Grupa społeczna składa się przynajmniej z trzech osób, połączonych ze sobą wspólnotą celów, potrzeb lub interesów, często też posiadających podobne (jeśli nie tożsame) normy postępowania i system wartości. To właśnie one, wyróżniają daną grupę od innych
Grupy można podzielić na
Małe - składające się z kilku lub kilkunastu członków, co umożliwia nawiązanie ścisłych kontaktów między nimi ( np. rodzina, grupa rówieśników)
Duże - złożone z wielu członków, zrzeszonych w licznych podgrupach, których wzajemne kontakty są albo rzadkie, albo nie ma ich wcale (np. grupa zawodowa - lekarze, czy nauczyciele)
Grupy ekskluzywne - które przyjmują nowych członków np. w oparciu o pochodzenie społeczne, czy posiadany status majątkowy (biznesmeni, naukowcy)
Grupy ograniczone - które łączą członków w podobnym wieku, pochodzących z tego samego rejonu zamieszkania, wreszcie o określonych zainteresowaniach (emeryci, kółko matematyczne)
Grupy inkluzyjne - czyli takie, do których przynależność nie jest ograniczona określonymi kryteriami.(kółko bibliotekarskie,
Grupach pierwotnych - których członkowie połączeni są bardzo silnymi więziami uczuciowymi lub emocjonalnymi,(rodzina,
Grupach wtórnych - których członkowie gromadzą się dla osiągnięcia jakiegoś konkretnego celu (ugrupowania i partie polityczne)
Formalnych, które posiadają własny status prawny oraz działają według przyjętych norm i zasad np.: partia polityczna, klasa w szkole, FBI
Nieformalnych , które nie mają jednolitej struktury wewnętrznej, opierają się natomiast na normach zwyczajowych (np. szalikowcy, hippisi
Grupach celowych, które zostały stworzone dla uzyskania jakiegoś konkretnego celu (np. sztab przeciwpowodziowy, grupy sportowe)
Grupy terytorialnych, w skład których wchodzą osoby zamieszkałe na danym terytorium (państwo, ludność miejska
Cechy grupy społecznej:
- kilka osób, koniecznie więcej niż trzy
-trwałe i bezpośrednie interakcje
- wspólne wartości i normy,
- kierowanie się podobnymi cechami,
- wszystkie osoby maja ten sam cel oraz takie same potrzeby
- poczucie odrębności tej grupy od innych, od otoczenia.
Struktury wewnątrzgrupowe
W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.
Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.
Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.
Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.
Socjalizacja
•
Socjalizacja – proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności, wzorów zachowań, norm i wartości przekazywanych jej przez społeczeństwo. Jest rezultatem wpływów zamierzonych (wychowania) i niezamierzonych.
Trzy mechanizmy socjalizacji: wzmacnianie, naśladowanie,przekaz symboliczny.
•Wzmacnianie – zachowania właściwe są nagradzane, niepożądane – karane.
•Naśladowanie – obserwujemy zachowania innych i postępujemy podobnie.
•Przekaz symboliczny – wiedzę o tym co dobre, a co złe uzyskujemy słownie od innych i dzięki rozmaitym tekstom pisanym.
Dwie główne fazy socjalizacji: socjalizacja pierwotna i wtórna.
•Socjalizacja pierwotna – przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. W tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną się podstawą ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina. Socjalizacja pierwotna odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.
•Socjalizacja wtórna – obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem
„uogólnionego innego”.
Teoria osobowości społecznej
W procesie socjalizacji kształtuje się osobowość jednostki. Jej funkcjonowanie określają trzy podstawowe sfery:
biologiczna, psychiczna i społeczna.
Sfera biologiczna związana jest z funkcjonowaniem organizmu, instynktami oraz wrodzonymi skłonnościami i talentami. Składają się na nią potrzeby, które są „motorem napędowym” działań człowieka. Wg B. Malinowskiego takich potrzeb pierwotnych jest siedem: metabolizmu (dostarczania energii), reprodukcji, odpowiednich warunków fizycznych, rozwoju, ruchu, zdrowia, ochrony i obrony.
