EKONOMIA SEKTORA PUBLICZNEGO

EKONOMIA SEKTORA PUBLICZNEGO

WYKŁAD 1

EKONOMICZNE UZASADNIENIE INTERWENCJI PUBLICZNEJ W PRZESTRZENIACH MIEJSKICH

  1. Zawodność mechanizmów rynkowych

  1. Nierównomierność rozwoju (PRZYCZYNY!)

  1. Niesprawność samorządności

  1. ZAWODNOŚĆ MECHANIZMÓW RYNKOWYCH

WYKŁAD 2

  1. Zawodność mechanizmu rynkowego :

  1. Klasyfikacja dóbr i usług :

Dla klasyfikacji dóbr i usług E.S.SAVAS stosuje dwie istotne cechy : WYŁĄCZNOŚĆ KONSUMPCJI, WŁASNOŚCI KONSUMPCYJNE.

Dobro posiada cechę wyłączności, jeżeli dostawca może bez trudu wykluczyć osobę z grona nabywców lub użytkowników dobra.

Dobro nie może być przedmiotem konsumpcji zbiorowej lub indywidualnej w zależności od tego czy może, czy nie może być konsumowane wspólnie i jednocześnie przez wielu użytkowników.

  1. WŁASNOŚĆ : 1. PRAWO DO POSIADANIA, 2. PRAWO DO ZBYWANIA, 3. PRAWO DO POŻYTKU Z WŁASNOŚCI.

  2. TYPOLOGIA DÓBR WG. E.S.SAVAS’A

Cechy dóbr Łatwo wykluczyć z konsumpcji Trudno wykluczyć z konsumpcji
Typy dóbr
Konsumowane indywidualnie Dobro prywatne Dobro wspólne
Konsumowane zbiorowo Dobro odpłatne Dobro zespołowe (publiczne)

↓ ↓

Działania zespołowe wymagane w ←Dostarczane za pomocą rynku Działanie zespołowe jako niezbędne

Warunkach subsydiowania dla zapewnienia podaży i jej ciągłości

↓

Dobra o szczególnym znaczeniu

  1. Wyłączność użytkowania dóbr : dobro odznacza się wyłącznością wówczas, gdy potencjalny użytkownik dobra może zostać pozbawiony możliwości korzystania z niego, jeśli nie spełnia określonych warunków ustalonych przez potencjalnego dostawcę.

Użytkowanie i nabywanie własności wymaga uzgodnienia warunków zmiany posiadania.

WYŁĄCZNOŚĆ jest MOŻLIWA lub NIEMOŻLIWA w zależności od tego, czy koszt wyłączenia jest NISKI czy WYSOKI.

Wyłączność może być stopniowalna.

  1. Konsumpcja :

Dobra użytkowane zbiorowo - to dobro konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów, fakt zbiorowej konsumpcji nie wpływa na spadek jakości bądź ilości danego dobra.

Dobra użytkowane indywidualnie - to takie, gdzie użytkowanie ich przez jednego konsumenta, wyklucza konsumpcję drugiego.

  1. DOBRA PRYWATNE :

To takie które dają się : POLICZYĆ, ZAKSIĘGOWAĆ, PODZIELIĆ.

Dobra te dostarcza rynek.

Działania zespołowe w odniesieniu do dóbr prywatnych dotyczą:

  1. DOBRA ODPŁATNE :

Typy : elektrownia, gazownia, wodociągi, kanalizacje, telewizja, sieci i przewozy komunikacyjne

  1. DOBRA WSPÓLNE:

Typy : dary przyrody, rzeki i jeziora, dziewicze tereny, wspólne pastwiska

  1. DOBRA ZESPOŁOWE :

Zasada Arystotelesa : im więcej osób korzysta z dobra, tym dobro to otoczone jest mniejszym staraniem.

Cechy główne : zbiorowa konsumpcja, niemożność wyłączenia z konsumpcji

Cechy dóbr zespołowych :

Użytkownicy dóbr zespołowych :

Tendencje - ciągły wzrost ilości dostaw dóbr zespołowych, gdyż :

  1. DOBRA O SZCZEGÓLNYM ZNACZENIU :

Dobra prywatne lub odpłatne : żywność, oświata, transport publiczny. Mające cechy dóbr strategicznych winny być dostarczone bez względu na możliwości płatnicze konsumenta.

Są więc one : subsydiowane, wytwarzane przez sektor publiczny i rozdzielane na rachunek społeczeństwa.

Dobra prywatne i odpłatne przemieszczają się do klasy dóbr zespołowych, gdyż :

ĆWICZENIA 2

Co to jest dobro? Pojęcie dobra w ekonomii definiuje się jako wszystkie środki, które mogą być wykorzystane, bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Proces zużywania nabytych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb nazywa się konsumpcją.

Przykładem dobra może być samochód, działka budowlana, chleb, praca naukowa, seans filmowy, program komputerowy, energia elektryczna, itp.

Uwaga: W niektórych publikacjach przez "dobro" rozumie się tylko te środki służące do zaspokajania potrzeb ludzkich, które są przedmiotami materialnymi (tak więc przy tym rozumieniu tego pojęcia z wymienionych wyżej obiektów dobrem byłby tylko samochód i chleb).

Dobra publiczne charakteryzują się tym, że: - nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji (czyli dostawca dobra nie może legalnie zapobiec używaniu dobra przez innych), - nie są konkurencyjne w konsumpcji (czyli konsumpcja dobra przez jedną osobę, nie pozbawia innych osób możliwości konsumpcji tego samego dobra). Z powyższego wynika, iż bez żadnych konsekwencji dobro może być konsumowane przez wiele osób jednocześnie.

TEORIA SAMUELSONA (Artykuł o koncepcji wydatków publicznych, rok 1954) Dobrami publicznymi często określa się te, do których każdy powinien mieć dostęp, stąd oczekuje się dostarczania ich przez państwo.

Dobro prywatne to takie dobro, które: - w przypadku konsumpcji danego dobra przez jedną osobę uniemożliwia jego konsumpcję przez inne osoby, - jest przeciwieństwem dobra publicznego, jest ono sprzedawane przez producentów poszczególnym nabywcom po oznaczonej cenie, - ze względu na dużą konkurencyjność daje możliwość wyboru konsumentowi takiej oferty jaka jest dla niego najkorzystniejsza,

Porównanie cech dóbr publicznych i prywatnych

CECHY DÓBR PUBLICZNYCH

- Brak wykluczenia (niewykluczalność),

- Konsumpcja o charakterze zbiorowym,

- Brak substytutów,

- Sektor publiczny organizowany jest w

ramach instytucji państwowych,

- Trudno wyłączyć tego co nie płaci,

- Brak rywalizacji (fakt korzystania jednego

człowieka z danego dobra umożliwia

korzystanie z niego także innym).

CECHY DÓBR PRYWATNYCH

- Możliwość wykluczenia z konsumpcji,

- Konsumpcja o charakterze indywidualnym,

- Obecność substytutów na rynku,

- Sektor prywatny organizowany jest za

pomocą transakcji rynkowych,

- Łatwo wykluczyć tego co nie płaci,

- Występowanie zjawiska rywalizacji między

użytkownikami danego dobra.

Uwaga! Znaczna część dóbr, z punktu widzenia cech fizycznych, może być dobrem prywatnym i dobrem publicznym! Na przykład energia elektryczna może być wykorzystywana do zaspokojenia potrzeb gospodarstwa domowego oraz do oświetlania ulic.

Klasyczne przykłady dobra publicznego POKAZ SZTUCZNYCH OGNI: Brak możliwości wykluczenia z konsumpcji jaką jest obserwacja pokazu, ponieważ jeżeli ktoś znajduje się w miejscu, z którego dobrze widać pokaz, wówczas organizująca go firma nie może zabronić mu go oglądać. Na tej zasadzie działa wiele elementów przestrzeni, w której to jesteśmy usadowieni. INSTYTUCJE PUBLICZNE: Ponosząc wydatki na działalność instytucji państwo zapewnia obywatelom nieograniczony dostęp do tychże instytucji wszystkim obywatelom danego państwa (np. obrona narodowa, policja, pogotowie, straż pożarna)

Przykłady dóbr prywatnych KROMKA CHLEBA: gdy dwie osoby chcą skonsumować typowe dobro prywatne – na przykładzie kromki chleba. Nie są w stanie obie zjeść jej w całości – kawałek spożyty przez jednego konsumenta staje się bezpowrotnie utraconym dla drugiego. Konsumpcja raz wyprodukowanego kawałka chleba jest rywalizacyjna, czyli zjeść go może albo jeden, albo drugi konsument. Ciężkim jest określenie skonkretyzowanych przykładów dóbr prywatnych ze względu na ich, wydawałoby się, nieograniczoną liczbę (np. żywność, odzież, urządzenia telekomunikacyjne, itp.).

WYKŁAD 3

Główne tendencje zmian w obszarze świadczeń publicznych :

  1. Mechanizm wymuszania świadczeń publicznych

  2. Mechanizm zwiększania podaży świadczeń

  3. Spadek efektywności sfery publicznej

  4. Alianse strategiczne i koalicje wokół wydatków publicznych.

  1. Mechanizm wymuszania świadczeń publicznych :

Wzrost zapotrzebowania na usługi sektora publicznego wynika z :

  1. Mechanizm zwiększania podaży świadczeń :

  1. Spadek efektywności sfery publicznej :

Model wydatków politycznych Jamesa Q. Wilsona :

  1. Przedsięwzięcia publiczne finansowane z wpływów podatkowych tak w wymiarze kosztów jak i korzyści rozkładają się na wielką liczbę osób,

  2. Albo koszty rozłożone na wszystkich, a korzyści skupione na małej grupie odbiorców,

  3. Grupy uczestników przedsięwzięć publicznych : beneficjenci, potencjalni beneficjenci, realizatorzy przedsięwzięcia, działacze samorządowi i pracownicy administracji.

  1. Alianse strategiczne i koalicje wokół wydatków publicznych :

Wydatki publiczne powstały przez :

ĆWICZENIA 3

  1. WOLNOŚĆ WYBORÓW EKONOMICZNYCH:

  1. Personalistyczna : natura indywidualna, natura społeczna (pełni funkcje pomocnicze do natury indywidualnej), natura transcendentna. Mechanizm pomocniczości, Redytrybucja bogactwa, Kooperacja, komunikacja. Praca jako wartość spełniania się natury ludzkiej.

  2. Kolektywistyczna : prymat wyboru społecznego nad wyborem indywidualnym, praca jako powinność. Teoria planowania w opozycji wobec RYNKU. Gospodarka niedoboru, planowanie centralne, przestrzenne.

  3. Liberalna : (indywidualizm) badanie relacji pomiędzy indywidualnymi wyborami → RYNEK, Różnice : praca traktowana jako zasób, metoda wyjaśnienia zjawisk wyborów, Nadmiar podaży nad popytem / Koncepcja dobrobytu.

  1. Zasady ekonomii wyboru indywidualnego :

  1. Zasady leżące u podstaw interakcji wyborów indywidualnych :

  1. Zasady leżące u podstaw interakcji w obrębie całej gospodarki :

Efektywność podziału modelu :

Źródła wzrostu : zwiększanie się ilości i wartości czynników produkcji, rozwój technologii.

Zawodność rynku

Dlaczego państwo powinno interweniować zmieniając alokację dóbr wynikającą z działań rynku, nawet wtedy, gdy jest ona efektywna w rozumieniu Pareta?

Joseph E. Stiglitz uważa, że współcześni ekonomiści są zgodni w kwestiach ogólnych, a mianowicie rozumieją oni, że rynek i prywatna przedsiębiorczość zapewniają trwały rozwój gospodarki, a państwo powinno odgrywać rolę uzupełniającą, nadal pozostając ważnym podmiotem.

Ingerencja państwa jest uzasadniona, jeżeli ograniczy ona zawodność rynku i zapewni poprawę sytuacji niektórych jednostek, nie pogarszając sytuacji innych jednostek. Na rynku występuje równowaga w rozumieniu Pareta tylko przy spełnieniu pewnych warunków. Sześć przyczyn może sprawić, że rynek nie będzie efektywny – rodzaje zawodności rynku.

Zawodność konkurencji.

