Brakuje 5 pytań: 19, 24, 27, 32, 34 jeszcze będę szukać jak znajdę to wrzucę. Jeśli ktoś znajdzie jakieś błędy albo coś nie tak to proszę o info, miłej nauki :

1. Filozofia prawa jako dyscyplina naukowa.
Filozofia prawa jest to dyscyplina naukowa, która poszukuje odpowiedzi na pytanie o istotę prawa, o jego podstawę, przyczynę, o cele prawa, jego wartości, idee, dyscyplina ta zastanawia się co to jest prawo sprawiedliwe i słuszne. Ogólnie ujmując zajmuje się refleksją nad prawem.
Szyszkowska sprowadza problem filozofii prawa do praw natury, a Opałek sprowadza problem filozofii prawa do tego jakie prawo powinno być.
Teoria – systematyzuje, umiejscawia prawo,
Filozofia – opisuje jakie prawo powinno być, ma charakter postulatywny.
Kość nie rozdziela tych pojęć, ale nie jest to stanowisko powszechne.
Historia nauczania filozofii prawa w Polsce.
Teoria filozofii w Polsce sięga doby renesansu. Przedstawicielami w tym okresie byli:
Ks. Piotr Skarga (VII Kazania sejmowe Areopagus)♣
Andrzej Frycz♣ Modrzewski – O naprawie RP
Stanisław Orzechowski♣
Jan Ostroróg♣
♣ A. Wolan
W okresie dwudziestolecia międzywojennego istniał obowiązek nauczania teorii i filozofii prawa w ośrodkach:
Warszawa – Leon Petrażycki♣
Kraków – Jerzy Lande (twórca normy sankcjonowanej i sankcjonującej)♣
♣ Lublin – Czesław Martyniak (neotomista, krytyk pozytywizmu)
Poznań –♣ Antoni Peretiatkowicz
Po 1945 zostały zlikwidowane katedry teorii i filozofii prawa. Wyjątek stanowił KUL, gdzie katedra istniała aż do 1950 r. Po tym roku przeniesiono ją do wydziału filozofii chrześcijańskiej. Po tym jak zlikwidowano katedry, nazwę teoria i filozofia prawa zastąpiono teorią państwa i prawa. Przyczynami likwidacji teorii i filozofii były:
Ideologia♣ marksistowska – przedstawiciele tej ideologii nie chcieli państw narodowych ani nie chcieli nauczać czym prawo powinno być; marksizm to ideologia materialistyczna pozbawiona Boga, dlatego negowała dalsze nauczanie filozofii prawa, która głosiła, że źródłem prawa naturalnego jest Bóg (istniał konflikt ideologiczny)
Prawo naturalne gwarantowało każdemu człowiekowi wolności♣ prawa wynikające z prawa naturalnego.
Przedstawiciele okresu PRL-u: Wróblewski, Zajde, Ziębiński, Opełł.
Po 1985 r. filozofia prawa stopniowo odradzała się. Najprężniejszym ośrodkiem był
Kraków: J. Stelmach, Sarkowicz, Studnicki, Palecki
Warszawa: Wieczorek, Szyszkowska
Łódź: Sadowski, Wojciechowski
Poznań: Wronchowska
Lublin: Kość

2. Pojęcie sprawiedliwości i jego rodowód.
Sprawiedliwość łączy się z grecką mitologią (Temida – oznaczenia w jej ubiorze: opaska – bezstronność, miecz – symbol kary, waga – okoliczność na korzyść lub niekorzyść oznaczonej osoby)
Sprawiedliwość – „uczciwe i prawe postępowanie”. Jedno z podstawowych pojęć etycznych i prawnych, oznaczające cechę przypisywaną jednostkom, działaniom czy instytucjom społecznym wiązaną najczęściej z odpowiednim rozdziałem dóbr lub bezstronnością. Słowo to też jest używane przy ogólnej ocenie stosunków społecznych i prawnych występujących na danym obszarze. W tym sensie mówimy, że w danym kraju panuje sprawiedliwość, jeżeli system prawno-polityczny traktuje w równy, uczciwy i zgodny z wyznawanymi przez oceniającego normami etycznymi wszystkich ludzi znajdujących się na jego terytorium.

3. Typologie (rodzaje) sprawiedliwości.
Sprawiedliwość społeczna (socjalna) – Sprzeciwia się rozdzielaniu prawa moralnego od prawa stanowionego. Społeczeństwo składa się z warstw, które powinny razem współdziałać. Ma uwzględniać dobro każdego członka społeczeństwa, nie dopuszczać do jego podziału, zapewniać minimum egzystencji, nie dyskryminować. Wg Katechizmu Kościoła Katolickiego art. 1928: sprawiedliwość opiera się na zasadzie pomocniczości, solidarności i dobru wspólnym. Każdej jednostce należy zapewnić godne warunki i rozwój osobisty zgodnie ze swoim powołaniem.
