Gospodarka XX wieku

1. Czym się różni wiek XX od poprzednich?

Zapoczątkowany postęp techniczny jaki nastąpił w II poł. XIX w. został kontynuowany także w wieku XX. W okresie XX w. obserwujemy wzrost produkcji przemysłowej, wzrost gospodarczy, rozwój społeczny. Czynniki powodujące ten wzrost to popyt, który staramy się zaspokoić. W wieku XX popyt jest duży, gdyż następuje:

• wzrost liczby ludności (4krotny), co powoduje że wzrasta zapotrzebowanie na różnego rodzaju artykuły, towary, wyroby

• Wydłużenie przeciętnego wieku ludzkiego

• Wzbogacenie asortymentu produkcji (elektryczność, sprzęt, woda, komunikacja)

• Rozwój przemysłu (rewolucja przemysłowa)

• Zbrojenia

• Handel zagraniczny - który powoduje rozwój produkcji

Wzbogacanie asortymentu produkcji. W okresie XX w. obserwujemy szereg wojen. Wojna ma na gospodarkę dwubiegunowy wpływ i korzystny, bo rozkręca koniunkturę, przemysł zbrojeniowy kwitnie, potrzeba rąk do pracy. Zaś z drugiej strony występują ogromne straty i zniszczenia które osłabiają gospodarkę. Wojny powodują cały szereg konsekwencji gospodarczych. Po I w. św. Powstaje komunizm i zmienia się centrum światowe. Przed I w. św. była to W. Brytania, a po II w. św. Na pierwszym miejscu centrum światowego obejmuje USA.I i II w. św. powoduje emancypacje terenów kolonialnych i zależnych. Kraje kolonialne uzyskały swobodę i zaczęły budować własne przedsiębiorstwa w oparciu o własny kapitał. Kraje te tworzą nową grupę społeczną – burżuazję społeczną. Po II w. św. zostaje zlikwidowany system kolonialny. Pewne związki istnieją, ale są one symboliczne bez żadnego wpływu na politykę, na działalność gospodarczą. Rozwój przemysłu następuje w XX w. niezwykle szybko. Wiek XX to wiek elektryczności,„rewolucji przemysłowej”. Postęp techniczny jest zjawiskiem normalnym, postęp będzie nadal istniał. Obserwuje się również przenoszenie centrów gospodarczych (z Portugalii do Hiszpanii, potem do Anglii i USA, w przyszłości Chiny, Indie i Brazylia).Wiek XX jest wiekiem monopoli. Monopolizacja swój szczyt osiągnęła w XX wieku a kontynuowana jest w wieku XXI. Monopole wytwarzają 70 % produkcji przemysłowej. Ze względu na spadkową tendencję stopy zysków w przedsiębiorstwach kapitalistycznych powstały monopole, które starają się uregulować dwie rzeczy – 1. ceny minimalne, po których można sprzedawać produkt , 2. dostosować wielkość produkcji do potrzeb rynku. Poza monopolami krajowymi powstają też monopole międzynarodowe, które są ważnym elementem globalizacji. Ten proces nasila się wraz z rozwojem gospodarki, wymiany międzynarodowej. Najlepszym przykładem monopolu międzynarodowego jest OPEC –organizacja zarządzająca rynkiem ropy.

1. Tendencje rozwoju przemysłu w XX wieku

Rozwój przemysłu następuje w XX w. niezwykle szybko. Zmiany technologiczne, techniczne oraz w sferze organizacji i zarządzania określamy mianem drugiej rewolucji przemysłowej. Do jej głównych osiągnięć możemy zaliczyć masową produkcję stali, rozwój przemysłu petrochemicznego, przem. Farmaceutycznego, chemicznego itd. Na początku XX w. mamy kraje rozwinięte przemysłowo (Anglia, Francja, USA, Japonia, północne Włochy). Reszta to kraje cofnięte w stosunku do tych krajów. Wiek XX to wiek elektryczności, „rewolucji przemysłowej”. Obok rozwoju technicznej bazy produkcji (postępu technicznego) coraz większe znaczenie ma wzrost wydajności, intensyfikacji pracy (taśmy produkcyjne,) dostosowanie tempa pracy pracowników do tempa taśmy (kierownicy nie muszę więc kontrolować tempa pracy pracowników). Obserwuje się również przenoszenie centrów gospodarczych (z Portugalii do Hiszpanii, potem do Anglii i USA, w przyszłości Chiny, Indie i Brazylia).

1. Tendencje rozwoju rolnictwa w XX wieku

Rolnictwo rozwija się dwubiegunowo. Z jednej strony powstaje rolnictwo kapitalistyczne – wielkoobszarowe. Celem tych gospodarstw (wysoko wyspecjalizowanych) jest produkcja na sprzedaż, która ma przynieść dochody. Jeżeli ceny dotychczas wytwarzanych produktów spadają to gospodarstwo zmienia rodzaj produkcji. Z drugiej strony istnieją gospodarstwa drobnotowarowe ↔ chłopskie ↔ indywidualne. Celem właściciela jest zapewnienie swojej rodzinie najlepszych warunków bytu, więc nie są nastawione na zysk. Jednak nie prowadzą gospodarki zamkniętej tylko produkują, płacą podatki, kupują inne produkty, część swojej produkcji sprzedają. Wojny powodowały ogromne trudności w produkcji rolnej w Europie Środkowej, gdyż brakowało mężczyzn którzy zostali wcieleni do armii, konfiskata koni, brak nawozów sztucznych i nasion do zasiewów. Po I wojnie nadal nad wieloma krajami Europy Środkowej panowało widmo głodu. Wiek XX obfituje w załamania gospodarcze i kryzysu ( prawidłowość cyklu koniunkturalnego) które to powodowały że ceny art. rolnych spadały. Największy kryzys w historii 29-33, w Polsce do 35 r., spowodował że ceny w rolnictwie spadły aż o 2/3.Po II w. św. w Polsce przeprowadzono reformę rolna – likwidująca ziemiaństwo. Zakładała ona że cześć ziem od wielkich ziemian należy przejąć i przekazać chłopom. Był to aspekt polityczny – ukłon w stronę chłopów. Innym aspektem tej reformy był rozwój koniunktury, powodujący rozwój przemysłu i stworzenie rynku. Jeśli chłop będzie bogatszy to będzie kupował towary i powstanie rynek.

Proces przenikania wielkiego kapitału do rolnictwa drogą kredytu hipotecznego, stosunki kapitalistyczne przeniknęły na wieś i rolnictwo nabrało charakteru towarowego. Producent nie mógł się obejść bez Fachowego Pośrednictwo dysponujące odpowiednim kapitałem w handlu towarami rolniczymi dla przemysłu (bawełna, kauczuk). Handel stał się instrumentem umożliwiającym kapitałowi finansowemu osiąganie dochodów z rolnictwa.

1. Największe inflacje w XX wieku

Polska

 hiperinflacja dotknęła dwukrotnie. Pierwszy raz - kilka lat po odzyskaniu niepodległości, po 1918; drugi raz w latach 80. XX wieku.

• I inflacja 1918 -1923

Od 1918 aż do 1923 roku kraj borykał się z nadmiernym deficytem budżetowym, sięgającym155% PKB w 1921 i 94% w 1922, napędzającym inflację. W 1918 r. inflacja wzrosła o 13%, osiągając poziom 1,5 mln% w grudniu 1923 r. Była to już hiperinflacja. Zaraz po I wojnie światowej na ziemiach polskich było w obiegu kilka środków płatniczych –marki niemieckie, marki polskie, korony, ruble, ostmarki, ostruble, hrywny, karbowańce oraz inne. Rząd polski nie miał wpływu na sytuację walutową kraju, ponieważ tylko marki polskie były drukowane w W-wie. Dążono do zastąpienia wszystkich walut jedna walutą marka polską.

