Socjologia – zagadnienia na egzamin dyplomowy obowiązujące na studiach I stopnia w roku akademickim 2011/2012

Pytania do przedmiotów: ogólnych, podstawowych

1. Zjawiska i procesy społeczne.

PROCES: każdy rodzaj ruchu i modyfikacji, transformacji, przemiany bądź ewolucji, czyli jakiejkolwiek zmiany konkretnego obiektu w czasie, niezależnie od tego czy będzie to zmiana jego położenia w przestrzeni, czy modyfikacja jego aspektu ilościowego lub jakościowego. Proces to ciąg, sekwencja. Zmiany musza dotyczyć jednego obiektu (np. jeden system). Zmiany muszą być wewnętrznie powiązane co zakłada użycie pojęcia przyczynowości i sekwencyjności czyli konkretnej kolejności. Do procesów zaliczamy:

Rozwój: wykorzystanie potencjału. Doskonalenie. Wyznaczniki:

1. Możliwość określenia konkretnego kierunku zmian. Zachodzące zmiany nie mogą się powielać, nie ma powtarzalności

2. To co jest chronologicznie późniejsze oznacza wyższy poziom danej cechy

3. Proces warunkowany wewnętrznymi tendencjami systemu (społeczeństwa)

Cykl: pewna postać procesu. Cykl od rozwoju różni brak kierunkowości. Może to być poruszania się po okręgu. Możemy sięgać do tego co już było, odwoływać się. Możliwość falowania, czyli powtarzania pewnych zdarzeń. Żeby powiedzieć co jest cyklem, musimy mieć całą perspektywę czasową.

Postęp: pewna postać rozwoju. Postęp jest zawsze pozytywny, a rozwój moż być negatywny. Postęp dotyczy zjawisk ocenianych dodatnio. Cechy postępu:

1. Idea kierunkowości

2. Efektem postępu jest zblizanie się do stanu uważanego za korzystany

3. Realizacja wartości towarzyszących danemu systemowi.

ZJAWISKA:

1. August Comte – koncepcja socjologii.

Stworzył ogólne teorię socjologii i zaproponował jej metodologię. Nazwę socjologia wprowadził w 1838r. Chciał on usestymatyzować wszystkie nauki:

-astronomia

-fizyka

-chemia

-biologia

-socjologia

Ten układ pokazuje nauki od najprostszej do najbardziej skomplikowanej, od bardzo szczegółowej do ogólnej, i od najstarszej do najmłodszej. Wszystkie te nauki to nauki empiryczne, ale nie było dotąd socjologii i to Comte chciał ją stworzyć. Jako wspólną metodę badawczą dla wszystkich nauk zaproponował OBSERWACJĘ, a inne metody to tylko przekształcone obserwacje:

EKSPERYMENT (chemia i fizyka)

PORÓWNANIE (biologia)

METODA HISTORYCZNA (socjologia)

OBSERWACJA CZYSTA (astronomia)

Comte stosował „myślenie pozytywne”, a wiec:

1. Odrzucał metafizykę

2. Pozytywny= ścisły, jasny (brak mętnych pojęć)

3. Cel nauk pozytywnych to ustalenie praw

4. Mający praktyczna użyteczność

5. Pozwalający na przewidywanie

1. Więź społeczna. Przemiany więzi społecznej.

Więź rozpatrujemy jako:

1. Czynnik organizacji grupy (J. Szczepański)

-koncepcja integracyjna

1. Czynnik konstytutywny grupy:

- koncepcja strukturalna (H Spencer, K.Levin)

- koncepcja psychospołeczna (A.Comte, E.Durkheim)

- koncepcja dwuaspektowości więzi (Paweł Rybycki)

Koncepcja integracyjna: więź obejmuje cały zakres życia grupowego. Dla Sczepańskiego więź społeczna to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej skupiający jednostki, podgrupy, i inne elementy składowe w całość zdolną do trwania i rozwoju. Więź jest więc organizacją grupy - układ kontroli społecznej

Koncepcja strukturalna: więź to ogół społ. w grupie. Wzór na liczbę stosunków społ. w grupie to {N*(N-1)}/2 gdzie N to ilość osób w grupie.

Więź społeczna: ogół stosunków zachodzących między członkami danej grupy.

Koncepcja psychospołeczna: więź to świadomość grupowa (zbiorowa). Poczucie łącznośći i solidarności z członkami grupy. Możemy wyróżnić:

- więź dystrybutywną: łączność będąca następstwem łączności jednostki z członkami danej grupy.

- więź kolektywną: jednostak identyfikuje się z celami i postawami danej grupy.

Koncepcja dwuaspektowości: więź społeczna to ogół stosunków wiążących członków oraz postawy członków tego zbioru do grupy, jako całości. Te dwa stosunki mogą być względem siebie asymetryczne.

1. Postawy i zmiany postaw.

Postawa - trwała ocena, pozytywna lub negatywna, ludzi, obiektów i pojęć

Postawa - względnie trwała struktura (lub dyspozycja do pojawienia się takiej struktury) procesów poznawczych, emocjonalnych i tendencji do zachowań, w której wyraża się określony stosunek wobec danego przedmiotu

Podstawowe komponenty postawy:

† element poznawczy - myśli, wiedza, przekonania

† element emocjonalny – emocje, uczucia

† element behawioralny – tendencja do zachowań (u E. Aronsona – działania ludzi wobec obiektu postawy, ale – nasze postawy nie zawsze przekładają się na zachowania, poza tym nie wszystkie nasze zachowania wynikają z postaw)

Postawy można zmieniać na wiele różnych sposo­bów. Jak pokazano w badaniach teorii dysonansu po­znawczego, postawy ulegają zmianie, gdy ludzie an­gażują się w obronę stanowiska sprzecznego z własną postawą przy niskim uzasadnieniu zewnętrznym. Jeśli to się zdarzy, to poszukują wewnętrznego uzasadnienia swojego zachowania, dostosowując do niego własną po­stawę.

W inny sposób postawy zmieniają się, gdy ludzie otrzymują komunikaty perswazyjne. Zgodnie z Progra­mem Uniwersytetu Yale poświęconym badaniu zmian postaw perswazyjność komunikatu zależy od różnych aspektów nadawcy lub źródła komunikatu; różnych aspektów samego komunikatu (np. jego treści); i różnych aspektów odbiorcy. Model wypracowania prawdopo­dobieństw wyszczególnia, kiedy będziemy pod wpły­wem siły argumentów zawartych w komunikacie, a kie­dy znajdziemy się pod wpływem bardziej powierzchownych charakterystyk, takich jak atrakcyjność nadawcy. Ludzie będą aktywizować centralną strategię perswazji,

jeśli mają motywację i zdolności do skupienia uwagi na argumentach. Taka sytuacja zaistnieje prawdopodobnie, gdy treść komunikatu ma duże znaczenie osobiste. Lu­dzie będą aktywizować peryferyczną strategię perswa­zji, jeśli albo nie chcą, albo nie mogą skupić swojej uwagi na argumentach. Wówczas będą oni pod wpływem ta­kich peryferycznych wskazówek, jak atrakcyjność na­dawcy lub długość komunikatu. Zmiana postawy jest bardziej długotrwała i bardziej odporna na atak, jeśli za­chodzi przez zaktywizowanie strategii centralnej.

Komunikaty wzbudzające strach mogą spowodować zmianę postawy, aktywizując albo strategię centralną, al­bo peryferyczną. Powodują one zmianę dzięki strategii centralnej, gdy komunikat wzbudza strach i ludzie wie­rzą, że treść komunikatu przyniesie uspokojenie.

Skuteczność komunikatów perswazyjnych zależy tak­że od źródeł i siły postaw. Postawy oparte na poznaniu wynikają przede wszystkim z przekonań na temat wła­ściwości obiektu postawy. Postawy oparte na emocjach powstają raczej na bazie emocji i wartości; można je też tworzyć przez klasyczne i instrumentalne warunkowa­nie. Postawy oparte na zachowaniu są skutkiem dzia­łań wobec obiektu postawy. Badania teorii spostrzega­nia siebie pokazały, że jeżeli nasze postawy są słabe lub wieloznaczne, to wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji swojego zachowania. Postawy oparte na za­chowaniu prawdopodobnie będą charakteryzować się wysoką dostępnością, która wyraża się silą związku za­chodzącego między obiektem i postawą osoby wobec te­go obiektu.

Istnieją dwa sposoby uodpornienia ludzi na ataki wy­mierzone w ich postawy. Po pierwsze, możesz dążyć, aby postawa oparta była na emocjach, poprzez wzmacnianie wyznawanych przez daną osobę wartości, co powinno uczynić ją względnie odporną na komunikaty perswa­zyjne, w których wykorzystuje się argumenty logiczne. Drugie podejście stosuje uodpornienie postawy, w któ­rym aplikujesz małą dawkę argumentów sprzecznych z danym stanowiskiem, ułatwiając w ten sposób odrzu­cenie tych argumentów, gdy zostaną użyte. To podejście może także uodpornić na ataki, które odwołują się do emocji i wartości, jeśli ludzie spotkają się wcześniej z ma­łą dawką tego rodzaju oddziaływań.

