Natura wypowiedzi – zlokalizowane w czasie i przestrzeni zdarzenie, ma charakter jednostkowy i konkretny. Zdarzeń tych nie można ogarnąć, ujawniają się w nich zarówno fakty istotne, jak i nieistotne (np. charakter pisma), a zatem – nie mogą być one przedmiotem językoznawstwa. Formuły wypowiedzi służą do opisywania języków naturalnych. Opis musi być zależny od wypowiedzi.
Język naturalny – system znaków, które są znakami konwencjonalnymi, prymarnie dźwiękowymi, wtórnie graficznymi oraz system reguł, które określają sposób funkcjonowania znaków (posługiwania się znakami). Język naturalny to taki system znaków, który został wytworzony w wyniku długotrwałej ewolucji, sięgającej początków rodzaju ludzkiego.
Właściwości j. naturalnego:
- dwuklasowość – (teza Buhlera 1934) – wielkości znaczące i nieznaczące, s. fonologiczny i leksykalny, wyrazy i zdania, znaki proste i złożone, itd.
- system otwarty – nie ma możliwości odpowiedzenia na pytanie, ile jednostek ma dany język; jest tworem żywym – jedne jednostki giną, inne powstają,
- produktywność języka – jest podatny w mniejszym lub większym stopniu na procesy przekształcania form jednostek w inne formy,
- polisemiczność – jednostki mogą być interpretowane przez różnych użytkowników inaczej,
- dyskretność – elementy języka są podzielne na identyfikowalne z czymś innym części (= nieciągłość elementów języka – bArbArA),
- konwencjonalność – nie możemy odpowiedzieć na pytanie, dlaczego istnieje jakaś zależność, ale stwierdzamy jej istnienie (tradycja) – arbitralność (dlaczego OKNO nazywa się OKNO?) – dowody: istnienie wielu języków; synonimia i homonimia.
Języki mieszane – jez. rożnych dyscyplin nauk z wyjątkiem dyscyplin formalnych, słownictwo należy do określonych dziedzin wiedzy, a gramatyka do poszczególnych języków naturalnych.
Różnice miedzy j. naturalnym a sztucznym:
naturalne – funkcja narodu, narzędzie komunikacji; powstawały w wyniku długotrwałej ewolucji w sposób żywiołowy i spontaniczny – zmiany niezależne od użytkowników, wyrażenia języka naturalnego mogą mieć wiele znaczeń, - elementy jęz. naturalnego mają znaczenie dane z góry - występują wyrażenia nacechowane okazjonalnością (np. ja, dziś, teraz),
sztuczne – wytwory konkretnych ludzkich decyzji, wyrażenia j. sztucznego są jednoznaczne, brak wyrażeń nacechowanych okazjonalnością, elementy języków sztucznych znaczą to, co człowiek im przyporządkował.
Zmiany w jęz. strukturalnym:
- oddzielenie funkcji języka jako systemu od funkcji języka jako formy wypowiedzi,
- stwierdzenie, że podstawową funkcją języka jest komunikowanie czegoś (wcześniej – wyr. własnego JA).
Ch. Morris – 1938 – Teoria znaku
Semiotyka: syntaktyka (relacja miedzy znakami, Zi – Zj), semantyka (relacja miedzy znakiem a rzeczywistością) Z-R, pragmatyka (relacja miedzy znakami a ich użytkownikami) Z-U
Pragmatyka - dział językoznawstwa, do którego należą następujące zagadnienia: teorie aktów mowy, teorie implikatur (w szczególności konwersacyjnych); zagadnienia deiktyczności, presupozycje, struktury dyskursu, problematyka motywacji użycia wyrażeń językowych, takich, które są zewn. względem kodu jako system obiektów; wchodzi w skład semiologii (semiotyki); nauka o sposobach używania wyrażeń językowych.
Dyscypliny językoznawstwa – fonologia, gramatyka, leksykologia, semantyka, pragmatyka.
Fonologia – zajmuje sie opisem semiotycznym funkcji dźwięków mowy ludzkiej w procesie komunikacji językowej. Opozycje fonologiczne pozwalają na rozróżnienie znaczeń. Nie chodzi jedynie o opozycje segmentowe (o ilość segmentów), ale także o akcent, iloczas, pauzy, intonację.
Gramatyka – podstawowym przedmiotem badan jest zbiór reguł, które określają sposoby odmiany i tworzenia jednostek słownikowych oraz łączenia jednostek w konstrukcje.
Leksykologia – dział zajmujący się analizą słownictwa, w tym m.in. badaniem pochodzenia i znaczenia wyrazów.
Semantyka – zajmuje sie wyjaśnianiem struktury znaczeń. Dwa podst. aspekty badawcze:
1) semantyka translacyjna (przekładowa) -> eksplikacja - czym się różnią znaczenia dwóch jedn. językowych;
2) semantyka referencyjna - skierowanie wyrażeń jez. na zewnątrz jez. w stronę świata zewnętrznego: jakie zachodzą relacje miedzy jednostkami języka a konkretnymi desygnatami.
Pragmatyka: dział, którego przedmiotem są społeczne i sytuacyjne warunki funkcjonowania języka oraz cele, jakie mówiący chce osiągnąć przez użycie określonych wyrazów i wyrażeń. Na rożne wyr. jęz. nałożone są różne ograniczenia jęz.: socjolingwistyczne, psycholingwistyczne, dialektyczne, glottodydaktyka, teoria dyskursów, teoria aktów mowy, stylistyka. (podstawowymi jej jednostkami są akty mowy).