Sfera psychiczna – bardzo ważna płaszczyzna motywująca jednostkę do działania. Potrzeby psychiczne, których zaspokojenie lub brak zaspokojenia decydują o osobowości społecznej jednostki to (wg R. Lintona): potrzeba akceptacji, odzewu emocjonalnego, bezpieczeństwa, nowych doświadczeń.
•Na podbudowie tychże cech biologicznych i psychicznych kształtują się – w toku socjalizacji - cechy osobowości pochodzenia społecznego – czyli socjogenne cechy osobowości:
•- jaźń subiektywna
•- jaźń odzwierciedlona
•- kulturowy ideał osobowości
•- role społeczne
Jaźń subiektywna – zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych przez jednostkę na podstawie jej traktowania przez otoczenie społeczne. W miarę rozwoju osobniczego człowieka jaźń staje się względnie niezależna od środowiska
społecznego. Ma to miejsce wtedy, gdy jesteśmy głęboko przekonani o tym, że jesteśmy tacy jak to sobie wyobrażamy. Poprzez jaźń subiektywną kształtuje się nasze poczucie własnej wartości i samoakceptacja.
Jaźń odzwierciedlona – nasze wyobrażenia na temat tego jak wyobrażają
nas sobie inni ludzie. Zachowania i reakcje jednostki odbijają się – jak w lustrze – w postępowaniu i reakcjach ludzi
przynależnych do jej kręgu społecznego. Największe znaczenie mają „bliscy inni” i znajomi – ich akceptacja ma szczególne znaczenie dla samooceny.
Kulturowy ideał osobowości to ideał wychowawczy służący jako wzór do naśladowania, przekazywany młodzieży w
szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie i w grupach rówieśników. W każdej kulturze jest różny, a ponadto może zmieniać się w zależności od klasy społecznej, kategorii wieku, kategorii zawodowych. Zostaje zinternalizowany przez jednostkę w okresie dojrzewania, kiedy człowiek zaczyna szukać wzorów do naśladowania.
Teoria osobowości społecznej
Rola społeczna – oczekiwany zespół różnych postaw i zachowań jednostki, wynikający z zajmowania przez nią
jakiejś pozycji w grupie społecznej. W konstrukcji roli wyróżnić można zachowania nakazane, zachowania
zakazane oraz margines swobody. Uczestnictwo w różnych grupach i rozmaitość wymagań co do zachowania jednostki prowadzić może do → konfliktu ról.
Jaki jest związek roli społecznej z osobowością? –człowiek ucząc się ról przyswaja je sobie jako część własnego „ja” i czyni je elementami własnej osobowości
AUGUST COMTE (1798 - 1857)
Dzieło:
"Kurs filozofii pozytywnej”
· Comte stworzył termin "socjologia”, dlatego nazywa się go ojcem socjologii
· Wprowadził pojęcie metoda pozytywna - jako sposób patrzenia na świat, aby go poznawać i nad nim panować, by go zmieniać, budować wg swego uznania w sposób możliwie najlepszy
· W jego obrazie rzeczywistości społecznej można dostrzec pozytywistyczną wizję "wojny wszystkich ze wszystkimi”
· Wzory naturalistyczne powinny być podstawą do budowania naukowej socjologii;
Uważał ze przy zdobywaniu wiedzy należy wykorzystać doświadczenia nauk przyrodniczych
(wzory naturalistyczne): obserwacja - eksperyment - porównanie
· Comte stworzył swoją ewolucjonistyczną wersję rozwoju społecznego Teoria ewolucji była oparta na ontogenezie. Trzy fazy rozwoju człowieka (dzieciństwo, dojrzałość, dorosłość) przeniósł on na fazy rozwoju społecznego
· Comte twierdził, że w społeczeństwie istnieje harmonia, którą zakłócają przypadki patologiczne.