By rynek był efektywny w rozumieniu Pareta, musi występować konkurencja dokonała. Konieczne jest wystarczająca ilość producentów by każdy był przekonany, że jest zbyt mały, aby mieć wpływ na cenę. Istnieją rynki, gdzie liczba producentów jest zbyt mała lub udział kilku podmiotów w rynku jest zbyt duży ( zachodzi mała konkurencja – niewystarczająca). W takim wypadku istnieje prawdopodobieństwo zakłóceń procesu ustalania ceny, możliwość powstania oligopolu lub monopolu.

Czasami duże przedsiębiorstwa mają przewagę konkurencyjną dzięki maleją przeciętne koszty produkcji, wtedy konkurencja może osłabnąć i powstać monopol naturalny ( przed. Wytwarza taniej w danej gałęzi niż pomniejsze firmy).

Kolejnym istotnym punktem rozważań jest lokalizacja. Niektóre dobra jak usługi wodociągowe nie mogą konkurować na rynku, ponieważ nie jest fizycznie możliwe, by na jakimś terenie istniało kilka sieci. Niektóre przedsiębiorstwa mogą uzyskać monopol na pewnym obszarze, gdy innym producentom w pewnym stopniu oddalonym nie opłaca się transportować towarów w to miejsce, gdyż koszt transportu jest bardzo wysoki.

Zawodność wynikająca z istnienia dóbr publicznych

Dobra publiczne – dobra, charakteryzujące się tym, że nie ma możliwości wyłączenia ich z konsumpcji oraz jednocześnie nie są konkurencyjne w konsumpcji ( Randall G. Holcombe).

Według P. A. Samuelsona są to dobra o następujących cechach:

Cechy dóbr publicznych:

Dobra spełniające oba kryteria – niemożliwość wyłączenia i nierywalizacyjność konsumpcji – ekonomiści nazywają czystymi dobrami publicznymi. Możliwość wyłączenia i konsumpcja rywalizacyjna to właściwości czystych dóbr prywatnych, jak np. chleba. Pozostałe kombinacje tych dwóch cech są reprezentowane przez dobra wspólne i dobra klubowe

Dobra, które nie byłyby dostarczane przez rynek, lub byłyby dostarczane w niewystarczającej ilości. Przykłady czystych dóbr publicznych: obrona narodowa czy latarnia morska.

Każdy kieruje się własną korzyścią, więc np. osoba z dużą flotą zbuduje latarnie, z której będą mogli korzystać inni tylko w przypadku, gdy będzie miał z tej racji więcej korzyści niż kosztów.

Zawodność wynikająca z efektów zewnętrznych

Działanie przedsiębiorstwa czy danej osoby może mieć wpływ na sytuację innych podmiotów. Wpływ ten może być negatywny lub pozytywny. Przykłady negatywnych efektów zewnętrznych: zanieczyszczenie środowiska przez użytkownika samochodu, zanieczyszczenie przez fabrykę rzeki przy produkcji. Osoby, których dotykają negatywne efekty zewnętrzne ponoszą z tego powodu koszty-jeżeli ktoś będzie chciał użytkować poprzednio zanieczyszczoną wodę, będzie musiał pokryć koszt uzdatniania. Jeżeli pojawiają się efekty zewnętrzne rynkowa alokacja okazuje się nieefektywna.

Pojawiają się problemy ekonomiczne:

Niekompletność rynków

Jeśli rynki prywatne nie dostarczają dobra lub usługi, mimo że koszt ich zaoferowania jest niższy od ceny – mamy do czynienia z zawodnością rynku- rynkiem niekompletnym. Mowa tu na przykład o rynku ubezpieczeń. Firmy nie dostarczają ubezpieczeń na wszystkie możliwe zdarzenia, a osoby starsze chcące się ubezpieczyć mogą spotkać się z odmową lub z ubezpieczeniem o zbyt wysokich kosztach, z racji ich stanu zdrowia. W takich wypadkach istotną rolę odgrywa państwo, które ubezpiecza obywateli.

Kwestia rynków komplementarnych.

Jeżeli do wytworzenia dobra końcowego potrzeba współpracy kilku przedsiębiorstw, w krajach nierozwiniętych zdarza się, że przedsiębiorca nie będzie rozpoczynał produkcji w obawie, iż jego produkt nie znajdzie nabywcy. Problem nasila się głównie w przypadku koordynacji na wielką skalę. W takich wypadkach pośrednikiem może okazać się państwo, zlecając produkcję, czym gwarantuje poszczególnym producentom zwrot inwestycji.

Zawodność wynikająca z niepełnej informacji

Przyczyną zaangażowania państwa w mechanizm rynkowy może być problem niedoskonałości informacji, którą dysponują konsumenci. Jeżeli państwo uzna, że rynek dostarcza zbyt małą ilość informacji, będzie chciało interweniować. Dotyczy to miedzy innymi informacji na produktach spożywczych, informacji na produktach farmaceutycznych, a także jawności kosztów w operacjach kredytowych.

Przeciwnicy przepisów o ujawnianiu informacji uważają, że konkurencja rynkowa skłania przedsiębiorców do informowania konsumentów, więc ingerencja państwa jest zbędna i przysparza tylko dodatkowych kosztów. Niektórzy wysuwają argument, że przepisy są nieskuteczne – konsumenci nie zwracają na nie uwagi. Niezaprzeczalne jest, że wdrażanie regulacji dotyczących odpowiedniego informowania jest kosztowne.

Jednym z założeń istnienia rynku dobrobytu jest istnienie informacji doskonałej – działania przedsiębiorstw ani gospodarstw domowych nie wpływają na preferencje i informacje.

Zakłócenia makroekonomiczne (Bezrobocie inflacja i brak równowagi)

Wielu ekonomistów uważa, że niepełne wykorzystanie zasobów, które obserwujemy w wielu krajach, jest dowodem niedoskonałości ryku. Wysokie bezrobocie jest problemem społecznym, więc ekonomiści przykładają do niego wielką wagę. Inne podejście do bezrobocia mówi, że wysokie bezrobocie może być skutkiem ograniczeń i zbyt dużej ingerencji państwa, natomiast niskie bezrobocie jest naturalną cechą gospodarki wolnorynkowej.

Niezawodności rynku nie są od siebie niezależne. W istocie upatruje się w jednej niezawodności przyczynę drugiej np. braki informacji uznaje się za jedną z przyczyn braku pewnych rynków. Natomiast dobra publiczne uznaje się za skrajny przypadek pozytywnych efektów zewnętrznych

WYKŁAD 4

Przedsiębiorczość to tworzenie szans gospodarczych, ekonomicznych bez względu na posiadane zasoby.

AKT PRZEDSIĘBIORCZY definicja „obszerna” - zagospodarowanie okazji w celu osiągnięcia wyższej wartości dla odbiorcy, przeprowadzone przy kalkulowanym ryzyku, przestrzegając kryteria efektywności, drogą nie rutynowej kombinacji środków działania, użytkowanym w niepewnym środowisku, nawet poza zasięgiem formalnej kontroli.

Kluczowe słowa : „unikalność”, nowa kombinacja, niepewność, ryzyko.

Założenia badawcze :

Przyjmujemy za D. Maillat, że środowiska przedsiębiorczości można definiować według :

  1. Podejścia mikroanalitycznego – przedmiotem analizy jest zawodność rynku

  2. Roli poznawczej jaką odgrywa środowisko – przedmiotem analizy jest dynamika lokalna i transmisja wiedzy

  3. Podejście organizacyjne – przedmiotem analizy jest system wzajemnych oczekiwań aktorów rozwoju lokalnego bądź regionalnego.

TWORZENIE ŚRODOWISKA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W SKALI LOKALNEJ :

M. Porter – „firmy są w konkretny sposób zależne od środowisk biznesu, w których są zlokalizowane, przy czym wykracza to znacznie poza sprawy podatków, kosztów energii i stawek płac. Aktywami konkurencji mogą być stowarzyszenia biznesowe, organizacje społeczne podejmujące działania logistyczne itp.”

J. – C. Perrin – Za braki pozytywnych efektów, uleganie terytorializacji przez podmioty gospodarcze uznaje się w szczególności :

PIĘĆ ASPEKTÓW ŚRODOWISKA :

Środowisko – sterytorializowana całość kierowana przez normy, reguły i wartości kształtujące zachowania aktorów i utrzymywane przez nich relacje.

PIĘĆ ASPEKTÓW :

  1. Przestrzeń – całość przestrzenna, która nie ma granic sensu stricto, wykazując jednak pewną jedność wyrażającą się w rozpoznawalnych i specyficznych zachowaniach.

  2. Aktorzy- zbiór aktorów, którzy powinni dysponować względną autonomią decyzyjną oraz autonomią w określaniu swych wyborów strategicznych.

  3. Elementy – specyficzne elementy materialne, niematerialne i instytucjonalne.

  4. Logika organizacyjna – (zdolność do kooperowania) zmierzając do jak najlepszego wykorzystania zasobów stworzonych wspólnie przez aktorów cechujących się wzajemną otwartości i współzależnością.

  5. Logika uczenia się – związana z posiadaną przez aktorów zdolnością do modyfikowania swych zachowań zależnie od przekształceń otoczenia technologicznego i rynkowego.

Składowe środowiska : Aktorzy ekonomiczni i Elementy fizyczne.

Czynniki we współczesnej analizie lokalnego rozwoju ekonomicznego kładąc nacisk na mechanizm wzrostu endogenicznego :

Cechy środowiska innowacyjnego :

WYBRANE DEFINICJE :

Kooperacja lokalna – zorientowana na cele forma kooperacji między różnymi organizacjami terytorialnymi, takimi jak : administracja powiatowa, gminy, przedsiębiorstwa i federacje lokalne. Celem kooperacji może być np. doświadczenie usług dla aktorów gospodarczych lub wspólna racjonalizacja działalności.

Clustek – regionalna koncentracja działalności ekonomicznych wzajemnie względem siebie komplementarnych; uformowany regionalnie zbiór przedsiębiorstwa ściśle ze sobą powiązanych więziami funkcjonalnymi lub technologicznymi.

Zdolność innowacyjna – zasób endogenicznie wygenerowanych inwencji naukowych i technologicznych mogących znaleźć praktyczne zastosowanie wewnątrz lub na zewnątrz danego regionu.

Środowisko innowacyjne – dynamiczny proces terytorialny, w którym interakcja, dynamika uczenia się osiągają wysoki poziom.

Czynniki terytorialnej innowacyjności w regionach opóźnionych :

Lokalne środowiska przedsiębiorczości jako źródło przewagi konkurencyjnej.

Środowisko :

ĆWICZENIA 4

  1. Alokacja zasobów w sektorze Publicznym

Ludzie wybierają swoich przedstawicieli, a ci z kolei głosują nad ustawą budżetową, a wydawaniem pieniędzy zajmują się liczne urzędy państwowe. Od głosującego członka oczekujemy, że będzie reprezentował poglądy swoich wyborców, a nie swoje. Poza tym staje on przed dwoma problemami:

- musi ustalić, jakie są poglądy jego wyborców
- musi zdecydować, które z poglądów (prawdopodobnie zróżnicowanych) są ważniejsze, a które mniej ważne

  1. Problem ujawniania preferencji w sektorze publicznym

Jeśli ludzie nie są konfrontowani z koniecznością dokonania konkretnego wyboru, kiedy rzeczywiście muszą z czegoś zrezygnować, aby dostać więcej innego dobra, to trudno ich zmusić do poważnego zastanowienia się nad decyzjami, które trzeba podjąć.

Jeśli ceny płacone za dobra publiczne nie należą do odpowiedzialności ludzi, to pojawia się skłonność do domagania się większej ilości tych dóbr: ludzie zwykle chcą więcej dóbr publicznych, gdy nie muszą za nie płacić.

Jeśli wyrażana opinia o potrzebnej ilości danego dobra publicznego wpływa na wysokość kwoty, którą trzeba za nie zapłacić, to powstają bodźce do zaniżania własnego zapotrzebowania na to dobro w stosunku do rzeczywistych potrzeb.

Decydent musi ustalić preferencje tych, w imieniu których podejmuje decyzje.

