Nauka o państwie i polityce – 23.11.2009r.

Przynależnoć do państwa jest przymusowa. Pozostaje istotną cechą odróżniającą państwo od innych organizacji, do których przynależność jest dobrowolna.

Ludność zrzeszona w państwie jest niezbędnym elementem jego istnienia, z drugiej strony jest przedmiotem jego działalności. Przynależność do tej omnipotentnej organizacji określona jest mianem obywatelstwa.

Nie ma definicji legalnej obywatelstwa ani w prawie międzynarodowym, ani w prawie polskim. W doktrynie występują spory co do treści tego pojęcia.

Podejście zwężające (stanowiące także element podejścia rozszerzającego) mówi, że podstawą obywatelstwa jest istnienie więzi prawnej (węzła prawnego) łączącej osobę fizyczną z państwem.

Podejście rozszerzające stwierdza, iż o istnieniu obywatelstwa przesądza nie tylko występowanie więzi prawnej, lecz także więzi psychicznej lub minimum identyfikacji celów życiowych jednostki z państwem.

Niekiedy rozróżnia się także obywatelstwo w sensie formalnym i materialnym. W pierwszym znaczeniu chodzi o przynależność prawną jednostki do państwa. W znaczeniu materialnym natomiast obywatelstwo oznacza zależność od prawa wewnętrznego.

Obywatelstwo w znaczeniu materialnym nadaje konkretną treść obywatelstwu w znaczeniu formalnym.

Charakterystyczne, że zarówno w demokracjach starożytnych jak i podczas rewolucji mieszczeńskich obywatelstwo było rozpatrywane przede wszystkim w perspektywie prawa wewnętrznego, podczas gdy postępujące skomplikowanie stosunków międzynarodowych, ukształtowanie się nowoczesnych państw przeniosło w XIX i XX w. ciężar dyskusji na grunt prawa narodów.

Stało się tak m.in. ze względu na gwałtowny, skokowy wzrost organizacji międzynarodowych, które podemują się ochrony praw apatrydów i mniejszości narodowych. Proces ten wiąże się z nieznanymi dotychczas w histori migracjami ludności, spowodowanymi zarówno konfliktami zbrojnymi, jak i rozszerzającą się biedą w krajach słabo rozwiniętych ekonomicznie.

SPOSOBY NABYWANIA OBYWATELSTWA

Znane są dwa sposoby nabycia obywatelstwa. Dzieje się to poprzez:

• Prawo krwi (ius sanguinis)

• Prawo ziemi (ius soli)

Prawo krwi zakłada nabycie obywatelstwa poprzez urodzenie się z rodziców posiadających obywatelstwo jednego z państw lub gdy jedno z rodziców jest obywatelem danego państwa, a drugie jest nieznane bądź obywatelstwo jego jest niedookreślone albo też nieznane. Istotne zatem są tu więzi krwi – pochodzenie jednego z rodziców.

Prawo ziemi podstawą natomiast uzyskania obywatelstwa ius soli jest fakt urodzenia się na terytorium określonego państwa, niezależnie od obywatelstwa rodziców.

Istnieją jednakże ludzie, którzy z różnych przyczyn (zmiany granic państwa, pozbawienie obywatelstwa, zrzeczenie się itp.) nie posiadają go. Prawo określa ich mianem apatrydów.

Po raz pierwszy prawo do obywatelstwa zostało wyrożone w art. 15 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948r. w następującej formie

„Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. Nie wolno nikogo pozbawić samowolnie obywatelstwa ani nikomu odmawiać prawa zmiany obywatelstwa”.

Prawo to powtórzone następnie zostało w 1966r. w art. 24 ust. 3 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych: „Każde dziecko ma prawo do nabycia obywatelstwa”.

Bardzo wąsko

Świat współczesny charakteryzuje niespotykany w historii stopień migracji ludzi. Stąd wyłania się problem uzyskiwania obywatelstwa przez osoby osiadłe na terytorium jakiegoś państwa, które wcześniej nie były jego obywatelami. Taką procedurę uzyskiwania obywatelstwa nazywa się naturalizacją.

Obecnie państwa bogate, takie jak Stany Zjednoczone, Kanada a także należące do Unii Europejskiej oraz Szwajcaria podwyższają kryteria prawne uzyskiwania przynależności. Wymagają między innymi dłuższych okresów zamieszkiwania na swoim terytorium, posiadania pracy itp. Stanowiąc te ograniczenia, kierują się potrzebami demograficznymi, ekonomicznymi a coraz częściej także względami bezpieczeństwa.

Odrębnym problemem dla jednoczącej się Europy pozostaje próba stworzenia obywatelstwa Unii Europejskiej. Na obecnym etapie integracji Unii jest to określenie mylące, bowiem UE nie posiada ani osobowości prawnej, ani tym bardziej nie jest państwem. Stojąc na gruncie doktrynalnym, że obywatelstwo jest więzią jednostki z państwem, należy stwierdzić, że obywatelstwo europejskie jest na razie intencją polityczną, zakładającą, że sama UE zmierzać będzie do stosowania jakiejś formy państwowości.

Obywatelem UE jest osoba posiadająca obywatelstwo jednego z państw członkowskich.

Jeżeli w danym kraju nie ma placówki dyplomatycznej kraju, z którego pochodzi obywatel UE, obowiązek wzięcia go pod swoją opiekę mają wszystkie placówki dyplomatyczne krajów UE znajdujące się w danym kraju.

Aparat państwowy

Istotną cechą konstytutywną państwa pozostaje także istnienie odpowiednio zorganizowanego aparatu, który w imieniu państwa wykonuje jego władztwo, stosując przymus.

Za pomocą legalnego przymusu państwowego egzekwuje respektowanie prawa. Uciekając się, w skrajnych przypadkach, do użycia sił zbrojnych, broni integralności terytorialnej czy niepodległośći, ale też niekiedy chroni ład i porządek publiczny.
Aparat zogranizowany jest hierarchicznie i terytorialnie, a utrzymywany jest z podatków publicznych. Ta specyficzna struktura różni państwo od innych form organizacji społeczeństwa.

Omnipotentna forma organizacji społeczeństwa, jaką powstaje państwo, niekiedy jest kwestionowana. Ma to miejsce zarówno w warstwie doktrynalnej, jak i w praktycznym działaniu określonych ruchów społecznych. Współcześnie negacje państwa głoszą: komunizm, anarchizm, ekologizm.

Komunizm: państwo jest maszyną ucisku, która powstała wraz z rozwarstwieniem społeczeństwa na klasy społeczne i znikanie wraz z ich zniesieniem.

Fryderyk Engels i Włodzimierz Lenin uważali, że proces obumierania państwa nastąpi w fazie komunizmu t.j. bezklasowego ustroju społecznego z jednolitą ogólnonarodową własnością socjalną wszystkich członków społeczeństwa.

Proces obumierania państwa inicjuje przejęcie w drodze rewolucji władz politycznej przez klasy wyzyskiwane: robotników i chłopów, tzw. Dyktaturę proletariatu. Następnie proces przechodzi fazę socjalizmu. Proces ten uwieczniony ma być zbudowaniem samorządu komunistycznego (organizacji, która zastąpi państwo).

Przykłady:

Chiny Mao Tse Tunga, doktryna „Czerwonych Khmerów”.