· Wg Comte’a podstawową jednostką w rzeczywistości społecznej jest rodzina - w niej dokonuje się przekazywanie wzorców społecznych.
· Doktryna normatywna (wynikająca z religii nauki - tzn. jak należy postępować)
- przedstawiciele nauki najlepiej wiedzą jak należy kierować społeczeństwem, by wykorzystać jego możliwości
- społeczeństwem będą rządzić inżynierowie społeczni, opierając się na nauce
Koncentrował się na dwóch aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazwał: statyką społeczną oraz na zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej.
Społeczeństwo jako skomplikowany organizm
Nauka o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach jego badania
HERBERT SPENCER (1820 - 1903)
Wychodził z założenia, że zadaniem socjologii jest opis, wyjaśnianie, zrozumienie i zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa. Był twórcą darwinizmu społecznego gdyż usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Twierdził, iż przetrwają najlepiej przystosowani.
Świat społeczny podobnie jak przyrodniczy nieustannie ewoluuje – od stanów prostych do bardziej złożonych - ewolucjonizm
Wyróżnił dwa typy społeczeństw – tradycyjne (militarne) i nowoczesne (postindustrialne)
Społeczeństwo to skomplikowany organizm (wzrost, różnicowanie struktur i funkcji, przystosowanie do zmian środowiska, ciągłość i trwanie)
Społeczeństwo realizuje pewne funkcje np. Instytucje polityczne zapewniają porządek, ekonomiczne - produkcję
KAROL MARKS (1818 - 83)
Dzieła (m.in.):
"Ideologia niemiecka”
"Nędza filozofii”
"Kapitał
· Punktem wyjścia dla poglądów Marksa były poglądy Hegla. Stąd zaczerpnął bowiem ważne pojęcia: dialektykę, dynamikę i antagonizm.
· Pojęcie alienacji jest przez Marksa rozumiane jako coś, co wyodrębnia się ze sfery skąd pochodzi i staje się czymś zewnętrznym
· Pojęcie ideologii – twierdził, że w religii człowiek kompensuje sobie to, czego nie potrafi osiągnąć, religia to projekcja doskonałej wizji człowieka (Bóg to ideał człowieka). Wg Marksa ideologia to wiedza tworzona po to, aby zaspokoić pewne potrzeby, interesy jakiejś grupy. Wszelka ludzka wiedza jest ideologią (czyli służy czyimś konkretnym interesom).
· Materializm historyczny - pewna szczególna forma materializmu (wszystkim rządzi materia - ujęcie naiwne). Wg Marksa w rzeczywistości istnieje tylko materia, jednocześnie rzeczywistość społeczna wyrosła na rzeczywistości materialnej i jest jej inną, wyższą formą, ale nadal stanowi ją wyłącznie materia. . Sposób jej funkcjonowania może opisać język historii.
· Koncepcja Marksa opiera się w większości na ekonomii, uznawała, że to właśnie ekonomia stanowi podstawę życia społecznego. Ekonomia jest ideologią. Społeczeństwo dzieli się na 2 części
1. baza –
2. nadbudowa·
Społeczeństwo jako całość może przybierać różne kształty, gdyż wzór tworzenia (stosunki międzyludzkie powstające wytwarzania dóbr międzyludzkich) może być różny. Można jednak określić jakieś ogólne prawidłowości rozwojowe zachodzące w historii społeczeństw.
Społeczeństwa rozwijały się zgodnie z pewnymi obiektywnymi prawami.
Koncepcja Marksa miała głównie aspekt historyczny, uwzględniała jednakże również aspekt typologiczny wyodrębniając różne typy w obrębie jednego społeczeństwa.