  1. Trzy przyczyny istnienia różnic w poglądach ludzi

( Jedni wolą publiczne parki i oświatę, a inni dobra prywatne, np. gry video i samochody)

( Ludzie bogatsi osiągają większe dochody, tym samym, gdy państwo wydaje więcej na dobra publiczne, ludzie ci zmuszeni są ponosić względnie większą część powstających dodatkowych kosztów, natomiast w przypadku dóbr prywatnych bogaci i biedni płacą zwykle taką samą cenę)

( Cena podatkowa- stanowi dodatkową kwotę, którą musi zapłacić jednostka, kiedy wydatki państwa zwiększają się o 1 dolara w przypadku USA. Cena podatkowa pomnożona przez całkowite wydatki państwa równa się kwocie podatków zapłaconych przez konkretną osobe. Efekt dochodowy- wzrost popytu na dobra publiczne

Efekt cenowy- zmniejszenie popytu na te dobra)

  1. Problem agregowania preferencji

W sektorze publicznym decyzje są podejmowane zbiorowo, kiedy jakiś polityk głosuje za zwiększeniem wydatków na pewne dobro publiczne jego głos ma reprezentować interesy jego wyborców, jednak jest mało prawdopodobne, że są oni jednomyślni (niektórzy chcą zwiększenia wydatków na obronę albo wydatków socjalnych- inni zaś domagają się ich zmniejszenia.

a) Ujawnianie preferencji

- ustalenie ilości dóbr publicznych, której życzą sobie poszczególne jednostki

b) Agregowanie preferencji

- różne osoby preferują różne wielkości wydatków publicznych

- preferowana wielkość wydatków zależy zarówno od wysokości dochodu konkretnej osoby, jak i od systemu podatkowego

- przy innych czynnikach takich samych osoby zamożne zwykle preferują większe wydatki państwa

- jednak koszt zwiększenia wydatków przez państwo może się okazać wyższy dla osób zamożnych

  1. Głosowanie większościowe

Stanowi najprostszą metodę rozwiązywania problemów różnic preferencji. Jednak w pewnych sytuacjach, kiedy istnieją więcej niż 2 możliwości, głosowanie większościowe nie zapewnia osiągnięcia równowagi.

Równowaga w głosowaniu większościowym wymaga, aby istniał 1 wariant decyzji, który może uzyskać większość głosów w konfrontacji z dowolnym innym wariantem.

  1. Twierdzenie Arrowa o niemożności

Kenneth Arrow

Twierdzenie Arrowa o niemożności sugeruje, że pod warunkiem, iż nikomu nie zostanie przyznana władza dyktatorska nie możemy spodziewać się po państwie, że będzie działało w sposób tak samo spójny i racjonalny jak jednostka.

„ Nie istnieje żaden mechanizm głosowania, który byłby pozbawiony wad systemu głosowania większościowego( a także miałby pewne inne pożądane cechy)”

  1. Oczekiwania głównych uczestników lokalnego systemu edukacyjnego

  1. Uczniowie/ absolwenci

- atrakcyjna forma przekazywania wiedzy

- Możliwość dalszej edukacji/ zdobycia zawodu dającego możliwość zatrudnienia

- odpowiedni poziom infrastruktury (szafki, nowoczesne wyposażenie, odpowiedni sprzęt)

- odpowiednie zagospodarowanie terenu wokół szkoły (infrastruktura sportowa, place zabaw)

- przyjazna atmosfera

  1. Rodzice

- wysoka jakość edukacji, wysokie wyniki nauczania, odpowiednie przygotowanie do egzaminów zewnętrznych

- bezpieczeństwo

- opieka poza godzinami zajęć edukacyjnych

  1. Społeczność lokalna

- organizacja życia społeczno-kulturalnego

- promocja społeczności lokalnej

- Profilaktyka społeczna

  1. Pracodawcy

- pozyskanie absolwentów gotowych do podjęcia pracy

- współpraca w trakcie procesu edukacyjnego

  1. Instytucje rynku pracy

- dostosowanie oferty do rzeczywistych potrzeb pracodawców

  1. Kuratorium oświaty oraz komisje egzaminacyjne

- dobre wyniki nauczania

- jakość kształcenia oferowana przez kadrę dydaktyczną

  1. Zarządzający jednostkami budżetowymi oświaty

- dobre wyniki nauczania

- dostosowanie oferty edukacyjnego do potrzeb uczniów/ rynku pracy

- racjonalne i oszczędne wykorzystanie środków przeznaczonych na edukację

WYKŁAD 5

Sektor publiczny a biznesowy RÓŻNICE :

Cechy Sektor biznesowy Sektor publiczny
Motyw zysku nadrzędny Nie występuje
Hierarchia celów Prymat celów ekonomicznych nad politycznymi Prymat celów politycznych nad ekonomicznymi
Ilość oraz charakter celów Cele liczne, wieloraki Niewiele celów o charakterze jednolitym
Pomiar rezultatów Relatywnie łatwy Relatywnie trudny
Wrażliwość na otoczenie rynkowe Relatywnie większa wrażliwość na bodźce Relatywnie mniejsza wrażliwość na bodźce
Typ dominującej preferencji w alokacji zasobów Preferencje ekonomiczne Preferencje polityczne

PODOBIEŃSTWA :

ELEMENTY TRADYCYJNEJ IDEOLOGII SEKTORA PUBLICZNEGO

Typ elementu treść Konsekwencje
Podstawa decyzji Pasywny budżet „wyszarpywanie” środków w ramach nieformalnych procesów przetargowych
Logika wiązania nakładów i wyników Myślenie kategorią wydatkowania środków Koncentracja uwagi na nakładach, a nie na efektach
Kryteria dystrybucji środków Oceny moralne, normy polityczne Tolerancja dla działań nieekonomicznych
Nadrzędna misja Troska o dobro ogółu Standardy moralne jako wyłączne kryteria pracy organizacji publicznej
Stosunek do zmian Traktowanie zmiany w kategoriach zagrożenia Przeciwstawianie się zmianom jako naruszającym stabilność funkcjonowania

Reguła martwej ręki !

WSPÓŁCZESNE KIERUNKI REFORM W SEKTORZE PUBLICZNYM:

PODSTAWOWE WARUNKI REFOR W SEKTORZE KOMUNALNYM

SPECYFIKA PRZEDISIĘBIORCZEGO ZARZĄDZANIA

Nowe zarządzanie publiczne :

Przedsiębiorcze zarządzanie :

PRAWA AUTONOMICZNYCH PARTNERÓW GRY RYNKOWEJ :

TRZY PODSTAWOWE PYTANIA W SFERZE KIEROWANIA ROZWOJEM :

ĆWICZENIA 5

Efektywność ekonomiczna → racjonalność działania (prakseologia) → skuteczność działania i sprawność działania

  1. Racjonalność techniczno – ekonomiczna : skala działania, uniformizacja, standaryzacja, centralizacja, globalizacja

  2. Racjonalność ekologiczna : ekosystem, różnorodność, symbioza (OZE), decentralizacja, autonomia lokalna

  3. Racjonalność humanistyczno – społeczna : system wartości (PROSUMENT), bezpieczeństwo, wspólnota

Efektywność ekonomiczna :

PODSTAWOWE WARUNKI SĄ JEDNOCZEŚNIE WARUNKAMI KONKURENCYJNOŚCI GOSPODARCZEJ :

EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA

Gospodarowanie jest to działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa, która prowadzi do zaspokojenia materialnych potrzeb człowieka. Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.

Proces gospodarowania obejmuje:

produkcję dóbr materialnych i usług,

podział wytworzonych dóbr i usług,

wymianę podzielonych dóbr i usług,

konsumpcję wymienionych dóbr i usług, a więc użytkowanie dóbr, korzystanie z usług i spożywanie określonych dóbr.

Efektywne/racjonalne gospodarowanie - jest jednym z kluczowych pojęć w ekonomii, w myśl którego podmiot dokonuje takiej alokacji ograniczonych zasobów, które optymalizują korzyści, jakie z tego czerpie.

Do efektywnego gospodarowania zmusza rzadkość zasobów i dóbr dostępnych w gospodarce. Warunkiem racjonalnego gospodarowania jest możliwość wyboru pomiędzy różnymi wariantami rozwiązań, a także sprecyzowane kryteria wyboru. Rozwiązanie najbardziej racjonalne z punktu widzenia jednego kryterium nie musi takie być w kontekście innego kryterium.

EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA- oznacza osiąganie określonych korzyści z prowadzonej działalności gospodarczej.

Efektywność jest możliwa do zmierzenia przy takich przedsięwzięciach jak:

Efektywność gospodarowania może być mierzona w odniesieniu do różnych zakresów i ujęć podejmowanych przedsięwzięć. Najbardziej ogólnym ujęciem efektywności jest dokonywanie jej pomiaru w skali całego przedsiębiorstwa.

Można również mierzyć efektywność wybranych odcinków (zakresów)

działalności, np.

Efektywność gospodarowania jest kategorią ilościową. Charakteryzuje ona stronę techniczno-ekonomiczną podejmowanych przedsięwzięć gospodarczych.

Przykład:

Efektywność kierownika można rozpatrywać w dwóch

aspektach:

Jeśli działamy sprawnie, ale nieskutecznie to oznacza, że robimy coś dobrze, ale nasza działalność nie prowadzi do osiągnięcia sensownych i odpowiednich celów.

Efektywność gospodarowania i jej mierniki:

Efektywność- efekt jednostkowy (skutek), jaki zawdzięczamy jednostce czynnika, który ten skutek spowodował.

Miernik efektywności- stosunek między efektem a jego przyczyną, którą w działalności gospodarczej jest nakład pracy i kapitału.

Rachunek efektywności- pozwala na ocenę sprawności gospodarowania oraz stwarza podstawę do podejmowania decyzji umożliwiających realizację zasad gospodarności, którymi są:
-minimalizacja nakładów na osiągnięcie celu
-maksymalizacja efektów z posiadanego zasobów środków lub strumienia nakładów.

Efektywność dotyczy kwestii: "Co i jak jest produkowane?"

Efektywność gospodarowania rośnie kiedy z posiadanych zasobów (np. pracy) społeczeństwo wytwarza więcej dóbr, które możliwie najlepiej odpowiadają potrzebom ludzi.

Za praktyczną miarę efektywności bywa uznawany po prostu realny PKB globalny lub PKB per capita. Ich zwiększenie się oznacza przecież, że wykorzystując dane zasoby (np. zasoby pracy) - całe społeczeństwo (lub przeciętny obywatel ) wytwarza coraz więcej dóbr.

WYKŁAD 6

Cechy tradycyjnego systemu administracyjnego :

Cechy przedsiębiorczych organów władzy :

Samorządność wyzwalająca przedsiębiorczość. Paleta cnót samorządu przedsiębiorczego :

  1. Wymiar finansowy : samodzielność finansowa,

CNOTA DOCHODOWOŚCI – polepszenie kondycji finansowej gminy, zwiększenie dochodów, zmniejszenie uzależnień finansowych eliminujących szanse rozwoju.

  1. Wymiar instytucjonalny – samodzielność w tworzeniu instytucji w stanowieniu prawa wielorakości funkcji samorządu i gwaranta demokracji, twórcy i strażnika. Praworządność producenta usług promotora rozwoju u integracji, mediatora i mentora w wielopodmiotowym układzie gospodarowania gminą.

CNOTA DYNAMICZNEGO HARMONIZOWANIA INTERESÓW – budowanie równowagi pośród paradoksów poprzez doskonalenie modeli instytucjonalnych. Niwelowanie społeczności poprzez umiejętne wykorzystanie dynamiki konfliktów, przemyślane agregowanie preferencji.

  1. Wymiar komunikacji społecznej i zaufania : permanenty dialog społeczny i gospodarczy. Dialog jako sposób budowania wizji i przekształcenia w misje. Tworzenie społecznego kapitału zaufania.

CNOTA SPEŁNIANIA POTRZEB DROGA DYNAMICZNEGO KONSENSUSU I INTEGROWANIA SPOŁECZNOŚCI – budowanie konsensusu społecznego i ekonomicznego przez uzgodnione preferencje, cele i dialogi i ich osiągnięcia. Współpraca rozwijania w zaufaniu.

  1. Wymiar oswajania przyszłości : samodzielne tworzenie wizji rozwoju i integracji społecznej, planowanie przestrzenne, strategiczne, inwestycyjne, finansowe, budżetowe.

CNOTA MOBILIZACJI WOKÓŁ WSPÓLNEJ WIZJI ROZWOJU – zintegrowanie wszystkich aktorów gry lokalnej dla realizacji misji skoncentrowanej na wspólnej wizji rozwiązań wedle „ plus sum game”.

  1. Wymiar racjonalności ekonomicznej

CNOTA EFEKTYWNEGO ZWIĄZANIA ŚRODKÓW Z CELAMI PRZEDSIĘBIORCZEGO ZARZĄDZANIA, „INTELIGENTNEGO” ORGANIZOWANIA- integrowanie zarządzania efektywnością. Budowa logiki i systemów przedsiębiorstwa w efektywnym realizowaniu funkcji producenta i zarządy na szczeblu organizacji gminnej konsorcjum. Zwiększanie jakości i ilości usług gminnych poprzez rozwój rynku lokalnego i efektywne zarządzanie w układzie gospodarki kontraktowej.

