Aktywa trwale obejmują składniki aktywów o długotrwałym użytkowaniu

oraz o stosunkowo znacznej wartości jednostkowej, które są płatne i wymagalne

lub przeznaczone do zbycia w okresie dłuższym niż dwanaście miesięcy od dnia

bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia. Grupa ta składa

się z różnych składników;
Podstawowa klasyfikacja aktywów trwałych:

• środki trwałe

• środki trwałe w budowie

• wartości niematerialne i prawne

• inwestycje w nieruchomości i prawa

• długoterminowe aktywa finansowe

Wśród majątku trwałego istotną rolę odgrywają środki trwałe. Wyróżniają się

one tym, że są użytkowane w długim okresie, przenoszą swoją wartość na wyroby

lub usługi i przez cały okres wykorzystywania zachowują swoją naturalną postać.

Właściwe zaopatrzenie jednostki gospodarczej w środki trwałe i prawidłowa ich

eksploatacja ma duże znaczenie, gdyż warunkuje kontynuację działalności i rozwój

jednostki.

Podstawową cechą, wynikającą ze standardów międzynarodowych, wyróżniającą środki trwałe spośród innych składników aktywów jest ich rzeczowa postać i przewidywany okres ekonomicznej użyteczności dłuższy niż jeden rok.

Od l stycznia 2002 r. do środków trwałych zalicza się w szczególności:

• nieruchomości,

• maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,

• ulepszenia w obcych środkach trwałych,

• inwentarz żywy,

Środki trwałe

W jednostkach gospodarczych środki trwałe stanowią zwykle własność lub półwłasność jednostki. Są one wykorzystywane głównie na własne potrzeby jednostki, lecz mogą być również oddane do użytkowania na podstawie umowy leasingowej. Do środków trwałych jednostki zalicza się ponadto obce środki trwałe używane przez nią na podstawie umowy leasingu finansowego.

Środki trwałe ujmuje się w księgach rachunkowych według wartości początkowej (brutto). Jest to cena nabycia, koszt wytworzenia lub wartość przeszacowana.

Umorzenie środków trwałych jest to okresowe korygowanie wartości początkowej tych środków o wartość zużycia. Natomiast wyrażone w pieniądzu fizyczne zużycie środków trwałych na skutek ich użytkowania (eksploatacji), wliczane do kosztów działalności nazywane jest amortyzacją. Z tego względu kwota umorzenia jest równa kwocie amortyzacji środków trwałych.

Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki odpisów amortyzacyjnych

(umorzeniowych) powinno się uwzględniać okres ekonomicznej użyteczności

środka trwałego, a w szczególności:

• liczbę zmian, na których pracuje środek trwały,

• tempo postępu techniczno-ekonomicznego,

• wydajność środka trwałego mierzoną liczbą jego godzin pracy lub liczbą wytworzonych produktów, albo innym miernikiem,

• prawne lub inne ograniczenia czasu użytkowania środka trwałego,

• przewidywaną przy likwidacji cenę sprzedaży netto pozostałości części elementów, złomu) środka trwałego.

Do ewidencji środków trwałych, oprócz konta syntetycznego "Środki trwałe" służy też konto syntetyczne korygujące "Umorzenie środków trwałych". Na koncie "Środki trwałe" ujmuje się wartość początkową tych składników majątku według zasady obowiązującej dla zapisów na kontach aktywnych. Konto "Umorzenie środków trwałych" służy do ewidencji zmniejszeń wartości początkowej środków trwałych, a więc koryguje ich wartość początkową (brutto). Na koncie tym księguje się głównie część wartości z tytułu zużycia środków trwałych.

Konto "Środki trwałe" może wykazywać tylko saldo Winien, które oznacza stan tych środków wyrażony w wartości początkowej, natomiast na koncie "Umorzenie środków trwałych" może wystąpić saldo Ma wyrażające stan umorzenia (zmniejszenia) wartości początkowej składników środków trwałych.

Zwiększenie stanu i wartości początkowej środków trwałych może być spowodowane różnymi przyczynami. Do najważniejszych z nich należą:

1. zakup środków trwałych nie wymagających montażu,

2. zakończenie budowy środków trwałych,

3. urzędowa aktualizacja wartości środków trwałych,

4. zwiększenie środków trwałych z innych tytułów (np. przyjęcie środków trwałych w formie aportu wniesionego do spółki, otrzymanie środków w formie darowizny, zwiększenie wartości środka trwałego o koszty jego ulepszenia).