1 marca 1923 powołano Władysława Grabskiego, który w krótkim czasie przedstawił program naprawy państwa. Sejm jednak plan ten odrzucił. Tymczasem inflacja wciąż narastała, zadłużenie państwa piąty rok z rzędu rosło. Wprowadzony przez państwo tzw. Podatek inflacyjny, płacony przez wszystkich obywateli przynosił budżetowi trzy razy więcej wpływów, niż normalna działalność gospodarcza, toteż przestały działać mechanizmy napędzające koniunkturę. Coraz częstsze były strajki, w kraju zapanował chaos. Pod koniec roku, 18grudnia 1923 Grabski został powołany na stanowisko premiera; dobrał sobie tzw. Rząd fachowców. Grabski otrzymał też od Sejmu 6-miesięczne pełnomocnictwa ustawodawcze. W krótkim czasie zastąpił markę polską nową walutą o nazwie złoty polski, rozwiązał też Polską Krajową Kasę Pożyczkową (założoną jeszcze przez okupanta niemieckiego w 1916), pełniącą rolę banku - emitenta marek polskich. Zastąpił go Bank Polski (poprzednik Narodowego Banku Polskiego). Kurs złotego polskiego równy był kursowi franka szwajcarskiego. Dotychczasowy podatek inflacyjny został zastąpiony nadzwyczajnym podatkiem majątkowym oraz "zwyczajnymi" podatkami, takimi jak: dochodowy i przychodowy. Posunięcia rządu Grabskiego w ciągu roku 1924 spowodowały skuteczne zdławienie hiperinflacji i uporządkowanie gospodarki Polski.

Inflacja ta ogarnęła cała Europę, która zadłużona była w Stanach Zjednoczonych, ale najbardziej Niemcy, gdzie sytuacja była jeszcze gorsza niż w Polsce.

• II inflacja 1925 – inflacja bilonowa

Gabinet Grabskiego zdecydował się na pokrycie wydatków zwiększoną emisją bilonu. Bilonem państwo wypłacało pensje, płaciło za dostawy. Ludność nie mogła wymienić bilonu na bilety BP, ponieważ był zakaz wymiany w obawie, że większy się obieg banknotów, a Bank nie posiadał zabezpieczenia w złocie, ani obcych walutach. Inflacja bilonowa podkopała zaufanie do nowego pieniądza – złotego, którego emisję rozpoczęto w IV.1924 r. – zastąpił on markę polską.

• III inflacja 1989 – 2000

Drugi i ostatni raz w Polsce hiperinflacja pojawiła się przy załamaniu się gospodarki PRL, kiedyNBP, tak jak PKKP w 1918-1923, łatał wydatki budżetu dodrukiem pieniędzy. Skala tejhiperinflacji była jednak znacznie niższa, niż w latach 20. Hiperinflację zdławiono dziękiplanowi Balcerowicza, którego mechanizmy zasadniczo były podobne do planu Grabskiego z1923 roku. Kurs amerykańskiego dolara w chwili uruchomienia planu Balcerowicza wynosił9500 PLZ, po przeliczeniu w związku z denominacją na nowe złote – 0,95 PLN.

Inne kraje

W tym samym czasie, co I hiperinflacja w Polsce, zjawisko to, na znacznie zresztą większą skalę, dotknęło Niemcy. Po II wojnie światowej natomiast hiperinflacja pojawiła się kilka krotnie w różnych krajach, najwięcej w Ameryce Łacińskiej (np. w Argentynie).

1. Nowe tendencje w handlu zagranicznym w XX wieku

Od lat 50 - tych XX wieku biorąc pod uwagę rodzaj towarów eksportowanych i importowanych na świecie, udział surowców, w szybkim tempie zaczął spadać. Państwa będące kiedyś koloniami podpisały umowy handlowe dotyczące wydobycia surowców na ich obszarach. Równocześnie państwa te próbują szukać nowych technologii, nastawionych głównie na produkcje tworzyw sztucznych. Jako przykład mogą posłużyć niektóre kraje należące do rozwijających się, które posiadały bogate plantacje sizalu który służył do produkcji włókien. Kiedy odkryto technologie uzyskiwania włókien sztucznych, plantacje sizalu w większości straciły na znaczeniu. Współczesny handel zagraniczny jest główne nastawiany na produkty o wysokiej technologii pochodzące z krajów o wysokim poziomie rozwoju. Doskonałym przykładem jest Japonia która, jest głównym eksporterem sprzętu RTV i samochodów do USA, zaś USA dostarcza Japonii w głównej mierze samoloty i komputery. Obecnie nastąpiła zmiana w kierunku wymiany towarów. Znacznie wzrósł eksport w krajach rozwiniętych, w krajach rozwijających nastąpił natomiast spadek dynamiki eksportu. Do wyjątków należą kraje takie jak Hongkong, Tajwan ,Singapur gdyż dysponują one tanią a równocześnie wykwalifikowaną siłą roboczą. Wytwarzanie przez nich towary przede wszystkim sprzęt elektroniczny, tani i wysokiej klasy.