  1. Wymiar kierowania – samodzielne kierowanie polityczne, zarządzanie, administrowanie.

CNOTA EFEKTYWNEGO KIEROWANIA – samodzielne, twórcze i efektywne kierownictwo polityczne i menadżerskie. Sprawne administrowanie. Regionalny podział kompetencji między różnymi szczeblami kierowania. Model organizacji „inteligentnej”, i „uczącej się” z funkcją kierowania nastawioną na … i sprzyjającą rozwojowi inicjatywy i przedsiębiorczości na wszystkich przekrojach organizacji.

  1. Wymiar rządzenia – współrządzenie i współzarządzanie wedle idei nowoczesnej samorządności w układach wielopodmiotowych.

CNOTA POWIĘKSZANIA, WYCHWYTYWANIA I EKSPLOATOWANIA SZANS ROZWOJU – Przedsiębiorcze współrządzenie i współzarządzanie. Parlamentaryzm lokalny i partnerstwo. Doskonalenie i poszerzanie układów partnerskich w sposób ekspoatujący i powiększający szanse rozwoju. Wzmocnienie i pobudzenie innych partnerów lokalnych. Reanimacja swych stron układu partyjno – politycznego dławienie władz.

Posiadane cechy nowego stylu zarządzania :

ĆWICZENIA 6

Ryzyko inwestycji infrastrukturalnych

Podstawą rozwoju gospodarczego jest skłonność do podejmowania ryzykownych przedsięwzięć i dalekowzrocznych decyzji.

Ryzyko stanowi nieodłączny element każdego procesu inwestowania. Ryzyko to rezultat niepewności, jakiej doświadcza podmiot decyzyjny, i która obciąża wartość zaangażowanego kapitału. Zjawisko niepewności uświadomione sobie przez podmioty gospodarujące przekształca się w ryzyko. Ryzyko to możliwość zaistnienia zjawiska o charakterze innym niż oczekiwane.

Stan infrastruktury w Polsce wymaga rozbudowy i modernizacji. Najczęściej są to inwestycje duże i kosztowne a więc i wiążą się z dużym ryzykiem.

By zminimalizować ryzyko podejmowany jest cykliczny proces zarządzania ryzykiem, który obejmuje cztery główne etapy:

  1. Identyfikacja ryzyka

  2. Kwantyfikacja ryzyka (określenie prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka oraz konsekwencji finansowych jego wystąpienia dla przedsiębiorstwa)

  3. Wybór metod ograniczania ryzyka

  4. Weryfikacja i kontrola skuteczności podjętych działań.

Cały ten proces ma przebieg cykliczny a nie jednorazowy. Dokonanie alokacji ryzyka na poziomie spółki specjalnego przeznaczenia (jest to spółka powstała wyłącznie w celu zakupu należności i emisji papierów dłużnych (ABS lub MBS) pod zastaw tych należności. Środki pochodzące ze sprzedaży papierów są przeznaczone na zapłatę na zakupione należności) nie oznacza końca procesu zarządzania ryzykiem bowiem ryzyka przeniesione na współuczestników projektu musza być również zarządzane.

Identyfikacja ryzyka jest procesem odkrywania potencjalnych zjawisk stanowiących źródło ryzyka i w związku z tym będących potencjalną przeszkodą w realizacji celów przedsiębiorstwa. Identyfikacji dokonuje się poprzez określenie tych rodzajów ryzyka które będą oddziaływały na projekt oraz poprzez ich charakterystykę (Marcinek K., 2001, s.108). Realizacja inwestycji umożliwia dywersyfikacje zidentyfikowanego ryzyka pomiędzy wszystkich uczestników przedsięwzięcia inwestycyjnego. Wynika to z faktu że często występuje kilku inicjatorów przedsięwzięcia, którzy wspólnie tworzą spółkę celową. Mając w niej udziały, dzielą pomiędzy siebie ryzyko inwestycyjne. Ryzyko to zostaje również przejęte przez pozostałe podmioty biorące udział w inwestycji ( np. banki)

Klasyfikacja ryzyka jest podstawą do ilościowego lub jakościowego jego pomiaru. W literaturze możemy spotkać wiele klasyfikacji ryzyka towarzyszącego inwestycjom. Ryzyko to klasyfikuje się według różnych kryteriów.

Klasyfikacja ryzyka według kryterium przyczyn (kryterium przedmiotowe):

Należy zaznaczyć że ryzyka te wzajemnie się przenikają i niejednokrotnie trudno jednoznacznie zaklasyfikować dane ryzyko do pojedynczej kategorii. W inwestycjach infrastrukturalnych ryzyko ponosi ta strona która jest najlepiej do tego przygotowana. Współmiernie do stopnia w jakim finansowanie prywatne zastępuje publiczne główna odpowiedzialność finasowania i poniesienie ryzyka przesuwa się z sektora publicznego na prywatny wówczas to inwestorzy prywatni będą dążyć do minimalizacji ryzyka.

(Przykład – badanie ryzyka towarzyszącego inwestycjom realizowanym metodą project finance w polskiej energetyce cieplnej – źródło Korombel A., RYZYKO W PROJECT FINANCE NA PRZYKŁADZIE PROJEKTÓW INFRASTRUKTURALNYCH W POLSKIEJ ENERGETYCE CIEPLNEJ

Inwestorzy zaangażowani w projekt podejmują ryzyko za pośrednictwem Spółki specjalnego przeznaczenia. Do zasadniczych ryzyk należą:

Rząd może w zasadzie ponosić każde ryzyko

Choć rząd może ponosić lub współodpowiadać za skutki realizacji ryzyk finansowych to faktycznie wrażliwość sektora publicznego na bodźce finansowe jest znacznie mniejsza niż sektora prywatnego. Stopień i rodzaje ryzyk ponoszone przez rząd stanowią o jego zaangażowaniu przedsięwzięcie udzielając gwarancji i zapewnień rząd powinien zawsze zweryfikować koszty udzielonych gwarancji i określić ich wpływ na swój budżet. Oprócz bezpośredniego ponoszenia danego ryzyka Kiedy to jego koszty ponoszą wszyscy obywatele rząd może w inny sposób wpływać na ograniczenie tych ryzyk. Prowadzenie odpowiedniej polityki może zachęcać sektor prywatny do udziału lub całkowitego finansowania prywatnych projektów infrastrukturalnych bez żadnej gwarancji z rządu. Odpowiednia polityka obejmuje następujące obszary działań:

Ocena ryzyka

Poprzez pomiar ryzyka rozumiemy nadanie ustalonym rodzajom ryzyka cech mierzalnych oraz ocenę ich wpływu na przedsięwzięcie inwestycyjne.

Ocena ryzyka może przyjąć formę:

Sposoby ograniczania ryzyka rynkowego, politycznego oraz finansowego

WYKŁAD 7

Konkurencyjność – zdolność do trwałego utrzymania wzrostu gospodarczego i trwałych miejsc pracy w skali lokalnej i regionalnej.

Jakość życia :

  1. Poziom życia : dochody, praca, mieszkanie →wzrost konkurencyjności

  2. Warunki zycia : dostep do usług

  3. Środowisko zycia : społeczne, techniczne

SKŁADOWE KONKURENCYJNOSCI REGIONU :

  1. Konkurencyjność regionu tworzą :

  1. Wzmacnianie konkurencyjności obejmuje :

KONKURENCYJNOŚĆ

  1. Przestrzenne zróżnicowania składników konkurencyjności

  2. Sektorowe zróżnicowania tworzenia wartości dodanej brutto :

RODZAJE KONKURENCJI W SYSTEMIE ŚWIADCZENIA USŁUG :

POŻYTKI KONKURENCJI W SYSTEMIE SWIADCZENIA USŁUG :

ZASADA KONKURENCJI W SYSTEMIE ŚWIADCZENIA USŁUG (UZASADNIENIE) :

MODELOWE FAZY PROCESU ROZWIJANIA KONKURENCJI W GMINIE:

  1. Faza „NIEFORMALNEJ GRY PRZEDSIĘBIORCZEJ” – trening przedsiębiorczości

  2. Faza „FORMALNEJ KONKURENCJI”- wzmacnianie gminy w roli zamawiającego usługi

  3. Faza „ RZECZYWISTEJ GRY RYNKOWEJ”- kumulowanie efektów procesu

ĆWICZENIA 7

infrastruktura - na infrastrukturę składają się podstawowe urządzenia, budynki użyteczności publicznej i instytucje usługowe niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa i gospodarki zarówno jako całości jak i poszczególnych jej dziedzin. W klasycznym podziale infrastruktury wyróżnia się infrastrukturę techniczną (gospodarczą, ekonomiczną) i infrastrukturę społeczną.

Infrastruktura techniczna umożliwia świadczenie usług komunikacyjnych i transportowych i obejmuje drogi kolejowe, lądowe, wodne, lotnicze, mosty. Umożliwia świadczenie usług z dziedziny łączności (np. sieć telefoniczna), energetyki i dostarczania ciepła i wody (np. wodociągi, sieci ciepłownicze i gazowe), oraz usuwanie ścieków i odpadów (kanalizacje, oczyszczalnie ścieków, urządzenia i instalacje redukujące zanieczyszczenia gazowe i pyłowe).

Infrastruktura społeczna służy zaspokojeniu potrzeb społecznych i kulturalnych. W skład infrastruktury społecznej wchodzą różnego rodzaju placówki oświatowe (np. przedszkola, szkoły)oraz instytucje należące do służby zdrowia (np. ośrodki zdrowia, szpitale) i zapewniające dostęp do szeroko rozumianej kultury (np. teatry, biblioteki). Infrastruktura społeczna to także instytucje służące ochronie prawa i bezpieczeństwu jak sądy, policja i wojsko.

Finansowanie – wiąże się z inwestowaniem. Jest to gromadzenie albo pozyskanie kapitału, zaś inwestowanie to jego efektywne wydatkowanie. Finansowanie polega na właściwym doborze źródeł finansowania i określaniu udziału tych źródeł w finansowaniu inwestycji.

Plan pozyskiwania zasobów wraz z planem niezbędnych działań w fazie przedinwestycyjnej i inwestycyjnej określa zapotrzebowanie na tzw kapitał inwestycyjny.

Układ zasobów i zakres działań w fazie eksploatacji określają zapotrzebowanie na tzw kapitał obrotowy.

Projektowanie struktury finansowania odbywa się na tle różnorodnych czynników wewnętrznych i zewnętrznych względem inwestycji, takich jak cechy inwestycji i cechy otoczenia, w którym jest ona realizowana.

Struktura finansowania:

*kapitał dominujący

*kapitał uzupełniający

Taki Podział elementów struktury finansowania ma duże znaczenie w przypadku inwestycji średnich i dużych. Natomiast w przypadku inwestycji małych, jednozadaniowych ma on mniejsze znaczenie.

Klasyfikacja źródeł finansowania

Można ją rozpatrywać z różnych punktów widzenia. Wyróżnia się m.in. układy klasyfikacyjne skoncentrowane wokół:

  1. własności środków finansowych

-własne źródła finansowania – to kapitał postawiony do dyspozycji przedsiębiorstwa przez jego właścicieli. Kapitał własny jest dostarczany przez inwestorów w postaci wkładów środków pieniężnych na poczet kapitału podstawowego lub w formie rzeczowej.

Może pochodzić on z dodatkowych emisji akcji, udziałów i dopłat wspólników. Można finansować inwestycje także z zysku przedsiębiorstwa.

-obce źródła finansowania - środki finansowe postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa na czas ograniczony przez jego wierzycieli. Kapitałem obcym są także środki stanowiące zobowiązania bieżące

  1. pochodzenia środków finansowych

-zewnętrzne źródła finansowania – gdy kapitał został dostarczony przedsiębiorstwu z zewnątrz

-wewnętrzne źródła finansowania – gdy kapitał został wypracowany przez przedsiębiorstwo

  1. okresu na jaki udostępniane są środki finansowe –

- źródła finansowania długoterminowego - udostępniają środki które są angażowane w działalność przedsiębiorstwa długofalowo lub na stałe. na ogół przyjmuje się, że są to środki, których okres spłaty jest dłuższy niż rok (często wyodrębnia się dodatkowo kapitał średnioterminowy o okresie zwrotu nie przekraczającym 5 lat)

-źródła finansowania krótkoterminowego – udostępniają przedsiębiorstwu kapitał na okres krótszy niż jeden rok.