Językoznawstwo jako dziedzina jest podporządkowana semiologii (nauka o znaku- znak wspólnym pojęciem- językoznawstwo zajmuje się znakami fonemowymi); relacje między językoznawstwem a semiologią = semiotyka.
Aspekty opisu językoznawstwa:
- j. synchroniczne – bada stan języka w danym czasie, jest systemowe, | stan języka
- językoznawstwo diachroniczne – bada rozwój języka, | zmiany jakim podlega język w danym czasie
- j. wewnętrzne – (systemowe) to relacje między samymi znakami, bada język bez odwoływania się do użytkowników,
- j. zewnętrzne – pyta o relacje między znakami a innymi dziedzinami nauki i np. konsekwencjami użycia znaków.
XIX-wieczne językoznawstwo:
- funkcjonalne – podstawową funkcją języka naturalnego jest przekazywanie informacji (funkcja komunikatywna). Język jest wytworem grupy społ. i skoro jest narzędziem komunikacji, to musi być powiązany ze zbiorowością
- systemowe – nie analizuje się izolowanych elementów językowych, tylko pary lub zbiory więcej elementowe. Bierze się pod uwagę wielopoziomowość języka naturalnego (fonemy, jednostki leksykalne), język jako uporządkowany zbiór opozycji w jakie wchodzą elementy językowe
Znaki językowe pozostają względem siebie w określonych stosunkach:
- relacje syntagmatyczne – związki między elementami współwystępującymi ze sobą; mogą być to związki gramatyczne, semantyczne,
- relacje asocjacyjne (paradygmatyczne) – zw. między elementami, które mogą być zastępowane – inabsencja,
Stosunki te mogą dotyczyć dowolnego poziomu opisu fonetycznego i morfologicznego.
Syntagma – grupa wyrazowa, zestawienie, układ wyrazów, grupa, połączenie wyrazów.
Jednostki językowe – mogą współwystępować na linii tekstu. To połączenia morfemów, form.
Znak jest konwencjonalny (jeżeli jest zestawiony z przedmiotem swojego odniesienia), tzn., że jest nie umotywowany, istnienie wielości języków naturalnych świadczy o tym, że znaki są konwencjonalne (świadczy także o tym istnienie synonimii – dwa wyrazy, jeden sens, i homonimii – jeden wyraz, 2 sensy).
Konwencja (zależność) – zależność między klasami stanów rzeczy w pewnym świecie konstytuowanym przez daną zbiorowość ludzką (każda osoba należąca do danej zbiorowości wie, że dana zależność istnieje i jest zdolna się do niej dostosować dlatego, że wie, iż inni członkowie zbiorowości też znają tę zależność i chcę się do niej dostosować).
Podstawowe typy konwencji językowych:
Gramatyczne,
Semantyczne - zależność miedzy znaczeniami wyrażeń językowych, posługiwanie sie w sposób niesprzeczny i niepusty wyrażeniami jęz. (np. cofać sie do tylu),
Referencyjne - ludzie zakładają, że mówi się w j. prawdę (odniesienie pewnych predykatów do obiektów i stanów rzeczy),
Pragmatyczne - system zależności miedzy zachowaniami językowymi użytkowników a pozajęzykowymi stanami rzeczy; np. kichanie > mówimy „na zdrowie”.
Przezroczystość semantyczna wyrażeń językowych (Piotr Hiszpan, XIII wiek)
- ilekroć używamy wyr. jęz. w zwykły sposób, to za pomocą tego wyr. kierujemy uwagę na cos innego, niż samo ono; zastępowanie tym wyrażeniem danego fragmentu rzeczywistości – supozycja zwykła.
(Poszczególne wyrażenia mogą być użyte w określonej roli znaczeniowej, tj. supozycji.
Supozycja prosta – jest to znak poszczególnego przedmiotu, np.: „Zając przebiegł mi drogę”.
Supozycja formalna – jest to wyraz, który dotyczy całego gatunku przedmiotów, np.: „Zając jest pospolity w Polsce”.
Supozycja materialna – jest to użycie danego wyrażenia jako znaku, np.: „Zając” ma . (wyraz „zając”).
Jeżeli osoba wypowiadająca dane wyrażenie zna reguły i znaczenie użytych słów i jeśli odbiorca, do którego kierowane jest to wyrażenie również zna reguły i znaczenie użytych słów, to dochodzi do porozumienia między twórcą a odbiorcą.)
Nieprzezroczystość semantyczna – wyrażenie użyte w supozycji materialnej:
- bezpośrednie przytoczenie, np. „Ala ma kota” jest zdaniem,
- przytoczenie ze względu na treść, np. „Matka jest kobietą” – odniesienie pozajęzykowe tu nie istnieje;
- użycia figuratywne wyrażeń jez. (przedmiot odniesienia przeniesiony na plan dalszy),
- wykrzykniki i onomatopeje, np. kukuryku, gę-gę – brak odniesienia.
Języki:
- sztuczne (wytworzone – esperanto; inne – z elementów różnych języków – j. kreolskie),
1) formalne (logika, matematyka); zbudowane z alfabetu składającego się ze stałych i zmiennych,
2) języki informacyno-wyszukiwawcze – deskryptory (słowa-klucze), w katalogach bibliotecznych,
3) języki programowania (informatyka),
- naturalne:
- etniczne: - żywe – używane aktualnie,
- martwe – nieużywane – scs, łacina, połabski,
- międzyetniczne (zawierają elementy dwóch, lub więcej języków etnicznych):
- sztucznie wytworzone,
- inne.
