22. Pojęcie bezpodstawnego wzbogacenia się (świadczenie nienależne).

Bezpodstawne wzbogacenie polega na tym, że następuje przesunięcie korzyści majątkowej z majątku jednego podmiotu do majątku innego podmiotu bez podstawy prawnej. Ten kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Odpowiedzialność za wzbogacenia nie może wykraczać poza granice wzbogacenia. Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu mogą mieć zastosowanie do rozliczeń majątkowych między osobami pozostającymi w trwałym związku faktycznym (konkubinacie).

Kodeks cywilny przewiduje następujące przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia:

1. wzbogacenie jednego podmiotu – chodzi o uzyskanie korzyści majątkowej w dowolnej postaci, przy czym wiedza czy też wola osoby wzbogaconej co do wzbogacenia nie mają znaczenia;

2. zubożenie drugiego podmiotu – chodzi o utratę korzyści majątkowej przez zubożonego, która nie zawsze polega na utracie określonych przedmiotów z majątku zubożonego.

3. związek między wzbogaceniem a zubożeniem. Jest to zaistnienie dwóch sprzężonych ze sobą zjawisk zależnych od jednego zdarzenia. Zdarzeniem tym może być:

• działanie samego zubożonego;

• działanie samego wzbogaconego;

• działanie osoby trzeciej;

• zdarzenie zewnętrzne, niebędące działaniem osób;

1. brak podstawy prawnej wzbogacenia.

Szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne. W przypadku nienależnego świadczenia zubożony doprowadza do wzbogacenia innego podmiotu, działając w przekonaniu, że wykonuje istniejące zobowiązanie w celu zaspokojenia wierzyciela. Bezpodstawne wzbogacenie odróżnia się od nienależnego świadczenia tym, że w tym pierwszym przypadku rzeczywiście wzbogaconemu nie należy się korzyść w postaci świadczenia. Gdy określone przesunięcie majątkowe nie jest wynikiem świadczenia, nie może powstać roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia, lecz jedynie roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Kodeks cywilny przewiduje katalog sytuacji, w których świadczenie jest nienależne:

• gdy ten, kto świadczenie spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

• gdy zobowiązanie między stronami wprawdzie istniało, ale odpadła podstawa prawna świadczenie – conditio causa finta;

• gdy nie został osiągnięty zamierzony cel świadczenia – conditio causa data causa non secuta;

• gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia – conditio sine causa;

Zubożonemu przysługuje przeciwko bezpodstawnie wzbogaconemu roszczenie o wydanie wzbogacenia. Obowiązek wydania korzyści przechodzi na osobę trzecią, jeżeli ta uzyskała korzyść majątkową w wyniku rozporządzenia dokonanego na jej rzecz nieodpłatnie przez bezpodstawnie wzbogaconego. Przedmiot roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia obejmuje (art. 405 KC):

- wydanie korzyści w naturze

- zwrot wartości korzyści – gdy nie jest możliwe wydanie korzyści w naturze.

Roszczenie zubożonego obejmuje żądanie wydania nie tylko korzyści bezpośrednio uzyskanej przez wzbogaconego, lecz także wszystkiego co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody – tzw. surogaty. Roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia przedawniają się na zasadach ogólnych. Obowiązek wydania korzyści przez wzbogaconego wygasa, jeżeli korzyść zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony.

W przypadkach ściśle określonych w ustawie nie ma obowiązku zwrotu wzbogacenia uzyskanego w postaci nienależnego świadczenia. Zubożony nie może żądać zwrotu świadczenia w następujących sytuacjach (art. 411KC):

• jeżeli spełniając świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany (chyba że: spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu, w celu uniknięcia przymusu, w wykonaniu nieważnej czynności prawnej);

• jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego

• jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu

• jeżeli świadczenie zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna

Ustawodawca, wychodząc z założenia, że w pewnych sytuacjach zwrot nienależnego świadczenia do zubożonego byłoby sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości przewidział możliwość przepadku takiego świadczenia na rzecz Skarbu Państwa. Dotyczy to tylko świadczeń, które zostały spełnione świadomie (art. 412KC):

- w zamian za dokonanie czynu zabronionego – chodzi o czyn zabroniony pod groźna sankcji karnej;

- w celu niegodziwym – jest to taki stan rzeczy, który rażąco narusza powszechnie akceptowane normy moralne lub porządek społeczny.