Źródła finansowania inwestycji (ogólnie)

*nadwyżki finansowe

*odpłatne udostępnianie majątku

*wyprzedaż majątku

*odpisy amortyzacyjne

*kredyty i pożyczki

*emisja dłużnych papierów wartościowych

*leasing

*środki budżetowe

*środki z funduszy celowych

Podstawowe kryteria brane pod uwagę w wyborze źródeł finansowania są:

-koszt kapitału

-poziom ryzyka wynikającego z zastosowania poszczególnych źródeł finansowania

-efektywność inwestycji wyrażona stopą zwrotu

Inwestycje infrastrukturalne charakteryzują się wysoką kapitałochłonnością co w istotny sposób wpływa na poziom popytu na środki finansowe kierowane na ich realizację.

Budowa obiektów infrastruktury wymaga wysokich nakładów kapitałowych. Cechuje je: wysokie koszty realizacji oraz długi okres budowy. Są one zazwyczaj realizowane z wyższymi mocami przerobowymi czy produkcyjnymi niż aktualnie wymagane, co może często skutkować niewykorzystaniem potencjału inwestycji w początkowych fazach jej eksploatacji.

Cechą inwestycji infrastrukturalnych są wysokie koszty jednostkowe oraz znaczący udział kosztów stałych w ogólnej strukturze wydatków. Może być to przyczyną generowania strat, zwłaszcza w początkowym okresie fazy eksploatacyjnej.

Najważniejszym źródłem finansowania inwestycji infrastrukturalnych są środki budżetu samorządu terytorialnego.

Podstawowe środki finansowe na realizację inwestycji w gminie mogą być:

*środki finansowe budżetu

*dotacje celowe udzielana z budżetu państwa na realizację zadań własnych - Dotacje celowe mogą otrzymywać jednostki samorządu terytorialnego na realizację inwestycji w sferze infrastruktury technicznej oraz ochrony środowiska, mających szczególne znaczenie dla gospodarki narodowej. Istotną barierą ustawową jest zapis ograniczający wysokość udzielanej dotacji na sfinansowanie danego projektu inwestycyjnego do 50% wartości kosztorysowej takiej inwestycji.

Gminy mogą się ubiegać o udzielenie dotacji z budżetu państwa na dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w systemie robót publicznych jako zadania własne gmin zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym . Kwoty tych dotacji są ustalane przez wojewodów.

*kredyty

*pożyczki

*emisje obligacji

*opłaty adjacenckie - opłata dotycząca właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości, których wartość wzrosła na skutek następujących zdarzeń: podział nieruchomości, scalenie i podział nieruchomości, budowy urządzeń infrastruktury technicznej z udziałem środków Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Stosuje się je w szczególnych przypadkach gdzie np. korzyści uzyskiwane przez mieszkańców wiążą się ze znacznymi nakładami na budowę infrstruktury.

*samoopodatkowanie się mieszkańców – w takim trybie mogą być finansowane projekty inwestycyjne które w ramach danej wspólnoty samorządowej mają wybitnie ograniczone zasięg oddziaływania, co oznacza, że efekty uzyskane w wyniku realizacji inwestycji będą dostępne niewielkiej grupie mieszkańców,

*środki przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo z gminą, funkcjonujących w ramach gospodarki pozabudżetowej – może to być następstwem procesów prywatyzacyjnych i poszukiwania rozwiązań na bazie partnerstwa publiczno-prywatnego

*inne środki kierowane na inwestycje w formie bezzwrotnej pomocy finansowej przez instytucje finansowe czy też rządy państw oraz organizacji międzynarodowych - np. środki z UE mogą być kierowane tylko na finansowanie zdefiniowanych projektów inwestycyjny.

*bezpośrednio przez zainteresowane prywatne podmioty gospodarcze lub organizacje

Finansowanie inwestycji w zakresie lokalnej infrastruktury technicznej z bieżących dochodów budżetu gminy może prowadzić do ograniczania wydatków budżetowych o charakterze bieżącym, ważnych z punktu widzenie interesów społeczności lokalnej

Przykład : Finansowanie DTŚ (Drogowa Trasa Średnicowa)

Odcinek wschodni ( Chorzów, Katowice, Świętochłowice)

- 52% środki budżetowe przekazywane w formie dotacji

- 48% środki pochodzące z kredytu EBI ( Europejski bank inwestycyjny)

Odcinek zachodni (Ruda Śląska, Zabrze, Gliwice)

- 44% fundusze unijne

- 38% środki budżetowe

- 8% zobowiązania krótkoterminowe

WYKŁAD 8

TOTAL QUALITA MANAGEMENT

Zasady:
Koncentracja na:

Podstawowe korzyści partnerstwa:

Trzy podstawowe powinności gminy

Podstawowe funkcje samorządu lokalnego

Podstawowe elementy procedur decyzyjnych w gminie

*normy

*relacje

*procedury

*polityki

WZMACNIANIE ROZWOJU LOKALNEGO |WZMACNIANIE NINTEGRACJI SPOŁECZNEJ
OPCJA I – DO WEWNĄTRZ (BUDOWA KONTEKTÓW WEWNĘTRZNYCH)

Co mam rozumieć?

  • Definicja roli i zakresu odpowiedzialności samorządu lokalnego na tle innych aktorów

-co muszę, a czego nie?
-co robić samemu, co pozostawić innym?

-kto to powinien być?

-jak ich oceniać

  • Wyobraźnia:
    -czy umiem dojrzeć i wykorzystać nowe szanse rozwoju?

Jak mam działać?

  • Samodzielność, odpowiedzialność i ryzyko

  • Style kierowania

  • Układ kompetencji:
    -czy opłaca się być dobrym?

  • Układ motywacyjny

-czy i jakie kary i nagrody za wyniki?

  • Budżet

  • Rachunkowość i systemy finansowe
    -czy urzędnik może być menedżerem?

  • Weryfikacja odpowiedzialności
    -jak rozlicza się z rezultatów decyzji?

  • Otwarcie na odbiorcę (mieszkaniec – obywatel – konsument – petent)
OPCJA II – DO ZEWNĄTRZ (BUDOWA KONTEKSTÓW ZEWNETRZNYCH)

Co mam stworzyć i z kim?

  • Budowanie rynku przez gminę

  • Outsourcing
    -jakie kompetencje i jak przyjąć je z zewnątrz?

  • Gmina jako gwarant jakości usług

  • Przyciąganie do współrządzenia i współgospodarzenia

-jak umocnić lokalne inicjatywy?

  • Popieranie partnerstwa

-alianse

-sieci

-marketing

Orientacje strategiczne – istota

W RAMACH PRZEDSIĘBIORCZEJ OPCJI KIEROWANIA

PROCES DOSKONALENIA KIEROWANIA GMINĄ

  • Kształtowanie strategicznego kierownictwa

  • Kształtowanie przedsiębiorczego stylu kierowania

  • Kształtowanie politycznej bazy innowacyjności i przedsiębiorczości
W RAMACH PRZEDSIĘBIORCZEJ OPCJI ZARZĄDZANIA

PROCES BUDOWANIA LEPSZYCH PODSTAW DOCHODOWOŚCI GMINY I RACJONALNEGO FINANSOWANIA

  • Budowanie strategii finansowych

  • Zarządzanie długiem

PROCES KREOWANIA PRZYSZŁOŚCI

  • Kształtowanie wizji rozwoju i przekładanie jej na misje i formułowanie celów

  • Ustalenie priorytetów

  • Budowanie strategii gminy

PROCES DODAWANIA WARTOŚCI I DOSKONALENIA REZULTATÓW

  • Kształtowanie mechanizmów systemów umacniania motywacji i stymulacji innowacji nakierowanych na doskonalenie rezultatów, ich jakości i ekonomiczności

  • Kształtowanie mechanizmów i systemów konkurencji , gospodarki kontaktowej, budowanie motywacji opartej na konkurencyjności w dążeniu do zamówień i w realizacji żądań

  • Kształtowanie standardów i produktów i procesów

  • Kształtowanie systemu wspólnie dzielonych wartości kultury przedsiębiorczości

PRCOES WDRAŻANIA (REALIZACJI) OBRANYCH CELÓW (MISJI) POPRZEZ DOSKONALENIE ZESTAWU PROCEDUR STRATEGICZNEGO ZARZĄDZANIA

  • Proces doskonalenia planowania procedur aktywnego budżetowania

  • Budżet zadaniowy, performance budżet

  • Balancedscorecard

  • Proces analizy/kontroli osiągnięć, rezultatów i określenia konsekwencji

  • Performance measurement

  • Benchmarking

PROCES DOSKONALENIA, WERYFIKACJI DZIAŁAŃ I DOSKONALENIA SYSTEMÓW WSPOMAGAJĄCYCH WYKONANIE I KONTROLĘ PLANÓW/BUDŻETU

  • System ekonomiczny – system księgowania, rachunkowość, sprawozdawczość

  • System komunikacji informacji pod procesy decyzyjne i komunikacji wewnątrz- i między- organizacyjnej

PROCES BUDOWANIA INTELIGENCJI ORGANIZACJI

  • Kształtowanie organizacji samouczącej się – inteligentnej – projekty cross

  • Human resources management – rozwój kompetencji

  • Budowanie kapitału społecznego
W RAMACH PRZEDSIĘBIORCZEJ OPCJI RZĄDZENIA

PROCES DOSKONALENIA SAMORZĄDNOŚCI I SPOSOBU RZĄDZENIA

  • Proces strategicznej służebności – otwarcia się na odbiorców

  • Proces doskonalenia modeli partnerstwa i partycypacji (partnerstwo, mobilizacji, mentorstwo)

  • Przez dokonywanie analizy zmian w otoczeniu i wzbogacanie interakcji z otoczeniem

ZNOSZENIE RYZYKA W PROCESACH INWESTYCYJNYCH SEKTORA PUBLICZNEGO

POJĘCIE INFRASTRUKTURY:

  1. Infrastruktura to zasoby materialne, instytucje powołane do świadczenia usług, ale także elementy niematerialne jak poziom wykształcenia, zdolności do prowadzenia działalności gospodarczej, normy instytucjonalne.

  2. Infrastruktura to struktura podstawowa w prowadzeniu działalności gospodarczej (produkcyjnej i usługowej), zagospodarowanie terenu, warunkująca istnienie i funkcjonowanie gospodarstw domowych, jednostek produkcyjnych, jednostek usługowych w tym administracji publicznej.

  3. Infrastruktura to urządzenie należące do standardowego wyposażenia jednostek przestrzennych, różnej wielkości znajdujących się na określonym poziomie rozwoju społecznego, gospodarczego, o określonym potencjale demograficznym, które to urządzenia zaspakajają potrzeby społeczne i gospodarcze w sposób kolektywny, a ich świadczenia są quasi rynkowe.

  4. Infrastruktura to ogol wydatków służących do wytwarzania dóbr publicznych w celu uzyskania w przyszłości określonych korzyści.

  5. Infrastruktura to inwestycje wykazujące cechy dóbr publicznych.

KRYTERIA WYODRĘDNIANIA INFRASTRUKTURY:

  1. Usługowy charakter i jej powszechna dostępność.

  2. Występowanie u odbiorców korzyści zewnętrznych.

  3. Bryłowatość (długowieczność, trwałość, niepodzielność techniczna).

  4. Ścisły związek z obsługiwanym terenem.

  5. Wysoka kapitałochłonność.

  6. Wysoki udział kosztów stałych bieżącej działalności.

  7. Ograniczona suwerenność konsumenta.

  8. Ograniczoność stosowania cen rynkowych.

  9. Publiczny zarząd.

  10. Publiczna kontrola.

KRYTERIA JAKOŚCI ŚWIADCZENIA USŁUG INFRASTRUKTURALNYCH

  1. Zdolność produkcyjna i klasa obiektów.

  2. Przepustowość sieci.

  3. Technologiczne parametry urządzeń.

  4. Układy połączeń znoszące ryzyko dostaw.

  5. Organizacja eksploatacji.

  6. Niezawodność funkcjonowania systemów.

  7. Użyteczność oferowanych świadczeń.

ATRYBUTY USŁUG ŚWIADCZĄCYCH PRZY UŻYCIU INFRASTRUKTURY:

ATRYBUTY OBIEKTÓW I URZĄDZEŃ INFRASTRUKTURY:

FUNKCJE INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH

PIERWOTNE EFEKTY INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH:

PIERWOTNE FUNKCJE INFR.: transportowa, produkcyjna, ochrony środowiska, konsumpcji, publiczna.

