Urlop macierzyński przyznawany jest kobietom, które w trakcie zatrudnienia urodziły dziecko. Ma on na celu pomoc w odzyskaniu sił po porodzie i sprawowanie osobistej opieki nad nowonarodzonym dzieckiem. Prawo do urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, bez względu na podstawę nawiązania stosunku pracy (może to być: umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcza umowa o pracę), wymiar czasu pracy (pełen etat lub jego część) oraz bez względu na staż pracy. W związku z tym na urlop macierzyński nie może liczyć osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia, czy umowy o dzieło. Urlop macierzyński, nie przysługuje również osobie bezrobotnej. Z prawa do urlop macierzyńskiego nie skorzysta, także pracownik, który pozostaje na urlopie bezpłatnym. Ponadto prawa do urlopu nie ma pracownica, która w czasie urlopu wychowawczego urodzi kolejne dziecko.
Pracownica przebywająca na urlopie macierzyńskim podlega ochronie przed rozwiązaniem umowy o pracę. Pracodawca nie może rozwiązać z pracownicą umowy o pracę, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika lub zostanie ogłoszona upadłość albo likwidacja pracodawcy. Warto zwrócić tez uwagę, że urlop macierzyński zaliczany jest jako okres składkowy do emerytury.
Wymiar podstawowego urlopu macierzyńskiego wynosi:
20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przed przewidywaną datą porodu można wykorzystać do 6 tygodni tego urlopu. W takim przypadku po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem.
Podstawowy urlop macierzyński jest urlopem obligatoryjnym, jednak po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni z tego urlopu, pracownica - mama dziecka ma prawo na swój pisemny wniosek złożony do pracodawcy zrezygnować z pozostałej jego części, czyli:
6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie,
17 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
19 tygodni w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie,
21 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie,
23 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie,
jednak pod warunkiem skorzystania z tej części przez pracownika - tatę dziecka. Niewykorzystaną przez mamę część urlopu udziela się tacie dziecka również na jego pisemny wniosek.
W sytuacji gdy, ze względu na swój stan zdrowia, dziecko po narodzinach wymagałoby opieki szpitalnej, jego mama może przerwać urlop macierzyński pod warunkiem wykorzystania przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni tego urlopu. Pozostałą część urlopu może wykorzystać po wyjściu dziecka ze szpitala. Jeśli na czas hospitalizacji mama dziecka korzysta ze zwolnienia lekarskiego na nie, wówczas w czasie przerwy
w podstawowym urlopie macierzyńskim nie ma obowiązku powrotu do pracy. Przeniesienie urlopu następuje na wniosek pracownicy, do którego należy dołączyć zaświadczenie lekarskie potwierdzające pobyt dziecka w szpitalu.
W przypadku gdy to pracownica – mama dziecka w trakcie korzystania
z podstawowego urlopu macierzyńskiego wymagałaby opieki szpitalnej, pracownikowi – tacie dziecka przysługuje prawo do części tego urlopu na czas, kiedy mama dziecka, ze względu na swój stan zdrowia, nie mogłaby sprawować osobistej opieki nad tym dzieckiem. Jednak jest to możliwe dopiero po upływie 8 tygodni tego urlopu i z zastrzeżeniem, że łączny jego wymiar nie może przekroczyć wymiaru podstawowego urlopu macierzyńskiego.
W razie śmierci mamy dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego, pracownikowi – tacie tego dziecka przysługuje prawo do niewykorzystanej przez nią części urlopu macierzyńskiego.
W przypadku urodzenia martwego dziecka lub jego śmierci przed upływem 8 tygodni życia przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni, jednak nie krócej niż 7 dni od dnia śmierci dziecka. Także w przypadku śmierci dziecka po upływie 8 tygodnia życia zachowuje się prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia jego śmierci.
Mamie, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje
w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu. Po wykorzystaniu podstawowego urlopu macierzyńskiego (obligatoryjnego) przysługuje prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (nieobowiązkowego)
w wymiarze:
do 6 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka,
do 8 tygodni w przypadku urodzenia dwojga i więcej dzieci.
