Sprawca – to podmiot, który samodzielnie oddziałuje na otoczenie, na tworzywo. Sprawca sam stanowi o swoich działaniach, dysponuje bogatym repertuarem działań i w konkretnej sytuacji wybiera konkretny sposób działania. (pojęcie to jest zaczerpnięte z prakseologii T. Kotarbińskiego).
Repertuar aktywności – zbiór wszystkich czynów jakie dany sprawca jest w stanie podjąć. Za pośrednictwem tych czynów odbywa się interakcja sprawcy z otoczeniem. Repertuar aktywności istotnie charakteryzuje danego sprawcę.
Projektowanie – to jedna z czynności składająca się na metodę techne. Polega na symbolicznym rozwiązywaniu problemów projektowaniu przyszłych stanów rzeczy. Do projektowania wykorzystuje się nauki empiryczne i dedukcyjne. Autonomia – możliwość sprawcy kierowania swoim zachowaniem. Wielkość osiąganej nadwyżki w grze prowadzonej przez podmiot autonomiczny z otoczeniem, to wielkość jego autonomii. Autonomia organizmu jest wynikiem nieustannie wygrywanej przez niego gry z otoczeniem. Nie ma charakteru abstrakcyjnego jest ograniczona. Jej rozmiary zależą od umiejętności zachowania się organizmu. Organizm funkcjonując może posiadaną autonomię poszerzyć lub pomniejszyć.
Działanie – zewnętrzna aktywność danego organizmu, sprawcy to zespół faktycznie podjętych przez niego czynów powodujących zmianę tworzywa. Działanie ma na celu przekształcanie jakiegoś fragmentu otoczenia do postaci umożliwiającej organizmowi konsumpcję. Działaniu towarzyszy ubytek posiadanych przez organizm, sprawcę zasobów.
Działanie standardowe – ma miejsce, gdy sprawca podejmie działanie dobrze mu znane. W trakcie tego działania nie ulegają zmianie podstawowe cechy sprawcy i sposób jego funkcjonowania, tj. repertuar jego aktywności, umiejętność wartościowania i wola. Niezmienny pozostaje również średni poziom sprawności jego działania.
Działanie twórcze – u danego sprawcy ma miejsce wówczas, gdy podejmuje nowe, wcześniej mu nieznane działanie i okazuje się, że jest ono sprawniejsze od działań realizujących ten sam cel. Działanie twórcze wzbogaca sprawcę i jego otoczenie. Działanie twórcze pociąga za sobą dwie ważne konsekwencje; przedmiotową i podmiotową.
Konsekwencja przedmiotowa – w rzeczywistości zostało zrealizowane nowe i cenne działanie. Zwykle jest to jakiś wynalazek, jakiś nowy sposób lub urządzenie pozwalające podmiotowi sprawniej funkcjonować
.Konsekwencja podmiotowa – oznacza, że podmiot wzbogacił posiadany repertuar aktywności, a więc wzbogacił się potencjalnie, powiększył swoją zdolność wytworzenia następnego aktu twórczego. Konsekwencja podmiotowa ma też swój realny aspekt. Dokonany akt twórczy skutkuje sprawniejszym działaniem. Oznacza to, że podmiot wzbogacił swoje realne moce o wielkość wynikającą z wprowadzenia do gry z otoczeniem sprawniejszego zachowania. Podmiot dokonujący aktu twórczego wzbogacił posiadane siły bądź uwolnił ich część od potrzeby ich stałego zagospodarowywania. Podmiot autonomiczny w wyniku dokonania aktu twórczego o pewną wielkość wzbogaca posiadaną autonomię.
Działanie umyślnie twórcze – podmiot świadomy swej podmiotowości może opanować umiejętność zamierzonego wzbogacania posiadanych dyspozycji osobowościowych, posiadanego potencjału. Działanie to polega na zamierzonym wzbogacaniu posiadanych przez człowieka; repertuaru aktywności, umiejętności wartościowania i udoskonalania woli.