O przepadku świadczenia na rzecz Skarbu Państwa orzeka sąd. Jeżeli przedmiot świadczenia został zużyty lub utracony, przepadkowi może ulec jego wartość. Ten, kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu spełnionego świadczenia. Żądanie takie przysługuje w następujących sytuacjach:

- gdy gra i zakład były zakazane

- gdy gra lub zakład były nierzetelne

Roszczeń z zobowiązań wynikających z gier i zakładów można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład są prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu – art. 413§2KC.

23. Pojęcie czynu niedozwolonego, przesłanki, zasady odpowiedzialności.

Czynem niedozwolonym jest zawinione działanie człowieka oraz również zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, z którymi ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody. Od czynu niedozwolonego należy odróżnić pojęcie deliktu czyli zawinionego działania człowieka.

Przesłankami odpowiedzialności deliktowej są:

1. powstanie szkody – uszczerbku w dobrach prawnie chronionych

2. zdarzenie, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy – zdarzeniem takim może być nie tylko działanie ludzkie, ale także inne zdarzenia. Ciężar udowodnienia takiego faktu spoczywa na poszkodowanym

3. adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem, z którego szkoda wynikła, a szkodą – oznacza to, że dłużnik odpowiada tylko za normalne następstwa zdarzenia, z którego szkoda wynikła.

W odniesieniu do odpowiedzialności deliktowej zastosowanie znajdują następujące zasady:

1. zasada winy – jest podstawową zasadą odpowiedzialności. Na zasadzie winy oparta jest odpowiedzialność za czyny własne, jak również odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru, osób powierzających wykonanie czynności oraz osób chowających lub posługujących się zwierzętami;

2. zasada ryzyka – jest odpowiedzialnością za sam skutek, niezależną od winy sprawcy szkody. Na zasadzie ryzyka odpowiadają: zwierzchnik za szkody wyrządzone przez podwładnego, zajmujący pomieszczenie za szkody wyrządzone wyrzuceniem, wylaniem, spadnięciem przedmiotu z pomieszczenia, posiadacz budowli za szkody wyrządzone zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części, prowadzący przedsiębiorstwo za szkody wyrządzone ruchem tego przedsiębiorstwa, samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji za szkody wyrządzone tym ruchem;

3. zasada słuszności – uzasadnieniem jej zastosowania, tj. obciążenia podmiotu obowiązkiem naprawienia szkody są względy moralne. Na zasadnie słuszności odpowiadają: Skarb Państwa w razie wyrządzenia szkody na osobie, niepoczytalni i małoletni oraz chowający zwierzęta lub posługujący się nimi.

24. Odpowiedzialność za własne czyny.

Zgodnie z art. 415 KC ten, kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

odpowiedzialność za czyny własne oparta jest na zasadzie winy sprawcy. Zawiniony czyn w skutek którego szkoda może powstać może mieć postać działania lub zaniechania. Może to być czyn zarówno osoby fizycznej jak i prawnej. W przypadku osób prawnych odpowiedzialność za czyn własny ma miejsce wtedy, gdy szkoda została wyrządzona z winy jej organu. Przesłankami odpowiedzialności za czyn własny są: powstanie szkody, zdarzenie z którego szkoda wynikła oraz adekwatny związek przyczynowy między tym zdarzeniem a szkodą. Ciężar dowodu zaistnienia tych okoliczności spoczywa na poszkodowanym. Czyn osoby wyrządzającej szkodę musi być bezprawny oraz zawiniony. Przez pojęcie bezprawności należy rozumieć sprzeczność zachowania sprawcy z obowiązującym porządkiem prawnym. System prawny przewiduje następujące okoliczności wyłączające bezprawność czynu:

• obrona konieczna – polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby;

• stan wyższej konieczności – polega na zniszczeniu lub uszkodzeniu cudzej rzeczy albo zabiciu lub zranieniu cudzego zwierzęcia w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia;

• dozwolona samopomoc

• zgoda poszkodowanego

• działanie na własne ryzyko – np. udział w zawodach bokserskich;

• wykonywanie własnych praw podmiotowych;

Czyn taki musi być także zawiniony, co oznacza że po stronie sprawcy musi wystąpić wina. Przez winę rozumie się naganną dotyczącą podjętego przez niego bezprawnego czynu.