Utylitaryzm – podważa przedstawione powyżej poglądy o sprawiedliwości społecznej, twierdząc, iż człowiek ma roszczenie, ale również sam musi wnieść swój wkład w społeczeństwo.
Hajek krytykował ideę sprawiedliwości społecznej uważając, że służy załatwieniu partykularnych interesów.
Sprawiedliwość międzypokoleniowa – jej ideą było, aby pokolenie obecnie żyjące zostawiło jakieś zasoby pokoleniom przyszłym, np.: uszczuplenie dóbr naturalnych, a pozostawienie w zamian osiągnięć technologicznych (jest to tzw. funkcja kompensacyjna).
Sprawiedliwość legalistyczna – sprawiedliwością jest wszystko to co jest zgodne z prawem.
Sprawiedliwość na gruncie kodeksu karnego – wyróżniamy jej dwa rodzaje:
- naprawcza – jej celem jest naprawienie negatywnych konsekwencji jakich doznała ofiara; biorą w niej udział 3 strony: ofiara, sprawca, społeczność lokalna
- retrybutywna – w prawie karnym przyjmuje się nieuchronność kary za przestępstwo
Funkcje doktryny kary:
Teoria bezwzględna, absolutna – głosząca, że kara jest odpłatą za♣ wyrządzone zło (głosili m. in: Kant i Hegel); kara traktowana jako zaspokojenie społecznej sprawiedliwości.
Teoria względna – kara ma mieć charakter♣ odstraszający, prewencyjny.
Teoria mieszana – połączenie teorii absolutnej♣ i względnej; kara jest formą odpłaty za zło, ale ma też działać prewencyjnie na przyszłość.
Sprawiedliwość współdzielona – to odwrotność sprawiedliwości dystrybutywnej (relacja występuje między jednostką, a społeczeństwem); jednostka poczynia wkład i w zamian dostaje coś od społeczeństwa.
Sprawiedliwość wg Johna Rose – ujmuje współczesną koncepcje sprawiedliwości w książce „Liberalizm społeczny” – sprawiedliwość pojmowana jest jako bezstronność, uczciwość.

4. Sprawiedliwość dystrybutywna i sprawiedliwość wyrównawcza wg Arystotelesa
Wg Arystotelesa sprawiedliwość to cnota społeczna regulująca stosunek do bliźnich. Człowiek sprawiedliwy – nie chce posiadać więcej niż mu się należy. Odnośnie dobra wspólnego – to równość – nikt bez podstaw nie ma więcej niż mu się należy.
Arystoteles w Piątej Księdze Nikomachejskiej wyróżnia:
Sprawiedliwość dystrybutywną (inaczej rozdzielcza, iustitia♣ distributiva) – dotyczy relacji: wspólnota, a jednostka (państwo , a obywatel) – bazuje na zasadzie proporcjonalności świadczeń. Każdy z obywateli otrzymuje tyle na ile zasłużył.
Sprawiedliwość wyrównawcza (wymienna, komutatywna,♣ iustita commutativa) – relacja: jednostka, a jednostka, zasada równości świadczeń. Świadczenie jednej strony jest ekwiwalentne (równe) świadczeniu drugiej strony.
Gdy zawodzi sprawiedliwość należy odwołać się do słuszności i prawości – epieikeia – jest to forma sprawiedliwości szczegółowej, będąca uzupełnieniem prawa ustawowego, gdy są w nim luki – należy wówczas orzec tak, jakby prawodawca sam wyznając dany przypadek orzekł.

5. Sprawiedliwość wg Sokratesa, Platona i Cycerona.
Wg Platona – sprawiedliwość traktował jako cnotę naczelną, spajającą trzy kolejne cnoty: mądrość, męstwo, opanowanie (powściągliwość). Sprawiedliwość sprowadzał do tego, aby robić to do czego się jest powołanym. „Sprawiedliwość polega na tym, żeby każdy miał, to co jest jego własnością i robił to, co do niego należy”. Wtedy dusza zachowuje równowagę, harmonię. Sprawiedliwość ujmował także jako akceptację istniejącego porządku społecznego, tj. społeczeństwa podzielonego na 3 warstwy: filozofów, żołnierzy i resztę.
Chciał zbudować państwo idealne oparte na idei sprawiedliwości.