Jednakże próby wywierania wpływu na nasze posta­wy nie powinny być dokonywane zbyt natarczywie. Su­rowe zakazy angażowania się w pewne zachowania mo­gą w konsekwencji spowodować wzrost zainteresowania tym działaniem. Po pierwsze, może zostać wzbudzona reaktancja, która jest nieprzyjemnym stanem doświad­czanym przez ludzi, gdy zostaje zagrożona ich wolność wyboru. Jednym ze sposobów redukcji reaktancji jest podjęcie zachowania, które zostało zagrożone. Po drugie, gdy istnieje zewnętrzny i wewnętrzny powód unikania jakiegoś działania, to może pojawić się efekt naduzasadnięnia. Jest to proces, w którym ludzie koncentrują się na zewnętrznych powodach swojego zachowania i po­mijają motywy wewnętrzne.

Ważnym elementem, o którym należy pamiętać, kie­dy następuje zmiana postawy, jest jej związek z zacho­waniem. Jednakże związek między postawami i zacho­waniem nie jest tak prosty, jak kiedyś sądzono. Musimy odróżnić zachowania, które są spontaniczne, od zacho­wań, które będą rączej planowane i przemyślane. Przez odwołanie się do postaw można przewidywać zachowa­nia spontaniczne tylko wtedy, kiedy postawy są stosun­kowo łatwo dostępne. Jeśli postawy nie są dostępne, to jest bardziej prawdopodobne, że będą one pod wpływem czynników sytuacyjnych i społecznych. Teoria wyrozumowanego działania wyszczególnia, jak możemy prze­widywać planowane i przemyślane zachowania ludzi. Konieczna jest jednak zarówno znajomość postaw ludzi wobec konkretnego działania, jak i znajomość ich norm subiektywnych — przekonań na temat tego, jak inni oceniają zachowanie, o które chodzi. Poznanie tych dwóch elementów pozwala nam dobrze przewidywać behawioralne intencje innych, które są wysoko skorelo­wane z ich planowanymi zachowaniami.

Rozdział kończy się omówieniem działalności rekla­mowej oraz próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie, dla­czego jest ona skuteczna. Jeżeli postawa jest oparta na ;| emocjach, tak jak w przypadku wielu postaw politycz­nych, to lepiej jest walczyć emocjami z emocjami niż stosować kampanię reklamową opartą na faktach. Jeśli po­stawa jest bardziej związana z poznaniem i dana sprawa ma duże znaczenie osobiste, to kampania reklamowa oparta na faktach będzie skuteczna. Co jednak zrobić, gdy postawy ludzi wobec twojego produktu nie opierają ;

się na emocjach i twój towar nie ma dla nich dużego znaczenia osobistego? W takim przypadku kampania rekla­mowa będzie skuteczna, jeśli wykreuje potrzebę posiada- , nią danego artykułu, przekonując ludzi, że ma on istotne, ' osobiste znaczenie.

1. Wpływ społeczny.

Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania, opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie.

Trzy przypadki wpływu społecznego:

Naśladownictwo
( ziewanie- wszyscy ziewają, gdy matka karmi dziecko też otwiera buzie)
Obserwowanie modeli sprawnie sobie radzących z odpowiednimi problemami wywiera podobnie pozytywny wpływ na zachowanie i uczucia osób cierpiących na lęki( np. przed kontaktami seksualnymi) i wiele innych zaburzeń zachowania. Zjawisko to zwane jest modelowaniem.
Teoria społecznego uczenia się zakłada, ze modelowanie jest mechanizmem świadomej zmiany własnego zachowania pod wpływem obserwacji cudzego zachowania i jego skutków.
Naśladownictwo przebiega w dużym stopniu na podstawie prostego, automatycznego procesu przejmowania cudzych reakcji behawioralnych:. Ktoś się drapie druga osoba robi to samo.

Konformizm
Jeśli na 20 osób 19 ma odmienne zdanie niż ta jedna, to ta jedna ulega i przechodzi na ich stronę (doświadczenie Asha). Siła jednomyślnej większości bierze się z dwóch źródeł, zwanych wpływem normatywnym i wpływem informacyjnym.
Wpływ normatywny- polega na uleganiu jednostki temu, co uważa ona za normę społeczną, a w szczególności za normę wyznawaną przez grupę odniesienia. Jeśli odrzucamy normę większości – jesteśmy skazani na śmieszność, potępienie czy wykluczenie z grupy. Właśnie to zachowanie motywuje nas do konformizmu zewnętrznego. – Jednak nikt nie lubi myśleć o sobie, że jest uległa, więc przeradza się to w konformizm wewnętrzny- podporządkujemy się i uznajemy, że mają rację. Wpływ informacyjny- opiera się na dążeniu człowieka do tego by mieć słuszność
Wpływ normatywny- dąży do tego by być lubianym i akceptowanym przez innych.
Zagrożeniem dla konformizmu jest rozbicie jednomyślności-, jeśli pojawia się kolejna osoba w grupie, która ma odmienne zdanie. Natężenie konformizmu bardziej zależy od czynników sytuacyjnych( charakter presji i okoliczności, w jakich jest wywierana), niż od cech osobowości osób poddanych presji.

Posłuszeństwo
Posłuszeństwo autorytetom- oprócz tego, ze ma negatywne cechy niesie również pozytywne. Jest tez postępowaniem rozsądnym, ponieważ autorytety zwykle lepiej się znają na rzeczy, oraz wygodnym, ponieważ posłuszeństwo autorytetom zwalnia nas z podejmowania licznych decyzji, których podjąć nie chcemy lub nie potrafimy, a także zwalnia nas z odpowiedzialności za realizację owych nie swoich decyzji. Natomiast uległość spada najbardziej wskutek obserwowania innych, nieuległych osób, a także wtedy, gdy występuje sprzeczność między poleceniami różnych autorytetów lub poddany presji człowiek nie może się wyrzec odpowiedzialności za losy ofiary.
Polecenia przełożonego czy autorytetu działają wiec, jako automatyczne wyzwalacze posłuszeństwa-, ponieważ zwykle im ulegamy, ulegamy im także gdy są bezzasadne, błędne czy nawet niebezpieczne.

1. Koncepcja Machiavellego.

Książę wg Machiavellego musi być „elastyczny” i dopasowywać swoje zachowanie do sytuacji, a więc musi być LWEM (siła, waleczność, autorytet, duma, stanowczość) ale i LISEM (przebiegłość, spryt, umiejętność blefu, cel uświęca środki).

Celem nadrzędnym musi być dobro Państwa, rozumiane jako zachowanie swojej władzy. Jeeli cel uświęca środki to środkami należy żąglować elastycznie. Wg Machavellego Książe nie musi być pobożny, musi tylko zachowywać pozory kiedy ma religijnych poddanych.

Podatki mają być stałe- nie ma miłosierdzia jest taktyka

Karanie ma służyć zastraszaniu i nie musi być adekwatne do czynu

U Machavellego nie ma cech chrześcijańskich u władcy. Książę powinien być wielki strategiem, a więc powinien:

Studiować i uczyć się na błędach innych

Znać historię bitew

Posiadać dobrych dowódców

Wiedzieć jak używa się broni

Książe musi też być doskonałym dyplomatą, a więc unikać wojny tak długo jak to możliwe, wspierać napływ nowych ludzi z zagranicy, organizowac festyny dla ludności oraz turnieje rycerskie aby wzbudzały podziw.

Książe musi dbać ostan dróg, aby mogli się po nich przemieszczać ludzie oraz wojska. Przy drogach musza być karczmy i miejsca noclegu oraz brak rabusiów

Rodzaje księstw wg Machavellego:

1. Po mieczu: meska linia po ojcu po stryju po bracie

2. Po kądziel: żeńska linia: brak męskiego potomka w dynastii i wtedy dziedziczy kobieta

Książę powinien przenieść się do nowego księstwa jeżeli cywilizacyjnie stoi ono wyżej i narzucić staremu ludowi nowa kulturę

Kolonizacja wojskowa: przenoszenie wojska i budowanie fortyfikacji. Trzeba mieć na to pieniadze

Kolonizacja cywilna: w nowym kraju trzeba dać ziemię ludziom ze starego kraju. Ziemię odbiera się możnowładcą.

1. Kultura a natura.

Człowiek znajdując się w otoczeniu niejako obcym próbuje oswoić je oswoić, przystosować do swoich potrzeb to znaczy- jak by to powiedział Saint Exupery w Księciu: oswoić to znaczy uczynić swoim. Zatem człowiek porządkuje – w sensie przystosowuje otoczenie naturalne do swoich potrzeb, zmieniając je w taki sposób, aby było dla niego jak najbardziej wygodne i przyjazne. Bauman wprowadza pewne wyróżnienie terminologiczne. Powiada natura to coś nie zależnego od nas coś, co nas otacza i czego nie jesteśmy w stanie zmienić, (choć przyznać trzeba, że we współczesnym świecie granica ta jest płynna i coraz bardziej rozmyta – vide odkrycia genetyki), na co nie mamy zasadniczego wpływu. Mianem kultury określa zaś te elementy, na które człowiek jest w stanie wpływać, zmieniać, które tworzą niejako jego wytwór. Rozumowanie to zawiera tezę, iż wszelkie działania mające za zadanie zmianę lub porządkowanie materii jakowej, prowadzą w konkretnym kierunku i mają ściśle określony cel i rezultat. Reasumując uznajemy, że są rzeczy, które są od nas nie zależne oraz takie, które są nam podległe i w związku z tym należy traktować obie te kategorie w sposób odmienny.

 

Konsekwencją tego typu rozumowania będzie stałe przesuwanie granicy rozdzielającej oba porządki na korzyść kultury. Przyczyna w tym wypadku leży w tak zwanym postępie cywilizacyjnym, który umożliwia nam coraz to większe ingerowanie w przestrzenie dawniej nam nie dostępne.