Konsumpcja – to każde działanie sprawcy skierowane na siebie samego, powodujące odnawianie posiadanych zasobów. Konsumpcja służy podtrzymaniu egzystencji sprawcy. Podmiot autonomiczny – to żywy organizm, sprawca, który pozostaje w interakcji z otoczeniem. Podmiot działa na otoczenie, tracąc posiadaną energię i działa na swoja korzyść, dzięki czemu uzyskuje energię z otoczenia. Jest to gra, jaką podmiot autonomiczny prowadzi z otoczeniem. Podmiot może ową grę wygrywać, przegrywać lub pozostawać w równowadze. Owa gra jest wygrywająca, gdy wielkość pozyskiwanej energii jest wyższa od traconej. Dzięki wygrywającej grze podmiot uzyskuje swoją egzystencję. Gdy gra ma wynik przegrywający, podmiot stopniowo traci możliwość istnienia, aż zamiera Podmiot heteronomiczny – to człowiek, który otaczający go świat postrzega tak, jak gdyby miał strukturę deterministyczną. Oznacza to, że ludzkie zachowania są określone przez jakieś czynniki leżące poza nim, poza możliwościami jego rąk i umysłu
Podmiot autonomiczny świadomy swojej autonomii – nie wszystkie żywe organizmy są świadome swej podmiotowości. Organizm zachowuje swoją autonomię dzięki prowadzeniu wygrywającej gry z otoczeniem. Natrafia też przypadkowo na zachowania twórcze, niekoniecznie zdając sobie z tego sprawę. Dopiero podmiot świadomy swojej podmiotowości – człowiek o szczególnych kompetencjach – postrzega fakt prowadzenia przez siebie gry z otoczeniem. Owa świadomość umożliwia mu świadome oddziaływanie na jakość owej gry, czyli może opanować umiejętność działania umyślnie twórczego.
Pedagogika twórczości – pedagogika mająca na celu stymulowanie podmiotowego rozwoju człowieka. Służy rozwojowi osobowości i wzbogacaniu podmiotowych dyspozycji prowadzących do rozwoju autonomii podmiotu. Pedagogika twórczości to rodzaj pracy z człowiekiem, który prowadzi do wzbogacenia jego dyspozycji podmiotowych, do wykroczenia człowieka poza zakres jego dotychczasowych możliwości
Wolność – świadomość podmiotu o posiadanej autonomii (patrz autonomia).
Paradygmat – zespół poglądów przyjętych przez daną społeczność jako oczywiste i niepodważalne; zespół schematów pojęciowych, który kształtuje sposób postrzegania rzeczywistości w danej epoce, mają również odzwierciedlenie w całej sferze praktyki. Wola – miara dzielności podmiotu. Podmiot może być mniej lub bardziej konsekwentny w realizacji swoich pomysłów, projektów, w mniejszym lub większym stopniu może on koncentrować posiadane siły dla osiągnięcia zamierzonego celu. W przypadku mniejszej koncentracji sił przez podmiot, może się okazać, że jakieś działanie nie zostanie zrealizowane i nie zostanie osiągnięty zamierzony skutek.
Sprawność działania – to nadwyżka energii pozyskanej nad zużytą. Inaczej, to stosunek osiąganych efektów do ponoszonych kosztów przez dany podmiot. Sprawność to poziom efektywności działania danego podmiotu. Sprawność działania podmiotu autonomicznego zwykle jest większa od jedności, co pozwala mu utrzymać poziom jego egzystencji.
Rozwój podmiotu świadomego – podmiot ten jest świadomy siebie i swojej gry z otoczeniem. Potrafi zachowywać się umyślnie twórczo, czyli potrafi działac na siebie w kierunku wzrostu posiadanego potencjału. Postępowanie umyślnie twórcze prowadzi do zwiększenia jego szansy na natrafienie na zachowanie twórcze i do faktycznego natrafienia na cenne zachowania. Podmiot świadomy potrafi organizować swoja ewolucję.
Twórczy rozwój podmiotu racjonalnego – następuje w sferze symbolicznej, w utrwalonej nauce. Ludzie symboliczni rozwijają naukę, następnie stosują ją w praktyce, dzięki temu wzbogacają posiadane moce.