Twórca teorii konfliktu
Społeczeństwo składa się z klas
Duża rola czynnika ekonomicznego – czyli sposób produkowani
i dystrybucji dóbr
Nierówności i napięcia międzyklasowe źródłami konfliktów
EMILE DURKHEIM (1858 – 1917)
Dzieła:
„Społeczny podział pracy”,
„Reguły metody socjologicznej”,
„Samobójstwo” (1897),
„Elementarne formy życia religijnego”
Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością swoistą. Jest ona zewnętrzna w stosunku do jednostki. Jest zawsze przez jednostkę zastana, a jednostka przyswaja ją w procesie socjalizacji. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).
Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Socjolog powinien traktować je "jak rzeczy", czyli odrzucić wszelkie założenia i uprzedzenia na ich temat, stanąć "na zewnątrz" badanych zjawisk.
Nauka winna czerpać elementy swych wstępnych definicji z danych zmysłowych – to nie wiedza przednaukowa jest drogowskazem ale wrażenia czy zmysłowe doświadczenia.
Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony jest organizmem "biopsychicznym", kierowanym przez instynkty, a z drugiej jest istotą kierowaną przez moralność i inne elementy wytwarzane przez społeczeństwo. Tym, co pozwala człowiekowi wyjść poza "zwierzęcą" naturę jest najczęściej religia
Społeczeństwo(które jest ponad jednostką) wywiera zewnętrzny wpływ na jednostki, który sprowadza je do zachowań odpowiednich tylko naturze ludzkiej tj. zbiorowe, moralne, altruistyczne postępowanie ludzi.
Wyniosłość zbiorowości nad jednostką
W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:
solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych
solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych)
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego
Samobójstwa można tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje: samobójstwo anomiczne, fatalistyczne, egoistyczne (inaczej egotyczne) i altruistyczne.
Wzorcową instytucją społeczną, czyli ustalonym zespołem społecznych działań i idei, była dla Durkheima religia
Max Weber
Jedna z największych postaci socjologii
Głosił odrębność socjologii od nauk przyrodniczych
Wartości i przekonania kierują naszym zachowaniem
Socjologia rozumiejąca – analiza działań ludzkich musi prowadzić do ich rozumienia
„Etyka protestancka a duch kapitalizmu”
Florian Znaniecki
Twórca polskiej szkoły socjologii
Wykorzystanie analizy dokumentów w socjologii( listy, pamiętniki)
Znaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał "kulturalizmem". Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych. Zdaniem Znanieckiego rzeczywistość składa się z wielu porządków: fizyczno-przyrodniczego, jak również psychicznego, społecznego i idealnego. Sformułował zasadę "współczynnika humanistycznego", wedle której zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Dlatego tak wielki nacisk kładł na doświadczenia i poglądy jednostek.
Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:
czyny społeczne – najprostsze układy społeczne, takie jak prośba czy powitanie. W każdym czynie można wyodrębnić następujące elementy: osoba, narzędzie, przedmiot, metoda, wynik.
stosunki społeczne – aby zaistniały, potrzebne są przynajmniej dwie osoby i platforma stosunku. Platforma to np. obowiązki bądź przywileje.
grupy społeczne – czyli każde zmieszanie ludzi, które w świadomości tych ludzi stanowi odrębną całość, czyli pewien układ odosobniony.
osobowości społeczne – kształtujące się pod wpływem kręgu społecznego.
Stanisław Ossowski
Świat społeczny należy badać poprzez interpretację sensów
i wartości jaką ludzie nadają rzeczywistości, aspekt świadomościowy
Badania nad pojęciem ojczyzny - ojczyzna prywatna
i ideologiczna
„O osobliwościach nauk społecznych”
Aspekty społeczeństwa ważne z punktu widzenia socjologii:
Demograficzny – wielość, zbiór jednostek
Grupowy— występowanie powiązań, zależności, zintegrowana całość złożona z jednostek
3. Systemowy - układ pozycji i typowych ról
4. Strukturalny — sieć relacji międzyludzkich (np. struktura władzy), schemat odnoszenia się do siebie
5. Aktywistyczny — ludzie należą do zbiorowości przez to, co robią
i mówią, wzajemnie zorientowane działania jednostek
6. Kulturalistyczny —znaczenie, symbole, reguły, normy, wartości, które są podzielane przez zbiorowość i określają uczestnictwo
w tejże zbiorowości.