TEORIE FUNKCJI JĘZYKA:
I Buhler, 1934 – 3 funkcje języka:
*komunikacyjna (nastawienie na rzeczywistość),
*ekspresywna (nastawienie na nadawcę),
*impresywna (nastawienie na odbiorcę). R(zeczywistosc)---> T(emat)-----> N(adawca)/O(dbiorca).
II Jakobson, 1960:
6 głównych parametrów języka, jego funkcje:
*ekspresywna – nadawca,
*impresywna – odbiorca,
*metajęzykowa – kod,
*fatyczna – kontakt,
*poznawcza – desygnat,
*poetycka – przekaz.
III Leon Zawadowski, 1966:
przedstawiciel strukturalizmu, „Lingwistyczna teoria języka”. tekst językowy pełni:
*funkcję reprezentatywna wobec rzeczywistości pozajęzykowej,
*funkcję komunikatywna względem odbiorcy.
IV Halina Kurkowska, 1974:
- oddzielenie funkcji systemu od funkcji tekstu,
- funkcja generatywna podstawową funkcją systemu,
- system jęz. służy do tworzenia tekstów i umożliwia ich interpretację.
Funkcje języka:
- f. systemu:
- generatywna – tworzenie i interpretacja tekstów,
- poznawcza – poznawanie świata, nie ma myślenia bez języka, nie istnieją pojęcia nie posiadające formy, postaci,
- f. tekstów:
- f. konwencjonalna: - f. komunikatywna,
- f. reprezentatywna,
- f. niekonwencjonalna: - f. ekspresywna,
- f. impresywna,
Funkcje wypowiedzi:
- f. informacyjne:
- opisowe (deskryptywne),
- oceniające,
- f. pozainformacyjne:
- sprawcza: poprzez wypowiedź dokonuje się pewnych zmian w świecie pozajęzykowym [np. a) akty prawne, ustawy, rozporządzenia; b) sakramenty; c) przekleństwa – rzucanie klątwy; d) odpukanie, „żeby nie zapeszyć” itp.],
- nakłaniająca: 1) oddziaływanie na odbiorcę poprzez prośby pytania, rozkazy, namowy;
2) oddziaływanie na umysł odbiorcy za pomocą działania perswazyjnego, manipulacyjnego (odbiorca nie zdaje sobie sprawy z bycia nakłanianym),- ekspresywna,
- kreatywna: tworzenie określonej wizji świata w danym gatunku wypowiedzi (szczególnie w wypowiedziach. artystycznych).
Wpływ na zmianę funkcji języka i wypowiedzi wywołały:
- rozwój językoznawstwa strukturalnego,
- rozwój paradygmatu językoznawczego,
- rozwój teorii odniesienia przedmiotowego (STR, referencje).
ZDANIA DEKLARATYWNE:
Analityczne – bezwarunkowo prawdziwe – konieczna prawdziwość – bezwarunkowe uznawanie na mocy obowiązujących w danym języku konwencji; konwencje językowe – to zależności między jednostkami języka, bez tych zależności nie ma języka; w językach naturalnych nie można ich zmieniać, ich zmiany wynikają tylko z etapów rozwoju języka
Zdania analityczne to:
- prawa logiki – formuła, która zawiera w sobie stałe i zmienne, jest prawdziwa przy dowolnych podstawieniach,
- podstawienia praw logiki – to, że są one prawdziwe wynika z układów stałych logicznych,
- postulaty znaczeniowe określonego języka – postulat znaczeniowy, prawdziwy na mocy przyjętych w danym języku konwencji (Matka to kobieta, która urodziła dziecko.),
- logiczne konsekwencje postulatów znaczeniowych (Owczarek jest psem. – w tym zdaniu ukryty postulat – pies jest zwierzęciem).
Syntetyczne – zdania prawdziwe lub fałszywe o obiektach mających odniesienie do rzeczywistości pozajęzykowych, jeżeli ich wartość logiczna może być empirycznie potwierdzona (wartość logiczna zdania syntetycznego jest weryfikowalna empirycznie poprzez odniesienie do określonego przedmiotu lub wiedzy); dotyczą obserwowanego świata; muszą być tylko zgodne ze znaczeniami wyrażeń występujących w języku (nie wymagają innych odniesień do języka); wartość logiczna zdania syntetycznego zależy od odniesienia do świata, są konstatacjami.
Odróżnianie zdania analitycznego od syntetycznego ogólnego – jeżeli w wyniku próby zaprzeczenia danego zdania sprzeczność nie powstaje, to jest to zdanie syntetyczne.
Np. Pies jest zwierzęciem. Pies nie jest zwierzęciem. – zd. analityczne, ponieważ postulat znaczeniowy wyrazu pies określa go jako zwierzę
Ten człowiek jest niski. Ten człowiek nie jest niski. zd. syntetyczne, ponieważ zależy od postrzegania świata
4 główne paradygmaty metodologii nauk:
- indukcjonizm – od sądów szczegółowych do ogólnych,
- weryfikacjonizm (dedukcja) – wygłaszanie sądu ogólnego i poszukiwanie jego uzasadnienia za pomocą sądów szczegółowych (np. Rudolf Karnap i L. Wittenstein 1922),
- falsyfikacjonizm – stawia się hipotezę i dąży się do jej obalenia (twórca: Popper 1934),
- postmodernizm – jego istotą jest wyjaśnianie, dążenie do interpretowania świata.