Wg Cycerona – sprawiedliwość traktował jako składnik cnoty (roztropności, męstwa, powściągliwości); jest postawą duchową zachowaną do powszechnej użyteczności. Sprawiedliwość stanowi dla niego najważniejszy składnik cnoty, która dzieli się na cztery części: roztropność, sprawiedliwość, męstwo i powściągliwość. Spośród wszystkich cnót Cyceron przyznaje sprawiedliwości najwyższą rangę, ze względu na rolę jaką odgrywa ona w utrzymywaniu więzi społecznych. Stanowi ona również warunek sine qua non istnienia pozostałych cnów.
Wyróżniał 2 typy sprawiedliwości:
- duchowa (między obywatelami, ludźmi) – iustitia – polega na żywieniu stałej woli do wszystkich ludzi.
- iustitia w działaniu władców i urzędników – dotyczy utrzymania każdego w prawach wg zasług, przewinień (zasada proporcjonalności)
Wg Sokratesa – Sokrates utożsamił sprawność moralną z wiedzą na temat cnoty. Dla Sokratesa cnota nie tylko jest niemożliwa bez wiedzy, lecz jest z wiedzą tożsama. Cnota jest wiedzą, a wiedza jest cnotą. „Wiedzieć co jest sprawiedliwe, to znaczy zarazem postępować sprawiedliwie”. I na odwrót postępować sprawiedliwie nie można, jeżeli nie wie się czym jest sprawiedliwość.

6. Formuły sprawiedliwości społecznej.
czyli pogląd zakładający, że wszyscy◊ Każdemu po równo ♣ członkowie społeczności powinni być traktowani jednakowo, niezależnie od jednostkowych uwarunkowań. W praktyce zaprzeczenie zasady sprawiedliwości społecznej ze względu na utopijny charakter.
każdy◊ Każdemu wg zasług ♣ członek społeczności powinien być traktowany wg swoich zasług. To kryterium należy do subiektywnych, rodzi się bowiem pytanie: jak owe zasługi mierzyć.
jest to zasada oparta na poczuciu solidarności,◊ Każdemu wg potrzeb ♣ zakłada równość w zaspokajaniu przynajmniej podstawowych potrzeb jednostki. Znajduje zastosowanie w prawodawstwie socjalnym i koncepcjach państwa opiekuńczego, prowadzi jednak do problemów wynikających ze zróżnicowania potrzeb oraz kwestii ich finansowania.
Każdemu wg pracy, wysiłku♣
Każdemu wg♣ pod uwagę brane są efekty działalności jednostki, których◊rezultatu jego pracy wartość utożsamia się najczęściej z ich wartością wymienną, a nie wkład pracy. Jest to kryterium pragmatyczne, jego stosowanie w praktyce przyczynia się do wykształcania elit gospodarczych. W tym ujęciu nie są uwzględniane naturalne uwarunkowania jednostki, które wpływają na efektywność jego pracy.
Każdemu♣ kryterium arystokratyczne, wywodzące się z koncepcji◊wg urodzenia (pozycji) hierarchicznej budowy społeczeństwa. Zakłada dystrybucję dóbr wg pozycji społecznej.
kryterium w istocie tautologiczne◊ Każdemu wg prawa ♣ (wyrażenie, które jest prawdziwe na mocy swojej formy - budowy, zdanie zawsze prawdziwe). Pytanie co prawo powinno przyznawać pozostaje bez odpowiedzi.

7. Sprawiedliwość społeczna. (patrz pytanie nr 4)

8. Sprawiedliwość retrybutywna , a sprawiedliwość naprawcza. (patrz pytanie nr 4)

9. Słuszność, a sprawiedliwość.
Wg Arystotelesa słuszność jest korekturą (formą) sprawiedliwości, polega na tym, że w poszczególnych przypadkach, jest ona uzupełnieniem bardzo ogólnie sformułowanego prawa ustawowego. Poleca, aby w przypadkach, w których zawodzi norma ogólna odwołać się do tego co słuszne i prawe.
Słuszność nie jest czymś różnym od sprawiedliwości, czy też przeciwnym, ale jest ona wyrazem jednej z dwóch, znajdujących się ze sobą w konflikcie, tendencji sprawiedliwości.
Kość traktuje sprawiedliwość jako sprawę indywidualnego przypadku.

10. Miłosierdzie, a sprawiedliwość.
Miłosierdzie – to inaczej: „Hesetra, Eleos, Miseri Cordia” – chrześcijański zwrot. Cnota to moralna sprawność, tj. sprawność do dawania więcej człowiekowi niż mu się należy.
Seneka uznał, iż osoba miłosierna jest irracjonalna, słaba.
Występują między nimi 3 relacje:
1) Utożsamiania tych cnót (pokrywanie, zlewanie tych cnót).
2) Przeciwstawianie się cnót (cnoty opozycyjne).
3) Uzupełnianie się tych cnót.