Twórczy rozwój podmiotu zachowaniowego - odbywa się w wyniku następującego procesu; podmiot po natrafieniu na akt twórczy uzyskuje nadwyżkę energii w stosunku do podmiotów, które na ten akt nie natrafiły. Wygrywa więc konkurencję z podmiotami mniej sprawnymi jego potomstwo ilościowo rozmnaża się i wypiera osobniki konserwatywne. Natrafienie na akt twórczy odbywa się przez przypadek. Selekcja osobników twórczych następuje w wyniku konkurencji wewnątrzgatunkowej.
Decyzje człowieka zachowaniowego – podejmuje decyzje w oparciu o kultywowany obyczaj, zwany też kodem kulturowym. Obyczaj, tradycja, kod kulturowy jest zapisem najbardziej efektywnych zachowań w danym czasie dla danej społeczności i transmitującej dany wzór. Uchybienie obyczajowi najczęściej skutkuje obniżeniem sprawności działania tego podmiotu. Tylko wyjątkowo (przypadkowo) innowator natrafia na zachowania sprawniejsze od dotychczowych czyli twórcze. Nowe zachowania podejmowane są wyłącznie w sytuacjach granicznych.
Decyzje człowieka racjonalnego – wszelkie decyzje podejmuje na podstawie wiedzy naukowej. Rozwiązuje on napotkane problemy, operując płaszczyzna symboliczną – symbole zdefiniowane naukowo. Człowiek ten w procesie podejmowania decyzji posiłkuje się normami, czyli symbolicznym wskazówkami, jakie zachowania są sankcjonowane.. Działania moralne zachodzą, gdy stosowane są normy zewnętrzne obowiązujące w danej społeczności.Wzbogacanie naukowej reprezentacji rzeczywistości wzbogaca spektrum możliwych rozwiązań problemów.
Decyzje człowieka świadomego – on sam jako podmiot jest źródłem wiedzy o właściwym sposobie podejmowania prawidłowych decyzji. Człowiek świadomy (podmiot w procesie) podejmuje decyzje prowadzące do działań twórczych, a więc działa umyślnie twórczo. Człowiek ten w pełni zdaje sobie sprawę ze swoich destrukcyjnych wyborów. Działanie moralne to takie, które zmierza do przysparzania dobra w świecie i w samym podmiocie podejmującym takie działania.
Współpraca człowieka zachowaniowego – człowiek ten drugiego – spoza swojego kręgu kulturowego, plemienia - postrzega jako obcego, wroga, którego stara się sobie podporządkować. Człowiek ten jest w stanie organizować współprace z innymi na zasadach niewolnictwa lub feudalizmu. Człowiek zachowaniowy stara się dominować nad innym, gdy nie jest dostatecznie silny musi podporządkować się jednostce silniejszej. Władza ma charakter dziedziczny, jest elementem obyczaju, kodu kulturowego. Podejmowany dialog określony jest przez przyjęte kody kulturowe.
Współpraca człowieka racjonalnego – kreuje więzi demokratyczne, drugiego postrzega jako równego sobie. Osoba sprawująca władzę jest równa mnie, czyli władza może być wybierana. podejmowany dialog pomiędzy ludźmi ma charakter intelektualny. To postawa tolerowania drugiego bez chęci wpływania, ustanowione zewnętrzne stałe reguły, prawa regulują relacje społeczne obowiązują w jednakowym stopniu wszystkich członków społeczeństwa.
Współpraca człowieka świadomego – człowiek ten postrzega innego jako jednostkę autonomiczną i autoteliczną. Inny ma prawo samo stanowić o swoim zachowaniu jako jednostka autonomiczna. Człowiek ten postrzega także, że inny potrafi się twórczo zachowywać, w konsekwencji – organizować swoją ewolucję, czyli jest źródłem nowych wartości. Kreuje zamierzoną ewolucję podmiotu; dialog egzystencjalny; postawa zamierzonego pogłębiania więzi społecznych i ich twórczego rozwoju, postawa otwarta do zmiany siebie, gotowość do pracy z własną osobowością, wzbogacanie posiadanych dyspozycji.