4 paradygmaty w rozwoju językoznawstwa, odpowiadające paradygmatom w metodologii nauk:
- j. historyczno-porównawcze = indukcjonizm (XIX w.),
- j. strukturalne = weryfikacjonizm (uzasadnienie tezy, że język to system znaków za pomocą szczegółowych tez),
- j. generatywne = falsyfikacjonizm (budowanie modeli opisu języka – aprioryczne, i dążenie do ich obalania; nie ma modelu języka, który można uznać za ostateczny),
- j. kognitywne = postmodernizm (nie jest traktowane jako dyscyplina autonomiczna).
Weryfikacjonizm a falsyfikacjonizm > stosunek asymetryczny: pojedynczy sąd może gwarantować fałsz danej hipotezy; mówi się o wyższości weryfikacjonizmu nad falsyfikacjonizmem.
Językoznawstwo strukturalne!!!
JĘZYKOZNAWSTWO STRUKTURALNE Słownik: Słownik terminów gramatycznych
Początek formularza
Zobacz podobne hasła
Dół formularza
Początek formularza
Zobacz wszystkie hasła ze słownika
Dół formularza
Edytuj hasło
Zgłoś do moderacji
Popularność: (popularność 0%)
Data utworzenia:
2008-10-22 10:05:40
Data ostatniej modyfikacji:
Hasło nie było modyfikowane.
- kierunek w lingwistyce zapoczątkowany przez Szwajcara F. de Saussure´a na początku XX wieku. Wydane pośmiertnie jego wykłady uniwersyteckie pt. Kurs językoznawstwa ogólnego do dziś stanowią wykładnię strukturalizmu, kierunku kontynuowanego w dwudziestowiecznych naukach humanistycznych do czasów dzisiejszych, mimo licznych modyfikacji.
U podstaw teorii de Saussure´a leży przekonanie, że badanie języka należy poprzedzić stworzeniem jego modelu, tj. hipotezy dotyczącej istoty języka w ogóle. W modelu strukturalistycznym na język składają się: langue (język) i parole (mówienie). Langue to byt abstrakcyjny i społeczny, który istnieje w świadomości zbiorowej w postaci sumy języków obecnych w świadomości każdego członka danego społeczeństwa. Jest bytem w miarę trwałym - zmiany zachodzą w nim wolno, ewolucyjnie. Jest on systemem znaków. Parole natomiast to konkretne (w przeciwieństwie do abstrakcyjnego systemu), jednostkowe (w przeciwieństwie do społecznego systemu) i momentalne (w przeciwieństwie do trwałego systemu) teksty wytworzone w danym języku.
Badania strukturalistów ograniczały się w zasadzie do opisu langue, czyli abstrakcyjnego systemu, który miał być strukturą uporządkowaną, zhierarchizowaną. Składał się z elementów językowych, które nazwano znakami [znak z gr. semeion ´ts.´]. Znaki wchodziły we wzajemne relacje: paradygmatyczne i syntagmatyczne. Znakami są np. wyrazy kot, pies, szczekać, miauczeć. W relacjach paradyg-matycznych w systemie każdy z tych wyrazów ma paradygmat, zbiór form znanych wszystkim użytkownikom języka, z których, budując zdanie, wybiera się odpowiednią (np. kot-a, kot-em; ps-u, ps-y, szczek-a szczekaj-ą, będą szczekać); reguły dotyczące relacji syntagmatycz-nych pozwalają połączyć te formy w większe konstrukcje: pies szczeka, kot miauczy. Strukturaliści w swoich konkretnych pracach próbowali opisać taką strukturę znakową i odtworzyć abstrakcyjny system językowy. Pokazali np., że wychodząc od bardzo różnorodnych dźwięków danego języka, można utworzyć o wiele prostszy zbiór → fonemów, tj. system fonologiczny, a uzyskuje się to przez ustalenie pewnego ograniczonego zestawu reguł, jak np. brak lub obecność cechy dźwięczności głoski. Porównywanie elementów językowych przy pomocy prostych kryteriów było zresztą istotą postępowania strukturalistów. Poza fonologią nie znaleźli jednak dziedziny języka, w której regularności byłyby oczywiste.
Kazańska Szkoła Polskiej Lingwistyki:
- J. N. Baudouin de Courtenay (1845-1929) – slawista, indoeuropeista, historyk języka pol., zasługi dla fonetyki i fonologii,
- Mikołaj Kruszewski (1815-1887) – uczeń Baudouina, zasługi dla fonetyki i fonologii, rozróżnienie zależności paradygmatycznych i syntagmatycznych.
Przełom strukturalistyczny – przełom XIX i XX w.
- rola de Sausseure’a – „KJO” 1916 – znak jest psychiczny (jest częścią psychiki ludzkiej),
- jęz. strukturalistyczne jest funkcjonalne: język służy do przekazywania informacji o świecie,
- podstawowym celem badań jęz. jest opisywanie języka jako systemu znaków pojmowanych obiektywnie (język jako wytwór zbiorowości),
- rozróżnienie badań diachronicznych i synchronicznych (wcześniej tylko diachroniczne),
- rozpoczęto badanie ‘tekstu’, choć nie operowano tym pojęciem (dopiero od lat 30. XX w.) –
L. Bloomfield 1933, K. Buhler 1934,
- zasługi j. strukturalistycznego szczególnie widoczne w fonologii,
- rozróżnienie bytów konkretnych i abstrakcyjnych,
- opis języka traktowany autonomicznie.