11. Miłosierdzie w sferze stosunków prawnych.
- Miłosierdzie w sądach administracyjnych: sąd rozporządza dobrem państwa, orzeka zgodnie z literą prawa, a nie wg miłosierdzia. Miłosierdzie nie pojawia się.
- Zoll jako przejaw miłosierdzia na gruncie prawa karnego wymienia np.:
1) warunkowe przedterminowe zwolnienie,
2) warunkowe umorzenie postępowania,
3) warunkowe zawieszenie wykonania kary.
Ale z drugiej strony, aby doszło do zastosowania tych regulacji muszą zostać spełnione przesłanki wynikające z przepisów prawa . Czyli nie należy traktować tego jako przejaw miłosierdzia. Np.: gdy ktoś ukradnie chleb to nie jest karany ze względu na przejaw miłosierdzia, ale ze względu na niską szkodliwość społeczną czynu.
Miłosierdzie w sensie ścisłym nie występuje, ale istnieją sytuacje przewidziane przez prawo, które pozwalają na odwołanie się do miłosierdzia, np.: zobowiązanie wygasa nie tylko przez spłacenie długu przez dłużnika, ale także w przypadku zwolnienia go z tego długu, nieskorzystanie z zarzutu przedawnienia, na gruncie prawa spadkowego przebaczenie spadkodawcy wobec spadkobiercy (przebaczenie wyklucza wydziedziczenie), ułaskawienie.

13. Cechy prawniczego pozytywizmu
- przedmiotem prawoznawstwa jest prawo pozytywne, nie jakiś ideał prawa,
- prawem pozytywnym jest prawo stanowiono, prawo precedensowe o prawo zwyczajowe,
- prawo pozytywne to rezultat jednostronnych i władczych działań państwa,
- przestrzeganie prawa jest zabezpieczone przymusem państwowym,
- genetyczny i funkcjonalny związek prawa z państwem,
- pierwotność prawa przedmiotowego (przepis prawny) wobec prawa podmiotowego (uprawnienie),
- tetyczne uzasadnienie obowiązywania prawa.
- logiczno – językowa metoda badania prawa,
- źródłem prawa są teksty aktów normatywnych, a w systemie common law teksty sędziowskich orzeczeń,
- brak związków pomiędzy prawem a moralnością,
- sylogistyczny model stosowania prawa,
- nonkognitywizm,
- wymóg legalizmu,
- kluczowa wartość to pewność i bezpieczeństwo prawne,
- legalistyczne rozumienie sprawiedliwości,
- przedmiotem prawoznawstwa jest prawo obecnie obowiązujące
14. Typologie prawniczego pozytywizmu
- ze względu na kryterium geograficzne można pozytywizm podzielić na: anglosaski i kontynentalny,
- ze względu na kryterium wypowiadanych poglądów czy czasowości możemy podzielić na pozytywizm miękki (inkluzywny) oraz twardy.
15. Pozytywizm anglosaski a pozytywizm kontynentalny
Anglosaski:
- przedstawiciele: John Austin, Jeremy Bentham,
- prawo jest rozkazem suwerena politycznego skierowane do poddanych, zabezpieczone sankcją,
- brak związku walidacyjnego prawa i moralności,
- obowiązywanie prawa nie zależy od moralności,
-analityczna analiza prawa (stosowanie metody wykładni językowej),
- prawo należy badać jako wypowiedź językową,
- decyzja stosowania prawa wynika logicznie z systemu norm prawnych
Kontynentalny:
- przedstawiciele: Jelinek, Ihering, Bergbohm,
- prawo jest wyrazem nie skrępowanej woli suwerena,
- utożsamianie porządku prawnego z prawem stanowionym,
- ustawa jako podstawowe źródło prawa,
- legalizm jako zasada przewodnia działania władzy publicznej,
- odtwórczy charakter wykładni prawa,
- teoria związania sędziego (sędzia ma niewielką swobodę) – zakłada, że każda decyzja sądowa, administracyjna musi być związana ustawami, a rozstrzygnięcie sądowe w możliwie wysokim stopniu powinno być przewidywalne.
16. Pozytywizm twardy a pozytywizm miękki
Pozytywizm twardy – moralność nie jest i nie może być kryterium obowiązywania prawa (prawo obowiązuje niezależnie czy jest zgodne z moralnością). Prawo jest systemem niezalanym od moralności i innych systemów normatywnych – norma prawidłowo ustanowiono obowiązuje nawet, gdy jest ona niesłuszna, nieracjonalna czy niezgodna z innymi, poza prawnymi regułami.
Pozytywizm miękki – moralność nie musi, ale może być kryterium obowiązywania prawa. Przedstawicielem tej teorii był Herbert Hart.