Środki trwałe charakteryzują się długookresowym użytkowaniem przy zachowaniu ich naturalnej postaci. Należą do nich nieruchomość maszyny, urządzenia i środki transportu o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok. Księguje się je na koncie syntetycznym "Środki trwałe" według wartości początkowej (brutto), natomiast ich zużycie, nazywane umorzeniem (amortyzacją) ujmuje się na odrębnym koncie. Różnica między wartością początkową środków trwałych i ich umorzeniem wyraża wartość netto środków trwałych.

Odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) dokonywane zgodnie z tabelą amortyzacji są zaliczane do kosztów układu rodzajowego. Odpisy, związane z trwałą utratą wartości środka trwałego obciążają konto "Pozostałe koszty operacyjne".

Wartości niematerialne i prawne

Pojęcie wartości niematerialne i prawne obejmuje nabyte przez jednostkę prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania. Od środków trwałych różnią się tym, że - zgodnie z nazwą - nie mają postaci rzeczowej. Przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok.

W skład wartości niematerialnych i prawnych wchodzą pozycje o różnorodnym charakterze:

• Nabyte prawa majątkowe (prawa autorskie, licencje, koncesje)

• Prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych

• Know-how

• Wartość firmy

• Koszty zakończonych prac rozwojowych

Wszystkie rodzaje wartości niematerialnych i prawnych muszą charakteryzować się przewidywanym okresem ekonomicznej użyteczności dłuższym niż jeden rok. Mogą one być wykorzystane na własne potrzeby jednostki gospodarczej.

Wartość firmy stanowi różnicę między ceną nabycia określonej jednostki (np. przedsiębiorstwa państwowego) lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto jednostki lub zorganizowanej jej części. W tym wypadku dodatnia wartość firmy jest wykazywana w aktywach bilansu. Jeśli jednak cena nabycia jednostki lub jej zorganizowanej części jest niższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto, to różnica tanowi ujemną wartość firmy. Powstałą z rozliczenia przy zakupie różnicę (ujemną wartość firmy) zalicza się do rozliczeń międzyokresowych przychodów, ujmowanych w pasywach bilansu.

Do kosztów zakończonych prac rozwojowych zalicza się prowadzone przez jednostkę na własne potrzeby prace, które zostały zakończone przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem technologii. Ponadto powinny one spełniać następujące warunki:

1. produkt lub technologia wytwarzania zostały ściśle określone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych są wiarygodnie ustalone,

2. techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana; na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o wytwarzaniu produktu lub stosowaniu technologii,

3. koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży produktów lub zastosowania technologii.

Wartość początkową (brutto) wartości niematerialnych i prawnych ustala się według zasad wyceny środków trwałych, tj. według ceny nabycia, kosztu wytworzenia lub wyjątkowo według ceny sprzedaży (rynkowej). Podobnie ujmowany jest naliczony podatek od towarów i usług, który wchodzi w skład ceny nabycia lub może być odliczony zgodnie z fakturą V AT od podatku należnego budżetowi.

Zaliczane do aktywów trwałych wartości niematerialne i prawne nie mają postaci rzeczowej. Są to prawa majątkowe, licencje na programy komputerowe, wartość firmy i koszty zakończonych prac rozwojowych. Wartości niematerialne i prawne ewidencjonuje się według zasad przyjętych dla środków trwałych i ich umorzeń (odpisów amortyzacyjnych). Dla niektórych tytułów wartości niematerialnych i prawnych ustalono ograniczony okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych).

Długoterminowe aktywa finansowe

Długoterminowe aktywa finansowe są to aktywa pieniężne i instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki. Należy do nich również wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych na korzystnych warunkach. Aktywa te mogą mieć dwojaki charakter:

• udziałowy, którego istota polega na udostępnieniu kapitału w zamian za prawo do własności podmiotu emitującego instrument finansowy i wynikającego z tego tytułu prawa do udziału w dochodach,

• wierzytelnościowy, polegający na czasowym, długookresowym udostępnieniu jednostkom aktywów pieniężnych i instrumentów finansowych w zamian za korzyści określone w umowie.

Do pierwszej grupy zalicza się głównie udziały i akcje. Druga grupa obejmuje

obligacje i udzielone pożyczki długoterminowe.