Klasyczne szkoły językoznawstwa strukturalnego:
Praska:
- związana z j. funkcjonalnym,
- Uniwersytet Karola – Praskie Koło Lingwistyczne 1926-38,
- osiągnięcia w zakresie: fonologii (R. Jakobson, M. Trubeckoj), składni (V. Mathesius),
stylistyki (J. Mukarovsky), kultury wypowiedzi (B. Havranek).
Kopenhaska:
- L. Hjelmslev tworzy Kopenhaskie Koło Lingwistyczne w 1931 („Prolegomena do teorii języka” 1943r.),
- najbardziej wierna F. de Sausseure’owi – język jako forma,
- zasada komutacji; plan wyrażania i treści; językoznawstwo bada relacje między planami,
- rozróżnianie języka i tekstu,
- prekursor generatywizmu.
Amerykańska:
- deskryptywizm (jęz. opisowe),
- dystrybutywizm (bezpośredni kontekst jednostki językowej),
- językoznawstwo taksonomiczne – dążenie do systematyki różnych kategorii gramatycznych, Taksonomiczne językoznawstwo, wg przedstawicieli gramatyki transformacyjno-generatywnej typ językoznawstwa uznającego za główny cel badań wyodrębnienie i klasyfikację różnego rodzaju jednostek językowych. Zwolennikami takiego poglądu byli m.in. badacze ze szkoły strukturalistycznej, zwłaszcza tzw. szkoły amerykańskiej.
- rozwój w latach 40. i 50. XX w.,
- spojrzenia na język – 1) uniwersalne, 2) relatywistyczne,
- hipoteza E. Sapira i B. L. Whorfa – język danej społeczności decyduje o typie jej kulturowości; punktem wyjścia dla ich badań były języki indiańskie,
- L. Bloomfield – stworzył podstawy analizy składniowej (w składni), w gramatyce formalnej funkcjonują do dziś jego pojęcia – konstrukcje endocentryczne, egzocentryczne, podział na składniki bezpośrednie, dystrybucje (komplementarna, kontrastowa, alternacja swobodna).
Cechy wspólne szkół strukturalistycznych:
- rozróżnienie diachronii i synchronii (koncentracja na tym),
- rozróżnienie fonetyki i fonologii (koncentracja na fonologii, fonetyka wykluczona z lingwistyki),
- nie zaliczały semantyki do językoznawstwa,
- wprowadzenie pojęcia tekstu (Bloomfield USA 33, Buhler EU 34).
Strukturalizm w Polsce:
Jerzy Kryłowicz – 1895-1978 – prof. UJ, indoeuropeista, teoretyk języka, slawista, przyjął założenia de Sosira i Hjelmsleva;
zasługi: teza dotycząca izomorfizmu (paralelizm różnych struktur językowych); człon konstytutywny zdania (konotujący) i grupy (konotowany); prymarne i sekundarne funkcje kategorii gramatycznych i ich wartości (przypadki gramatyczne konkretne -> Mian. i Bier.); teoria derywacji syntaktycznej,
Leon Zawadowski – 1914-? – prof. Uniwersytetu Wrocławskiego, „Zagadnienia teorii zdań względnych” 1959, „Lingwistyczna teoria języka” 66,
zasługi: badał korelację między tekstem a rzeczywistością pozajęzykową; konotacyjna teoria znaczenia (zależność znaczenia od tekstu i rzeczywistość pozajęzykowa),
Zdzisław Stieber – 1903-80 – slawista, badacz fonologii i morfologii, dialektolog, znawca gwar słow.
Tadeusz Milewski - „Językoznawstwo” 60, prof. UJ, indoeuropeista, uczeń Kryłowicza,
Adam Heinz – „Dzieje językoznawstwa ogólnego”, prof. UJ, uczeń Kryłowicza,
a także: Andrzej Bogusławski, Stanisław Karolak, Kazimierz Polański, Zuzanna Topolińska.
Ferdinand de Saussure – szwajcarski językoznawca (Francuz z pochodzenia), „Kurs Językoznawstwa Ogólnego” powstał w 1916 roku – trzech uczniów zredagowało go na podstawie wykładów (KJO jest o języku i językoznawstwie)
TEORIA DE SAUSSURE’A:
Opozycja – są dwie wielkości, szukamy różnic między nimi; opozycji jest wiele, są tworzone bez ograniczeń.
System – zbiór uporządkowanych opozycji.
Podstawowa opozycja de Sosira: język-mówienie. Mowa – wartość nadrzędna, ogół zjawisk związanych z językiem i mówieniem.
Mówienie:
- to zdarzenie, zachowanie konkretnego człowieka, w danym czasie i przestrzeni,
- konkretne,
- nie można mówienia opisywać, bo liczba jego jest nieskończona,
- przejawy mówienia są przydatne do budowania informacji o języku,
- jest uzewnętrznieniem świadomości,
- jednostkowe.