17. Normatywizm Hansa Kelsena
- czołowy przedstawiciel pozytywizmu legalnego,
- punktem wyjścia było stwierdzenie, że prawo nie jest nauką o bycie (Sein – o tym jak jest) lecz o powinności (Sollen – jak powinno być). Pojęcie prawa wywodzi się od rozróżnienia Sein i Sollen,
- przedmiotem nauk prawnych są wyłącznie zdania normatywne i zbiory norm prawnych, nie zaś fakty,
- rozdział prawa i moralności – prawo obowiązuje nawet jeśli nie jest moralne,
- przedmiotem poznania stało się tylko prawo pozytywne,
- istota prawa sprowadza się do pojęcia normy, a to pojęcie możliwe jest do określenia wyłącznie w kategoriach powinnościowych. Norma jest elementarną częścią prawa, nie może istnieć poza systemem prawa. Norma jest pojęciem głównym czystej teorii prawa. Poznanie prawne jest skierowane właśnie na normę prawną, która czynom nadaje charakter zgodny lub niezgodny z prawem. Norma oznajmia że człowiek winien zachowywać się w określony sposób
- norma powstaje poprzez ustanowienie,
- normę należy uznać za obowiązującą jeżeli zachowanie ludzkie, które ona reguluje rzeczywiście jej odpowiadają przynajmniej w jakimś stopniu. Norma, która nigdy nie była przestrzegana nie obowiązuje. W ten sposób uzależniał obowiązywanie prawa od jego minimalnej skutecznośći,
- wyróżnia pewne stopnie norm: I – norma wyższego stopnia – regulująca tworzenie nowych norm, II – norma niższa – norma ustanowiona według obowiązującej procedury,
- stosowanie prawa jest jednocześnie tworzeniem nowego prawa,
- norma niższej rangi może wynikać tylko z normy wyższej, a sprzeczność normy wyższej z niższą powoduje unieważnienie normy niższej,
- ze względu na to, iż norma niższa wynika z wyższej musi istnieć ostatnia norma najwyższa, do której można sprowadzić wszystkie normy prawne
18. Amerykański realizm prawniczy
- inaczej funkcjonalizm prawniczy,
- przedstawiciele: Llewellyn, Holmes, Gray,
- krytyka szkoły prawa naturalnego i pozytywizmu. Pozytywizmowi zarzucono zbytni formalizm, a prawu naturalnemu metafizyczne podejście,
- negacja tożsamości prawa z przepisem prawa,
- językowy ideterminizm prawa,
- odwołanie się do przepisów prawnych służy wtórnej racjonalizacji decyzji,
- przedmiotem jest tzw. prawo żyjące „law in action”,
- skoncentrowanie się na poza normatywnych determinantach stosowania prawa,
-patrzenie na prawa oczyma tzw. złego człowieka,
- przewidywalność rozstrzygnięć sądu
- poszerzanie metod badania prawa o empiryzm,
- pragmatyzm i praktycyzm,
- skuteczność prawa jako kryterium jego oceny.
19. Psychologizm prawniczy Leona Petrażyckiego
20. Szkoła historyczna w prawoznawstwie
Twórcą historycznej szkoły prawa jest Friedrich Carl von Savigny. Umieszcza on prawo w całokształcie kultury – prawo jest częścią kultury narodowej. Savigny uważał, iż istnieją tylko indywidualne porządki prawne pojedynczych narodów z ich cechami charakterystycznymi (brak wspólnego prawa dla wszystkich narodów). Prawo jest wynikiem długiego procesu historycznego. Zgodnie z założeniami Savigny prawo istnieje najpierw w zwyczajach oraz wierzeniach ludu, a dopiero później tworzone jest przez jurysprudencję.
21. Założenia jus naturalizmu (szkoły prawa naturalnego)
Religijne koncepcje prawa naturalnego (św. Tomasz, św. Augustyn) akcentowały fakt, iż Bóg stworzył świat wedle określonego porządku, a ludzie muszą przestrzegać określonych norm postępowania. Założone w porządku świata prawo jest prawem wiecznym. Koncepcje świeckie prawa naturalnego stworzyli Hugo Grocjusz oraz Tomasz Hobbes. Zgodnie z ich koncepcjami prawo natury ma swoje źródło w istocie człowieka, jego rozumie, godności, naturze. Zgodnie z tym, prawem natury są przyrodzone prawa jednostki, które człowiek nabywa wraz z urodzeniem. Są nimi prawo do wolności, własności czy godności ludzkiej.