1. Zmiany warunków bytu ludności miejskiej w XX wieku

Głównym czynnikiem był napływ ludności do miast oraz przebiegające równolegle z rewolucją przemysłową, rewolucja w dziedzinie transportu, spowodowana rozpowszechnieniem kolei. W miastach pojawiają się nowe obiekty: najpierw manufaktury i zespoły fabryczne, później budynki szkół i akademii, a wreszcie dworców kolejowych i urzędów pocztowych oraz hoteli, muzeów i budynków wystawowych. Przemysł lokuje się głównie na obrzeżach miasta wokół siebie skupia osiedla taniej zabudowy mieszkaniowej dla pracowników. W otoczeniu fabryk pałace fabrykantów sąsiadują z domami kadry pracowniczej oraz najbiedniejszymi czworakami wegetujących rodzin robotników. Dodatkowym problemem w zagęszczonej i przemieszanej zabudowie są trujące wyziewy, które rujnują zdrowie blisko mieszkających ludzi. Całą sytuację pogarszają niedostatki dostępu do bieżącej wody, brak systemów odprowadzania i utylizacji nieczystości. Coraz większą ilość napływającej ludności do miast powoduje zapotrzebowanie na niedrogie mieszkania. Powstaje nowy typ zabudowy: kamienica czynszowa z reprezentacyjnym frontem. PKWN stawiał sobie za cel „natychmiastową poprawę bytu szerokich rzesz narodu”. Cel ten miał być realizowany przez wprowadzenie płac zapewniających minimum egzystencji oraz modernizację systemu ubezpieczeń społecznych na wypadek choroby, inwalidztwa, bezrobocia, emerytury itp. Ważnym czynnikiem miało być też wprowadzenie odpowiedniego ustawodawstwa pracy regulującego normy i stosunki między pracownikiem a pracodawcą. Początkowo korzystano z ustawodawstwa okresu międzywojennego, a w tym z ustawy z 18 grudnia 1919 o ośmiogodzinnym czasie pracy, wypoczynku niedzielnym i świątecznym oraz o dodatkowym wynagrodzeniu za pracę po godzinach. Podobnie regulowano sprawy związane z zatrudnieniem kobiet i młodocianych. Jednym z celów o zasadniczym znaczeniu była odbudowa i rozbudowa służby zdrowia. Cele te realizowano na kilku płaszczyznach. Od 1953 roku można zanotować poprawę warunków opieki zdrowotnej w zakładach pracy, obok których powstawały gabinety medyczne, zabiegowe i profilaktyczne. Podobnie jak sytuacja prawna, tak i warunki socjalne nie miały pokrycia w rzeczywistości. Gospodarka planowa zakładała realny wzrost zarobków robotniczych o 40% oraz blisko dwukrotny wzrost spożycia. Postawione zadania opierały się na optymistycznej ocenie rozmiarów rezerw tkwiących w gospodarce polskiej oraz zakładały jej efektywne wykorzystanie. Jednakże w przypadku, gdyby wykonanie jakiegoś elementu planu zawiodło, to następstwem tego było naruszenie równowagi gospodarczej kraju, co w efekcie groziło symptomem tzw. domina. W latach 1949-1953 wzrosło zatrudnienie w gospodarce uprzemysłowionej z 4 do 6 mln osób. Konsekwencją tego był systematyczny odpływ ludności z rolnictwa do sektora przemysłowego, przy czym część nowozatrudnionych mieszkała nadal na wsi dojeżdżając tylko do fabryk. Był to okres największej migracji do miast, jakiej nigdy nie zaznała Polska. Najszybszy wzrost miał miejsce w sektorze budowniczym z 300 tyś. do 750 tyś. zatrudnionych. Większość pracowników nie posiadała żadnych kwalifikacji, swoje umiejętności zdobywała w toku wykonywanych prac, co zwłaszcza w początkowym okresie odbijało się na wydajności. W przemyśle wprowadzono pracę na dwie, a nawet na trzy zmiany, co w rezultacie sprawiało, że zatrudnienie rosło szybciej niż rozbudowa zakładów pracy. Niestety na fali nowych procesów gospodarczych funkcjonował regres w dochodach przeciętnej rodziny robotniczej, a jednym z ubocznych efektów takiej sytuacji był wzrost przestępczości. Mimo wysiłków próby pełnego zatrudnienia ludności nie znalazły rozwiązania zwłaszcza w okręgach niedostatecznie rozwiniętych gospodarczo, a dodatkowy problem tworzyła polityka dyskryminacji prywatnego rzemiosła i handlu. Pomimo tempa zatrudnienia i rozwoju produkcji przemysłowej zmniejszył się rozwój w sektorze nastawionym na konsumpcję oraz dodatkowo nastąpiło załamanie w produkcji rolnej, co w znacznym stopniu odbiło się na położeniu materialnym wszystkich zatrudnionych. Podwyżkom płac nie towarzyszyło pokrycie produktach konsumpcyjnych. Narastały trudności w zaopatrzeniu miast, co przynosiło podwyżki cen artykułów spożywczych. Wprowadzono reglamentację zaopatrzenia ludności miejskiej w niektóre artykuły spożywcze, co z kolei powodowało rozwój czarnego rynku. Dopiero w 1953 roku zniesiono system kartkowy, mimo tego w dalszym ciągu wzrost cen wyprzedzał płace robotników. Oceniając półmetek planu 6-letniego w latach 1951-1953 nastąpiło zmniejszenie przeciętnych zarobków realnych ludności w miastach a w wyniku ciążących powinności i obciążeń podatkowych pogorszyło się położenie na wsi.

1. Systemy kolonialne i przyczyny ich likwidacji

Kolonia -  posiadłość państwa, nazywanego krajem macierzystym bądź metropolią, znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i gospodarczej. Pierwsze kolonie zakładano już w starożytności w rejonie morza Śródziemnego, w okresie tak zwanej wielkiej kolonizacji greckiej. Najwięcej kolonii powstało w efekcie wielkich odkryć geograficznych. Do XIX wieku obie Ameryki, Azja, Afryka i Australia zostały spenetrowane przez europejskich osadników. Polityka promująca zajmowanie terytoriów zamorskich przez państwa wysoko rozwinięte określona została mianem kolonializmu. Najpóźniej dekolonizacja dotarła do Azji i Afryki. Większość kolonii ulokowanych na tych kontynentach zyskała niezależność dopiero w latach 60. XX wieku. 

Głównymi przesłankami dekolonizacji były:

• znacząco coraz większe koszty polityczne oraz ekonomiczne utrzymania i kontroli kolonii;

• zmniejszające się przyzwolenie dla utrzymywania represyjnego systemu w państwach kolonizujących oraz pozostałych państwach (głównie USA);

• dążenia narodów Afryki do samostanowienia (ruchy niepodległościowe i panafrykańskie);

• udział żołnierzy pochodzących z Afryki w II wojnie światowej (co doprowadziło do zmiany wizerunku „białego”).

1. Przyczyny i formy monopolizacji przemysłu

Przyczyny:
-przewaga podaży nad popytem
-niskie płace
-unowocześnienie maszyn, co doprowadza do zwiększenia bezrobocia
-bardzo wysokie bariery celne, chroniące własne rynki państw
-monopolizacja przemysłu, która powoduje niskie ceny surowców, ale wysokie ceny towarów
-panika na nowojorskiej giełdzie na wall street
Przebieg i skutki:
-krach na giełdzie nowojorskiej
-liczne bankructwa i samobójstwa
-największy spadek produkcji przemysłowej notują Niemcy, Polacy, USA, Kanada oraz Czechosłowacja
-szczególnie duży kryzys odczuło rolnictwo
-narastająca liczba niesprzedanych towarów
-obniżki cen artykułów
-masowe bankructwa
-kryzys nadprodukcji
-utrata pracy przez miliony ludzi

1. Wpływ monopolizacji na gospodarkę

Skłonność ówczesnej, centralnie sterowanej gospodarki polskiej do zamykania się przed konkurencją zagraniczną negatywnie wpływała na specjalizację i zmuszała do rozwijania produkcji wszystkich towarów.
Chcąc sprostać temu wymaganiu, tworzono przedsiębiorstwa-giganty, będące jedynymi wytwórcami określonego wyrobu w kraju, a nawet w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, będącej w założeniu ponadpaństwowym organem synchronizującym rozwój gospodarczy państw członkowskich. Powstanie konkurencji hamował też brak kapitału oraz system centralnego planowania.

Tworzenie i likwidacja przedsiębiorstw były wyłącznym przywilejem administracji gospodarczej. W konsekwencji w przypadku wielu branż nie istniała (typowa dla wolnokonkurencyjnej gospodarki rynkowej) swoboda wejścia, co umacniało istniejące monopole.
Efektem decyzji administracyjnych była centralizacja gospodarki. Łatwiej było kierować kilkuset wielkimi przedsiębiorstwami niż tysiącami małych firm.
Chcąc ułatwić sterowanie gospodarką, administracja tworzyła pośrednie ogniwa zarządzania:
    * zrzeszenia,
    * zjednoczenia,
    * zarządy oraz 
    * wspólnoty (centralne, terenowe i branżowe).
Skupiały one producentów tych samych rodzajów wyrobów. Także ich istnienie oznaczało monopolizację. Spółdzielnie przymusowo zrzeszano w centralnych i terenowych związkach spółdzielczych.

Również ze względu na powszechną przewagę popytu nad podażą producenci mogli się zachowywać jak monopoliści, narzucający konsumentom i kooperantom niekorzystne warunki transakcji.
W istniejących do końca lat osiemdziesiątych XX w. warunkach rynku sprzedawcy nagminnie praktykowali np. pobieranie nieoprocentowanych przedpłat na przyszłe dostawy.
Niektórzy producenci mieli prawo bez uzasadnienia odstąpić od zawartych umów lub zmienić ich warunki. Zdarzało się, że ceny ustalano na podstawie zawyżonego kosztu wytwarzania. Handlowcy samowolnie zawyżali prowizje.
Latem i jesienią 1989 r., gdy uwolniono ceny artykułów rolnych, zaobserwowano powstanie monopolu kolektywnego w rolnictwie, gdzie rozproszone gospodarstwa jednocześnie wstrzymały się z dostawami towarów w oczekiwaniu na podwyżki cen.

1. Różnice między liberalizmem gospodarczym a estetyzmem

Liberalizm gospodarczy, liberalizm ekonomiczny, laissez faire, leseferyzm - system poglądów ekonomicznych i oparty na jego zasadach typ polityki gospodarczej, których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych.