 

Zastanówmy się przez chwilę nad istotą kultury. Okazuje się, że po pierwsze kultura zawsze jest relacją człowieka w stosunku do kogoś lub czegoś. Pamiętać należy również ze jest to zawsze działanie mające na celu wymuszenie na rzeczywistości pewnej postaci, której bez owego działania nigdy by sama nie osiągnęła. Po drugie, okazuje się, że to człowiek ustala kryteria pozwalające odróżnić ład od nieładu, porządek od nie porządku, normę i odstępstwo od niej. Ilekroć mowa o kulturze powiada Bauman tylekroć mowa o zmianach, bez których rzeczy były by lub pozostałyby inne. Mowa także o wysiłku, który ma na celu utrzymanie nadanego im uprzednio kształtu. Mało tego zakładamy, że działania „nasze” mają na celu zaprowadzenie i zachowanie porządku, poprzez przeciwstawienie się wszystkiemu temu, co z punktu widzenia naszego celu jest chaosem.

           

Jak już wspominałem miejsce, w którym przebiega granica pomiędzy naturą i kultura jest w chwili obecnej wysoce płynne, wspominany postęp techniczny, zmiany cywilizacyjne stanowią element, co i rusz zmieniający położenie linii dzielącej obydwa te porządki. Z tym tematem wiąże się poruszona na zajęciach problematyka: Ile w człowieku natury a ile kultury? Problem znany, leciwy i niejako zmaltretowany przez wszystkich filozofów poczynając od zarania dziejów. Generalnie możemy wyróżnić dwa skrajne stanowiska.

             Pierwsze, używając określeń nowoczesnej i do niedawna modnej socjobiologii Wilssona, mówi: Wszystko, co jest w człowieku to biologia, wszystko, czym jesteśmy jest już wcześniej zakodowane w naszym DNA reasumując – determinizm kompletny aż włos się jeży. Proszę wybaczyć, że w tym miejscu nie będę już poruszać koncepcji wolności jednostki, transcendencji jednostki, to ciekawe i interesujące zagadnienia, ale w tym paradygmacie brzmiałyby dość smutno a nam przecież nie o to chodzi.

Drugie stanowisko powiada: Wszyscy rodzimy się niemal z takimi samymi możliwościami – z identyczną jak by powiedział Arystoteles „entelechią”, czyli potencjalna możliwością. Zatem rodzimy się jako carde blanche i w czasie naszego życia stajemy się tym, czym jesteśmy a żyjemy zawsze w społeczeństwie a społeczeństwo tworzy kulturę a ta nas kształtuje i basta. Zatem pomiędzy geniuszem a zwykłym lumpem z pod budki piwnej taka oto różnica, że przy odpowiednich warunkach każda z tych jednostek mogłaby znaleźć się na miejscu drugiej. Ale w związku z takimi elementami jak wychowanie, rodzina, otoczenie, etc. jest – jak jest. Takie podejście w tej pracy nazwiemy socjologizmem totalnym.

Kultura: obejmuje całość życia człowieka. Nie ma sfery życia nieregulowanej kulturą

Kultura: nie ma charakteru wartościującego. Cechą kultury jest to co dobre i szlachetne ale i to co niemoralne (relatywizm kulturowy)

Kultura: twór zbiorowy a nie indywidualny. Kultura zawsze powstaje w grupie i zostaje przekazywana dalej

Kultura: narasta przekształca się w czasie. Każde pokolenie dokłada coś do kultury

Elementy kultury:

Wzory idealne i realne.

Idealne wskazują jak zachowywać się i postępować w danych okolicznościach.

Realne pokazują jak faktycznie zachowujemy się w danych okolicznościach. Dzielimy na realny jawny (grupa zdaję sobie sprawdę ze swojego zachowania i potrafi je opisać) oraz realny ukryty (brak samoświadomości postępowania)

Wartości

Dowolny przedmiot materialny lub niematerialny (idea), który jest dla jednostki wazny, któremu jednostka przypisuje ważną rolę i przyjmuję postawę szacunku. W przeciwieństwie do norm wartości mają charakter bardziej indywidualny

Normy

Pewne reguły wg których postępuje grupa. Normy wyrastają z wartości i wiążą się z poczuciem powinności.

Sankcje

System kar i nagród, które mogą mieć formalny i nieformalny charakter.

1. Zwyczaje-obyczaje- sankcje.

   Zwyczaje – ustalony sposób zachowania w określonych sytuacjach. Są indywidualne i zbiorowe. Są zinstytucjonalizowanymi wzorami zachowań w ważnych dla całej grupy sytuacjach. (jak się ubieramy, jak się witamy, co jemy, jak spędzamy wolny czas). Na ogół nie są skodyfikowane (wyjątek – podręcznik Savoir vivre) Są charakterystyczne dla danej kultury. Prywatny charakter zwyczajowości (dotyczy sfery, która z punktu widzenia innych ludzi są obojętne, nie naruszają godności innych – w przeciwieństwie do moralności). Zwyczaje powstają spontanicznie, nie są skodyfikowane. 
   Obyczaje – wg. J. Szczepańskiego – ustalony sposób postępowania, z którymi grupa wiąże już pewne cechy moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Obyczaj zakłada już wyraźnie pewien przymus w uznawaniu wartości grupowych i przymus w takim definiowaniu sytuacji, który prowadzi do zachowań pożądanych z punktu widzenia grupy0

   Sankcje dzielimy na:

POZYTYWNE (nagroda) i NEGATYWNE (kara)

AKTUALNE (faktycznie stosowane) PROSPEKTYWNE (groźba kary lub obietnica nagrody)

REPRESYJNE (następstwo) i PREWENCYJNE (wyprzedzające)

REALNE (fizyczne) i SYMBOLICZNE (odwoływanie się)

FORMALNE i NIEFORMALNE

1. Małe grupy społeczne – perspektywa strukturalno-funkcjonalna i interakcyjna.

Teoria strukturalna: struktura jako trwała całość, choć jednostki się zmieniają. Theodor Abel i 4 warunki grupowości:

- grupa to struktura stała

- grupa jest zorganizowana i strukturalizowana

- grupa ma ograniczoną liczbę członków mających prawa lub korzyści

- grupa pociąga za sobą interakcji i stosunki miedzy członkami

Teoria interakcyjna: jednostka jest aktywna i jest kreatorem swoich zachowań, sama podejmuje kroki, dostosowuje swoje działania do oczekiwań partnerów w interakcji. Struktura to tylko rama, a środek wypełniamy sami tak jak chcemy. Jednostka musi zdefiniować sytuację (czy jest to stypa czy wesele) nim zacznie działać.

Dwa warunki małej grupy:

- sieć stosunków między rolami

- grupa: wzajemne rozpoznawania, interpretowanie i modyfikacja swoich zachowań.

Georg Simmel: rzeczywistość możemy opisać przez struktury (formy) i interakcje. Np. formą interakcji jest kłótnia. Struktury są bardzo ograniczone a ilość interakcji jest nieograniczona.

Struktura to wszystkie normy i żądania w grupie. Struktura to układ, siatka norm i wartości, a więc:

1. Pozycje są ze sobą powiązane

2. Struktury grupowe mają charakter hierarchiczny:

- zakres władzy danej pozycji jest różny

- nierówny dostęp do informacji

- zróżnicowany rozmiar konformizmu

- nierówny dostęp do sankcji

1. Struktura grupy może być nadana (formalna, wyznaczona przez dokumenty) lub powstać w wyniku interakcji (nieformalna). Granice struktury socjometrycznej są granicy małej grupy

1. Teoria grup odniesienia.

Terminu grupa odniesienia używa się w dwojakim sensie:

1. Oznaczenie grupy, która jest dla jednostki źródłem norm, wartości, a także wzorów zachowań, wg których modeluje własne postępowanie

2. Oznaczenie grupy, która jest dla jednostki tłem oceny przez nią bądź własnej sytuacji, bądź postępowania

Ocena własnej sytuacji na tle innych dokonywana jest z perspektywy kar i nagród (student który dostanie 3+ będzie niezadowolony, jeżeli reszta roku dostała 5, a bardzo zadowolony jeżeli inni dostali 2). Oceniać siebie można poprzez zestawienie z normą uznawaną w grupie ( w grupie odniesienia) jak i z zachowanie innych członków tej grupy

Grupa odniesienia jako tło oceny własnej sytuacji łączy się z pojeciem względnego upośledzenia co oznacza postrzeganie własnego usytuowania w stosunku do innych osób o podobnych cechach, czyli jest to subiektywna skala ich pozycji (asystent na uczelni nie będzie czuł się upośledzony, ze profesor zarabia więcej, ale może się poczuć upośledzony gdy inny asystent zarabia 3x tyle)

Grupy odniesienia mogą być negatywne (czujemy się lepiej, że do nich nie należymy) i pozytywne (aspirujemy do nich) jak i grupy odniesienia normatywnego (źródło norm i wartości) oraz odniesienia porównawczego (konfrontujemy z nimi nasze osiągnięcia, standard życia, zakres władzy itp.). Jednostka w różnych momentach życia a także w stosunku do różnych celów może wybierać różne grupy odniesienia. Grupą odniesienia, może być grupa, której jednostka jest członkiem jak i zupełnie „obca” zbiorowość. Wybór grup odniesienia nie jest do końca jasny. W nowoczesnych społeczeństwach mobilnych grupą odniesienia staje się często grupa, do której jednostka aspiruje. W społeczeństwach bardzo tradycyjnych, bez możliwości awansu społecznego, jednostka taka była by uznana za dziwoląga (chłop ubierający się jak szlachcic).