Winę, a w konsekwencji odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę, wyłączają:

• stan niepoczytalności – oznacza, że osoba znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

• wiek sprawcy – małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, nie ponoszą odpowiedzialności na zasadzie winy za wyrządzona przez siebie szkodę – art. 426 KC.

Wyróżnia się dwa rodzaje winy:

1. wina umyślna – polega na tym, że sprawca chce przez swoje bezprawne zachowanie wyrządzić drugiemu szkodę – dolus directus, lub co najmniej świadomie godzi się na to, że szkoda powstanie – dolus eventualis.

2. wina nieumyślna – polega na tym, że sprawca przewiduje możliwość wyrządzenia szkody, ale bezpodstawnie przypuszcza, że tego uniknie albo w ogóle nie przewiduje takiej możliwości, chociaż powinien i mógł przewidzieć, że szkoda zostanie wyrządzona. Wina nieumyślna nazywana jest również niedbalstwem i polega na niedołożeniu należytej staranności.

Podmiot odpowiedzialny za szkodę na zasadzie winy ponosi odpowiedzialność, niezależnie od tego, którą z rodzajów winy można mu przypisać.

Szkoda może zostać wyrządzona przez jedną lub więcej osób, które działają wspólnie lub nawet osobno. Współsprawcą wyrządzenia szkody jest również osoba, która (art. 422 KC):

- nakłaniała do wyrządzenia szkody – podżeganie;

- udzieliła pomocy przy wyrządzeniu szkody – pomocnictwo;

Podżegacz i pomocnik są odpowiedzialni za wyrządzoną szkodę razem z bezpośrednim sprawcą – odpowiedzialność solidarna. Odpowiedzialność za szkodę ponosi również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. Osoba taka odpowiada wyłącznie za czyn własny solidarnie ze sprawcą bezpośrednim ale tylko w granicach następstw własnego czynu. Art. 422 KC nie obejmuje osoby, która pomogła w ukryciu szkody już wyrządzonej przez sprawcę, chyba że osoba ta jeszcze przed wyrządzeniem tej szkody zapewniła sprawcę o gotowości udzielenia pomocy do jej ukrycia.

25. Odpowiedzialność za czyny cudze.

Odpowiedzialność za cudze czyny dotyczy się następujących sytuacji:

1. sprawujący nadzór nad inną osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez taką osobę – art.427KC;

2. powierzający wykonanie czynności innej osobie ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej czynności – 429KC;

3. zwierzchnik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podwładnego – art. 430KC;

a. Nadzór sprawowany jest nad osobami, które z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego powinny znajdować się pod pieczą innej osoby. Osoby zobowiązane do nadzoru powinny tak wypełniać swój obowiązek nad inną osobą, aby w następstwie działań tej osoby nie dochodziło do wyrządzenia innym szkody. Jeżeli szkoda zostanie wyrządzona przez podopiecznego, zobowiązany do nadzoru ponosi odpowiedzialność za brak należytej staranności w sprawowaniu nadzoru, tzw. wina w nadzorze. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli, nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w tym stanie – art. 425§1KC. Nie dotyczy to sytuacji, w której zakłócenie czynności psychicznych nastąpiło w skutek użycia napojów odurzających lub innych podobnych środków, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez winy podmiotu. Podobnie małoletni, który nie ukończył lat 13, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną przez siebie szkodę (art. 426 KC). Zobowiązanie do nadzoru nad osobą małoletnią lub niepoczytalna może wynikać z :

• ustawy – np. władza rodzicielska;

• umowy – np. opiekunka do dziecka;

• przepisy o odpowiedzialności osób sprawujących nadzór nad niepoczytalnymi lub małoletnimi stosuje się również do osób wykonujących stałą pieczę nad osobą bez obowiązku ustawowego lub umownego;