Wychodząc z założenia, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus), przedstawiciele liberalizmu gospodarczego głosili konieczność istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki.

Doktryna liberalizmu gospodarczego powstała w Anglii na przełomie XVII i XVIII w., jej pierwszymi przedstawicielami byli Douglass North, David Hume i Pierre Boisguillebert. Stanowiła element składowy fizjokratyzmu, poglądów klasycznej szkoły angielskiej ikierunku subiektywistycznego. Była realizowana w praktyce do końca lat 20. XX w.

Niemal od początku swego istnienia miała również przeciwników, zwłaszcza wśród ideologów drobnomieszczańskich i klasy robotniczej (socjalizm utopijny, marksizm). Jej popularność została znacznie ograniczona zwłaszcza po kryzysie gospodarczym w latach 1929-1933 i pojawieniu się poglądów głoszących konieczność interwencjonizmu państwowego. Jej współczesna postać to neoliberalizm.

1. Przykłady stosowania interwencjonizmu gospodarczego w XX wieku

a)teoria-’36 John Maynard Keynes „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”- regulowany (kierowany) kapitalizm; kryzys wywołany został przez słaby popyt na dobra konsumpcyjne i należy „nakręcić koniunkturę” w tym celu: środki bezpośrednie-roboty publiczne(tak by wzrósł popyt), działalność gospodarcza państwa-państwowe przedsiębiorstwa(etatyzm); -środki pośrednie-kontrolowana inflacja(zwiększanie pieniądza w obiegu),opodatkowanie progresywne(kto więcej zarobi więcej zapłaci),zwiększenie świadczeń socjalnych, obniżenie stopy procentowej-wzrost inwestycji i popytu, zamiast oszczędzania. 
b)praktyka: USA-Herbert Hoover(‘29-’33)- reformy, stara się pobudzić gospodarkę, przeciwny pomocy społecznej -Franklin Delano Roosevelt(‘33-’45)-„New Deal”- podniesienie siły nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmniejszenie produkcji w rolnictwie, polityka uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee).Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w ‘37),krytyka warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie 
-Wlk.Brytania- deprecjacja i protekcjonizm, Francja-Front Ludowy-Leona Bluma reformy socjalne, dewaluacja- próby walki z kryzysem
-państwa faszystowskie: Niemcy-faszystowski korporacjonizm(reglamentacja, centralizm, planowanie),grupy przemysłowe zarządzające handlem i przemysłem, Front Pracy-zakaz strajków, plan 4-letni-zdobycie niezależności surowcowej(środki zastępcze), zbrojenia i roboty publiczne-rozwój transportu(pod przyszłe podboje),ograniczanie popytu ludności(armaty zamiast masła), zwiększanie terytorium(‘38-Austria,Kraj Sudecki, ’39-Czech i Morawy, Kłajpeda). Włochy-roboty publiczne(osuszenie Bagien Pontyjskich, skrócenie dnia pracy, wzrost pochłaniany przez „budowę mocarstwowości”, podbicie Etiopii ‘35-’36(cesarz Hajle Selassie na emigracji),’39-podbicie Albanii. Japonia-’31-podbicie Mandżurii(utworzenie Mandżukuo),’32-’37 wygrana wojna z Chinami, próba opanowania Mongolii(wojska radzieckie),’33-wystąpienie z Ligi i program Wielkiej Azji(podbicie Pacyfiku i Indochin),planowanie i podporządkowanie gospodarki wojsku-przygotowania do wojny. Hiszpania’36-’39-wojna domowa pomiędzy zwolennikami Frontu Ludowego(republikanie, socjaliści, komuniści, anarchiści, brygady międzynarodowe i pomoc ZSRR) a zwolennikami gen. Franco(prawica hiszpańska i faszyści, wojsko Niemiec, Włoch i Portugalii).III ‘39-zwycięża Franco i rządzi do ‘75. Portugalia-’28 obalenie republiki,’32-’68-premier Antonio Salazar, rządy dyktatorskie, mimo głębokiej antydemokratyzacji państwa sukcesy gospodarcze korporacjonizmu. Salazaryzm był nazywany „dyktaturą profesorów” lub katedrokracją (rządy ludzi najlepiej wykształconych-forma technokracji ?)

1. Nowy ład w USA

Franklin Delano Roosevelt(‘33-’45)-„New Deal”- podniesienie siły nabywczej ludności i cen, zakaz wywozu złota za granicę, zniesienie wymienialności dolara na złoto, dewaluacja dolara, zmniejszenie produkcji w rolnictwie, polityka uprawnień socjalnych, zachęcano przedsiębiorców do podnoszenia płac i zawierania umów z państwem(kod generalny)-zmniejszenie czasu pracy, roboty publiczne-wszystko to aby zmniejszyć bezrobocie(np. zagospodarowanie doliny rzeki Tennessee).Polityka przeniosła sukces(mimo powrotu kryzysu w ‘37),krytyka warstw kapitalistycznych, ale i trzykrotnie wygrane wybory prezydenckie.

1. Nakręcanie koniunktury w państwach faszystowskich

Równocześnie bardzo aktywnie i agresywnie występowali niemieccy faszyści zorganizowani w NSDAP. Partia ta nawoływała do poprawy gospodarki po Wielkim Kryzysie poprzez interwencjonizm państwowy a szczególnie zbrojenia. Członkowie partii prowadzili agitację we wszystkich warstwach społecznych posuwając się niejednokrotnie do użycia siły. Wybory w 1933 roku wspierane terrorem faszystów wygrała NSDAP a nowym kanclerzem został Adolf Hitler. Kapitał niemiecki i wielkie koncerny przemysłowe zdecydowanie opowiedziały się za nowym przywódcą, który obiecywał duże zamówienia publiczne. Rozpoczął się czas terroru hitlerowskiego również w Brzegu. Pierwszy cios spadł na partię komunistyczną, którą zdelegalizowano a jej członków aresztowano. W Brzegu jeszcze przed wyborami rozpoczęto czystkę aparatu administracyjnego. W wyborach marcowych 1933 roku NSDAP wprowadziło do magistratu dwunastu radnych, czterech konserwatystów było sprzymierzonych z NSDAP, trzech weszło z Centrum i sześciu z SPD. Życie miasta toczyło się pod ścisłą kontrolą władz nazistowskich. W sprawach gospodarczych interwencjonizm państwa przynosił pewne efekty w postaci poprawy zatrudnienia i płacy, jednak w roku 1936 nadal pozostawało bez pracy ok. 2500 robotników. Nakręcanie koniunktury przez zbrojenia nie dały Brzegowi większych odczuwalnych zmian gospodarczych. Brak ciężkiego przemysłu i racjonowanie surowców wykluczało Brzeg jako ośrodek zbrojeniowy. Przedsiębiorstwa upadały, ludność traciła pracę, wzrastały ceny czarnorynkowe żywności. Chcąc przeciwdziałać temu władze nazistowskie wprowadziły w 1936 roku reglamentację kartkową. Sytuacja rynkowa była jednak tak trudna, że mieszkańcy czasami nie mogli zrealizować przydziałów kartkowych.

Pod koniec lat trzydziestych poświęcono sytuacji gospodarczej brzegu więcej uwagi. Uchwalony w 1939 roku plan ratowania gospodarki nie doczekał się realizacji. Wybuch wojny zapoczątkował jeszcze większe zubożenie mieszkańców i pogłębienie stagnacji gospodarczej. Czynne były tylko zakłady produkujące na potrzeby wojny, inne nie miały surowców do przetwarzania. Zabrakło siły roboczej. Mężczyzn wcielano do wojska lub przenoszono do pracy w głąb Niemiec, do zakładów zbrojeniowych. W Brzegu likwidowano sklepy i placówki handlowe. W 1941 roku racji żywnościowych nie wystarczało na pokrycie zapotrzebowania kartkowego. Kartkami reglamentowano artykuły żywnościowe oraz odzież. W miarę zbliżania się frontu zdemontowano i wywieziono możliwe do transportu mienie. Ludność w przeważającej większości ewakuowano. Pozostały przeważnie formacje obronne Brzegu . Życie gospodarcze w mieście w 1944 roku prawie całkowicie zamarło. Wojska radzieckie wkroczyły na ziemię brzeską z początkiem 1945 roku.