Perspektywa funkcjonalistyczna: funkcje i dysfunkcje grupy odniesienia w stosunku do jednostek i zbiorowości

Perspektywa interakcjonistyczna: grupa odniesienia jest przedmiotem zainteresowania jako grupa, której światopogląd jest dla aktora układem odniesienia w organizowaniu własnego sposobu postrzegania i realizowania.

1. Naturalizm i antynaturalizm w teorii socjologicznej.

Naturalizm-antynaturalizm, najbardziej znany spór teoretyczno-metodologiczny na temat sposobów uprawiania nauk społecznych (humanistyki). Naturalizm to stanowisko głoszące, że nauki społeczne winny być uprawiane w taki sam sposób jak „nauki o naturze” (Naturwissenschafi), tzn. przyrodoznawstwo. Zakłada się tu jedność metodologiczną wszelkich nauk. Dyscypliny, które nie są w stanie stosować zasad i kryteriów wyjaśniania takich samych jak w naukach przyrodniczych, sytuowane są poza obszarem nauki. W tym kontekście pojawiła się teza o „opóźnieniu” nauk społecznych. Odmianą naturalizmu jest fizykalizm - fizyka uznawana jest za najbardziej rozwiniętą naukę i stanowi wzorzec, do którego powinny zmierzać wszystkie inne nauki w wyjaśnianiu rzeczywistości.
Orientacja naturalistyczna zbieżna jest, w kwestii sposobu uprawiania nauki, z pozytywizmem. Nie może być z nim jednak utożsamiana, gdyż pozytywizm jako pewien kierunek filozoficzny - podejmuje także inne problemy, wykraczające poza zagadnienia dotyczące eksplanacji. Naturalizm jest cechą pozytywizmu, lecz nie odwrotnie. Powstanie socjologii jako samodzielnej dyscypliny wiąże się z pozytywizmem. August Comte, uznawany często za twórcę socjologii (co nie jest właściwe, gdyż de facto A. Comte był filozofem, twórcą nazwy „socjologia”), jest czołowym przedstawicielem pozytywizmu. Silny związek socjologii z pozytywizmem wyraźnie zaciążył na j ej dalszym rozwoju. Socjologia jako samodzielna dyscyplina długo łączona była z pozytywizmem i naturalizmem. Wynikało to głównie z dominującego w tym czasie scjentyzmu, tj. wiary w potęgę naukowego wyjaśnianiarzeczywistości.
W drugiej orientacji, antynaturalistycznej lub antypozytywistycznej, wychodzi się z założenia, że przedmiot badawczy nauk społecznych (w tym socjologii) jest całkowicie odmienny niż przedmiot zainteresowania nauk przyrodniczych. W związku z tym nauki te powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych. Przedmiotem nauk społecznych (humanistyki) jest człowiek w tym także zbiorowości społeczne i jego wytwory. Stwarza to, z jednej strony, większe trudności badawcze, gdyż nauki społeczne okazują się formą samowiedzy, gdzie trudno oddzielić „przedmiot” od „podmiotu” poznania, z drugiej natomiast strony, stwarza dodatkowe możliwości, gdyż badacz ma do czynienia z podmiotem obdarzonym świadomością, z którym możliwe jest porozumiewanie się. Realne staje się dotarcie do poglądów, opinii, stanów psychicznych, emocjonalnych itd. badanego. Taki stan rzeczy pozwala na stosowanie odmiennych metod badawczych niż w przyrodoznawstwie.
Dąży się nie tyle do „wyjaśniania” - tak jak w naturalizmie - ile do „rozumienia” (Yersteheri) zjawisk społecznych i ludzkich działań. „Rozumienie” oznacza uwzględnianie m.in. motywów, celów, dążeń oraz subiektywnych stanów świadomości podmiotu w procesie eksplanacji. Tego typu podejście jest wykluczone w sferze nauk przyrodniczych. Spór między naturalizmem i antynaturalizmem w odniesieniu do problemów eksplanacyjnych ujmuje się często jako opozycję: wyjaśnianie versus rozumienie.
Wypracowanie alternatywnego w stosunku do naturalizmu i pozytywizmu sposobu uprawiania nauk społecznych określane bywa także jako „przełom antynaturalistyczny” lub „przełom antypozytywistyczny” w humanistyce. Zapoczątkowany on został pracami Wilhelma Diltheya, Wilhelma Windelbanda i Heinricha Rickerta. 

1. Durkheim. Teoria faktu społecznego i więzi społecznej.

Socjologia: nauka o faktach społecznych

FAKT SPOŁECZNY: wszelki sposób działania lub myślenia niezależny w stosunku do poszczególnych jednostek i narzucony mu przez zewnętrzny przymus. Społeczeństwo to zjawisko przymusowe: wybór pomiędzy jednym faktem, a innym (obowiązek syna vs, np. obowiązek obywatela- dwa fakty narzucające zachowania).

PRZYMUS ma 2 postaci:

1. Sankcje: skierowane zewnętrznie na jednostkę. Działanie mające nauczyć jednostke faktów społecznych

2. Przymus dokonujący się przez nieskuteczność działania. Musimy działać skutecznie, czyli w zgodzie z faktami społecznymi. Nie ma tu sankcji, ale sami wiemy, że musimy zmienić zachowanie, aby być skutecznymi.

KAŻDY FAKT społeczny musimy odróżnić od jego indywidualnej interpretacji np. język to fakt społeczny , ale każdy z nas posługuje się indywidualnie, inaczej.

Fakty społeczne mogą mieć różny stopień krystalizacji: Fakt skrystalizowany: ma dla wszystkich jasną i taka samą formę (np. prawo, obyczaje). Inne są mniej skrystalizowane i są to PRĄDY SPOŁECZNE (np. zbiórka WOŚP- nie ma przymusu, ale jest oczekiwanie ze strony społeczeństwa). Jeszcze inne fakty są tak skrystalizowane, że przekształcają się w rzeczy (np. wpierw powstała ścieżka, bo faktem było, ze to najkrótsza droga, później ją wybrukowano, a jeszcze później położono asfalt).

Socjologia bada fakty społeczne jak rzeczy czyli od zewnątrz, tylko wtedy obiektywnie możemy je opisać, bo brak jest emocji i przywiązania, a więc brak wartościowania.

Durkheim wprowadził pojęcie PRENOTIONES (przedpojęcia). Socjolog musi ich unikać, bo to tylko wyobrażenia, wiedza z życia codziennego. W prenotiones brak logiki, zasad i empirycznej nauki.

Durkheim mówi, że analiza społeczeństwa musi pozwolić na odróżnienie faktów normalnych od patologicznych (brak negatywnego nacechowania). W społeczeństwie to co rzadkie to patologia, a to co się powtarza to norma. Jednak, jeżeli jakieś zachowanie jest rzadkie, ale powtarza się w większości społeczeństw, to staje się ono normą (np. ciążą lub przestępstwo).

DURKHEIM TO PREKURSOR FUNKCONALIZMU.

Funkcjonalizm zakłada podział społeczeństwa na podsystemy, których zróżnicowanie wyraża odmienne funkcje jakie pełni w społeczeństwie. Przy tym założeniu funkcję kontrolną w społeczeństwie pełni zespół norm, opinii i wyobrażeń. Dzięki nim społeczeństwo to harmonijna całość, a konflikt to cos wyjątkowego. Wyobrażenia zbiorowe to pewne zespoły kolektywnych uczuć. Źródłem tych więzi jest podobieństwo miedzy ludźmi ; im ludzie bardziej podobni tym silniej to zjawisko występuje, tak więc najsilniejsza więź jest u ludzi pierwotnych (BLISKOŚĆ PRZESTRZENI).

Dusza kolektywna- zespól wyobrażeń jako system więzi- SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA

1. ZBRODNIA

Kara dla przestępcy jest wyrazem solidarności mechanicznej. Kara nie ma służyć przestępcy, ale ma służyć społeczeństwu aby podtrzymać uczucia zbiorowe

1. SAMOBÓJSTWO

Jest warunkowane społecznie. Możemy je dzielić na egoistyczne (następstwo braku solidarności mechanicznej- jednostka nie posiada wsparcia społeczeństwa; altruistyczne- nadmiar solidar. Mechanicznej, a więc popełniane dla innych np. terroryści, kamikadze; anomiczne- źródłem jest przebywanie jednostki w stanie anomii, bez aprobowanych norm działania w sytuacji bez uporządkowania; fatalistyczne- każdy nasz ruch i krok są zaprogramowane, totalny brak wolności.

SOLIDARNOŚĆ ORGANICZNA to źródło więzi, natomiast solidarność mechaniczna tworzy tylko podobieństwa. Więź mogą stworzyć także różnice, wtedy gdy wytwarzają one cechy uzupełniające się (np. podział pracy i specjalizacja). Durkheim mówi, że jesteśmy bardzo różni a więc sol. Organiczna góruje nad mechaniczną.

Podział pracy to przymus wynikający z tzw. GĘSTOŚCI SPOŁECZNEJ. Ta gęstość może być fizyczna (gęstości zaludnienia) ale i moralna (liczba stosunków łącząca jedną jednostkę z innymi jednostkami). Czym większa gęstość społeczna tym mniejszy udział jednostki w zasobach.