Jeżeli osobie pozostającej pod pieczą można przypisać winę, to ponosi ona odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę jak za czyn własny. Wyłączone jest wówczas stosowanie art. 427 KC. Ciężar dowodu winy sprawcy szkody spoczywa na poszkodowanym. Przesłankami odpowiedzialności osób sprawujących nadzór są:

• wyrządzenie szkody przez podopiecznego

• wina w nadzorze – culpa in custodiendo. Ustawodawca przewiduje w art. 427 KC domniemanie winy w nadzorze. Obalenie tego domniemania może nastąpić, kiedy osoba sprawująca nadzór wykaże, że nadzór był sprawowany w sposób należyty, zgodnie z ciążącym na niej obowiązkiem, i z odpowiednią starannością.

• związek przyczynowy między winą w nadzorze a szkodą wyrządzoną przez podopiecznego;

Osoba zobowiązana do nadzoru ponosi odpowiedzialność na zasadzie winy. Może ona uwolnić się od odpowiedzialności, wykazując: brak winy w nadzorze lub brak związku przyczynowego między nienależytym wykonywaniem nadzoru a szkodą. Za szkodę wyrządzoną przez niepoczytalnego lub małoletniego, któremu winy przypisać nie można, może odpowiadać sam sprawca w następujących przypadkach:

- gdy brak jest osób zobowiązanych do nadzoru

- gdy od osób zobowiązanych do nadzoru nie można uzyskać naprawienia szkody;

W tych sytuacjach poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody bezpośrednio od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego – jest to odpowiedzialność na zasadzie słuszności;

b. Osoba powierzająca czynność do samodzielnego wykonania innej osobie ponosi odpowiedzialność za szkodę, którą ta czynność wyrządziła osobie trzeciej – art. 429 KC. Osoba powierzająca czynność jest zatem odpowiedzialna za dokonanie właściwego wyboru osoby, która ma czynność wykonać. Powierzenie drugiemu wykonania czynności może być dokonane przez powierzającego osobiście bądź przez inną osobę, która sprawuje w określonym zakresie zarząd jego spraw. Taka inna osoba musi działać w imieniu powierzającego w granicach umocowania. Jeżeli wykonawca czynności wyrządzi szkodę osobie trzeciej przy jej wykonywaniu, to powierzający wykonanie czynności ponosi odpowiedzialność za tę szkodę na zasadzie winy, wina w wyborze – culpa in eligendo. Ustawodawca przewiduje domniemanie winy w wyborze.

Domniemanie to można obalić:

- przez wykazanie braku winy w wyborze, albo

- wykazanie, że czynność została powierzona osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swojej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Odpowiedzialność z art. 429 KC powstaje tylko wtedy, gdy szkoda pozostaje w funkcjonalnym związku z powierzona czynnością.

c. Przepis art. 430 KC również dotyczy odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu powierzonej czynności. Regulacja ta odnosi się do sytuacji, której powierzający wykonanie czynności jest zwierzchnikiem wykonawcy, czyli istnieje między nimi stosunek podporządkowania. Stosunek podporządkowania może wynikać:

- z ustawy;

- z umowy;

- ze stosunków faktycznych ;

Podwładnym jest osoba, która przy wykonywaniu czynności podlega kierownictwu innej osoby i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez podwładnego ponosi jego zwierzchnik. Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka.

Przesłankami tej odpowiedzialności są:

• wyrządzenie szkody przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności;

• wina podwładnego;

• związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem podwładnego a powstałą szkodą;

26. Odpowiedzialność Skarbu Państwa.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej jest uregulowana w art. 417 – 417² KC. Obowiązująca regulacja została wprowadzona ustawą z dnia 17.06.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Artykuł 417 KC zawiera ogólną podstawę odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej.

Odrębnie zostały uregulowane w kodeksie przypadki:

• odpowiedzialności za szkody powstałe w związku z wydaniem aktu normatywnego art.. 417¹§1 KC

• odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez wydanie prawomocnego orzeczenia sądowego lub ostatecznej decyzji 417¹§2 KC

• odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego 417¹§4 KC

• odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez niewydanie orzeczenia lub decyzji 417¹§3 KC

• odpowiedzialności za szkody wyrządzone na osobie, które powstały przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej 417² KC.