1. Formy nakręcania koniunktury gospodarczej

Interwencja gospodarcza państw przyjmowała różne formy. Od udzielania pomocy rolnikom, na przykład przez oddłużenie rolnictwa i tanie kredyty, do finansowania przez państwo skupu artykułów rolnych. W odniesieniu do zadłużonych przedsiębiorstw państwo przejmowało część lub całość ich akcji. Rządy zmierzały ponadto do zapewnienia równowagi między wielkością produkcji a możliwością jej zbytu. Stąd pojawiły się elementy planowania w gospodarce oraz ingerencja w politykę cenową, szczególnie ochrona cen artykułów powszechnego użytku. W dziedzinie socjalnej interwencjonizm państwowy zmierzał do organizowania robót publicznych, a nawet wkroczenia na drogę państwa opiekuńczego ( kraje skandynawskie, Wielka Brytania ). Jednym ze sposobów wychodzenia z kryzysu było nakręcanie koniunktury gospodarczej przez państwo drogą rządowych zamówień. Następstwem zaś nakręcanie koniunktury przez zbrojenia stało się uformowanie kompleksu przemysłu zbrojeniowego. W Polsce próbą wyjścia z kryzysu był 4-letni plan inwestycyjny opracowany przez jednego z największych reformatorów - Eugeniusza Kwiatkowskiego. Plan Kwiatkowskiego, którego założenia miały być realizowane w latach 1936-1940 przewidywał min. rozbudowę Centralnego Okręgu Przemysłowego zlokalizowanego w widłach Wisły i Sanu, zwiększenie liczby fabryk, zatarcie różnic między biednymi, a bogatymi częściami Polski. Realizacja tego planu została przerwana przez wybuch II wojny światowej .

1. Metody stymulowania eksportu w i ograniczania importu przez państwo

Metody stymulowania eksportu za pomocą instrumentów finansowych:

• Ulgi i ułatwienia o charakterze fiskalnym

• Ulgi i ułatwienia o charakterze kredytowym, gwarantowanie i ubezpieczenie kredytów oraz należności eksportowych z udziałem środków budżetowych

• Działalność promocyjna organizowana przez rządy państw

Metody ograniczania eksportu:

• Cło importowe

• Ograniczenia ilościowe

• Bariery pozataryfowe

• Subwencje eksportowe

1. Pozytywny i negatywny wpływ kapitałów zagranicznych (na przykładzie Polski)

2. Na czym polega dumping i konsekwencje jego stosowania

Dumping (ang. imiesłów od czasownika dump 'wywalać; zrzucać; zarzucać' [w domyśle: rynek towarami]) to polityka polegająca na sprzedaży swoich produktów za granicę po cenach niższych niż na rynku krajowym lub po cenach niższych od kosztów ich wytworzenia. Można wyróżnić trzy rodzaje dumpingu: Dumping sporadyczny: jest to sporadyczne sprzedawanie produktu za granicę po cenach niższych od kosztów wytworzenia. Wynika z sytuacji nadzwyczajnych, na przykład gwałtownego spadku popytu na rynku krajowym lub wyjątkowego urodzaju w danym roku. Producent decyduje się sprzedać swój produkt za granicę poniżej kosztów w celu uniknięcia strat związanych na przykład z magazynowaniem towaru. Praktyka ta, jeśli zdarza się sporadycznie, nie spotyka się na ogół z reakcją kraju przyjmującego. Dumping łupieżczy: celem takiej polityki jest zdobycie jakiegoś rynku i wyeliminowanie konkurencji poprzez zaproponowanie cen niższych od kosztów wytworzenia. Konkurencyjne przedsiębiorstwa, mając mniejsze zasoby, nie mogą sprostać takiej praktyce i zostają wyeliminowane z rynku. W przypadku, gdy przedsiębiorstwo stosujące dumping łupieżczy stanie się na danym rynku monopolistą, podwyższa ceny, aby realizować zysk monopolistyczny. Ten rodzaj dumpingu uznaje się za praktykę nieuczciwej konkurencji. W handlu międzynarodowym praktyki tego typu są przyczyną nakładania przez państwo importera karnych ceł (cło antydumpingowe) czy ustanawiania ograniczeń ilościowych co do importu jakiegoś towaru. Dumping stały: jest to sprzedaż towaru na rynek zagraniczny po cenie niższej niż na rynku krajowym. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku, gdy popytna dane dobro na rynku krajowym jest dużo mniej elastyczny, niż na rynku zagranicznym. W takim wypadku producent może sprzedawać towar po stosunkowo wysokiej cenie na rynku krajowym (szczególnie gdy jednocześnie nałożone są ograniczenia na import tego dobra). Jednocześnie chcąc zwiększyć sprzedaż na rynku zagranicznym przy elastycznym popycie musi obniżać ceny. Praktyka ta może być uzasadniona z punktu widzenia producenta, może być również korzystna dla społeczeństwa kraju importera. Jednocześnie może być sprzeczny z interesem wytwórców w kraju importera.

1. Konsekwencje stosowania przez państwo polityki protekcjonistycznej w XX wieku

2. Cykl koniunktury w Polsce Ludowej

Cykl koniunkturalny w PRL kształtował się następująco:

Każdy z tych cykli składał się z trzech podokresów:

• Pro konsumencki

• Forsownej industrializacji

• Manewru gospodarczego

Każdy cykl był zakończony wybuchem ludu prowadzącym do zmiany władzy.

Pierwszy podokres miał za zadanie zaskarbić władzy poparcie ludu. W tym celu budowano bloki mieszkalne, odbudowa szkół, likwidacja bezrobocia itp.

Drugi podokres był niejako narzucony ze strony ZSRR. Narzucano inwestowanie w przemysł ciężki i zbrojenie, ponieważ obawiano się kolejnej wojny. W tym okresie potrzeby ludności nie były istotne. Środki posiadane przez państwo były angażowane w huty i specjalistyczne fabryki.

Ostatni podokres był wymuszany przez społeczeństwo. Środki zaangażowane w przemysł ciężki były przeznaczone na politykę pro konsumpcyjną. Nie udał się w żadnym okresie. To co państwo oferowało ludności nie pokrywało się z tym czego ludność oczekiwała. Po każdym manewrze następowała zmiana władzy. W efekcie stosowano zmiany personalne a nie ustrojowe.

1944 – 1956 Bierut (do 1953 – potem Ocha)

1956 – 1970 Gomułka

1970 – 1980 - Gierek

1980 – 1989 Jaruzelski

1. Na czym polegał okres pozyskiwania społeczeństwa w cyklu koniunkturalnym PRL

W PRL najlepsze udogodnienia otrzymać miała klasa robotnicza. Rozpoczęto odbudowę infrastruktury transportowej, oraz najmniej zniszczone zakłady pracy. Każdy obywatel miał szansę na otrzymanie pracy. Nie było bezrobocia. Rolnicy którzy posiadali mało ziemi na początku PRL otrzymywali ziemie, sprzęty, zwierzęta. Gdy na politykę w Polsce zaczęła wywierać Rosja (zbrojenie), potrzeby obywateli zostały odsunięte na drugi plan, co było powodem niezadowolenia społeczeństwa. Takie działania w efekcie sprowadzały się do protestów i następowała zmiana władzy. Po takiej zmianie znowu przez pewien okres zajmowano się potrzebami społecznymi, po czym wstrzymywano podjete działania na rzecz przemysłu ciężkiego.