Podstawowa klasyfikacja długoterminowych aktywów finansowych:

1. Lokaty udziałowe

   1. Udziały w spółkach nieemisyjnych

   2. Akcje

      1. Papiery wartościowe

2. Lokaty wierzytelnościowe

   1. Pożyczki długoterminowe

   2. Obligacje

      1. Papiery wartościowe

Udziały występują w tzw. spółkach nieemisyjnych (tj. w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, jawnych i komandytowych). Mogą one być wnoszone do spółek w formie pieniężnej lub w formie rzeczowej, czyli aportu. Wartość udziałów (wkładów) ustala się przez ich wycenę na dzień wniesienia do spółki. Udziały w obcych jednostkach wyrażone w walutach obcych wykazuje się w księgach rachunkowych według ceny nabycia przeliczonej na złote polskie według kursu kupna ustalonego przez bank, z którego usług jednostka korzysta.

Akcje stanowią papier wartościowy świadczący o udziale jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej i dający mu prawo do dywidendy. Wartość akcji nabywanych i sprzedawanych jest ustalana według kursu giełdowego lub cen rynkowych.

Do długoterminowych aktywów finansowych o charakterze wierzytelnościowym należą obligacje. Są to tzw. dłużne papiery wartościowe reprezentujące wierzytelności pieniężne na sumy oznaczone, płatne we wskazanych terminach. Obligacje wycenia się, podobnie jak udziały i akcje, według ceny nabycia. Nie później niż na dzień bilansowy wartość obligacji powiększa się o odsetki uwzględniające upływ czasu. Odsetki otrzymane od emitenta obligacji (np. od Skarbu Państwa) stanowią przychody finansowe.

Przez pojęcie pożyczki długoterminowe rozumie się kwoty należne, których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok. Jeśli zostały one udzielone walucie polskiej, to wykazuje się je w księgach rachunkowych w wartości nominalnej, jeśli zaś w walucie obcej, to przelicza się je na złote polskie po obowiązującym na dzień przeprowadzenia operacji oraz na dzień bilansowy po kursie kupna stosowanym przez bank, z którego usług korzysta jednostka, nie wyższym jednak od średniego kursu ustalonego dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski.

Środki trwałe w budowie

Pojęcie "Środki trwałe w budowie" obejmuje ogół kosztów pozostających w bezpośrednim związku z ich nabyciem lub wytworzeniem. Wartość środków trwałych w budowie pomniejszają odpisy z tytułu trwałej utraty wartości. Jako środki trwałe w budowie traktuje się w szczególności koszty:

1. napraw i remontów dokonanych przed przekazaniem środka trwałego do użytkowania,

2. przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji lub modernizacji istniejącego środka trwałego, które powodują wzrost wartości użytkowej danego środka trwałego,

3. dokumentacji projektowej budowy,

4. robót związanych bezpośrednio z wykonaniem budowy,

5. nadzoru autorskiego, budowlanego, ubezpieczeń majątkowych dotyczących bezpośrednio środków trwałych w budowie,

6. nie podlegającego odliczeniu podatku od towarów i usług (naliczonego) dotyczącego budowy rozpoczętej oraz środków trwałych wymagających montażu,

7. naliczonych za czas trwania budowy odsetek, prowizji i różnic kursowych od pożyczek, kredytów itp. służących sfinansowaniu zakupu lub budowy środków trwałych.

Roboty budowlane mogą być wykonywane systemem zleconym, czyli przez obce jednostki lub systemem gospodarczym, tj. we własnym zakresie.

Środki trwałe w budowie mogą być finansowane ze środków własnych i ze środków obcych, zwłaszcza z pożyczek i kredytów bankowych.

W zależności od uzyskanych efektów koszty środków trwałych w budowie

dzieli się na:

1. zwiększające wartość środków trwałych,

2. bez efektu gospodarczego.

Pod pojęciem środki trwałe w budowie, rozumie się głównie koszty związane bezpośrednio z nabyciem lub wytworzeniem środków trwałych. Zalicza się do nich również koszty ulepszenia istniejącego środka trwałego. Do ewidencji tych kosztów służy konto "Środki trwałe w budowie", którego saldo końcowe Winien wyraża kwotę kosztów poniesionych na środki trwałe, których budowa nie została zakończona.