22. Neotomistyczna szkoła prawa naturalnego
Przedstawicielami neotomistycznej teorii prawa naturalnego byli V. Cathrein, H. Rommen, J. Messner, A. Verdross, M. A. Krąpiec. Dokonuje ona rozróżnienia pomiędzy niezmiennym (statycznym), pierwotnym prawem naturalnym, a zmiennym (dynamicznym), wtórnym prawem naturalnym. Pierwotne prawo naturalne zawiera kilka zasad podstawowych, które wynikają z natury człowieka. Każdy człowiek wyposażony w rozum, zmysły i osąd wartości jest w stanie te zasady wyprowadzić. Zgodnie z tym pierwotne prawo naturalne zawiera zasady, które określają, jak każdy człowiek jako członek wspólnoty ma się zachowywać, aby wspólnota mogła się znaleźć i utrzymać w stanie wspólnego funkcjonowania odpowiadającego godności człowieka.
23. Koncepcje prawa naturalnego statyczne, dynamiczne i o zmiennej treści
Koncepcje statyczne, zakładają, iż prawo natury jest jedno, stałe i niezmienne. Koncepcje dynamiczne, zakładają, iż prawo natury się zmienia w zależności od czasu, miejsca, kontekstu społeczno-politycznego. Prawem naturalnym o zmiennej treści jest „prawo naturalne konkretnej sytuacji historycznej”. Oznacza to, że możliwe jest słuszne prawo w konkretnych relacjach, dopasowanych do zmiennych uwarunkowań życia społecznego.
24. Koncepcje prawa naturalnego kosmologiczne, teistyczne i nowożytne
25. Koncepcje prawa naturalnego materialne (J.Finnis) i formalne (L.L. Fuller)
Zgodnie z założeniami L.L. Fullera, prawo aby mogło nim być, musi spełniać określone warunki, które formalnym prawem natury. Warunki te uniemożliwiają realizowanie prawa niesprawiedliwego. Zgodnie z nimi prawo powinno być:
- ogólne mające uniwersalne zasady dla wszystkich,
- należycie ogłoszone aby było powszechnie znane,
- może dotyczyć jedynie zachowań mających nastąpić w przyszłości,
- jasne czyli zrozumiałe dla wszystkich,
-wewnętrznie niesprzeczne,
-wymagające stanów możliwych do zrealizowania,
-stabilne czyli zmiany w nim powinny przebiegać stosunkowo rzadko,
- działania urzędowe powinny być zgodne z obowiązującym prawem.
Zgodnie z założeniami Finnisa, prawo to sposób skutecznej ochrony podstawowych wartości, które stanowią kryterium krytyki prawa pozytywnego. Finnis podaje zamknięty katalog podstawowych wartości ludzkiej egzystencji, które musi szanować podmiot stanowiący prawo pozytywne. Są to:
- życie (w tym wartości szczegółowe: zdrowie i wolność od bólu),
- wiedza (wiedza spekulatywna, tzn. wiedza nabywana dla samej siebie i dla uniknięcia niewiedzy),
-zabawa (działanie podejmowane dla rozrywki; także działania „poważne” oparte na mechanizmie gry czy konkurencji),
-przeżycia estetyczne (uczucie piękna),
-towarzyskość (życie w społeczeństwie, tworzenie wspólnot i zawieranie przyjaźni),
-rozum praktyczny (wolność w posługiwaniu się rozumem dla szukania środków prowadzących do osiągnięcia celu),
-religia (wszystko, co wiąże się z szukaniem pozaludzkich źródeł wartości i dociekaniami o porządek wszechświata).
26. Różnice pomiędzy prawem a moralnością
Różnice pomiędzy prawem i moralnością, polega na tym, iż to samo ludzkie działanie oceniane jest z różnych punktów widzenia. Różnica oceny z punktu widzenia moralności i legalności wynika z różnicy celów obu sfer. W obszarze moralności chodzi o urzeczywistnienie idei dobra moralnego, w obszarze legalności o zachowanie porządku społecznego którego celem jest wspólne życie społeczne. Prawo może być pomocą dla moralności. Powinno zagwarantować człowiekowi pewną sferę wolności, w której on może podejmować moralne decyzje pod ochroną prawa.
Ogólnie rzecz ujmując można wyróżnić różnice w następujących obszarach:
Podstawa obowiązywania – normy prawne mogą obowiązywać tylko z uzasadnienia tetycznego lub tetycznego i aksjologicznego. Normy moralne mogą obowiązywać tylko z uzasadnienia aksjologicznego.
Granica obowiązywania normy – norma prawna jest ograniczona terytorialnie (obowiązuje na określonym terytorium), czasowo (obowiązuje w określonym czasie), personalnie = osobowo (podmiotem obowiązków wynikających z treści normy prawnej może być osoba fizyczna, osoba prawna itp., podmiotem obowiązków wynikających z treści normy moralnej może być tylko jednostka ludzka, osoba).