WTÓRNE EFEKTY INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH :

WTÓRNE FUNKCJE INFRASTRUKTURY :

Wszelkie

ĆWICZENIA 8

EFEKTY ZEWNĘTRZNE- powstają wówczas, gdy określona osoba lub przedsiębiorstwo podejmuje działania, które wywierają wpływ na sytuację innych osób lub przedsiębiorstw, a nie są rekompensowane odpowiednią płatnością. Prowadzi to do:

  1. Nadmiernej wielkości produkcji dóbr wywołujących negatywne efekty zewnętrzne

  2. Niedostatecznej wielkości produkcji dóbr wywołujących pozytywne efekty zewnętrzne

Występują zarówno efekty:

Negatywne efekty zewnętrzne pojawiają się wówczas, gdy działający podmiot może przenieść część kosztów na osoby nieuczestniczące w korzyściach z tej działalności i niebędące stroną transakcji. Najpopularniejszy przykład kosztów zewnętrznych stanowi oddziaływanie na środowisko. Jeśli rzeka zostanie zanieczyszczona ściekami z rafinerii, rybacy nie będą mogli łowić w jej niższym biegu, wczasowicze zaś nie skorzystają z plaż przy ujściu do morza, co dotknie również właścicieli pensjonatów w tym rejonie. Rafineria natomiast nie wliczy wspominanych kosztów w cenę produkowanych przez siebie paliw. Podobnie zanieczyszczenie powietrza przez hutę stali może spowodować pogorszenie stanu zdrowia mieszkańców okolicznych miejscowości i konieczność częstszych wizyt u lekarza, nierekompensowanych przez hutę.

Pozytywne efekty zewnętrzne to korzyści zapewniane innym osobom, za które działający podmiot nie otrzymuje bezpośrednio wynagrodzenia. Pszczelarz, przykładowo, będzie zbierał więcej miodu z pasieki ulokowanej w pobliżu sadu, z kolei krzewy i drzewa zapylane przez pszczoły lepiej owocują, co przyniesie sadownikowi dodatkowe dochody. Właściciele pasieki i sadu nie wypłacają sobie wzajemnie rekompensat – współpracując, korzystają z efektu synergii, czyli współdziałania dającego lepsze skutki niż suma osobnych działań. Przyłączenie kolejnego użytkownika do sieci telefonów komórkowych czy komunikatora internetowego zwiększy ich funkcjonalność z pożytkiem dla wszystkich – jest to efekt sieci. Producenci mogą odnieść korzyść wskutek zwiększenia sprzedaży dobra komplementarnego, np. gdy wzrośnie sprzedaż samochodów, wzrośnie również sprzedaż paliwa. Piękny ogród przy drodze budzi pozytywne wrażenia estetyczne u przechodniów, pomimo że nie płacą właścicielowi za jego utrzymanie, zatem również może być uznany za korzyść zewnętrzną.

Przyczyny występowania efektów zewnętrznych

Występowanie efektów zewnętrznych jest najczęściej związane ze specyfiką danej działalności. Wśród najważniejszych przyczyn ich występowania wymienia się:

Bardzo często sprzyjającym czynnikiem dla występowania efektów zewnętrznych są nieprecyzyjnie określone prawa własności. Środowisko naturalne trudno przypisać konkretnemu właścicielowi, dlatego podmioty gospodarcze mogą w łatwy sposób przerzucać koszty działalności na środowisko.

Należy zaznaczyć, że odbiorca produktu rynkowego nie musi być odbiorcą efektu zewnętrznego – np. stal może być sprzedawana klientom zagranicznym, podczas gdy koszty zanieczyszczonego środowiska ponosi lokalna społeczność.

PUBLICZNE ROZWIĄZANIA PROBLEMU EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH:

Proponuje się rozwiązania problemu efektów zewnętrznych na podstawie działania publicznego albo prywatnego. Do najczęstszych rozwiązań publicznych należą:

Można podzielić je na dwie kategorie:

  1. Bodźce ekonomiczne (rozwiązania oparte na mechanizmie rynkowym)

Najprostszą formą rozwiązywania problemu jest nałożenie kar pieniężnych i obciążeń (grzywien) lub podatków proporcjonalnych do ilości emitowanych zanieczyszczeń. Właściwie ustalona grzywna lub podatek spowoduje, że dana osoba lub dane przedsiębiorstwo zda sobie sprawę z rzeczywistych kosztów i korzyści społecznych związanych ze swymi działaniami. Tego rodzaju opłaty określane są mianem podatków korekcyjnych, czasami nazywane są podatkami Pigou- wprowadzane są w celu zrównania prywatnych kosztów krańcowych ze społecznym kosztem krańcowym oraz prywatnych korzyści krańcowych ze społeczną korzyścią krańcową.

subsydia – władze dofinansowują określone dobra, które przynoszą korzyści zewnętrzne (np. szczepionki), dla uzyskania większej ich produkcji i konsumpcji,

Szczepienia – często przytaczany przykład pozytywnych efektów zewnętrznych. Zaszczepienie się kolejnej osoby przeciwko jakiejś chorobie przysparza jej bezpośrednich korzyści w postaci odporności na tę chorobę. Uodparniając siebie na tę chorobę, ogranicza również możliwość jej przenoszenia na innych, a więc pozostała część społeczeństwa również na tym korzysta poprzez zmniejszenie ryzyka zakażenia.

Ponieważ przedsiębiorstwa uzyskują bezpośrednio dla siebie niewielką korzyść z ograniczenia emisji zanieczyszczeń (większość związanych z tym korzyści przypada w udziale mieszkańcom okolicznych osiedli), przy braku kar pieniężnych raczej nie zechcą wydawać pieniędzy na zmniejszenie zanieczyszczeń. Ze społecznego punktu widzenia wydatki na ten cel będą więc za małe. Ale zamiast pobierania kar lub podatków od zanieczyszczeń rząd może się zdecydować na subsydiowanie wydatków ponoszonych przez firmy prywatne na redukcję zanieczyszczeń. Właściwy poziom wydatków na ten cel można zapewnić przez przyznanie przedsiębiorstwom subwencji równej różnicy między społeczną korzyścią krańcową z ograniczenia zanieczyszczeń, a prywatna korzyścią krańcową dla przedsiębiorstwa.

Polega na określeniu wielkości emisji w danym okresie, a następnie zorganizowanie przetargu, podczas którego producenci będą mogli kupić drogą licytacji prawo do udziału w ogólnej wielkości emisji. Takie pozwolenie będą mogli następnie sprzedać na rynku, co zapewnia, że zezwolenia trafiają do tych producentów, którzy potrafią wytwarzać dobra przy najmniejszym możliwym poziomie zanieczyszczeń. Rynkowy charakter zezwoleń emisyjnych skłania przedsiębiorstwa do ciągłego poszukiwania sposobów ograniczania emisji, ponieważ wiąże się to z możliwością odsprzedaży części zezwoleń i tym samym z dodatkowym przychodem.

Najważniejszymi zaletami tego rozwiązania są możliwość kontrolowania przez państwo całkowitej wielkości emisji (co nie jest możliwe w przypadku podatków korekcyjnych) oraz motywację producentów w zakresie obniżania emisji.

Rozwiązanie jest to szczególnie skuteczne na rynkach, gdzie trudno wycenić efekty zewnętrzne, a stopień koncentracji rynku jest stosunkowo mały, co wyklucza ewentualne porozumienia producentów. Jego skuteczność jest jednak ograniczona do takich efektów zewnętrznych, dla których nie jest istotna lokalizacja ich powstania.

  1. Regulacja bezpośrednia (przepisy administracyjne)

Do tej grupy metod należą przede wszystkim wszelkie normy, zakazy i nakazy.

Regulacje mogą dotyczyć nakładów bądź efektów działalności podmiotów gospodarczych. Regulacja efektów wiąże się z ustalaniem norm w zakresie ilości emitowanych zanieczyszczeń, natomiast regulacja nakładów dotyczy przede wszystkim procesów technologicznych lub wykorzystania określonych surowców. Podstawowym argumentem na rzecz regulacji nakładów jest większa łatwość ich kontroli w porównaniu do regulacji efektów (łatwiej skontrolować proces oczyszczania węgla, niż faktyczną emisję zanieczyszczeń). Często prowadzą one jednak do nieefektywności, ponieważ demotywują przedsiębiorstwa do opracowywania nowych technologii produkcji.

Poważną wadą rozwiązań regulacyjnych polegających na administracyjnym ustalaniu norm jest całkowity brak motywacji podmiotów gospodarczych do zmniejszania emisji poniżej poziomu normy, nawet gdyby koszty takiego zabiegu byłyby minimalne.

(na przykładzie USA)

  1. Innowacja

Jednym z argumentów przemawiających za wyborem regulacji zmierzających do osiągnięcia konkretnych efektów oraz opłat za emisję zanieczyszczeń jest to, że takie rozwiązania dotyczą bezpośrednio poziomu zanieczyszczeń, o co właśnie chodzi, a przy tym mogą pobudzać innowacje takie jak nowe technologie produkcji zmniejszające emisję zanieczyszczeń lub nowe metody redukcji zanieczyszczeń przy niższych kosztach. Mimo, żę na razie nie potrafimy dokładnie mierzyć poziomu zanieczyszczeń, dobrze zaprojektowany system regulacji, nastawiony na osiągnięcie konkretnych efektów, może zachęcać do wprowadzania innowacji zwiększających możliwości monitorowania poziomu skażeń.

  1. Ujawnianie informacji

W niektórych dziedzinach władze próbują zastosować jeszcze inne podejście do spraw ochrony środowiska, oparte na wykorzystaniu presji opinii publicznej, zamiast twardej ręki państwa. Rola państwa ograniczałaby się wówczas do egzekwowania nałożonego na przedsiębiorstwa nakazu ujawniania informacji np.. o ilości rakotwórczych substancji chemicznych wypuszczanych do wody lub atmosfery.

WYKŁAD 9

EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA INFRASTRUKTURĄ REGIONALNĄ I LOKALNĄ

CEL GENERALNY GOSPODAROWANIA:

Tworzenie dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych warunków maksymalizacji produkcji, zatrudnienia …

KLASYFIKACJA INFRASTRUKTURY

Podstawową funkcją infrastruktury jest oferowanie powszechnych świadczeń

RODZAJE INFRASTRUKTURY

  1. Sieci i obiekty transportowe.

  2. Sieci łączności telekomunikacyjnej- przewodowe, bezprzewodowe- liniowe i punktowe.

  3. Sieci energetyczne i urządzenie do wytwarzania energii.

  4. Sieci wodociągowe i kanalizacyjne, stacje poboru i uzdatniania wody, gromadzenia ścieków i ich oczyszczania.

  5. Urządzenia ochrony środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.

  6. Zbiorniki wodne.

  7. Szpitale i ośrodki zdrowia.

  8. Obiekty oświaty i wychowania.

  9. Uczelnie i jednostki naukowe.

  10. Obiekty kultury i rozrywki.

  11. Obiekty rekreacji i sportu.

  12. Obiekty bezpieczeństwa.

KLASYFIKACJA INFRASTRUKTURY:

INFRASTRUKTURA A INTELIGENCJA

INFRRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: ULEPSZENIE SIECI I SYSTEMOW

PRIORYTETY DZIAŁAŃ:

SPRAWNOŚĆ INFRASTRUKTURY TRANSPORTOWEJ:

Zarządzanie systemami infrastruktury transportowej:

RÓWNOWAGA POMIĘDZY RÓŻNYMI FORMAMI TRANSPORTU MODAL BALANCE:

DOSTĘPNOŚĆ:

ENERGIA: SIECI, EFEKTYWNOŚĆ I ZASOBY ODNAWIALNE

CEL:

Promowanie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego na bazie efektywnego, zróżnicowanego i konkurencyjnego sektora energetycznego wzmacniającego bezpieczeństwo oraz jakość dostawców energii

SPOSOBY:

EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ENERGII:

ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII:

INFRASTRUKTURA CZYSTEGO ŚRODOWISKA:

Woda- wdrażanie dyrektywy wodnej

Gospodarka odpadami:

TELEKOMUNIKACJA: W KIERUNKU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO

STYMULACJA NOWYCH USŁUG ORAZ DZIAŁAŃ INNOWACYJNYCH:

Wyposażenie potencjalnych użytkowników.