Przesłankami odpowiedzialności za szkody wyrządzone wykonywaniem władzy publicznej są:

1. niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej

2. szkoda

3. adekwatny związek przyczynowy między niezgodnym z prawem działaniem władzy publicznej a szkodą.

Podmioty odpowiedzialne za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem władzy publicznej są:

• Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca władzę publiczną z mocy samego prawa. Oznacza to, że dla przyjęcia odpowiedzialności za szkodę na podstawie art. 417 konieczne jest wykonywanie przez daną jednostkę określonego rodzaju działalności, polegającej na wykonywaniu władzy publicznej

• jednostka samorządu terytorialnego lub Skarb Państwa i osoba, której zlecono na podstawie porozumienia wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej, warto też zapamiętać, że odpowiedzialność wykonawcy zadań i zlecającego jest solidarna.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wydanie aktu normatywnego:

Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, to naprawienia szkody można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową, ustawą – jest to tzw. bezprawność normatywna. Sam fakt uchylenia aktu normatywnego jako niezgodnego z Konstytucją nie jest wystarczający do skutecznego dochodzenia roszczenia odszkodowawczego. Trzeba również wykazać, że nastąpiły konkretne działania władzy publicznej podjęte na podstawie aktu normatywnego wydanego niezgodnie z prawem, a skierowane wobec określonej osoby, która przez to poniosła szkodę.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego.

Przesłanką odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez niewydanie aktu normatywnego, czy tzw. zaniechanie legislacyjne, jest obowiązek wydania takiego aktu wynikający z przepisu prawa. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez niewydanie takiego aktu powstaje tylko wtedy, gdy prawa jednostek nie mogą być zrealizowane na skutek niewydania odpowiedniego aktu normatywnego. Za względu na brak w polskim prawie regulacji dotyczącej szczególnego trybu stwierdzenia zaniechania legislacyjnego, w art. 417¹§4 KC ustawodawca przyjął, że niezgodność z prawem niewydania aktu normatywnego stwierdza sąd rozpoznając sprawę o odszkodowanie. Oznacza to, że inaczej niż w pozostałych przypadkach nie jest wymagane uprzednie wydanie rozstrzygnięcia, tzw. przedsądu. Dla powstania odpowiedzialności Skarbu Państwa za zaniechanie legislacyjne konieczne jest wykazanie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a faktem zaniechania wydania aktu normatywnego pomimo istnienia obowiązku wynikającego z przepisów prawa.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji. Odpowiedzialność ta jest uregulowana w art. 417¹§2 KC. Przesłankami tej odpowiedzialności są:

- wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji

- powstanie szkody

- adekwatny związek przyczynowy między wydaniem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji a szkodą

Rozwijając temat należy stwierdzić, że przez niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji należy rozumieć naruszenie prawa przez jego wadliwe stosowanie, a także zastosowanie jako podstawy rozstrzygnięcia normy prawnej niezgodnej z Konstytucją RP. Orzeczenie niezgodne z prawem w rozumieniu art. 424¹§ 2 KPC w związku z art. 417¹§2 KC, to takie orzeczenie, które jest niewątpliwe sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo zostało wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, które jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy prawniczej. Niezgodność z prawem musi być uprzednio stwierdzona we właściwym postępowaniu. Oznacza to, że rozpoznanie przez sąd sprawy odszkodowawczej powinno poprzedzać rozstrzygnięcie właściwego organu w przedmiocie legalności orzeczenia lub decyzji.

Odpowiedzialności jest odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niewydanie orzeczenia lub decyzji. Odpowiedzialność ta została uregulowana w art. 417¹§3KC. Przesłankami odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez niewydanie orzeczenia lub decyzji są:

- istnienie wynikającego z przepisu prawa obowiązku wydania orzeczenia lub decyzji

- stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji

Do właściwych postępowań w rozumieniu wyżej wymienionego artykułu należą:

- postępowanie skargowe uregulowane w ustawie – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi

- postępowanie skargowe i uregulowane w ustawie z 17.06.2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej na zasadzie słuszności.

