowy to zmiana ilości produktu całkowitego, który wynika ze zwiększenia nakładu czynnika produkcji o jednąjednostkę.T1Przykład w tabelce pokazuje prawo malejących przychodów. Prawo malejących przychodów mówi, że zwiększenie nakładów zaczyna od pewnego momentu zmniejszać wydajność produkcji.2.Okres długii. Wszystkie czynniki produkcji są zmienne - możliwość inwestycji. Decyzje co do wielkości produkcji są bardziej skomplikowane. Należy brać pod uwagę: skale prowadzenia działalności gospodarczej lokalizację - może wpływać w dużym stopniu na koszty produkcji (ziemia, płaca, transport, energia), lokalizacja wpływa na wielkość przychodów wybór techniki wytwarzania - możliwości są duże ponieważ wszystkie czynniki produkcji są zmienne.Zależności pomiędzy zmianą produkcji, a zmianą nakładów produkcji: stałe efekty skali - występują kiedy rozmiary produkcji rosną tak samo jak nakłady rosnące efekty skali -'gciy przyrost produkcji jest większy od nakładów produkcji malejące efekty skali - gdy przyrost produkcji jest mniejszy od przyrostu nakładów. Izokwanta - jest to linia jednakowego produktu i określa proporcje czynników produkcji. Linia ta łączy takie metody produkcji, które dają taką samą wielkość produkcji, przy założeniu, że krańcowa stopa substytucji maleje:R31Izokwanta ulega zmianie poprzez działalność inwestycyjnąR32 Izokoszta R33 - określa pewną kwotę, którą możemy przeznaczyć na czynniki produkcji i siłę roboczą (w tym ujęciu siła robocza ma cenę. Koszty produkcji. Koszty księgowe są niewystarczające dla ekonomisty. Dochodzą jeszcze koszty, które mogłyby być poniesione (tzw. koszty alternatywne, hipotetyczne lub koszt)' utraconych możliwości). W analizie ekonomicznej przedstawiamy koszty ekonomiczne. Koszty ekonomiczne = koszty księgowe + koszty alternatywne. W krótkim okresie czasu koszty dzielimy na:- stałe - to koszty, które nie zmieniają się przy zmianie wielkości produkcji (koszty amortyzacji, koszty utrzymania administracji, podatek od nieruchomości), zmienne - koszt)' te wykazują zmienność w zależności od poziomu produkcji . Koszty całkowite to suma kosztów stałych i zmiennych.Koszt przeciętny (jednostkowy) to koszt całkowity/wielkość produkcji. Koszt krańcowy (marginalny) to zmiana kosztu całkowitego, który wynika ze zwiększenia wielkości produkcji o jednąjednostke. Koszt krańcowy i przeciętny produkcji - koszt paeciętny — koszt krańcowy Krzywa kosztu krańcowego przecina krzywą kosztu przeciętnego w jej najniższym punkcie. Punkt ten przedstawia tzw. optimum technologiczne przedsiębiorstwa, ponieważ wyznacza optymalną (z technicznego punktu widzenia) wielkość produkcji. W optimum technologicznym przeciętny koszt wytworzenia jest najniższy. Optimum technologiczne nie równa się optimum ekonomicznemu. W okresie długim nie występuje kategoria kosztów stałych - wszystkie koszty są zmienne. W okresie długim „nie działa" prawo malejących przychodów. Koszty w okresie długim mogą być w różnej relacji do poziomu produkcji. Zależność kosztów i poziomu produkcji kształtują: - technologie wytwarzania; podział pracy; niepodzielne czynniki produkcji; marketingowe źródła relacji czynniki finansowe czynniki lokalizacyjne;Elementem decydującym o wielkości zysku jest również sytuacja rynkowe w jakiej przedsiębiorstwo funkcjonuje. Wyróżniamy 3 modele rynku, które opisują 4 kryteria R34: Przykłady:- rynek konkurencji doskonałej: rynek papierów wartościowych; rynek konkurencji monopolistycznej: rynek kosmetyków, chemii gospodarczej,samochodów;rynek czystego monopolu: rynek transportu kolejowego, poczta polska Konkurencję doskonałą charakteryzuje:- duża liczbą kupujących i sprzedających; występuje duża mobilność czynników produkcji;;duża możliwość zakładania nowych przedsiębiorstw użyteczność produktów jest zbliżona;kupujący i sprzedający mają doskonalą znajomość rynku Przychody.Przychód ze sprzedaży to utarg. Przychód dzielimy na:- całkowity - PC = Q*P - jest to iloczyn ceny i ilości sprzedanych produktów- przeciętny - PP = PC/Q -jest to iloraz przychodu całkowitego i wielkości produkcji- krańcowy - PK - jest to zmiana przychodu całkowitego wynikająca ze zwiększenia produkcj i o j edną j ednostkęPrzychody PC, PP, PK kształtują sif różnie w zależności od tego jaki model rynku rozpatrujemy.Na rynku konkurencji doskonałej:Punkt A to punkt maksymalnego zysku. Jest nim punkt przecięcia linii kosztów krańcowych z linią przychodu krańcowego. Na rynku czystego monopolu: PC # PP * PK * cena R36Punkt A wyznacza optimum technologiczne (punkt przecięcia linii kosztu krańcowego z linią kosztu przeciętnego).Punkt B wyznacza optimum ekonomiczne (punkt przecięcia linii przychodu krańcowego z linią kosztu krańcowego). Na rynku konkurencji monopolistycznej przychody zachowują się podobnie jak powyższym przykładzie, z tym wyjątkiem, że nie występuje tutaj cena monopolowa - rynek konkurencji monopolistycznej nie ustala ceny.Funkcjonowanie rynku.W roli kupujących i sprzedających występuj ą przede wszystkim przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe R37. Gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa są zarówno kupującymi jak i sprzedającymi. Strzałki ilustrują obieg ekonomiczny w gospodarce. Strumienie przepływu są ekwiwalentne. Czasem do gospodarstwa domowego wpływa strumień nieekwiwalentny (np.: środki z budżetu państwa). Rynek pracy. Założenie: praca lub siła robocza jest towarem. Praca jest to świadoma i celowa działalność ludzka, która dąży do zaspokojenia potrzeb społecznych. Siła robocza to ogól zdolności do ponoszenia wysiłku fizycznego i intelektualnego. Cena siły roboczej to płaca. Musi ona być ustalana w dwojaki sposób: płaca nominalna - to umówiona kwota pieniędzy, która jest wypłacana za wykonaną pracę. Wynika z umowy o pracę. płaca realna - to wartość dóbr ekonomicznych, które mogą być zakupione za wartość płacy nominalnej. Wielkość płacy realnej ustalamy biorąc :pt>d uwagę wartość płacy nominalnej oraz poziom inflacji. Gdyby inflacja nie występowała to płaca nominalna rosłaby tak samo szybko jak płaca realna. Podaż siły roboczej rozumiemy jako liczbę osób, które chcą i mogą pracować. Podaż pracy zależy od wysokości płacy realnej. Im wyższa płaca realna tym wyższa podaż siły roboczej. Czynniki pozacenowe wpływające na wysokość podaży siły roboczej -to: system opieki społecznej państwa; czynniki demograficzne; koszty alternatywne pracy (są to koszty, które ponosimy podejmując pracę: czas wolny, możliwość osiągnięcia zasiłku dla bezrobotnych, brak możliwości pracy „na czarno"; Krzywa podaży siły roboczejR38