Sposób w jaki dowiadujemy się o obowiązywaniu normy prawnej, normy moralnej. O obowiązywaniu normy prawnej wiemy z ogłoszenia w dzienniku urzędowym (musi być opublikowana). O obowiązywaniu normy moralnej wiemy z przekazu społecznego.
Przedmiot normowania – norma prawna normuje postępowanie, zachowania. Norma moralna może regulować uczucia, przeżycia.
Różnica sankcji – przekroczenie normy prawnej grozi sankcja wymierzoną przez państwo, przekroczenie normy moralnej – sankcja wyznaczona przez społeczność (np.: bojkot towarzyski).
27. Prawa człowieka jako przykład prawa naturalnego
Prawo natury ma uzasadniać (bronić) nienaruszalne prawa człowieka.
28. Prawo a moralność według Immanuela Kanta
Kant wprowadza dwa przeciwstawna pojęcia – moralność oraz legalność czynu. Legalność oznacza jedynie zgodność lub niezgodność danego czynu z prawem niezależnie od pobudki działania, natomiast czyn, w którym idea obowiązku z prawa jest jednocześnie pobudką działania, jest nazywana moralnością czynu.
29. Zasada krzywdy Johna Stuarta Milla
John Stuart Mill sformułował zasadę krzywdy na początku swojego dzieła „O wolności”. Zasada ta brzmi, że jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość, indywidualnie lub zbiorowo, swobody działania jakiegokolwiek człowieka jest samoobrona, że jedynym celem, dla osiągnięcia którego ma się prawo sprawować władzę nad członkiem cywilizowanej społeczności wbrew jego woli, jest zapobieżenie krzywdzie innych.
30. Moralizm prawa
Postanowienia prawa, których uzasadnienie stanowią wyłącznie przekonania, co do niemoralności określonych zachowań, nawet jeśli owe zachowania dokonywane są niepublicznie, nie wyrządzają nikomu krzywdy i biorą w nich udział osoby dorosłe i świadome, stanowią przykład moralizmu prawa. Chodzi o sytuację, w której zakazuje się czynności, które są sprzeczne z moralnością, bez względu na to, czy wyrządzają krzywdę innym.
31. Pozaprawne systemy normatywne (normy moralne, normy religijne, normy obyczajowe, normy organizacji)
Norma moralna – zasada wyznaczająca za pośrednictwem ogólnych nakazów lub zakazów obowiązek określonego postępowania w danych warunkach. Norma moralna w odróżnieniu od normy prawnej nie jest sankcjonowana przymusem państwowym, ale obyczajem, tradycją, odbiorem w opinii publicznej.
Normy religijne - są jednym z rodzajów norm społecznych. Wyróżniają się one specyficzną aksjologią, ponieważ w przeciwieństwie do pozostałych norm społecznych, których źródłem zwykle jest człowiek, przyczyna norm religijnych ma charakter nadprzyrodzony (np. wynika z woli Boga). Warto zaznaczyć także, że normy religijne mają ograniczony zasięg obowiązywania – dotyczą tylko członków danego wyznania.
Normy obyczajowe - ustalone i obowiązujące w danym środowisku społecznym reguły postępowania. Normy obyczajowe są formą kontroli społecznej, których nieprzestrzeganie zagrożone jest różnymi sankcjami ze strony grupy.
32. Relacje przedmiotowe (treściowe) prawa i pozaprawnych systemów normatywnych
33. Relacje funkcjonalne prawa i pozaprawnych systemów normatywnych
34. Społeczne postawy wobec prawa (legalizm, oportunizm, konformizm, nonkonformizm, cywilne nieposłuszeństwo)
Legalizm - działanie charakteryzujące się ścisłym przestrzeganiem norm i przepisów prawnych.
Oportunizm - postawa polegająca na odrzuceniu ogólnie przyjętych zasad, a przystosowaniu się do panujących okoliczności, z których można mieć korzyść, osobisty zysk.
Konformizm - zachowanie lub postawa polegająca na przyjęciu i podporządkowaniu się wartościom, zasadom, poglądom i normom postępowania obowiązującym w danej grupie społecznej. Konformizm utożsamiany jest na ogół z nadmiernym, bezkrytycznym przyjmowaniem i stosowaniem się do owych norm, zbyt intensywnym identyfikowaniem swoich celów z celami grupy, mechaniczną akceptacją wszelkich zasad i wartości, biernej uległości, bezmyślnej aprobacie reguł głoszonych przez innych.
Nonkonformizm - postawa krytyczna wobec zasad, zachowań i norm społecznych, grupowych, przeciwstawiająca im własny system wartości, przeciwieństwo konformizmu. Potocznie rozumiany nonkonformizm cechuje te jednostki, które nie poddając się społecznej presji żyją w zgodzie z własnymi przekonaniami.