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Rozszerzenie odpowiedzialności (art. 417² k.c.) następuje w przypadkach, kiedy działanie jest zgodne z prawem. Jednak i z takiego działania może wyniknąć szkoda. Jeśli jest to szkoda na osobie, to w takiej sytuacji może odpowiadać odpowiedni podmiot (Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, osoba prawna), jeśli wymagają tego zasady słuszności.

Przesłankami takiej odpowiedzialności są:

• wykonywanie zgodnie z prawem władzy publicznej

• powstanie szkody na osobie – art. 417² KC dotyczy wypadków nie tylko wyrządzenia szkody bezpośrednio poszkodowanemu ale także osobom pośrednio poszkodowanym wskutek śmierci osoby bliskiej

• adekwatny związek przyczynowy między wykonywaniem zgodnie z prawem władzy publicznej a powstanie szkody na osobie

• zasadność przyznania odszkodowania w świetle zasad słuszności

W razie zaistnienia wskazanych wyżej przesłanek poszkodowany może żądać naprawienia szkody majątkowej w całości lub w części oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Poszkodowany także zgodnym z prawem działaniem władzy publicznej będzie mógł również alternatywnie żądać zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez siebie cel społeczny.

27. Odpowiedzialność za zwierzęta.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta ponosi (art. 431§1 KC):

1. ten, kto zwierzę chowa – może to być właściciel, posiadacz samoistny lub zależny, bez względu na to czy jest w złej czy w dobrej wierze. Jest to osoba, która przez dłuższy czas sprawuje pieczę nad zwierzętami dla własnych celów, dostarcza mu schronienia i utrzymania. Dotyczy to nie tylko zwierząt domowych ale także dzikich chowanych przez człowieka, np. w cyrkach

2. ten, kto się nim posługuje – tzn. wykorzystuje do własnych celów zarówno w ramach chowania, jak i jedynie czasowego posiadania.

Ten, kto zwierzę chowa lub się nim posługuje, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez to zwierze, niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też się zabłąkało albo uciekło. Odpowiedzialność ta dotyczy jedynie szkód wyrządzonych przez zwierzęta z własnego popędu, czyli wynikające z naturalnego zachowania się zwierzęcia. Jeżeli osoba posłuży się zwierzęciem w ten sposób, że wyrządzi ono komuś szkodę, to odpowiada ona jak za czyn własny (np. poszczucie psem). Regułą jest, że odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta opiera się na zasadzie winy. Od odpowiedzialności tej można się uwolnić przez wykazanie, że zwierzę samo się zabłąkało lub uciekło, a także w ten sposób, że zwierzę znajdowało się pod nadzorem innej osoby. Jedynie wykazanie braku winy w nadzorze wyłącza odpowiedzialność za szkodę. W wyjątkowych sytuacjach jednak jest dopuszczalna odpowiedzialność na zasadzie słuszności. Poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Przepis art. 431 KC nie dotyczy odpowiedzialności za zwierzęta żyjące w stanie wolnym. Przepisy szczególne przewidują odpowiedzialność za niektóre gatunki. Są to:

- Prawo łowieckie – odpowiedzialność za dziki, łosie, jelenie, daniele, sarny za szkody wyrządzone w uprawach i płodach rolnych;

- Ustawa o ochronie przyrody – przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za niektóre szkody wyrządzone przez zwierzęta ( żbiki, wilki, rysie, niedźwiedzie, bobry);

W przypadku wyrządzenia szkody przez zwierzę na gruncie posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę (samopomoc), jeżeli zajęcie takie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody – art. 432 KC. Posiadacz gruntu uzyskuje na zajętym zwierzęciu ustawowe prawo zastawu.

28. Odpowiedzialność za rzeczy.

Istnieją dwa rodzaje takiej odpowiedzialności:

- Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu

- Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części

Patrz pytanie 29.