1. Na czym polegał okres forsowanej industrializacji w cyklu koniunkturalnym PRL

 Komuniści dążyli do planowego rozwoju gospodarki, rozumianego także jako przyśpieszona industrializacja, o czym świadczy utworzenie 10 XI 1945 r. Centralnego Urzędu Planowania przy Komitecie Ekonomicznym Rady Ministrów na czele z Czesławem Bobrowskim. 3 I 1946 r. została wydana „Ustawa o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej”. Ta inicjatywa spotkała się ze sprzeciwem posłów PSL-u, którzy chcieli, by państwo przejęło zakłady zatrudniające ponad 100 robotników (PPR- 50 robotników), oraz by nie wypłacano odszkodowań za odebranie większych fabryk (będących głównie w rękach zagranicznych inwestorów). Zwyciężył jednak projekt PPR-owców, którzy wypłacili odszkodowania za ich przejęcie, co było oczywiście polityczną zagrywką wobec państw Europy Zachodniej. Plan sześcioletni w rzeczywistości był realizacją ideologicznych planów komunistów. Rozbudowa przemysłu ciężkiego, który zapewniał wydajność w kwestiach militarnych była ich oczkiem w głowie. Tymczasem to rolnictwo potrzebowało gwałtownych reform, by zwiększyć jego wydajność. Kolektywizacja w takim wydaniu na pewno temu nie sprzyjała. Przepaść pomiędzy przemysłem ciężkim a rolnictwem i przemysłem spożywczym powiększała się.

1. Na czy polegał okres manewru gospodarczego w cyklu koniunkturalnym PRL

Ostatni podokres był wymuszany przez społeczeństwo. Środki zaangażowane w przemysł ciężki były przeznaczone na politykę pro konsumpcyjną. Nie udał się w żadnym okresie. To co państwo oferowało ludności nie pokrywało się z tym czego ludność oczekiwała. Po każdym manewrze następowała zmiana władzy. W efekcie stosowano zmiany personalne a nie ustrojowe.

1. Planowanie gospodarcze w XX wieku

Na samym początku powiedzmy jednak, czym jest gospodarka planowa. Opiera się ona na realizacji założeń, które określa władza (co i dla kogo ma być produkowane) realizując plany kilkuletnie. Ponadto ceny na poszczególne produkty ustalane są odgórnie. Już w listopadzie 1943 r., w deklaracji programowej PPR możemy znaleźć pierwsze wzmianki o tego rodzaju działaniach w tej dziedzinie: „Siła i potęga Polski, dobrobyt i spokojne jutro jej obywateli osiągnięte być mogą drogą planowej odbudowy i rozbudowy gospodarki narodowej, zmierzającej do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb szerokich rzesz ludu pracy„. W grudniu 1945 r. na I PPR zjeździe komuniści wyszli z inicjatywą opracowania „trzyletniego planu odbudowy i rekonstrukcji„, co było zalążkiem późniejszego „Planu Odbudowy Gospodarczej„ (patrz: Uchwała Krajowej Rady Narodowej w sprawie Planu Odbudowy Gospodarczej z 21 września 1946 r.), bardziej znanym pod nazwą planu trzyletniego (początkowo POG miał obejmować 4 lata), który został przyjęty przez Sejm 2 VII 1947 r. Zakładał on „podniesienie stopy życiowej pracujących warstw ludności powyżej poziomu przedwojennego”, które miało być osiągnięte m.in. poprzez umocnienie ustroju, wykorzystanie gospodarcze i asymilację Ziem Odzyskanych i obniżenia kosztów produkcji, usług oraz wzrostu wydajności. Co najważniejsze, skupiono się na odbudowie zniszczonych fabryk i innych tego typu ośrodków. Do 1949 r. planowano przekroczyć przedwojenną produkcję przemysłową, osiągnąć 110% wydajności rolnictwa w stosunku do lat 1936-1938, natomiast dochód narodowy miał być wyższy o 10% od tego z 1938 r. W 1948 r. PPR wyszło w końcu z inicjatywą kolektywizacji wsi (do końca 1949 r. powstały jedynie 243 spółdzielnie obejmujące 41,5 tys. hektarów gruntów, czyli tylko 0,2% pow. użytków rolnych, a więc był to jedynie zalążek reform w tym kierunku). Rok później, w kwietniu, zlikwidowano CUP, tworząc w jego miejsce Państwową Komisję Planowania Gospodarczego. Była to swego rodzaju kurtyna rzucona na działania w tej dziedzinie, gdyż utajniono wszystkie dane gospodarcze oraz zaprzestano wydawać „Rocznik statystyczny”. Na czele PKPG stanął ówczesny Minister Przemysłu i Handlu Hilary Minc. Zadania planu trzyletniego wykonano w dwa lata i dziesięć miesięcy, jego skutkami był zanik prywatnych przedsiębiorców, którzy nie mogli się utrzymać na rynku. Aprowizacja reglamentowana, czyli nic innego jak system kartkowy (obejmujący miasta) był rajem dla spekulantów. Przez cały okres obejmowania tego systemu (zlikwidowano go 1 I 1949 r.) nie osiągnięto całkowitego pokrycia norm przydziałów, dodajmy, że były to najbardziej niezbędne przydziały. Tym sposobem wielu ludzi dodatkowo zaopatrywało się na wolnym rynku, gdzie różnice między cenami w stosunku do systemu kartkowego wahały się w granicach 10 do 50 razy. Niedostatek artykułów spożywczych spowodował utworzenie Biura Cen, które określało dopuszczalne marże i ceny maksymalne. Rządzący rzucili hasło „Bitwy o handel”. Wówczas wielu spekulantów trafiło do obozów pracy, a liczba przedsiębiorstw prywatnych zmalała ze 131 tys. w 1947 r., do 58 tys. w 1949 r. Pod koniec 1947 r. udało się osiągnąć produkcję przemysłową z 1938 r. Dochód narodowy wzrósł o około 43% (przekroczono poziom przedwojenny), zatrudnienie wzrosło z 3,4 mln w 1947 r. do 4,4 mln w 1949 r. Oceniono, że spożycie na jednego mieszkańca Polski było wyższe o około 30% od poziomu z 1937 r. Natomiast niewiele wzrósł wpływ inwestycji w dochodzie narodowym państwa - w 1947 r. wynosił on 19%, natomiast po zrealizowaniu planu trzyletniego 21%. Produkcja globalna na jednego mieszkańca w 1949 r. była 2,5 raza większa od tej z 1937 r. (wedle obliczeń Głównego Urzędu Statystycznego). W rolnictwie, niestety, nie przekroczono produkcji globalnej z okresu tuż przed wojną - co prawda była ona wyższa aż o 95% w 1949 r. w stosunku do roku 1946, jednakże było to za mało o 14%. Liczba gospodarstw małorolnych (2-5 ha) wzrosła o 15%, natomiast średniorolnych (5-10 ha) o 21%. Jedynie 1,4 % stanowiły obszary powyżej 50 ha. Plan trzyletni z pewnością podniósł poziom warunków życia w Polsce. PPR, a później PZPR w końcu zaczęła wprowadzać swoje reformy w życie z pozytywnym skutkiem, co zresztą sama zauważyła, gdyż już na Kongresie Zjednoczeniowym PZPR wyszła inicjatywa silnej industrializacji, a prace nad nią trwały cały następny rok. Widoczne jest również to, że rozwój gałęzi przemysłu i rolnictwa nie szły ze sobą w parze. Co prawda poczyniono ogromny postęp w kwestii agrarnej, jednakże dalsze rozdrabnianie majątków, zaspokajanie ”głodu ziemi”, a w końcu kolektywizacja doprowadzą rolnictwo do fatalnego stanu. Jednakże na ten moment, niesieni falą sukcesu komuniści przystąpili do forsowania kolejnej reformy przemysłowej - ”Naprzód do walki o Plan 6-letni”.