Język:
- jest pewnego rodzaju funkcją świadomości,
- ma naturę społeczną, przysługuje grupie,
- abstrakcyjny,
- jest poza czasem i przestrzenią,
- zbiór asocjacji utrwalonych w mózgu,
- system znaków, które są zhierarchizowane i uporządkowane,
- język jako system pełni funkcję komunikatywną,
- jest konwencjonalny- istnieje pewna konwencja, która musi być zaabsorbowana przez użytkowników, zmiany w praktyce są niemożliwe, bo ludzie by tego nie rozumieli- nie da się uzasadnić dlaczego określony ciąg dźwięków odnosi się do danego obiektu,
- ogólny,
- jest w świadomości ludzkiej myśli,
- to wiedza nie wyuczona, nie skategoryzowana.
Opozycje de Saussure’a:
synchronia – diachronia
język – mówienie
językoznawstwo zewnętrzne – wewnętrzne
niezmienność – zmienność
pojęcie – obraz akustyczny
element znaczący – element znaczony
asocjacyjne - syntagmatyczne
Znak językowy (dwustronna = bilateralna koncepcja znaku de Sosira) – składa się
Strona oznaczająca = obraz akustyczny (forma, SIGNIFIANT) oraz Strona oznaczenia (oznaczona) = pojęcie, treść (SIGNIFIE).
Znaki językowe pozostają względem siebie w określonych stosunkach:
- relacje syntagmatyczne – związki między elementami współwystępującymi ze sobą; mogą być to związki gramatyczne, semantyczne,
- relacje asocjacyjne (paradygmatyczne) – zw. między elementami, które mogą być zastępowane – inabsencja,
Stosunki te mogą dotyczyć dowolnego poziomu opisu fonetycznego i morfologicznego.
Syntagma – grupa wyrazowa, zestawienie, układ wyrazów, grupa, połączenie wyrazów.
Jednostki językowe – mogą współwystępować na linii tekstu. To połączenia morfemów, form.
Znak jest konwencjonalny (jeżeli jest zestawiony z przedmiotem swojego odniesienia), tzn., że jest nie umotywowany, istnienie wielości języków naturalnych świadczy o tym, że znaki są konwencjonalne (świadczy także o tym istnienie synonimii – dwa wyrazy, jeden sens, i homonimii – jeden wyraz, 2 sensy).
Istnieje również unilateralna koncepcja znaku – tzn. znak ogranicza się do formy, znaczenie jest poza nim.
Cechy znaków:
znak jest dowolny (zasada arbitralna),
zmienność i niezmienność znaku:
zmienny – z diachronicznego punktu widzenia (biorąc pod uwagę jego ewolucję przez wieki), może się zmienić forma, treść lub i to i to (bada się zmiany które zaszły od A do B),
niezmienny – z synchronicznego punktu widzenia (cecha charakterystyczna dla określonej chwili).
linearność (liniowość) – części znaku są usytuowane w określonej kolejności (kolejność ta jest cechą dystynktywną- odróżniającą spośród innych znaków), znaki tworzą układ na osi poziomej, jeden element następuje po drugim, np. k, o, t, = tok, kto, kot.
Językoznawstwo jako dziedzina jest podporządkowana semiologii (nauka o znaku- znak wspólnym pojęciem- językoznawstwo zajmuje się znakami fonemowymi); relacje między językoznawstwem a semiologią = semiotyka.
Aspekty opisu językoznawstwa:
- j. synchroniczne – bada stan języka w danym czasie, jest systemowe, | stan języka
- językoznawstwo diachroniczne – bada rozwój języka, | zmiany jakim podlega język w danym czasie
- j. wewnętrzne – (systemowe) to relacje między samymi znakami, bada język bez odwoływania się do użytkowników,
- j. zewnętrzne – pyta o relacje między znakami a innymi dziedzinami nauki i np. konsekwencjami użycia znaków.
Klasyczne szkoły językoznawstwa strukturalnego:
Praska:
- związana z j. funkcjonalnym,
- Uniwersytet Karola – Praskie Koło Lingwistyczne 1926-38,
- osiągnięcia w zakresie: fonologii (R. Jakobson, M. Trubeckoj), składni (V. Mathesius),
stylistyki (J. Mukarovsky), kultury wypowiedzi (B. Havranek).
Kopenhaska:
- L. Hjelmslev tworzy Kopenhaskie Koło Lingwistyczne w 1931 („Prolegomena do teorii języka” 1943r.),
- najbardziej wierna F. de Sausseure’owi – język jako forma,
- zasada komutacji; plan wyrażania i treści; językoznawstwo bada relacje między planami,
- rozróżnianie języka i tekstu,
- prekursor generatywizmu.
Amerykańska:
- deskryptywizm (jęz. opisowe),
- dystrybutywizm (bezpośredni kontekst jednostki językowej),
- językoznawstwo taksonomiczne – dążenie do systematyki różnych kategorii gramatycznych, Taksonomiczne językoznawstwo, wg przedstawicieli gramatyki transformacyjno-generatywnej typ językoznawstwa uznającego za główny cel badań wyodrębnienie i klasyfikację różnego rodzaju jednostek językowych. Zwolennikami takiego poglądu byli m.in. badacze ze szkoły strukturalistycznej, zwłaszcza tzw. szkoły amerykańskiej.