29. Odpowiedzialność za wylanie, spadnięcie wyrzucenie czegoś z pomieszczenia, za zawalenie się budowli.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia ponosi, ten, kto pomieszczenie zajmuje – art. 433KC. Przez pojęcie zajmującego pomieszczenie należy rozumieć osobę, która nim włada faktycznie. Jeżeli pomieszczenie zajmuje kilka osób, to ich odpowiedzialność jest solidarna. Za szkodę spowodowaną tymi czynnikami wywołana w pomieszczeniu położonym w stałym hotelu pracowniczym odpowiada ten, kto faktycznie władał tym pomieszczeniem w sposób wyłączny, a jeśli dostępne ono było dla wszystkich mieszkańców hotelu, odpowiada pracodawca hotelu. Odpowiedzialność za szkody spowodowane wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia opiera się na zasadzie ryzyka. Zajmujący pomieszczenie może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie nastąpiło:

1. na skutek siły wyższej – np. trzęsienie ziemi

2. z wyłącznej winy poszkodowanego – np. na skutek działań złodzieja

3. z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec – np. jeden z włamywaczy wyrzucił walizkę na głowę przechodnia

Za szkodę wyrządzoną zawaleniem się budowli lub oderwaniem się jej części odpowiedzialność ponosi samoistny posiadacz budowli – art. 434 KC. Budowlą jest każde urządzenie zbudowane przez człowieka i związane z gruntem. Zawaleniem jest zniszczenie całej konstrukcji. Oderwanie się części budowli polega na naruszeniu spoistości trwałych połączeń z pozostałymi częściami budowli. Odpowiedzialność ta jest oparta na zasadzie ryzyka. Ryzykiem samoistnego posiadacza objęte są sytuacje, w których zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części jest wynikiem:

- braku utrzymania budowli w należytym stanie;

- wad w budowie;

Oznacza to, że jeżeli zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części było następstwem innych zdarzeń, to samoistny posiadacz nie ponosi odpowiedzialności za powstałe w ten sposób szkody. Samoistny posiadacz może uwolnić się od odpowiedzialności wykazując, że szkoda nastąpiła na skutek:

- siły wyższej;

- zachowania poszkodowanego;

- wyłącznej winy osoby trzeciej;

30. Odpowiedzialność przedsiębiorstwa.

Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności – art. 435§1 KC. Odpowiedzialność taka ponoszą również prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład wytwarzający środki wybuchowe lub posługujący się takimi środkami. Odpowiedzialność przewidziana w art. 435KC dotyczy jedynie przedsiębiorstw lub zakładów, które są wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody (np. pary, gazu, energii słonecznej). Konieczne jest by przedsiębiorstwo lub zakład przetwarzało elementarne postacie energii na pracę lub inne postacie energii przy użyciu maszyn lub innych urządzeń przetwarzających. Działalność przedsiębiorstwa powinna opierać się na funkcjonowaniu takich maszyn, a nie jedynie na wykorzystywaniu ich pomocniczo. Przesłanką odpowiedzialności z art. 435 KC jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego między funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości, a powstałą szkodą. Odpowiedzialność przewidziana w tym artykule ponosi każda osoba fizyczna i prawna, który na własny rachunek prowadzi przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrodą. Za szkodę jądrową odpowiedzialność ponosi podmiot eksploatujący obiekt jądrowy. Omawiana odpowiedzialność omawiana jest na zasadzie ryzyka i dlatego wykazanie braku winy prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład może nastąpić jedynie z przyczyn wyraźnie wskazanych w ustawie. Artykuł 435 KC przewiduje następujące okoliczności egzoneracyjne:

- siła wyższa;

- wyłączna wina poszkodowanego

- wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład nie ponosi odpowiedzialności

Ciężar dowodu zaistnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność spoczywa na osobie prowadzącej przedsiębiorstwo lub zakład.

31. Odpowiedzialność za środek komunikacyjny.

Odpowiedzialność przewidzianą w art. 435 KC ponosi samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

Przesłankami odpowiedzialności na podstawie art. 436 KC są:

- szkoda wyrządzona przez ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody;

- adekwatny związek przyczynowy między szkodą, a ruchem środka komunikacji;

Mechanicznym środkiem komunikacji poruszanym za pomocą sił przyrody jest każdy pojazd napędzany własnym urządzeniem mechanicznym. Nie stanowią mechanicznych środków komunikacji pojazdy napędzane siłą mięśni ludzkich lub zwierzęcych albo poruszane bezpośrednio za pomocą sił przyrody. Środki mechaniczne wskazane w art. 436 KC muszą służyć celom komunikacyjnym. Kodeks cywilny nie definiuje ruchu mechanicznego środka komunikacji. W doktrynie prezentowane są dwa stanowiska:

- ruch sensu stricto – pojazd jest w ruchu tylko wtedy, gdy pracuje jego własne urządzenie mechaniczne

- ruch sensu largo – pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia silnika do zakończenia jazdy do miejsca przeznaczenia lub wskutek planowanej przerwy w podróży;

Reguła jest, że samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem tego pojazdu na zasadzie ryzyka.