7. Zdarzeniowe (polowe)— to, co się dzieje w społeczeństwie jest płynne, zmienne, ciągle się tworzy, społeczeństwo nie „istnieje” ale „staje się”
Kultura i jej wpływ na życie społeczne
Kultura jest to całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciągu dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. W skład tak pojętej kultury wchodzą nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, ale także zasady współżycia, sposoby postępowania, wzory kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania.
Kultura to wartości uznane przez zbiorowość, jak również wartości, o których uznanie walczy jednostka lub te, które pozostają cały czas poza zasłoną niewiedzy i czekają na swoich realizatorów.
Możemy stwierdzić, że kultura poprzez swój wpływ na kształcenie się jej uczestników schematów i kategorii językowych wpływa na odzwierciedlanie przez nich świata, a pośrednio na ich zachowanie się. Na podstawie dotychczasowych rozważań moglibyśmy mniemać, że kultura jest czymś statycznym, a jej uczestnicy po prostu w niej wzrastają. Tak jednak nie jest, kultura bowiem pod wpływem działań żyjących w niej ludzi zmienia się wraz z nimi w sposób dynamiczny, co oczywiście powoduje, że ona z kolei wpływa również na zmiany w sferze procesów psychicznych i w zachowaniu się jej uczestników.
Trzy sfery kultury
Trzy sfery zjawisk składających się na kulturę:
kultura materialna – to umiejętności wytwarzania przedmiotów użytkowych (w tym pozyskiwania żywności)
kultura duchowa – obejmuje wytwory nie mające użytkowego charakteru (religia, sztuka, wyobrażenia o świecie, mitologia, filozofia)
kultura społeczna (normatywna) – obejmuje normy i wzory postępowania, prawa, zwyczaje i inne zasady regulujące stosunki między ludźmi
Interakcja społeczna- wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, oddziaływanie grup albo jednostki i grupy, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania.
Rodzaje:
- i. niezogniskowana- w czasie, której spotykają się oraz dostrzegają nawzajem, co najmniej dwie jednostki, nie znające się uprzednio i nie oczekujące, że w czasie tej interakcji, nie zaplanowanej i nie nakierowanej na żaden wspólny cel, zaznajomią się ze sobą, np. interakcja, w jaką wchodzą pacjenci w poczekalni ( obecność innych ludzi i kontakt wzrokowy oddziałują na zachowanie jednostek, skłaniając je do konformizmu wobec społecznie aprobowanej sytuacji)
- i. zogniskowana – w czasie, której spotykają się, co najmniej dwie jednostki znające się wcześniej, lub też oczekujące, że w trakcie trwania interakcji, zaplanowanej w pewnym wspólnym celu (np. konferencja naukowa lub turniej szachowy), zaznajomią się ze sobą
- i. symboliczna- opiera się na interpretacji wzajemnych zachowań, dokonującej się na poziomie symbolicznym, za pośrednictwem symboli
- i. transakcyjna- nacisk jest w niej położony na proces wymiany nagród i kar albo praw i obowiązków pomiędzy partnerami ( analiza transakcyjna)
- i. typu twarzą w twarz- bezpośrednia; charakteryzuje się tym, iż zaangażowane w nią jednostki nawiązują ze sobą bardzo osobisty kontakt i znajdują się w bliskim sąsiedztwie fizycznym.
Wg Mead’a, istotą interakcji jest wysyłanie przez organizmy funkcjonujące we własnym środowisku, sygnałów i gestów, które określają jego sposób działania. Interakcja zachodzi wówczas, gdy:
- jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim środowisku
- inny organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój sposób postępowania, wysyłając zarazem swoje sygnały
- pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich wpływem swoje działanie.