1. Max Weber. Założenia i tezy socjologii rozumiejącej.

DZIAŁĄNIE SPOŁECZNE

Może mieć 4raki sens:

1. Motywy celowo-racjonalne (racjonalne)

2. Motywy wartościowo- racjonalne (racjonalne)

3. Działanie afektualne (irracjonalne)

4. Działanie tradycjonalne (irracjonalne)

RACJONALIZM: taki sposób myślenia i działania w świecie, który polega na dobieraniu środków do celu. Racjonalność może być celowa (nie tylko dobieramy na zasadzie, który lepszy, ale porównujemy koszty użycia środka z wartością celu. Jeżeli koszt jest wyższy niewartość to nie działamy) oraz wartościowa (po trupach do celu)

IRRACJONALIZM:

Afektualne (emocjonalne; motyw działań to afekt i uczucie, pod warunkiem, że te uczucia pozwalają nam postawić cel i do niego dążyć

Tradycjonalne (oparte na przyzwyczajeniu i nawyku)

Socjolog może przypisać ludziom motyw na podstawie działania społecznego. Analizaujemy tylko działanie, każde z osobna.

STOSUNKI SPOŁECZNE

Okazjonalne – wzajemne, bo jedne oddziałuje na drugie i na odwrót

Trwałe – powtarzalne; obowiązki i uprawnienia uczestników są ustalone w sposób trwały, poszczególni uczestnicy nie odnoszą się do siebie nawzajem, lecz do obowiązujących norm (wg Webbera to porządek stosunków). Porządek reguluje działanie uczestników (np. kodeks ruchu drogowego). Porządek może mieć dwie formy:

Prawo: porządek jest prawem wtedy, gdy jego przestrzeganie jest gwarantowane przez specjalny zespół członków (policja, prokuratura itp.)

Konwencja: taki zespół norm, który jest sankcjonowany przez wszystkich członków stosunków.

ZWIĄZEK SPOŁECZNY

Taki trwały stosunek społeczny, który posiada własne kierownictwo oraz sztab administracyjny. Większość zbiorowych działań ludzkich wymaga kierownictwa.

WŁADZA

1. Szansa przeprowadzenia swojej woli wobec innych osób, w obrębie stosunku społecznego, także wbrew ich oporowi

2. Panowanie: forma władzy. Szansa znalezienia posłuchu dl własnego rozkazu. Rozkaz, do którego wykonania nie trzeba stosować żadnego przymusu. Jest to władza prawomocna:

a)legalna: władza wydaje rozkazy w oparciu o wzajemne ustalone zasady, które obejmują podwładnych ale i rządzącego, Zasady wyrażone w ustawach

b)tradycjonalna: oparta na zespole norm tradycyjnych, niekoniecznie spisanych. Przykładem jest władza królewska- panujący ma pewnie zakres swobody

c)charyzmatyczna: oparta na specjalnych cechach osoby panującej (mądrość, dzielność itp.). Władca ma pełną swobodę, nie ma żadnych ograniczeń i każda jego decyzja jest akceptowana.

PAŃSTWO- najważniejszy związek jest to związek polityczny, a więc jego kierownictwo gwarantuje swoje decyzje poprzez monopol przymusu siłowego. W każdym związku istnieją oponenci, a więc państwo musi posiadać aparat do utrzymania porządku

KOŚCIÓŁ- inny typ związku. Tutaj porządek jest utrzymany poprzez monopol przymusu hierokratycznego (przymus psychiczny): przydzielenie lub odmowa środków potrzebnych do zbawienia. Inne środki przymusu to przymus ekonomiczny: zakład pracy

1. Różne koncepcje klas społecznych.

System klasowy to system chronologicznie najpóźniejszy. Kanały ruchliwości są tu najszersze, a większość ruchów odbywa się w górę. Miejsce zajmowane w strukturze zależy tylko od nas, a więc nie obowiązują tu normy prawne i religijne (tak jak np. w kastach). Marks i Weber mówią o tym jak wyłoniły się klasy, a główny obszar ich analizy dotyczył społeczeństwa kapitalizmu przemysłowego z końca XIXw. Analiza ma charakter ekonomiczny.

1. Teoria Marksa

Pierwszym kryterium klasowości jest fakt posiadania, bądź nieposiadania kapitału, a drugim kryterium jest stosunek do środków produkcji. System społeczny dzielimy na dwie biegunowe klasy: kapitalistów i robotników.

1. Teoria Webera

Podobnie jak Weber mówi, że klasy wynikają z ekonomii. Weber mówi o sytuacji rynkowej a także o szansach życiowych. Sytuacją rynkową jest np. pozycja robotnika, przedsiębiorcy, bankiera itp., a to determinuje różne szanse życiowe.

W sytuacji rynkowej ważny jest kapitał danej jednostki, ale też wykształcenie, umiejętności. Weber mówi o 4 typach klas:

1. Klasa posiadania

Klasa to posiada kapitał i umiejętności i ze względu na to możemy ją podzielić na klasę pozytywną (uprzywilejowaną) oraz negatywną (robotnik posiada „coś”, ale jest to tylko siła mięśni)

1. Klasa inteligencji, urzędników i kierowników

Klasa średnia, zróżnicowana wewnętrznie (na jednym krańcu pani z okienka na poczcie, na drugim profesor z uniwerku). Kapitał wiedzy i umiejętności

1. Klasa tradycyjna (drobno mieszczaństwo

Sytuacja z XIX w, Klasa posiadająca niewielkie firmy. Nie ma tu zatrudniania innych (relacja kapitalistyczna). Jest to biznes rodzinny

1. Klasa robotnicza

Rozwój teorii klasowych w XXw.

W latach 60tych pojawia się termin śmierć klas. Wysokorozwinięte systemy (USA,GB) przyjmują postać bezklasową, bo:

- wszyscy kupują, tylko jedni więcej inni mniej

- położenie jednostki współcześnie określane jest przez wiele czynników bardzo silnie działających, a to gdzie żyjemy wyznacza nasze miejsce w społeczeństwie. WASP- White Anglosakson Protestant

Głównym kryterium opisującym zróżnicowanie klasowe jest ZAWÓD. Zamiast o klasach mówimy dziś o nierównościach społecznych spowodowanych zróżnicowaniem zawodowym.

Lepsze zawody dają lepszy prestiż, lepsze dochody i stabilność zatrudnienia.

Socjologia Brytyjska

Podział pracy jako podział na klasy. Bariera przebiega między zawodami fizycznymi a umysłowymi. Różnice ekonomiczne uwydatniają te zróżnicowanie

1. Working class

Ogół zajęć fizycznych

1. Klasa pośrednia

Pracownicy umysłowi dolnego segmentu (urzędnicy, kadra nauczycielska, technicy)

1. Klasa wyższa

Menadżerowie wyższego szczebla, kierownicy, specjaliści

Schemat Johna Goldthropa:

1. Inteligencja

2. Klasa pośrednia-pracownicy niefizyczni

3. Wykwalifikowani pracownicy niefizyczni

4. Wykwalifikowani pracownicy fizyczni

5. Pracownicy o niepełnych kwalifikacjach

6. Pracownicy niewykwalifikowani

Podział profesora Gadowskiego:

1. Klasa wyższa: rady nadzorcze, pracodawcy, eksperci

2. Klasa profesjonalistów: specjaliści z wyższym wykształceniem, specjaliści-kierownicy

3. Klasa pracownicza: robotnicy wykwalifikowani, fiz-umysłowi i rolnicy

4. Klasa niższa: robotnicy bez kwalifikacji

Klasy to wielkie segmenty społeczne pod którymi lokuje się tylko społeczeństwo jako całość. Klasy wyznaczają główne osie podziału społecznego. W najnowszych teoriach klasy są konstytuowane przez grupy ludzi wykonujących podobne zawody i różnią się:

1. Miejscem w strukturze własnościowej

2. Miejscem w organizacji pracy (pionowa organizacja)

3. Miejscem, jaka dana grupa zajmuje na rynku pracy

4. Poziomem i jakością wykształcenia oraz wartością rynkową owego.

1. Teorie stratyfikacji społecznej.

2. Teorie zmiany społecznej i rodzaje zmian.

3. Społeczeństwo obywatelskie we współczesnej Polsce.

Społeczeństwo obywatelskie jest to społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej. Prawdopodobnie terminu tego jako pierwszy użył Arystoteles, później posługiwali się nim tacy filozofowie jak John Locke, Jean-Jacques Rousseau czy Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Społeczeństwo obywatelskie potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych. Niezależność nie musi oznaczać rywalizacji społeczeństwa z władzą, która występuje zazwyczaj w państwach, w których ustrój polityczny jest sprzeczny z wolą większości obywateli. Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest świadomość jego członków potrzeb wspólnoty oraz dążenie do ich zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa (społeczności) oraz poczucie odpowiedzialności za jego dobro. Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego rozwinęła się z przedstawionego przez J. J. Rousseau pojęcia samostanowienia. Początkowo samostanowienie rozumiano jako ograniczenie suwerenności władztwa państwowego i rozszerzenie suwerenności władztwa publicznego. W tym przypadku w miejsce „umowy o władzę” pojawia się umowa społeczna. Władza traci swój charakter przemocy: z auctoritas władzy państwowej zostaną usunięte pozostałości violentia. Zgodnie z tym pojęciem, o wszystkim decyduje wola ludu, który jednoczy i godzi każdego i wszystkich w sytuacji, kiedy każdy o wszystkich i wszyscy o każdym postanawiają to samo. Punktem wyjścia do wszelkich rozważań o społeczeństwie obywatelskim jest samorealizujący się człowiek, autonomiczny, akceptujący, a także szukający aprobaty u innych. Bierze on udział w działalności ekonomicznej, kulturalnej, domowej, stowarzyszeniowej i każdej innej, która rodzi się i rozwija w społeczeństwach lokalnych. Te z kolei są źródłem tego rodzaju inicjatyw, nie ograniczanych naciskami władzy o charakterze państwowym. Odwrotnie jest, gdy państwo nie stwarza ram prawnych dla tego rodzaju działalności.