ĆWICZENIA 9

WYKŁAD 10

ISTOTA PROJECT FINANCE:

Za główne przyczyny rozwoju techniki Project finance uznaje się:

- deregulację usług komunalnych

- prywatyzację sektora publicznego

- internacjonalizacja dużych inwestycji infrastrukturalnych

- procesy przenoszenia doświadczeń w realizacji projektów

CECHY PPROJECT FINANCE:

Typowymi cechami Project finance są:

- Technika Project finance służy finansowaniu projektów zamkniętych, samodzielnych pod względem ekonomicznym i prawnym

- Wykorzystywana jest do realizacji nowych projektów a nie dla poprawy prowadzonej działalności

- Występuje w niej wysoki wskaźnik długu do kapitału własnego (wysoka dźwignia finansowa)

- w odniesieniu do długu inwestorzy nie udzielają gwarancji (finansowanie bez prawa regresu) lub udzielają gwarancji w ograniczonym zakresie (finansowanie z ograniczonym prawem regresu)

- kredytodawcy za podstawę udzielenia kredytu biorą prognozę przyszłych przepływów finansowych generowanych przez projekt

- zabezpieczeniem kredytu są zawarte kontrakty

- projekt będzie eksploatowany przez określony czas

DEFINICJE:

C.R. Tinsley: „ Project finance to finansowa struktura, która bazuje na przyszłych przepływach pieniężnych z danego projektu jako podstawowego źródła spłaty, podczas gdy projekt ten, prawa i powiązania stanowią jedyne zabezpieczenie spłaty długu”

P.K. Evit, F. Fabozzi: „ Project finance jest szczególnym sposobem organizacji finansowania projektów inwestycyjnych. To finansowanie specyficznej jednostki ekonomicznej, bazującej na założeniu, że pierwotnym akceptowanym przez kredytobiorcę, źródłem spłaty kredytu jest nadwyżka finansowa generowana przez tą jednostkę, zaś pierwotnym zabezpieczeniem kredytu jest majątek posiadany (generowany) przez t ą jednostkę”

Doktryna angielska: „Project finance jest konstrukcją prawną, w ramach której kredytobiorca nie ponosi odpowiedzialności za spłatę udzielonych w ramach kredytu środków, a kredytodawca może zaspokoić swoje roszczenia jedynie z ustanowionych na jego rzecz zabezpieczeń”

E.R. Yscombe: „ Project finance to metoda długoterminowego finansowania dużych projektów za pomocą montażu finansowego. Finansowanie to zabezpieczone jest na Cash flow projektu, zależy od analizy organizacji projektu, ryzyka operacyjnego i ryzyka przychodów oraz ich alokacji pomiędzy inwestorów, kredytodawców, innych uczestników za pomocą powiązań kontraktowych i innych umów”

C. Klein: „ Project finance to proces dostarczania funduszy przez bank dla zrealizowania przedsięwzięcia o charakterze pionierskim, często realizowanym za granicą co powoduje stosowanie wobec nich specyficznych kredytów.

Orientacja liberalna Orientacja centrowa Orientacja statyczna (lewicowa)
Wartości Wolność gospodarcza, efektywność jako podstawowe kryterium świadczenia usług lokalnych Scentralizowany charakter władz lokalnych, efektywność jako podstawowe kryterium świadczenia usług lokalnych Scentralizowany charakter władz lokalnych, udział mieszkańców w podejmowaniu decyzji i redystrybucji środków
Rola samorządu lokalnego Pemisywny autorytet tworzący sprzyjające warunki dla przedsiębiorczości i indywidualnej działalności gospodarczej Centralna jednostka prowadząca obsługę społeczności lokalnej Centralna jednostka prowadząca obsługę społeczności lokalnej, dążąca do zniwelowania nierówności między mieszkańcami poprzez programy opieki socjalnej
Przykładowa polityka Prywatyzacja, zlecanie usług komunalnych prywatnym podwykonawcom, ogólny nadzór nad świadczeniem usług Świadczenie usług komunalnych przez wykonawców prywatnych i publicznych, bezpośredni udział w rozwoju gospodarczym gminy Świadczenie usług komunalnych przez podmioty publiczne, bezpośredni udział w życiu gospodarczym gminy
Efekty polityki Świadczenie usług komunalnych przez podmioty prywatne finansowane z opłat odbiorców, prywatne finansowanie infrastruktury Świadczenie usług komunalnych przez podmioty mieszane, finansowane z opłat odbiorców, ograniczona rola sektora prywatnego w finansowaniu infrastruktury Dostosowanie usług komunalnych, zaniżone stawki odpłatności za usługi, szeroko zakrojone programy socjalne
Orientacja liberalna Orientacja centrowa Orientacja statyczna (lewicowa)
Zalety Znaczny wzrost efektywności dzięki wykorzystaniu sektora prywatnego, mniejsze nakłady publiczne z budżetu komunalnego na rozwój infrastruktury, niższy poziom cen usług komunalnych (w większości przypadków) Dodatkowe źródła funduszy w wyniku bezpośredniego zaangażowania w działalność gospodarczą, nieznaczny wzrost efektywności dzięki udziałowi sektora prywatnego w świadczeniu usług komunalnych, ściślejszy nadzór usług komunalnych Ścisła kontrola i nadzór usług komunalnych, ograniczenie nierówności społecznych, szerszy zakres programów opieki socjalnej
Wady Konieczność wprowadzenia rygorystycznych przepisów i nadzoru celem eliminacji ryzyka nałożyć w wyniku posiadania dominującej monopolistycznej pozycji rynkowej przez dostawców usług, konieczność rozstrzygania sporów na drodze sądowej Brak jasnego mechanizmu, który zastąpiłby mechanizm rynkowy w regulacji usług o charakterze naturalnego monopolu, trudności w gromadzeniu prywatnych środków kapitałowych dla finansowania rozwoju infrastruktury, ograniczony dostęp do wiedzy i kwalifikacji sektora prywatnego Ceny usług nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów, częsta niska efektywność usług ze względu na nadmierne zatrudnienie i brak mechanizmów motywacyjnych, niedostateczny rozwój infrastruktury w wyniku niedoinwestowania

CELE DZIAŁANIA SAMORZĄDU LOKALNEGO W SFERZE FINANSOWANIA INFRASTRUKTURY KOMUNALNEJ :

- dostosowanie praktyk budżetowania kapitałowego do rzeczywistych kosztów kapitału

- znalezienie rozwiązania problemu inflacyjnego wzrostu nominalnych stóp oprocentowania środków kapitałowych

- pozyskiwanie środków na rozwój infrastruktury z funduszy celowych i pożyczek, których spłata gwarantowana jest przez przyszłe dochody z eksploatacji inwestycji

WYBÓR ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA INWESTYCJI INFRASTRUKTURALNYCH :

OBEJMUJE:

  1. Określenie obecnej sytuacji technicznej, finansowej, organizacyjnej, prawnej inwestycji infrastrukturalnej

  2. Określenie celów i zadań inwestycyjnych

  3. Opracowanie planu generalnego przedsięwzięcia inwestycyjnego- master planu

  1. Część techniczna- inżynieria i technologia

  2. Część instytucjonalna- wymogi organizacyjne i prawne

  1. Wykonanie studium wykonalności

  2. Określenie środków finansowanych

  3. System kontroli efektywności realizacji inwestycji

INWESTYCJE INFRASTRUKTURALNE WEDŁUG PRZEWIDYWALOŚCI STRUMIENIA PRZYSZŁYCH DOCHODÓW:

  1. Wysoce pewne:

Umowy sprzedaży usług na etapie projektowania inwestycji

  1. Pewne:

Umowa najmu na etapie projektowania

  1. Niepewne:

Przyszłe dochody zależne od popytu na dana usługę

DZIAŁANIE PRAWA SKALI:

OZNACZA:

  1. Większą gotowość odbiorców do korzystania i opłacania usług

  2. Wykorzystanie kapitałów i zasobów gwarantujących lepsze zaspokojenie potrzeb

  3. Efektywniejsze wykorzystanie potencjału urządzeń i obiektów infrastrukturalnych

SPOSOBY POKONYWANIA PROBLEMU INFLACYJNEGO:

  1. Emisja obligacji indeksowanych w zależności od inflacji

  2. Przejście od zaciągania kredytów i pożyczek do pozyskiwania wkładów kapitałowych

  3. Emisja akcji

ĆWICZENIA 10

10. PRYWATYZACJA I KULTURA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W SKALI LOKALNEJ

  1. Definicja

Prywatyzacja jest procesem przekształcenia sektora państwowego w sektor prywatny.

Prywatyzacja zachodzi gdy państwo decyduje się na zaprzestanie dostarczania lub ograniczenie swej roli w dostawach pewnych usług. Sytuacja ta ma miejsce, gdy zmieniają się warunki zewnętrze, albo gdy władza ustawodawcza stwierdza, że pierwotna decyzja o dostawach była pomyłką.

  1. Metody prywatyzacji:

Prywatyzacja przez likwidację biurokracji.

  1. Rodzaje prywatyzacji

Prywatyzacja może mieć charakter całkowity lub niecałkowity.

Całkowita prywatyzacja ma miejsce gdy władza ustawodawcza zrzeka się zupełnie odpowiedzialności za dostarczanie danego dobra lub usługi. Oznacza porzucenie- sprzedaż lub likwidację- danej działalności.

Istnieją również różne formy prywatyzacji niecałkowitej. Zalicza się do nich zlecenia kontraktowe, które występują, gdy władze postanawiają zrezygnować z zatrudniania i zarządzania zasobami, lecz chcą, aby dana usługa była w dalszym ciągu świadczona. Władze mogą także podtrzymać popyt poprzez system kwitów rządowych lub mogą rozbijać monopole finansowane przez państwo zezwalając na wolną konkurencję ze strony prywatnych dostawców.

  1. Cele prywatyzacji:

Cele prywatyzacji z punktu widzenia przedsiębiorstwa:

  1. Tendencje do opóźnienia prywatyzacji.

W demokracji całkowita prywatyzacja jest wynikiem decyzji podjętych przez wybranych polityków. Decyzje polityczne są często przyczyną powstania nieefektywności, której źródłami są biurokracja i poszukiwanie renty przez grupy nacisku. Niektóre jednostki świadomie odwlekają lub utrudniają przeprowadzenie prywatyzacji chcąc tym samym osiągnąć pewne korzyści.

Władza ustawodawcza często odwleka prywatyzację sektora zbyt długo, aby mogła być ona efektywna. Do głównych powodów takiego zachowania należy zaliczyć:

Można zidentyfikować cztery grupy ludzi bezpośrednio korzystających z prywatyzacji, należą do nich:

  1. podatnicy,

  2. odbiorcy innych usług rządowych,

  3. ludzie w uprzywilejowanej pozycji do zakupu wystawionych na sprzedaż aktywów,

  4. organizator przetargu.

Z drugiej strony istnieją trzy możliwe grupy ludzi, którzy mogą stracić na prywatyzacji:

  1. zwolnieni administratorzy i pracownicy biura, którzy podczas prywatyzacji stracą swoją pracę,

  2. dostawcy zasobów do biura,

  3. ludzie, którym dana usługa już nie jest dostarczana.

To właśnie przegrani wywierają zwykle największy wpływ na władze, ponieważ są bardziej świadomi swoich potencjalnych start, a ich koszty utworzenia grupy nacisku są zazwyczaj niższe.

Ważną rolę w procesie prywatyzacji odgrywają również media, które mogą być manipulowane przez grupy nacisku. Z punktu widzenia mediów bardziej atrakcyjne są osoby tracące na prywatyzacji. Media bardziej skupiają się na stratach niż na zyskach.

  1. Efektywność prywatyzacji.

Prywatyzacja powinna nastąpić wtedy, gdy oczekiwane przyszłe zyski z usługi przestają przewyższać przewidywane koszty. Prywatyzacja w demokracji jest często odwlekana poza optymalny czas jej przeprowadzenia. Polityk, który popiera prywatyzację w optymalnym czasie nie zdobędzie głosów, ponieważ wyborcy albo nie wiedzą o efektywności, albo o nią nie dbają.

  1. Wybrane sposoby na zniwelowanie nieefektywnego opóźnienia procesu prywatyzacji:

  1. Odprawy jako rekompensata dla pracowników. Odprawy to pieniądze wypłacone pracownikowi w momencie jego zwolnienia. Ich zadaniem jest nie tylko zmniejszanie sprzeciwu do prywatyzacją, ale też mają one korzystny wpływ na empatię wyborców.