Od odpowiedzialności tej może się zwolnić, wykazując jedną z okoliczności egzoneracyjnych:

- siłę wyższą;

- wyłączną winę poszkodowanego;

- wyłączną winę osoby trzeciej;

Odpowiedzialność samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji wyjątkowo opiera się na zasadzie winy. Odpowiedzialność na zasadzie winy dotyczy następujących sytuacji:

- zderzenia się mechanicznych środków komunikacji

- przewozu z grzeczności – cechą przewozu z grzeczności jest nieodpłatny charakter;

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody ponosi:

- samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji – z reguły jest to właściciel, ale może być nim również inna osoba, która włada rzeczą dla siebie (złodziej);

- posiadacz zależny – posiadanie zależne wiąże się z oddaniem samochodu w najem, dzierżawę, użytkowanie lub leasing;

Nie ponoszą odpowiedzialności osoby, które władają środkiem komunikacji za kogoś innego.

Posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez niego pojazdu. Szkodą powstałą w związku z ruchem pojazdu jest szkoda powstała również:

- przy wsiadaniu do pojazdu mechanicznego i wysiadaniu z niego;

- pośrednio przy załadowaniu i rozładowaniu pojazdu mechanicznego;

- podczas zatrzymania, postoju, garażowania;

Zakładowi ubezpieczeń przysługuje prawo dochodzenia do kierującego pojazdem mechanicznym zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC odszkodowania, jeżeli kierujący:

1. wyrządził szkodę umyślnie lub w stanie po użyciu alkoholu albo pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii;

2. wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa;

3. nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym

4. zbiegł z miejsca zdarzenia;

32. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny.

Produktem jest rzecz ruchoma, nawet jeśli została połączona z inną rzeczą. Za produkt uważa się również zwierzęta i energię elektryczną. Produkt jest niebezpieczny, jeżeli nie zapewnia bezpieczeństwa, jakiego można oczekiwać, uwzględniając normalne użycie produktu. Przez normalne użycie produktu rozumieć należy jego użycie zgodnie z przeznaczeniem, ale także możliwe do przewidzenia prawdopodobnie niewłaściwe wykorzystanie produktu.

Podmiotami odpowiedzialnymi za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny są;

1. producent, który w zakresie swojej działalności gospodarczej wytwarza ten produkt

2. wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu

3. tzw. producent nominalny tj. ten kto przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego podaje się za producenta;

4. importer – tj. ten, kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza do obrotu krajowego w zakresie swojej działalności gospodarczej;

5. ten, kto w zakresie swojej działalności zbył produkt niebezpieczny;

Wszystkie te osoby odpowiadają solidarnie.

Podmiotem uprawnionym do żądania odszkodowania jest każdy, kto poniósł szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. W przypadku szkód na mieniu krąg osób uprawnionych do żądania odszkodowania został ograniczony wyłącznie do osób fizycznych.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny opiera się na zasadzie ryzyka. Producent nie odpowiada za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny, jeżeli wykaże, że:

a. produkt nie wprowadził do obrotu

b. wprowadzenie produktu obrotu nastąpiło poza zakresem działalności gospodarczej producenta

c. właściwości niebezpieczne produktu ujawniły się po wprowadzeniu go do obrotu

d. nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu;

Przesłankami odpowiedzialności za szkodę wyrządzone przez produkt niebezpieczny są:

• wyrządzenie szkody przez produkt niebezpieczny wytworzony w zakresie działalności gospodarczej producenta;

• adekwatny związek przyczynowy między zdarzeniem wywołanym przez produkt niebezpieczny a szkodą

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat od dnia wprowadzania produktu do obrotu.