Termin "społeczeństwo obywatelskie" został wprowadzony do języka polskiego w 1949 r. do jednego z tłumaczeń Marksa przez komunistyczny aparat propagandowy. Termin ten wprowadzono w miejsce terminu "społeczeństwo cywilne" w celu utrudnienia prawidłowego rozumienia pracy Marksa. Popularność termin zdobył w 1989 r., gdy został użyty przez komunistów w celu stłumienia żądań o pełnoprawne i pluralistyczne społeczeństwo polityczne.Przede wszystkim, warto wspomnieć o specyficznym dla naszego kraju „rozdarciu” przestrzeni publicznej, związanym z długotrwałym przeciwstawieniem sfery samoorganizacji społecznej wrogiemu wobec niej państwu. Przeciwstawienie to zaczęło się kształtować już w XIX wieku, w czasach zaborów, kiedy to aktywność stowarzyszeniowa stała się instrumentem emancypacji narodowej Polaków. W każdej niemal dziedzinie aktywności społecznej – czy chodziło o samopomoc gospodarczą, czy o działalność edukacyjną lub kulturalną, czy wreszcie o aktywność religijną – istotnym czynnikiem ogniskującym działania ludzi stała się identyfikacja narodowa oraz kontestacja opresyjnego, wrogiego im systemu. Ta przepaść pomiędzy państwem i społeczeństwem, będąca u nas także przepaścią pomiędzy „obcym” i „własnym”, stała się podstawą dla rozwoju specyficznej szkoły obywatelstwa, utożsamianego z organiczną pracą na rzecz idealnej, wyobrażonej wspólnoty, a zarazem przeciw lub obok narzuconego porządku prawnego i instytucjonalnego. Doświadczenia II. wojny światowej, podczas której aktywność społeczna Polaków kanalizowana była w strukturach państwa podziemnego można traktować jako kolejny akt tego procesu.Jego zwieńczeniem była historia „społeczeństwa II obiegu” i „Solidarności” – struktur opozycji demokratycznej w komunistycznej Polsce, za sprawą których – jak twierdzi choćby A. Arato, pojęcie społeczeństwa obywatelskiego wróciło na polityczną wokandę. W obliczu całkowitego zawłaszczenia przestrzeni publicznej przez państwo, Polscy intelektualiści, podobnie jak ich koledzy z innych państw Europy Środkowo-Wschodniej, zwrócili się ku koncepcji społeczeństwa obywatelskiego rozumianego jako wspólnota moralna i przed-polityczna – w stronę wizji „społeczeństwa drugiego obiegu” – nie tyle przeciwstawianego państwu totalitarnemu, co żyjącego obok niego. W koncepcji tej sfera obywatelskiej aktywności zostaje radykalnie „uspołeczniona” - oddzielona zarówno od dziedziny polityki, jak i rynku. W takiej też postaci funkcjonuje w obecnym dyskursie na temat społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Warto tu zauważyć, że instytucjonalną podporą ruchu społecznego, w łonie którego rozwinęła się polska debata nad społeczeństwem obywatelskim były organizacje pracownicze, NSZZ Solidarność oraz struktury Kościoła Katolickiego, a więc instytucje, nad których miejscem w koncepcji społeczeństwa obywatelskiego wciąż toczy się intensywna debata. Postulat „autonomii” aktywności obywatelskiej reprezentował w czasach totalitaryzmu jedynie tęsknotę za wolnością, jakkolwiek z perspektywy problemów zachodnich demokracji, dla których rewolucja „Solidarności” stanowiła inspirację, mógł być odczytywany inaczej. Postulat ten miał jednak przemożny wpływ na polską debatę nad społeczeństwem obywatelskim po 1989 roku. Hasło to używane jest dziś najczęściej w odniesieniu do sfery aktywności społecznej, która zorientowana jest na realizację dobra wspólnego, rozumianego jako dobro innych, ale nie własne. To zastrzeżenie jest o tyle ważne, że przekłada się na wątpliwości, do jakiego stopnia w przestrzeni społeczeństwa obywatelskiego mieszczą się inicjatywy zorientowane na interesy grupowe lub łączące cele społeczne z ekonomicznymi czy też politycznymi. W ostatnich latach, wraz z rozwojem polskiego sektora pozarządowego, skutkującym także jego stopniową „ekonomizacją” oraz rozwojem jego relacji z administracją publiczną, można zauważyć pewną ewolucję stanowisk w tej sprawie. Stało się bowiem jasne (na co teoretycy zachodni zwracali uwagę już na początku lat 90.), że we współczesnych systemach demokratycznych nakreślenie wyraźnej linii demarkacyjnej oddzielającej to co obywatelskie i „polityczne”, „ekonomiczne” czy „prywatne” jest niezwykle trudne, jeśli nie niemożliwe do przeprowadzenia. Wraz z rozpowszechnianiem się tego poglądu powraca zainteresowanie inicjatywami społecznymi, które sytuowały się dotąd na marginesie dyskusji nad społeczeństwem obywatelskim, choć mają w Polsce długą i bogatą tradycję. Powraca zainteresowanie działaniami zbiorowymi lub instytucjami, które łączą cele społeczne z funkcjami ekonomicznymi lub politycznymi (takimi jak organizacje samorządu gospodarczego, przedsięwzięcia ekonomii społecznej, samorządy lokalne).

Przykładowymi przejawami społeczeństwa obywatelskiego są:

-        aktywność społeczna

-        organizacje pozarządowe

-        samorządność

-        wolontariat

-        współpraca dla dobra wspólnoty

-        trwały i zrównoważony rozwój

1. Systemy wartości Polaków

2. Prestiż i autorytet.

3. Rodzaje zmian społecznych. Rozwój a postęp.

Zmiana społeczna: zmiana zachodząca wewnątrz systemu, bądź obejmująca go w całości. Zmiana może dotyczyć wszystkich elementów, bądź tylko części. Zmiany społeczne to różnice pomiędzy rozmaitymi, następującymi po sobie stanami tego samego systemu.

Analiza zmiany może być ilościowa lub jakościowa. Możemy odnieść to co jest do tego co było, ale oszacowanie tego co będzie jest już dużo trudniejsze. Zmiana opiera się na pojęciu różnicy, ale musi ona zakładać tożsamość

1. Zmiana zawiera element różnicy i odmienności

2. Zmiana zawsze jest rozpatrywana w odmiennych stanach czasowych

3. Zmiana dotyczy tego samego systemu

Zmiany społeczne możemy podzielić na:

1. Ze względu na składniki (elementy danego systemu), na ich liczebność i w jakich aspektach są one odmienne od siebie

2. Relacje zachodzące między elementami- zmianie ulegać mogą relacje (zmiany wywołują np. relacje w rodzinie)

3. Ze względu na zmianę funkcji elementów (np. zmiana ról zawodowych)

4. Zmiany możemy wyodrębnić ze względu na zmienność granic

Zmianę społeczną mogą umożliwić:

1. Zmiana składu

Dostrzegalna różnica w składzie społ. Procesy ludnościowe wpływają na zmianę składu

1. Zmiana w strukturze

Np. zmiana w modelu sprawowania władzy (PRL vs III RP)

Zmiany w strukturze pojawiają się, gdy pojawiają się duże nierówności (ruch oburzonych). Systemy społeczne zaczynają pękać i rozwarstwiać się

1. Zmiana funkcji

Np. zmiana funkcji rodziny- kiedyś cała rodzina trudniła się tym samym, dziś szuka się zatrudnienia poza rodziną

Zmiana zawodowa: brak chętnych do nauki zawodów rzemieślniczych lub zmiana funkcji zawodu (kowalstwo artystyczne)

1. Zmiana granic

2. Zmiana w relacjach podsystemów

Czy zmiany jednych podsystemów wpływają na zmiany w innych

1. Zmiany zachodzące w środowisku

Rozwój: wykorzystanie potencjału. Doskonalenie. Wyznaczniki:

1. Możliwość określenia konkretnego kierunku zmian. Zachodzące zmiany nie mogą się powielać, nie ma powtarzalności

2. To co jest chronologicznie późniejsze oznacza wyższy poziom danej cechy

3. Proces warunkowany wewnętrznymi tendencjami systemu (społeczeństwa)

Postęp: pewna postać rozwoju. Postęp jest zawsze pozytywny, a rozwój może być negatywny. Postęp dotyczy zjawisk ocenianych dodatnio. Cechy postępu:

1. Idea kierunkowości

2. Efektem postępu jest zbliżanie się do stanu uważanego za korzystny

3. Realizacja wartości towarzyszących danemu systemowi

Pytania do przedmiotów kierunkowych

1. Kapitał społeczny (koncepcja Putmana)

2. Teoria społeczeństwa sieciowego Castellsa.

3. Społeczeństwo ryzyka Ulricha Becka.

4. Społeczeństwo wiedzy (Drucker)

5. Testowanie hipotez statystycznych.

Hipoteza statystyczna: dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Prawdziwość przypuszczenia oceniana jest na podstawie wyników próby losowej.