1. Początki planowania gospodarczego w XX wieku

Gospodarka planowa nie była całkowitą nowością, gdyż w pewnych aspektach zaczęto ją stosować już w okresie międzywojennym, m.in. czteroletni plan inwestycyjny z 1936 r. przedstawiony przez Eugeniusza Kwiatkowskiego, sześcioletni plan rozbudowy sił zbrojnych czy też plan piętnastoletni. Z powodów ideologicznych, komuniści w zarządzaniu gospodarką i planowaniu jej rozwoju wzorowali się jednak na ZSRR (Nowa Ekonomiczna Polityka, trzy plany pięcioletnie do 1945 r.).

1. Plan trzyletni a plan sześcioletni w PRL

Plan 6 –io letni

W gosp. forsowano zasadę przyspieszonego rozwoju, polegającego przede wszystkim na intensywnej industrializacji. W tym celu opracowano nowy plan gosp. naśladujący wzory radzieckie. 1 styczeń 1950 – 31 grudzie 1955. Założenia: Realizację planu miało umożliwić przejęcie przez państwo kierowania gosp., także zasoby surowcowe i rezerwy siły roboczej tkwiące na wsiach. Plan zakładał znaczne rozwinięcie wytwórczości przemysłowej, szczególnie środków produkcji (wydobywczy, ciężki),a w rolnictwie przekształcenie gospodarstw indywidualnych w zespołowe i osiągnięcie wzrostu prod. o 50%. Pomocna miała być w tym zacieśniana współpraca z ZSRR i innymi państwami obozu radzieckiego. Plan także przewidywał ograniczanie i wypieranie elementów kapitalistycznych. Planowano budowę ponad tysiąca zakładów przemysłowych, rozwój hutnictwa, przemysłu maszynowego, chemicznego. Wszystkie te przewidywane osiągnięcia miały doprowadzić do zbudowania socjalizmu. Rozbudowa przemysłu ciężkiego stała się realnym osiągnięciem planu, nastąpiło to jednak z szkodą dla innych dziedzin gosp. Rozwinął się znacznie przemysł stoczniowy, samochodowy, tworzyw sztucznych, hutniczy. Powstały wielkie zakłady produkcyjne: 1.Huta aluminium w Skawinie 2.Zakłady chemiczne w Oświęcimiu 3.Zakłady azotowe w Kędzierzynie 4.Wytwórnia włókien sztucznych w Gorzowie Wlk. 5.Kombinat obuwniczy w Nowym Targu 6.Huta im. Sendzimira.
Rozwój przemysłu spowodował wielkie ruchy migracyjne wewnątrz kraju: z przeludnionych wsi do miast, zapełniały nowe osiedla przy zakładach pracy (Nowa Huta).Pogłębiała się dysproporcja między popytem a podażą. Występowały braki w zaopatrzeniu w artykuły pierwszej potrzeby. Trzeba było wrócić do reglamentacji żywności (kartki na mięso i tłuszcze, cukier). 28 października 1950 ogłoszono wymianę pieniędzy. W 1951 ogłoszono pożyczkę wewnętrzną. W styczniu 1953 zniesiono kartki żywnościowe wraz z równoczesnym podniesieniem cen. Plan 6-letni wzmocnił potencjał gosp. państwa ale nie spowodował poprawy materialnej ludności. 

Plan 3 – letni

Po objęciu władzy przez komunistów zaczęto głosić wyższość socjalistycznej gosp. planowanej nad kapitalistyczną. Państwo miało teraz kierować poprzez wyznaczanie zadań poszczególnym przedsiębiorstwom. Jesienią 1945 powołano Centralny Urząd Planowania na czele z Czesławem Bobrowskim. CUP opracowywał plan odbudowy gosp. kraju na lata 1947-1949,którego głównym celem byłaby poprawa życia społeczeństwa, odbudowa i modernizacja zakładów produkcyjnych. Odbudowa ta miała się odbywać w 3 sektorach: państwowym, spółdzielczym, prywatnym. Uchwalenia planu 3-letniego dokonał Sejm 2 lipca 1947. Plan miał być realizowany w okresie: 1 styczeń 1947 – 31 grudzień 1949. Przewidywał podniesienie stopy życiowej powyżej poziomo przedwojennego – miano to osiągnąć poprzez: 1.zniewolenie szkód wojennych 2.scalenie Ziem Odzyskanych z resztą kraju (służyła temu akcja osiedleńcza, dzięki której stopniowo ożywały wsie i miasta, największe miasto na tych ziemiach to Wrocław, Szczecin. Na odbudowę ziem zachodnich państwo przeznaczyło specjalne nakłady inwestycyjne, powołano osobne Ministerstwo Ziem Odzyskanych, uruchamiano zakłady produkcyjne, odbudowywano porty morskie) 3. wykorzystanie wybrzeża morskiego. Dzięki temu wszystkiemu przekroczenie przedwojennego poziomu produkcji przemysłowej i rolnej. 4.do zadań społecznych należało też umożliwienie powrotu do kraju emigrantom. W wyniku planu produkcja przekroczyła poziom przedwojenny. Dużym osiągnięciem stało się odbudowanie Warszawy. Zwiększyła się też produkcja rolna, jednak w miastach nadal wyst. stałe niedobory żywności – starano się temu zaradzić poprzez kontraktację (skup przez państwo) ziemniaków, buraków, lnu, itd. 

1. Reforma rolna w Polsce Ludowej na tle innych państw

Zmiana stosunków własnościowych połączona ze zmianą struktury agrarnej wsi, na mocy dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej, z 6 września 1944 r.

Działaniu reformy rolnej PKWN podlegały nieruchomości rolne:

• stanowiące własność Skarbu Państwa

• będące własnością obywateli III Rzeszy i obywateli polskich narodowości niemieckiej

• będące własnością zdrajców narodu skazanych prawomocnie przez sądy polskie za zdradę stanu, pomoc udzielona okupantowi i inne podobne przestępstwa

• wszystkie nieruchomości ziemskie o ogólnej powierzchni ponad 50 ha użytków rolnych, z wyłączeniem województwa poznańskiego, pomorskiego i śląskiego gdzie limit podwyższono do 100 ha, niezależnie od wielkości użytków rolnych.