- rozwój w latach 40. i 50. XX w.,
- spojrzenia na język – 1) uniwersalne, 2) relatywistyczne,
- hipoteza E. Sapira i B. L. Whorfa – język danej społeczności decyduje o typie jej kulturowości; punktem wyjścia dla ich badań były języki indiańskie,
- L. Bloomfield – stworzył podstawy analizy składniowej (w składni), w gramatyce formalnej funkcjonują do dziś jego pojęcia – konstrukcje endocentryczne, egzocentryczne, podział na składniki bezpośrednie, dystrybucje (komplementarna, kontrastowa, alternacja swobodna).
Cechy wspólne szkół strukturalistycznych:
- rozróżnienie diachronii i synchronii (koncentracja na tym),
- rozróżnienie fonetyki i fonologii (koncentracja na fonologii, fonetyka wykluczona z lingwistyki),
- nie zaliczały semantyki do językoznawstwa,
- wprowadzenie pojęcia tekstu (Bloomfield USA 33, Buhler EU 34).
JĘZYKOZNAWSTWO GENERATYWNE!!!
ĘZYKOZNAWSTWO TRANSFORMACYJNO-GENERATYWNE Słownik: Słownik terminów gramatycznych
Początek formularza
Zobacz podobne hasła
Dół formularza
Początek formularza
Zobacz wszystkie hasła ze słownika
Dół formularza
Edytuj hasło
Zgłoś do moderacji
Popularność: (popularność 0%)
Data utworzenia:
2008-10-22 10:05:40
Data ostatniej modyfikacji:
Hasło nie było modyfikowane.
inaczej: gramatyka transformacyjno-generatywna. Kierunek w lingwistyce, kojarzony głównie z nazwiskiem amerykańskiego badacza Noama Chomsky´ego, który zbudował zręby swej teorii w drugiej połowie lat pięćdziesiątych.
Model języka zaproponowany przez generatywistów ma postać: język to nieskończony zbiór zdań. Podstawowym zadaniem tej teorii jest wyjaśnienie, w jaki sposób można za pomocą środków skończonych tworzyć i rozumieć (inaczej: generować) nieskończony zbiór zdań. Na tworzenie zdań patrzy się w dwóch płaszczyznach: wykonania i kompetencji. Wykonanie (performance) jest to tworzenie i odbieranie jednorazowych, empirycznych zdań tekstowych, które układają się w teksty językowe. Kompetencja (coJDpetence)jest to nieuświadamiana sobie przez użytkowników języka wiedza o tym, jak tworzyć zdania. Pozwala ona zrozumieć i zbudować coraz to nowe wypowiedzi, nawet metaforyczne i wieloznaczne. Nie jest nabyta w procesie uczenia się gramatyki, ale w procesie przyswajania języka.
W modelu transformacyjnym zwraca się uwagę na fakt, że opis języka powinno się budować, wychodząc od ograniczonego zbioru reguł podstawowych. Za pomocą tych reguł generuje się abstrakcyjne struktury podstawowe (tzw. struktury głębokie), z których następnie przy użyciu reguł transformacyjnych (np. zamiana konstrukcji czynnych na bierne, twierdzących na przeczące) otrzymuje się aktualne zdania. W usemantycznionej wersji tego kierunku zakłada się, że struktury głębokie mające charakter abstrakcyjny powinny zawierać wszystkie informacje semantycznie relewantne (istotne) i tym samym stanowić podstawę dla interpretacji semantycznej zdania. Za pomocą transformacji (semantycznie neutralnych) otrzymuje się ze struktur głębokich struktury powierzchniowe, które poddane działaniu reguł fonologicznych ujawniają się w fonetycznej postaci zdania.
Językoznawstwo transformacyjno-generatywne posługuje się typowym dla siebie opisem matematycznym, np. zdaniu: Zegar bije odpowiada schemat S = NP(n) + V (S syntax ´zdanie´; NP(n) nominał phrase ´fraza nominalna, rzeczownikowa, w nominatiwie, czyli mianowniku´; V verb ´czasownik´); a zdaniu: Janek bije Jarka odpowiada schemat NP(n) + V + NP(acc) (gdzie skrót (acc) oznacza accusativus, czyli biernik).
- oparte na falsyfikacjonizmie,
- paradygmat badań nad językiem:
zdania powstają wskutek łączenia jednostek niższego rzędu w jedn. wyższego rzędu,
językoznawca powinien używać dedukcji i szukać takich modeli językowych, które doprowadziłyby do możliwości wyznaczenia każdego zdania (model zawierałby schemat budowy każdego zdania),
- twórcą paradygmatu był N. Chomsky, ur. 1928, łączył dziedziny językoznawstwa i polityki, „Struktury syntaktyczne” 1955 – zasadniczy przełom dla jęz. generatywnego, „Aspekty teorii składni” 1965, wyrósł z amerykańskiego deskryptywizmu (uczeń Z. Harrisa) i filozofii racjonalistycznej (Kartezjusz),
- generatywizm w ujęciu klasycznym – Chomskiego:
- czym jest język – dlaczego tylko człowiekowi przysługuje zdolność posługiwania się nim, jak posługiwać się nim i jak go opisywać?
