Pedagogika emancypacyjna P. Freire
Prąd w pedagogice, zwany pedagogiką emancypacyjną, stanowi normatywny nurt w naukach traktujących o wychowaniu, charakteryzującym się zróżnicowaną strukturą i założeniami (mając na uwadze różne poglądy na rolę i istotę władzy, autorytetu i emancypacji poszczególnych przedstawicieli tego kierunku). Podstawą pedagogiki wyzwolenia była propozycja zakładająca inne spojrzenie na jej wartość, której podstawą była by emancypacja, czyli (w tym kontekście) wyzwolenie spod władzy dominacji społecznej i zależności (krytyka takich procesów i zjawisk jak despotyzm, represja, niesprawiedliwość w stosunkach społecznych czy irracjonalizm) w kierunku swobodnego wyrażania własnych, prawdziwych potrzeb, prawu do samostanowienia, równości szans, samoregulacji i wychowywania pozbawionego przemocy "ja".
M. Czerpaniak - Walczak wskazuje na trzy związki wynikające z relacji pomiędzy emancypacją a wychowaniem:
EMANCYPACJA WYCHOWANIA, stanowiąca rezultat wyzwolenia się od procesu wychowania w takich wymiarach jak: naciski polityczne i ideologiczne, naciski grup interesów, monizm ofert wychowania i brak alternatywy
WYCHOWANIE DO EMANCYPACJI, czyli stwarzanie warunków, które sprzyjają osiąganiu własnej wolności oraz autonomii, poprzez rozwój takich cech osobowościowych jak otwartość, odwaga, godność czy mobilność
EMANCYPACJA PRZEZ WYCHOWANIE - w warstwie personalnej i interpersonalnej; jest celem wychowania, oraz wyznacznikiem jego form i treści
Pogląd na edukację, w myśl którego jest ona procesem społecznym i nieodzownym, nakłania aby traktować pedagogikę emancypacyjną jedynie w wymiarze względnym, a więc zakładającym możliwości uznania pewnych racji, lecz również wyrażania wątpliwości oraz powściągliwości. Jeżeli pedagogika wyzwolenia zmierza do urzeczywistniania założeń pedagogiki humanistycznej, oraz akceptacji zasady podmiotowości - wówczas może zostać uznana za interesującą i pożyteczną. Z drugiej jednak strony, gdy dochodzą do głosu destruktywne tendencje, takie jak niemal całkowite odrzucenie roli celowego nauczania, celowej edukacji i wychowania - należy przyjąć, iż są to cele nierealne, utopijne, lub prowadzące do absurdu, poprzez założenie istnienia wolności absolutnej. Hasłem pedagogiki emancypacyjnej jest zawołanie: "bądź wolny, bądź samodzielny, bądź niezależny" - a więc u źródeł jej leży odwieczny dylemat w nauce o wychowaniu, o granice wolności; jej możliwe lub konieczne ograniczenia. Tak więc należy uznać, iż pedagogika emancypacyjna ma zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty, silnie nawiązując z jednej strony do pedagogiki humanistycznej, natomiast z drugiej strony zgadzając się częścią założeń pedagogiki personalistycznej oraz antypedagogiki.
P. Freire wskazuje na dwa aspekty emancypacji:
Subiektywny - polegający na opanowaniu umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który starałby się zrozumieć potrzeby ucznia, jego aspiracje edukacyjne i podjąłby z nim współdziałanie
Obiektywny- polegający na podjęciu walki politycznej przeciw wszelkim formom dominacji.
Koncepcje wychowania emancypacyjnego
1. wychowanie pozbawione represji
2. wychowanie bez autorytetu
3. wychowanie bez lęku
4. swobodne wychowanie
5. wychowanie do nieposłuszeństwa
6. wychowanie antyautorytarne
7. wprowadzanie, doświadczanie samego siebie
8. wspieranie samoregulacji
9. uczenie się siły własnego „ja”
Emancypacja jest komunikacją toteż i wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, w którym występują 4 elementy
1. intencja działania wszystkich podmiotów interakcji
2. intersubiektywność czyli każdy widzi świat intersubiektywnie
3. faktyczne wzajemne oddziaływania zawierające różne alternatywy zachowań
4. cechy stosunków interpersonalnych w zależności od relacji ze światem obiektywnym.