Urlop ten udzielany jest bezpośrednio po podstawowym urlopie macierzyńskim na wniosek składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jego rozpoczęciem. Można go wykorzystać jednorazowo w pełnym lub niepełnym wymiarze albo w dwóch częściach. Części te nie muszą być równe, muszą natomiast obejmować tydzień lub jego wielokrotność
i następować bezpośrednio po sobie. Urlop ten może wykorzystać również pracownik - tata dziecka albo oboje rodzice mogą się nim podzielić.
Chęć wykorzystania rocznego urlopu macierzyńskiego trzeba będzie zadeklarować na 14 dni przed planowanym porodem. Wtedy całość urlopu macierzyńskiego będzie płatna
w wysokości 80 proc. wynagrodzenia. Jeśli matka tego nie zrobi, będzie otrzymywać 100 proc. świadczenia przez pół roku, a gdy zdecyduje się na kontynuację urlopu macierzyńskiego, będzie dostawać 60 proc. świadczenia. Drugą część urlopu macierzyńskiego będzie można odbyć w ratach, a także wymieniać się z drugim rodzicem. Od 20. tygodnia urlopu macierzyńskiego będzie można pracować maksymalnie na pół etatu
i jednocześnie pobierać 50 proc. zasiłku.
Przepisy dopuszczają możliwość łączenia korzystania z tego urlopu z wykonywaniem pracy na nie więcej niż ½ etatu u pracodawcy, który go udziela.
Pracownicy, którzy w dniu wejścia w życie nowej ustawy a więc 17 czerwca 2013 r. korzystali z dodatkowego urlopu macierzyńskiego udzielonego na starych zasadach, mają prawo do urlopu uzupełniającego w wysokości różnicy między nowym wymiarem dodatkowego urlopu macierzyńskiego a wymiarem urlopu już udzielonym.
Nowa ustawa o urlopach związanych z urodzeniem się dziecka wprowadza od dnia 17 czerwca 2013 r. urlop rodzicielski. Jego wymiar wynosi do 26 tygodni, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Urlop ten przysługuje bezpośrednio po wykorzystaniu przed nim dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze.
W wyjątkowych sytuacjach urlop ten przysługuje również po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w uzupełniającym wymiarze.
Nowy urlop rodzicielski można wykorzystać w pełnym albo niepełnym wymiarze,
w jednej, dwóch lub trzech częściach. Części te nie muszą być równe, ale każda z nich musi obejmować minimum 8 tygodni i następować bezpośrednio po części ją poprzedzającej.
Do urlopu rodzicielskiego ma prawo zarówno mama, jak i tata dziecka. To do nich należy decyzja, czy a jeśli tak, to w jaki sposób go wykorzystają. Przepisy zakładają szereg możliwości: cały jego wymiar bądź część może wykorzystać jeden z rodziców, mama i tata mogą podzielić go między sobą albo też przebywać na nim jednocześnie. W tym ostatnim przypadku jest to możliwe przez maksymalnie 13 tygodni.
W czasie korzystania z urlopu rodzicielskiego można pracować u pracodawcy udzielającego tego urlopu i w wymiarze nie przekraczającym ½ etatu. Podjęcie pracy jest możliwe na pisemny wniosek złożony do pracodawcy w tej sprawie w terminie nie krótszym niż 14 dni przed jej rozpoczęciem. We wniosku tym trzeba podać wymiar czasu pracy oraz okres, przez który zamierza się łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego
z wykonywaniem pracy.
Na tych samych zasadach z nowego urlopu rodzicielskiego mogą korzystać pracownicy, którzy przyjęli dziecko na wychowanie.
Literatura:
1. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, źródło: http://rodzicielski.gov.pl/; dostęp: 03.12.2013r.
2. Ryś Ewa, Wszystko co warto wiedzieć o urlopie macierzyńskim, źródło: http://www.infor.pl/prawo/praca/urlopy-pracownicze/287460,Wszystko-co-warto-wiedziec-o-urlopie-macierzynskim.html; dostęp: 03.12.2013r.