- jęz. jako dyscyplina autonomiczna,
- cele Chomskiego: 1) budowa modeli opisu języka (myśl o gramatyce uniwersalnej), 2) teza natywistyczna – człowiek rodzi się ze znajomością gramatyki uniwersalnej (gdyby tak nie było – dziecko nie byłoby w stanie w stosunkowo krótkim czasie nauczyć się swego pierwszego języka),
- pojęcie generowania po raz pierwszy pojawia się u niemieckiego językoznawcy z przełomu XVIII i XIX w. – Wilhelma von Humboldta,
- twórczy charakter języka ludzkiego – każdy rodzimy użytkownik języka jest zdolny do nieświadomego produkowania nieskończonej liczby zdań tego języka i interpretowania ich, mimo iż ogromna część zdań, z którymi się styka są dla niego zupełnie nowe,
- nie można wyznaczyć granicy zdania (do każdego zdania można dodawać coraz to nowe człony),
- tymczasowa charakterystyka gramatyki – model składałby się ze skończonego zbioru symboli (słownik) i ze skończonego zbioru reguł; służyłby do produkowania nieskończonego zbioru zdań; podstawowy rodzaj reguł: 1) reguły przepisywania (zastępowania), 2) kategoryzacji – podstawianie + uwzględnianie kategorii gramatycznych, 3) rekursywne – mogą być stosowane nieograniczoną ilość razy; stosując różne reguły powstają często zdania poprawne gramatycznie, ale niepoprawne znaczeniowo.
GRAMATYKA GENERATYWNA:
Teoria językoznawcza; opis systemu językowego traktowanego jako model kompetencji językowej człowieka w dwóch aspektach: zdolności generowania i zdolności rozumienia poprawnego tekstu w danym języku. Dla generatywistów przedmiotem badania jest sam mechanizm produkowania i rozumienia tekstu, kompetencja językowa, sprowadzalna do systemu reguł stanowiących gramatykę danego języka. Gramatyka ta generuje nieskończony zbiór dobrze zbudowanych zdań i wyznacza dla każdego z nich jeden (a w przypadku zdania wieloznacznego - wiele) opisów strukturalnych. Twórcami gramatyki generatywnej są m.in. N. Chomsky, Y. Bar-Hillel, V.H. Yngve; N. Chomsky zbudował model najlepiej udokumentowany i przyjmowany najpowszechniej, wg którego zasadniczym czynnikiem generującym jest w gramatyce syntaksa (składnia), wprowadził także istotne rozróżnienie struktur powierzchniowej i głębokiej; Ch.J. Fillmore, J. McCawley, R.T. Lakoff sądzą natomiast, że czynnikiem tym jest semantyka (znaczenie); w Polsce gramatyka generatywna rozpowszechniła się głównie w kręgach anglistycznych (ośrodek poznański kierowany przez J. Fisiaka) oraz wśród wąskich kręgów dialektologów; gramatyka generatywna jest w ograniczonym stopniu przydatna w opisie języków fleksyjnych, umożliwiając wygenerowanie zaledwie kilku procent zdań języka naturalnego.
Gramatyka transformacyjna ma dostarczyć procedury, dzięki którym można sprawdzić, czy kombinacja słów jest zdaniem danego języka, a generatywna ma dostarczyć takie jednostki, z których można dopiero budować zdania.
Gramatyka generatywna - jest to formalna teoria języka, czyli model opisu kompetencji językowej idealnego nadawcy i odbiorcy.
Pragmatyka - dział językoznawstwa, do którego należą następujące zagadnienia: teorie aktów mowy, teorie implikatur (w szczególności konwersacyjnych); zagadnienia deiktyczności, presupozycje, struktury dyskursu, problematyka motywacji użycia wyrażeń językowych, takich, które są zewn. względem kodu jako system obiektów; wchodzi w skład semiologii (semiotyki); nauka o sposobach używania wyrażeń językowych.
Historia pragmatyki
1 etap: pierwsze modele gram. Chomsky’ego nie wyodrębniły gram. semantycznej i pragmatycznej; połowa lat 60. do polowy lat 70. - jeszcze nie ma pragmatyki samodzielnej. Intensywnie rozwija się semantyka, która zahacza o zagadnienia z pogranicza semantyki i pragmatyki. Powstają różne teorie presupozycji (pres. pragmatyczna i pres. semantyczna). Upowszechnia sie teoria aktów mowy Austina i nowe wersje w ujęciu Searlea. Kształtuje sie teoria Grice'a.
2 etap: od polowy lat 70. zaczynają powstawać podst. pojęcia pragmatyki. Zasadniczy przełom - od połowy lat 70. do połowy lat 80. to okres, który stanowi rozkwit pragmatyki jako dyscypliny samodzielnej. Oddzielne dyscypliny – pragmatyka jest radykalnie oddzielona od semantyki; G. Gazdor w 1979 wysnuł tezę, że pragmatyka = znaczenie - (minus) warunki prawdziwości. U podstaw tej tezy leżało przekonanie, ze semantyka wykorzystuje podstawy logiki; uważano, że pragmatyka bada te aspekty opisu języka, których nie są sie opisać metodami logicznymi. Stopniowo dochodzi sie do poszerzenia zakresu pragmatyki i semantyki - to okres, kiedy na lingwistykę ma wpływ paradygmat postmodernistyczny. Pod wpływem metodologii kognitywnej, semantyka i pragmatyka zaczynają tworzyć komplet.
3 etap: od polowy lat 80. - w 1985 Rey Jackendoff w dziele "Semantyka i poznanie" neutralizuje opozycje semantyczne i pragmatyczne i łączy te dwie dyscypliny. Semantyka = pragmatyka = znaczenie. W 1953 r. opublikowano drugą filozofię - L. Witthensteina - teoria podobieństwa rodzinnego, ale bez ostrych granic.