Typy hipotez:

hipotezy proste

hipotezy złożone

hipotezy parametryczne

hipotezy nieparametryczne

Test statystyczny: reguła postępowania, która każdej możliwej próbie losowej pobranej z populacji generalnej przyporządkowuje decyzję przyjęcia lub odrzucenia stawianej hipotezy.

ZASADY KONSTRUKCJI TESTÓW STATYSTYCZNYCH

formułujemy hipotezę, która podlega weryfikacji (tzw. hipotezę zerową) i zapisujemy ją jako:

formułujemy hipotezę będącą zaprzeczeniem hipotezy zerowej (tzw. hipotezę alternatywną), którą przyjmuje się za prawdziwą w przypadku odrzucenia tej pierwszej i zapisujemy ją jako:

oznaczamy przez W zbiór wszystkich możliwych wyników n-elementowej próby (tzw. przestrzeń próby) oraz przez pewną próbę (tzw. punkt przestrzeni próby).

określamy taki obszar przestrzeni próby w, że:

- jeśli (tzn. wynik próby znajdzie się w tym obszarze) to sprawdzaną hipotezę zerową odrzucamy,

- jeśli (tzn. wynik próby nie znajdzie się w tym obszarze) to hipotezę zerową przyjmujemy.

Def. Obszar w nazywamy obszarem odrzucenia hipotezy lub obszarem krytycznym testu.

Def. Obszar W-w nazywamy obszarem przyjęcia hipotezy zerowej.

1. Badania reprezentacyjne.

2. Obserwacja uczestnicząca i quasi-uczestnicząca

3. Poziom pomiaru a techniki analityczne.

4. Wywiad kwestionariuszowy a wywiad swobodny

5. Techniki obserwacyjne i komunikacyjne.

OBSERWACJE

Obserwacja obejmuje zarówno przypadkowe, niekontrolowane doświadczenie jak i najdokładniejsze filmowe zapisy eksperymentów albo fokus group. Umiejętność przeprowadzenia obserwacji to swoista sztuka: spostrzegawczość, podzielność uwagi, umiejętność zapamiętywania i odtwarzania zaistniałych sytuacji. Mamy kilka typów obserwacji i nie są one sprzeczne:

-obserwacja uczestnicząca

-obserwacja nieuczestnicząca

-obserwacja systematyczna (mamy już określone kategorie i wiemy co co chcemy obserwować).

- obserwacja niesystematyczna (odkrywanie zjawisk w początkowej fazie). Ma charakter otwarty i mało wybiórczy, wszystko nas interesuje. Istnieje niebezpieczeństwo zdobycia informacji przypadkowych. Jest to postępowanie naukowe i dopuszczalne.

- obserwacja w naturalnych sytuacjach społecznych

- obserwacja w sztucznie tworzonych sytuacjach fokusowych i eksperymentalnych

SCHEMAT OBSERWACJI

a) Określenie przedmiotu i celu realizacji (np. co chcemy zaobserwować by odpowiedzieć na pytania badacza)
b) Wybór postaci obserwacji (który jest niezbędny do zaplanowania i przebiegu badań)
c) Dobór techniki obserwacyjnej (stosowanie do problemu badawczego np. przedmiotu obserwacji i jej założonych celów)
d) Ustalenie sposobów opracowania danych (tzn. nastawienie się na analizy jakościowe, ilościowe, porównawcze lub mieszane)
e) Ustalenie zasad interpretacji danych (np. przez uogólnienie faktów jednostkowych przez porównanie z wynikami innych badań empirycznych)
f) Opracowanie i zmodyfikowanie istniejących narzędzi badawczych dostosowanych do przedmiotu obserwacji.
g) Ustalenie terenu (sytuacji i osób do badań oraz harmonogramu ich przebiegu)

W sytuacjach społecznych (szczególnie tych, które tworzą się spontanicznie) subiektywna interpretacja badacza, tzn. dane zachowanie badanego ma dla nas sens subiektywny. Obserwacja wymaga rozumienia. Obserwator umieć zrozumieć motywy działań obserwowanych, zdolność do antycypowania (wyprzedzania) zachowań w danym miejscu i czasie.

KOMUNIKACJA

Wywiad:

Rodzaje pytań stosowanych w kwestionariuszach:

1. Wprowadzające

Ważne w ankietach ustnych (wprowadzenie do badania), zarys rozmowy itp

1. Otwarte

Brak przygotowanych odpowiedzi (dokładny zapis odpowiedzi)

1. Zamknięte

Zawierające alternatywę

Kafeterie (zestawy odpowiedzi)

-dysjunktywna (jedna z wielu)

-konjunktywna (możliwość wielokrotnego wyboru)

-półotwarta: kilka lub jedna odpowiedź+ inne/jakie?

1. Półotwarte

2. Filtrujące (sprawdzające)

3. Historyjka/opowiadanie (prosimy o ocenę sytuacji lub postaw bohatera)

4. Skale

5. Tabele (jednocześnie pytamy o kilka wskaźników (formy i częstotliwość spędzania wolnego czasu)

Wywiad narracyjny
Prowokujemy respondenta do opowiedzenia historii o własnych doświadczeniach (wycinek życia) Badacz tylko słucha (nie przerywamy, nie zadajemy pytań). Narracjami są opowieści mające jasno zaznaczony początek (punkt w czasie), pożniej następuje seria powiązanych ze sobą zdarzeń a opowieść ma wyraźnie zaznaczony koniec (KODA). Nasz respondent to ekspert nie zaprzeczamy mu

1. Zamknięcie formy (jeżeli pojawia się w opowieści osoba 3 to narrator musi wskazać jej rolę we własnej biografii)

2. Tendencja do kondensacji (narrator nie opowiada całego życia, ale najważniejsze wydarzenia odnoszące się do punktów zwrotnych)

3. Tendencja do opowiadania o szczegółach (historia jest wiarygodna, gdy jest poparta szczegółami)

Zapis wywiadu musi być bardzo dokładnie: zapisujemy przerwy, sygnały pozawerbalne (pomruk, uśmiech) słowa wypowiadane z naciskiem, grymasy.

FAZY WYWIADU NARRACYJNEGO:

1. Początek wywiadu

Wprowadzenie, budowanie atomsfery

1. Stymulowanie narracji

Wyjaśniamy, że nie jest to zwykły wywiad a forma opowiadania. Nie sugerujemy, ale mówimy, że interesują nas przeżycia respondenta

1. Narracja bez ingerencji

2. Zadawanie dodatkowych pytań

Te pytania notujemy podczas narracji, ale nie pytamy o rzczy których nie było w narracji

1. Powrót do potocznej rozmowy

Wywiad grupowy (focus group)

Technika zbierania danych empirycznych a dane generowane są przez dyskusję. Grupa celowo wybrana nie większa niż 12 osób, Moderator musi ogniskować całą odpowiedzi i cała dyskusję wokół kwestii związanych z głównym tematem

- wykorzystywany, jako jedna z wielu technik badawczych

- daje dobre rezultaty w badaniach eksploracyjnych- uzupełnienie wywiadu kwestionariuszowego.

- korzystamy z właściwości dynamiki grupowej, co pozwala wygenerować dużo danych empirycznych:

a)synergia: efekt to iloczyn nie suma indywidualnych odczuć

b) efekt śnieżnej kuli

c) poczucie bezpieczeństwa

d) dyfuzja odpowiedzialności

e)spontaniczność

WADY:

- nie uogólniamy na całe społeczeństwo

-wpływ moderatora na badanych

- Opinie grupowe zamiast opinii zindywidualizowanych

- brak dobrej metodologii analitycznej

- pojawienie się nieformalnego lidera

- trudne jest uzyskanie współpracy pomiędzy moderatorem a uczestnikami

1. Badania panelowe – schemat analizy.

2. Badania porównawcze synchroniczne.

3. Wady i zalety sondaży

Procedura to coś pomiędzy metoda a techniką. Są to strategie badawcze i oznaczają możliwości przeprowadzenia badań. Procedury obejmują

1. Kolejność stosowania poszczególnych technik badawczych

2. Etapy postępowania badawczego

3. Zaplecze badań

4. Synchronizację wymogów postępowania badawczego

5. Wskazanie liczby poziomów analizy oraz liczbę jednostek badań

Do procedur zaliczamy:

-sondaż zwykły

- sondaż pogłębiony

- procedurę badań terenowych

- procedurę badań porównawczych

- synchroniczna i diachroniczna (panel i polling)

Sondaż zwykły: realizowany na dużej reprezentatywnej próbie> przeważnie jest to ankieta rzadziej wywiad. Stosuje się do rozległych, rozproszonych zbiorowości. Przeważnie jedna technika badawcza, brak złożonych skal i wskaźników. Opracowanie wyników ma postać ilościową i preanalityczną (brak prób wyjaśnienia). Brak testów korelacji czy istotności. Duża wartość praktyczna a mała poznawcza

1. Sondaż jednorazowy na próbie nieważonej

2. Jednorazowy na próbie ważonej (ważenie próby to zwiększenie liczebności mniej licznych podgrup w celach porównań)

3. Na próbach kontrastowych dobieranych celów

Sondaż pogłębiony: popularna procedura. Stosujemy wiele technik badawczych. Badanie krótkotrwałe. Główną techniką może być wywiad. Wyniki i jakościowe i ilościowe