Reforma rolna z 1944 r. nie obejmowała nieruchomości ziemskich należących do Kościoła lub innych organizacji wyznaniowych. To że kościół nie stracił swych majątków było zasługą Józefa Stalina, który stanowczo odradzał polskim komunistom konfiskatę ziemi należącej do klasztorów i kościołów. Właściciele polscy za przejęty i rozparcelowany majątek otrzymywali dożywotnie zaopatrzenie w wysokości pensji urzędniczej VI grupy. Ziemianie zasłużeni w walce z okupantem niemieckim otrzymywali zaopatrzenie wyższe od przeciętnego^[5][6].Tak zwaną rentę ziemiańską ograniczono wkrótce do osób niezdolnych do pracy, później zamieniono na rentę inwalidzką w najniższym wymiarze. Ziemia została częściowo podzielona między chłopów, częściowo przejęta przez państwo. Ogółem, w latach 1944-1948, na cele reformy rolnej zostało przejętych 9707 majątków ziemskich (ok. 3,49 mln hektarów). Z liczby tej rozparcelowaniu uległo 1,2 mln hektarów pomiędzy 387 000 rodzin chłopskich. Ziemie nierozparcelowane włączono do Państwowych Nieruchomości Ziemskich lub Lasów Państwowych. Postanowienia dekretu interpretowano rozszerzającą, wysiedlając dotychczasowych właścicieli z ich domów, pozbawiając dobytku, w tym dóbr kultur. Warstwa ziemiaństwa została w ten sposób zlikwidowana, a byłym ziemianom zakazano pobytu i zamieszkania w powiecie, gdzie dotychczas znajdował się ich majątek ziemski. Parcelowaną ziemię dzielono między chłopów bezrolnych oraz mało- i średniorolnych. Za przydzieloną ziemię dekret ustalał zapłatę stanowiącą równowartość przeciętnych zbiorów rocznych. Spłata następowała w ciągu 10–20 lat. Uzyskane w ten sposób sumy przekazywano do powstałego Państwowego Funduszu Ziemi, z którego pokrywano wszystkie wydatki związane z reformą. W pierwszym okresie realizacja reformy przebiegała powoli, powstawały gospodarstwa 2–3 ha. W październiku 1944 odwołano ze stanowiska kierownika resortu rolnictwa Andrzeja Witosa i powołano Edwarda Osóbkę-Morawskiego oraz utworzono specjalne brygady parcelacyjne. Do końca 1944 roku rozparcelowano ponad 212 tys. ha ziemi między 110 tys. rodzin. W marcu 1945 roku przyjęto zasadę tworzenia większych gospodarstw do 5 ha. Natomiast na ziemiach poniemieckich nadziały ziemi wynosiły od 7 do 15 ha.

1. Nacjonalizacja przemysłu w Polsce Ludowej

W Polsce nacjonalizacja przemysłu miała największy wyraz podczas reform i zmian wprowadzanych wraz ze stabilizacją władz komunistycznych po II wojnie światowej. W Polsce o nacjonalizacji mówiła ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, a zmienił ją dekret Rady Ministrów z mocą ustawy z dnia 20 grudnia 1946 r. o zmianie ustawy o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej. Na mocy uchwały Rady Ministrów ^[3], spod ustawy wyłączono przedsiębiorstwo komunikacyjne stanowiące własność "Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych i Wielkich Ekspresów Europejskich".

 Jest to proces mający na celu upaństwowienie (nacjonalizację) sektora przemysłowego na obszarze danego państwa, poprzez przejęcie majątków i zasobów naturalnych w postaci ziemi i surowców mineralnych oraz kapitału budynków i maszyn przez państwo.

Główne cechy przemysłu znacjonalizowanego:

• pełna kontrola państwa nad sektorem gospodarki

• kierowanie poziomem i kierunkiem transakcji na rynku

• ustalanie cen i wartości marginalnych (podatki, opłaty dodatkowe, subsydia)

• kontrola wejścia i wyjścia

• mechanizm rynkowy nie występuje lub jest bardzo ograniczony

• większość lub całość własności kapitału firm sfery przemysłowej jest w posiadaniu państwa

• państwo decyduje o wielkości podaży

• występuje wzmożona kontrola importu i eksportu towarów

• przemysł jednostkowy (prywatny) nie występuje lub jest bardzo ograniczony

1. Bitwa o handel

Rozpoczęta została w dążeniu do podporządkowania całej gosp. jednolitemu kierownictwu. Od 1947 zaczęło się ograniczenie handlu prywatnego za pomocą środków administracyjnych (np. przez wysokie podatki) i tworzenie w jego miejsce sieci państwowego i spółdzielczego handlu detalicznego. Powstawały powszechne domy towarowe (PDT) wielkie wielobranżowe placówki handlowe. W miastach funkcjonowały sklepy spółdzielcze „Społem” na wsiach sklepy „Samopomocy Chłopskiej”. W ten sposób sektor państwowy i spółdzielczy został połączony, a handel prywatny znoszony. Zaczęły także znikać rzemieślnicze wytwórnie i zakłady usługowe. Narastała niechęć do prywaciarzy jako nieuczciwie bogacących się spekulantów. Uspołeczniony handel nie zdołał zaspokoić jednak zapotrzebowania. W skutek tego wydłużały się kolejki w sklepach oraz nadal funkcjonował czarny rynek. KOLEKTYWIZACJA: Wiązała się z dążeniem do uspołecznienia wszystkich środków produkcji i poddania całej gosp. kierownictwu państwowemu. Polegała ona na łączeniu indywidualnych gospodarstw chłopskich w duże gosp. zespołowe zwane rolniczymi spółdzielniami produkcyjnymi. Miało to się odbywać dobrowolnie. Ludności wiejskiej dowodzono, że kolektywizacja przyniesie wzrost produkcji rolnej ponieważ duże gosp. są wydajniejsze i mogą być zmechanizowane. Stosowano rozmaite naciski administracyjne i fiskalne. Do września 1956 utworzono 10 tys wiejskich spółdzielni produkcyjnych. Polityka kolektywizacji wytwarzała wśród chłopów poczucie niepewności, przynosiła obniżenie pogłowia bydła. W wyniku tego wieś ubożała a wzrost produkcji rolnej osiągnął 13% zamiast planowanych 50%.

1. Kolektywizacja w Polsce na tle porównawczym

Wiązała się z dążeniem do uspołecznienia wszystkich środków produkcji i poddania całej gosp. kierownictwu państwowemu. Polegała ona na łączeniu indywidualnych gospodarstw chłopskich w duże gosp. zespołowe zwane rolniczymi spółdzielniami produkcyjnymi. Miało to się odbywać dobrowolnie. Ludności wiejskiej dowodzono, że kolektywizacja przyniesie wzrost produkcji rolnej ponieważ duże gosp. są wydajniejsze i mogą być zmechanizowane. Stosowano rozmaite naciski administracyjne i fiskalne. Do września 1956 utworzono 10 tys wiejskich spółdzielni produkcyjnych. Polityka kolektywizacji wytwarzała wśród chłopów poczucie niepewności, przynosiła obniżenie pogłowia bydła. W wyniku tego wieś ubożała a wzrost produkcji rolnej osiągnął 13% zamiast planowanych 50%.

1. Przyczyny załamania się gospodarek państw komunistycznych do pracowania

Przyczynami był upadek gospodarczy państw komunistycznych, które nie był w stanie nadążyć za procesem zbrojeniowym i wydając coraz więcej na przemysł ciężki zaniedbywały pozostałe gałęzie gospodarki. Michaił Gorbaczow i jego pierestrojka, mające na celu liberalizację życia w ZSRR i doprowadziło to przypadkowo do całkowitego upadku, dążenie narodowe do samostanowienia przebiegały praktycznie wszędzie jednakowo ruch społeczny domagał się przestrzegania praw zawartych w akcie końcowym KBWE w Polsce to był KOR, ROPCiO w Czechosłowacji Karta 77 w latach 70tych początkowe represje lat 80tych nie przynosiły żadnych realnych zmian i nie potrafiły realnie uspokoić sytuacji w kraju czyli stan wojenny w Polsce na 10 milionów członków NSZZ Solidarność. Kryzys gospodarczy w danych krajach i polityka Gorbaczowa pozwalająca na samostanowienie doprowadza najczęściej do ugody między władzami komunistycznymi, a ruchami społecznymi jak choćby obrady Okrągłego Stołu, wyjątkiem jest Rumunia, gdzie zabito Nicolae Ceausescu 22 grudnia 1989 roku. W krajach demokracji ludowej doszło do tych przemian w 1989 roku w krajach republik ZSRR w 1990/1991, ale tam też istniał ruchy jak litewski Sajudis.
Skutkami są

• otwarcie gospodarcze tych państw w większości wprowadzono drastyczne zmiany liberalizujące, w których nie odnaleźli się obywatele państw 

• wzrost bezrobocia rozwarstwienie społeczne wolny rynek podniósł stopę życia integracja europejska stała się możliwa w niektórych krajach doszło do powrotu postkomunistów jak choćby Uzbekistan