Cywilne nieposłuszeństwo - celowe działanie łamiące konkretne przepisy prawne w imię przekonania, że owe przepisy rażąco naruszają wartości istotne dla stosującego nieposłuszeństwo obywatelskie - połączone ze świadomością możliwości poniesienia negatywnych konsekwencji prawnych.
35. Idea prawa według Gustawa Radbrucha
Ideę prawa tworzą trzy elementy – sprawiedliwość, celowość oraz bezpieczeństwo prawne. Sprawiedliwość jest tylko formalną zasadą prawa (zgodnie z którą równe należy traktować równo, zaś nierówne nierówno). Celowość zajmuje się treścią prawa, która jest przedmiotem aksjologii i etyki. Bezpieczeństwo prawne gwarantuje stanowione prawo pozytywne, które tworzone jest z woli ustawodawcy.
Prawo reguluje funkcjonowanie wspólnoty. Dla tej regulacji istnieją trzy możliwe wartości najwyższe – wartość osobowości, wartość wspólnoty, wartość dzieła. Ze względu na to, iż każda z wartości może objąć główne miejsce i podporządkować sobie dwie pozostałe swoim celom, powstają trzy możliwe konfiguracje:
- wartość dzieła i wartości wspólnoty w służbie wartości osobowości (czyli sztuka i nauka, państwo i prawo w służbie moralności),
- wartość osobowości i wartość dzieła w służbie wartości wspólnoty (czyli moralność, sztuka i nauka w służbie państwa i prawa),
- wartości wspólnoty i wartości osobowości w służbie wartości dzieła (czyli moralność, państwo i prawo w służbie sztuki i nauki – kultury).
36. Formuła Radbrucha
Odmówienie charakteru prawnego oraz mocy wiążącej normom prawnym, które są niesprawiedliwe pod względem treści a poprawne pod względem formalnym. Zgodnie z jej założeniem jeżeli norma prawna w drastyczny sposób łamie podstawowe normy moralne, to nie obowiązuje (łac. lex iniustissima non est lex). Taka norma może być odrzucona, obywatele nie mają obowiązku jej przestrzegania, a administracja państwowa i sądownictwo jej stosowania. Formuła została zaprezentowana po raz pierwszy w 1946 r. w artykule "Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo", który był reakcją na degenerację systemu prawnego w czasach Trzeciej Rzeszy. Według Radbrucha prawnicy niemieccy przez silne przywiązanie do pozytywizmu prawnego, nie byli w stanie przeciwstawić się instrumentalizacji prawa przez nazistów.
37. Obiektywizm i subiektywizm wartości
Subiektywizm wartości znaczenie oraz ocenę wartości pozostawia obiektywnej ocenie jednostki. Twórcą wartości jest sam człowiek, dlatego wszystkie wartości są jedynie wartościami subiektywnymi. Subiektywizm wartości nie może być przydatny w tworzeniu wspólnotowego życia ludzkiego.
38. Sposoby uzasadnienia obowiązywania prawa (uzasadnienie tetyczne, formalne, aksjologiczne, behawioralne, teleologiczne)
Aksjologiczne uzasadnienie obowiązywania prawa oznacza, że do oceny norm prawnych stosujemy wartości, że oceniamy je w kategoriach dobra lub zła, słuszności lub niesłuszności.
Behawioralne uzasadnienie obowiązywania prawa oznacza, iż prawo obowiązuje gdy jego normy w masowej skali wywołują zgodność zachowań adresatów norm z treścią ich dyspozycji.
Tetyczne uzasadnienie obowiązywania prawa polega na uznaniu, że dany akt normatywny obowiązuje wówczas, gdy został on właściwie ustanowiony – przez kompetentny do jego wydania organ, we właściwej procedurze postępowania.
Formalne uzasadnienie obowiązywania mówi, iż podstawą obowiązywania jest sam akt stanowienia normy, jej cechy formalne oraz relacja tej normy do innych norm obowiązujących w danym systemie.
39. Prawniczy paternalizm: pojęcie, rodzaj, przykłady
Polega na narzucaniu innej osobie/bądź osobom niezależnych od jej/ich woli określonych zachowań ze względu na dobro jej samej/ich samych. Państwo wykonuje swoje władztwo na rzecz dobra obywatela/obywateli – np. nakaz zapinania pasów w samochodach. Państwo ogranicza zachowania obywateli ze względu na ich dobro. W tym przypadku liczy się dobro jednostki a nie wartości moralne jak w moralizmie prawa. Często bywa tak, że interes jednostki jest tożsamy z moralnością.