  2. Rekompensaty dla byłych beneficjentów służb rządowych. Beneficjenci rządowych usług także mogą wzbudzić współczucie wyborców i prasy, które może przyczynić się do opóźnienia prywatyzacji. Wypłacenie odszkodowania zniweluje możliwość powstania grup nacisków.

  1. Prywatyzacja a administracja.

Do niezbędnych działań, jakie należy podjąć przy administrowaniu prywatyzacją należy zaliczyć:

  1. Zaprzestanie zatrudnienia pracowników i kupowania zasobów. Zaprzestanie zakupu zasobów nieludzkich jest stosunkowo łatwe. Zwykle najlepszym rozwiązaniem jest zwolnienie wszystkich pracowników i wypłacenie im odszkodowania w formie odprawy. Jeśli pracownik jest rzeczywiście wykwalifikowany, może się ubiegać o inną posadę rządową.

  2. Wypłacenie właściwych rekompensat.

  3. Sprzedaż aktywów. Władze powinny stosować konkurencyjny system przetargowy, który pozwoli uzyskać najwyższą cenę.

  1. Kto powinien zarządzać prywatyzacją?

Program prywatyzacji musi być zadaniem rządu. Istnieje wiele sposobów na przeprowadzenie prywatyzacji. Można stworzyć nową agencję, zlecić to zadanie już istniejącej agencji lub podpisać z kimś umowę. Należy jednak stwierdzić, że prywatyzacja powinna być prowadzona przez osobę odznaczająca się bezstronnością, która będzie wrażliwa na potrzebę zrekompensowania strat osobom tracącym na prywatyzacji, i która nie będzie skłonna ulegać niesłusznym wpływom grup specjalnych interesów.

Ważne jest to, że aby prywatyzacja zmniejszała straty, to powinno się ją rozpocząć natychmiast. Opóźnienia w planowanej prywatyzacji zachęcają grupy nacisku do działań, które prowadzą do dalszego marnotrawstwa.

Termin przedsiębiorczość odnosi się do osób, które potrafią przełożyć dobre idee na zyskowny biznes. Działania przedsiębiorcze zawsze są nakierowane na osiągnięcie sukcesu, który jest wyrażony zyskiem, pozycją rynkową, bądź inaczej traktowanym pozytywnym wynikiem (prestiżem, spełnieniem się).

Przedsiębiorczość w swojej istocie jest relacyjna, otwarta na nowe formy interakcji. Wola sukcesu napędza przedsiębiorcę do szukania i zagospodarowywania okazji, nawet jeśli wymaga to podjęcia ryzyka i działania w warunkach niepewności. Przedsiębiorca dąży do powstania okazji. Dążenie, to najczęściej oznacza: tworzenie nowej informacji, innowacje oraz twórcze wykorzystanie asymetrii informacji powstającej wskutek niewydolności rynku.

Wola sukcesu oznacza aktywne dążenie do nowości, koncentrację na przekształceniu szansy w nową wartość, wynik ekonomiczny, prestiż, status. Wola ta przekłada się zwykle na skłonność do eksperymentowania.

Przedsiębiorczość jest rozłożonym w czasie procesem angażującym ludzi i zasoby. Wymaga decyzji, strategii i organizacji, które pozwolą na rozpoznanie, ocenę i wykorzystanie okazji w celu osiągnięcia przedsiębiorczego sukcesu. Podstawowe znaczenie w przedsiębiorczym procesie zagospodarowywania okazji przypisuje się zdobyciu adekwatnej informacji we właściwym czasie.

Gmina jako arena trójsektorowej przedsiębiorczości

Region, czy gmina, jest areną relacji i transakcji w różnych układach interesariuszy, co czyni dane terytorium podatnym na postawy i procesy przedsiębiorczości. Mówi się wtedy o przedsiębiorczości lokalnej.

Środowiska przedsiębiorczości powstają jako różne formy współzależności i współpracy na określonym terytorium. Środowiska te są wynikiem współdziałania sektorów: biznesowego, publicznego i obywatelskiego.

  1. Sektor biznesu- często przedsiębiorczość lokalną utożsamia się z występowaniem małych, innowacyjnych firm używających technologii właściwych gospodarce opartej na wiedzy.

  2. Sektor publiczny- przedsiębiorczość jest to zdolność pozyskiwania nowych dochodów na cele statutowe gminy, świadczenie usług w zgodzie z potrzebami bądź oczekiwaniami mieszkańców i innych interesariuszy oraz umiejętność przyciągania strategicznych partnerów i inwestorów, co oznacza umiejętność tworzenia pól kontaktów i aren partnerstwa. Działania te prowadzą do:

  1. Sektor społeczny (obywatelski)- przedsiębiorczość oznacza przede wszystkim inicjatywy poprawiające standardy społeczne i socjalne, które często wypełniają niezagospodarowane „nisze” usług i projektów społecznych.

Wspieranie przedsiębiorczości jest bezpośrednim zadaniem gminy.

Gmina gromadzi przedsiębiorców różnego typu i jest poddana działaniu procesów przedsiębiorczości w obrębie poszczególnych sektorów gospodarowania, jak również zachodzących między nimi. Rozpoznanie występujących interakcji ma kluczowe znaczenie dla określenia zdolności gminy do umocnienia potencjału przedsiębiorczości społeczności lokalnej, a tym samym konkurencyjności i atrakcyjności danego terenu.

Samorządy, stwarzając warunki do działań przedsiębiorczych, oddają się mozolnemu zwiększaniu wartości charakteryzujących rozwój gminy, które następnie, tam, gdzie to możliwe, są przekładane na oczekiwane i realizowane dochody (korzyści). W praktyce przybiera to wiele form:

Samorząd może umacniać przedsiębiorczość:

WYKŁAD 11

Główne etapy procedury analitycznej

Zadania:

  1. Diagnoza potencjału wewnętrznego

1) określenie celów i wymagań wobec projektów

2) ocena potencjału firmy zaangażowanego w realizację projektu

Siły Słabości
Zasoby handlowe (marketingowe)
Zasoby techniczne
Zasoby finansowe
Zasoby personalne

3) ocena potencjału bazy zaangażowanej w realizację projektu

siły Słabości
Potencjał infrastruktury
Potencjał terenowy
Potencjał pracy
Potencjał produkcji

4) ocena potencjału przedsiębiorstwa odpowiedzialnego za projeky

*jakie kompetencje i zdolności firmy oprzeć inwestycje

*z jakich doświadczeń skorzystać

  1. Identyfikacja obszaru działalności (opportunity area)

1) Krótkie zdefiniowanie obszaru działalności – ogólna sfera działań, która wychodzi naprzeciw wymaganiom stawianym przez firmę, tak aby wykorzystać własne siły (zasoby, potencjały)

Kluczowa kryteria w określeniu przyszłego obszaru działalności:

*wymagania wewn. – Czy obszar stwarza możliwość realizacji celów?

*cechy wewn. – Czy obszar Stawarza okazję do posłużenia się wew. Siłami i wykorzystania unikalnych cech, nie prowadząc jednocześnie do wyeksponowania słabości

*innowacyjność

*żywotność

2) Określenie źródeł sposobności poprzez identyfikację zasadniczych trendów wspierających te sposobności

Podstawowe kryteria”

*jaki trendy ewolucji otoczenia przyczyniają się do pojawienia się potencjalnych sposobności w analizowanym obszarze

*jakie są dominujące trendy w dziedzinach: społecznej, technicznej, politycznej, prawnej?

*w jaki sposób trendy te prowadzić mogą do powstawania sposobności rynkowych?

*Podsumowanie – dlaczego wybrany obszar stanowi dobre źródło potencjalnych sposobności

3. Generowanie początkowych pomysłów

  1. Kreowanie pomysłów na działalności

1)Stworzenie maksimum pomysłów na działalność w wybranych obszarze (opportunity area)

2) Redukcja listy pomysłów poprzez:
*grupowanie (łączenie pewnych pomysłów)

*eliminacja pomysłów aktualnie nierealizowanych

3) Ocena pozostałych pomysłów wg. kryteriów

*wymagań wewn. – na ile pomysł dostosowany do wew. Celów i wymagań

* wewn. Cech – czy pomysł stworzy okazję do zmaksymalizowania innowacyjności i żywotności

4) Końcowy wybór

  1. Zadanie

1) Identyfikacja i opis docelowego odbiorcy dla projektowania działalności

*opis wg wybranego celu

*rozpoznanie korzyści : korzyści poszukiwane przez klienta, stopień w jakim korzyści są dostarczane przez istniejące procedury

2)Porównanie korzyści poszukiwanych przez odbiorców z korzyściami dostarczonymi przez nas

*jakie są główne cechy naszego produktu czy usługi, związane z nimi korzyści

cecha korzyści
1
2
3

3) Identyfikacja źródeł przewagi konkurencyjnej

Podstawą analizy jest porównanie ocen własnych

  1. Pogłębiona analiza rynku

1) cele analizy:

* cel główny- uzyskanie dodatkowych informacji służących ocenie wykonalności przedsięwzięcia

* szczegółowe- szanse i zagrożenia dla naszego pomysłu

2) analiza odbiorców

* jaki jest całkowity rozmiar rynku?

* z jaką częstotliwością klienci dokonują zakupu?

3) analiza konkurencji

* kim są konkurenci?

* jakim udziałem rynkowym dysponują?

4) analiza otoczenia (rynkowego)

* jakie są granice naszego rynku?

* jakie występują w nim trendy społeczne?

5) synteza wyników

* co z zebranych informacji wynika dla prawdopodobnego kształtowania się sprzedaży?

Rok 1 Rok 2 Rok 3
Wariant pesymistyczny
optymistyczny
Najbardziej prawdopodobny

  1. Ocena poziomu ryzyka

1) szacowany poziom kosztów stałych

2)-||-||- zmiennych

3) szacowany poziom początkowych praw do podobnych źródeł finansowania

4) obliczenie punktu rentowności (break even point)

5) porównanie kosztów z prognozami sprzedaży dla pierwszych trzech lat działalności w wariancie pesymistycznym, optymistycznym i najbardziej prawdopodobnym

6) ocena innych znaczących barier wyjścia

  1. Synteza

1) definicja projektowanego przedsięwzięcia

* co będziemy sprzedawać

* kim są nasi klienci

2) ocena wykonalności przedsięwzięcia

a) sfera zarządzania (cele- siły-słabości)

* jaie są nasze cele

* jakie są nasze własne siły w relacji do zidentyfikowanych szans

b) sfera rynkowa (szanse- zagrożenia- bariery)

* jakie szanse i zagrożenia wiążą się z wybranym rynkiem

c) sfera finansów (źródła- korzyści- ryzyko)

* jak szybko osiągnąć cel

* jakie są źródła finansowania ryzyka

3) określenie warunków dalszej analizy


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ekonomia Sektora Publicznego spr
Ekonomia sektora publicznego
Etyka w Biznesie, UŁ-Ekonomia Sektora Publicznego, Etyka w biznesie
ekonomia sektora publicznego, Uniwersytet Ekonomiczny JG, Ekonomia Sektora Publicznego
Ekonomia sektora publicznego 55 stron, Studia, ekonomia sektora publicznego
Ekonomia Sektora Publicznego - Podstawy Ekonomii, Studia Administracja WSAP, Ekonomia sektora public
Wykłady-makro, UŁ-Ekonomia Sektora Publicznego, Makroekonomia
EKONOMIA INTERGRACJI EUROPEJSKIEJ, UŁ-Ekonomia Sektora Publicznego, Ekonomia integracji europejskiej
INTERWENCJONIZM PAĐSTWOWY, Studia Administracja WSAP, Ekonomia sektora publicznego
W01, Studia Administracja WSAP, Ekonomia sektora publicznego
Bochenek przykładowe pyt, FiR UMK Toruń 2010-2013, III FIR, Ekonomia sektora publicznego, M. Bochene
Zagadnienia z ekonomii sektora publicznego, Studia, ekonomia sektora publicznego
ekonomia sektora publicznego wykład nowy
Ekonomia sektora publicznego egzamin pytania
Bochenek pyt z forum, FiR UMK Toruń 2010-2013, III FIR, Ekonomia sektora publicznego, M. Bochenek
Argumenty za i przeciw interwencjom państwa, Studia Administracja WSAP, Ekonomia sektora publicznego
Ekonomia sektora publicznego 2010

więcej podobnych podstron