WADY I ZALETY

Wywiad osobisty w domu

Wady:

Wysoka realizacja próby Skomplikowane i dłuższe kwestionariusze Możliwość zachęcania do odpowiedzi Możliwość wyjaśniania nieścisłości Korzystanie z pomocy wzrokowych Dotarcie do szczególnych respondentów

Zalety:

Długi czas realizacji Wysokie koszty Wpływ ankieterski Problemy z kontrolą Brak anonimowości – problemy z pytaniami wrażliwymi Bezpieczeństwo ankieterów

Wywiady w miejscach publicznych

Wady:

Wiele z korzyści wywiadów w domu, ale także: tańsze i mniej czasochłonne

Zalety:

Reprezentatywność próby Błąd frekwencji Krótkie kwestionariusze

Wywiady telefoniczne

Wady:

Rozproszenie próby Niskie koszty Szybkość realizacji Jednoczesne kodowanie danych i weryfikacja Skomplikowane kwestionariusze

Zalety:

Niereprezentatywność prób Niski stopień realizacji Numery zastrzeżone i numery firm Krótkie kwestionariusze Proste skale

Ankiety pocztowe

Wady:

Rozproszenie próby Możliwość prób celowych Stosowanie tematów wrażliwych Brak efektu ankieterskiego Respondent może wypełniać we własnym tempie

Zalety:

Brak wpływu na czas realizacji Koszty ponownych wysyłek i zachęt Brak nadzoru i możliwości wyjaśniania Proste kwestionariusze

Sondaże internetowe

Wady:

Brak kosztów ankietera Jednoczesne kodowanie danych, szybkość analizy Możliwość użycia pomocy wizualnych, dźwiękowych Dotarcie do specjalnych grup

Zalety:

Konieczność posiadania technologii (koszty) Zmienny współczynnik realizacji Zakłócenie odpowiedzi

1. Metoda eksperymentalna

To najszlachetniejsza metoda badawcza, stosuje się go rzadko i do oceny specjalnych zachowań z pogranicza socjologii i psychologii. Pozwala on na dochodzenie do związków przyczynowo-skutkowych (A wywołuje B- a więc A jest zmienną niezalezną, a B zależną). Do eksperymentu potrzebna jest bardzo szeroka wiedza o przedmiocie naszych badań, musimy znać konkretne cechy, aby móc przewidywać kierunek zmian

Konstrukcja hipotetyczno-dedukcyjna: metodę tę stosujemy, gdy posiadamy już zaplecze teoretyczne, a przez eksperyment chcemy potwierdzić wcześniejsze ustalenia. Aby ustalić związek przyczynowy, musimy mieć możliwość operowania zmienną niezależną w określonej sytuacji i musimy mieć możliwość obserwowania działań i reakcji.

Różne typy eksperymentów:

1. Dobranie dwóch grup porównawczych. 1. To grupa eksperymentalna a 2. To kontrolna. W grupie eksperymentalnej wprowadzamy bodziec. Po pewnym czasie porównujemy wartość zmiennej, która nas interesuje. Taki eksperyment to współczesny eksperyment stochastyczny. Obie grupy muszą być identyczne> Stosujemy losowy dobór próby lub dobór parami. Na końcu obliczamy różnicę pomiędzy intensywnością zjawiska. Stosujemy test „T” lub analizę wariacji. Jeżeli, któryś z testów powie nam, e różnica jest istotna matematycznie to wiemy, ze dane zjawisko oddziałuje na grupę

2. Eksperyment na jednej grupie: sprawdzamy w jaki sposób mierzymy wartość interesującej nas zmiennej

3. Eksperyment naturalny: np. wprowadzenie godziny policyjnej.

4. Podwójna ślepa próba: np. w medycynie podawanie leków dwóm grupom, ale ani lekarz, ani grupa nie wiedzą co biorą, wie tylko ten, który przeprowadza eksperyment. Jest to wymóg formalny, gdy wprowadza się lek na rynek

1. Badania terenowe.

2. Metoda monograficzna

Traktowanie układu społecznego jako pewnej całości i dąży do zanalizowania relacji pomiędzy częściami tej całości, zasad jej funkcjonowania i dynamiki. Tymi relacjami mogą być:

- zależności wzajemne

- wzajemne oddziaływanie

- różnice cech

Cele badań:

1. Analiza uszczegóławiająca- opis i wyjaśnienie pojedynczego przypadku, dostarczenie info, o jego aktualnym stanie i dynamice jego działania. Stosuje prawa ogólne do analizy pojedynczego przypadku, aby wyprowadzić twierdzenie szczegółowe

2. Analiza uogólniająca- rozwijanie generalizacji empirycznych bądź teorii poprzez analizy jednego przypadku. Posługuje się pojedynczym przypadkiem, aby formułować twierdzenia ogólne.

Badania weryfikacyjne i diagnostyczne:

Weryfikacyjne – mają na celu empiryczne sprawdzenie i kontrolę prawdziwości twierdzeń lub zespołu twierdzeń

Diagnostyczne – ustalenie cech lub zasad pewnego konkretnego wycinka rzeczywistości. Diagnozujemy pewne zjawiska lub procesy w danej zbiorowości.

Zakres badań monograficznych:

1. Monografia ukierunkowująca – zwracamy uwagę na jeden aspekt badanej rzeczywistości

2. Bezkierunkowe badanie społeczności – opis wszystkich sfer życia społecznego w jakiejś zbiorowości

1. Monografia niewykraczająca poza teren badań – studium danego obszaru

2. Monografia wykraczająca poza badaną rzeczywistość – np. badanie 1dnej wsi na Podhalu, a piszemy monografię wsi podhalańskich

Zadaniem badań monograficznych jest odkrywanie ogólnych mechanizmów przemian życia społecznego ma przykładzie konkretnych przykładów i przypadków. Są to badania jakościowe, w których można stosować prawie wszystkie techniki badań. Reprezentatywność ma charakter typologiczny, a nie statystyczny, a więc stosujemy uogólnienia:

1. Uogólnienie dotyczące całej populacji (indukcja enumeryczna)

2. Uogólnienie dotyczące związku teoretycznego

Uogólnienie przez abstrahowanie:

- formułowanie hipotezy: definiujemy to, co mamy wyjaśnić

- przeprowadzenie badania

- na podstawie obserwacji ustalamy jakie istotne cechy przewijają się w danym miejscu i czasie

- ponowna redakcja hipotezy i ponowne definiowanie pojęcia

- uporządkowanie tezy w odpowiedni system teoretyczny (teza to potwierdzona hipoteza)

1. Skale – omówić na dowolnym przykładzie zasady konstrukcji skali (skala Bogardusa, Likerta, Thurstone’a)

2. Ankieta – rodzaje ankiet. Wady i zalety.

Ankieta nadaje się głównie do badań zjawisk masowych, zachodzących na poziomie makrospołecznym, tylko ona dostarcza danych, które poddaje się analizom ilościowym. Nie nadaje się do badania małych społeczności i zjawisk społecznych o ograniczonym zasięgu. Polega na na zadawaniu pytań pojedynczym respondentom, a zbiór odpowiedzi pozwala na ogląd społeczeństwa, w atomistycznej (jednostkowej) perspektywie. Ankieta nie pozwala natomiast na poznanie zjawisk mówiących o funkcjonowaniu społeczeństwa jako całości złożonej z powiązanych ze sobą części. Ankieta jest wykorzystywana zarówno do poznawania poglądów ludzi, a więc świadomości społecznej, jak i obiektywnej rzeczywistości społecznej, np. zróżnicowania społecznego czy ruchliwości społecznej.

Badania ankietowe mają dobre opracowaną metodologię (reguły poprawnego formułowania pytań, dobór próby, zasady reprezentatywności). Dane z ankiet sa analizowane metodami ilościowymi, jednak istnieje tez możliwość analizy innymi technikami. Pozwalają na to np. pytania otwarte, które można poddawać analizom jakościowym.

ANKIETY MOŻNA PODZIELIĆ NA KILKA SPOSÓBOW

Można je klasyfikować według różnych kryteriów. Najważniej­sze z nich to²:

—      zasięg badań,

—      sposób doboru respondentów,

—      metoda kontaktowania się z respondentami,

—      charakter zbiorowości respondentów,

—      częstotliwość badań.

. Ze względu na zasięg badań można podzielić ankiety na:

—      badania wyczerpujące albo pełne, tj. obejmujące wszystkie jednostki w danej zbiorowości,

—      badania niewyczerpujące albo niepełne, obejmujące tylko wybrane jednostki zbiorowości.

Zależnie od sposobu doboru respondentów wyróżniamy:

—      badania reprezentacyjne, gdy zbiorowość próbna stanowi statystyczną reprezentację całej populacji,

—      badania quasi-reprezentacyjne, gdy badana zbiorowość tylko pod pewnymi względami spełnia wymagania metody reprezentacyjnej,

—      badania zbiorowości incydentalnych, przypadkowych, gdy responden­tami są np. przechodnie uliczni lub konsumenci wchodzący do sklepu.

Gdy za kryterium klasyfikacji przyjmuje się metody kontaktowania się z respondentami, wówczas wyróżnia się następujące rodzaje badań an­kietowych :

—      wywiady bezpośrednie na podstawie kwestionariusza, przeprowadzane z udziałem ankieterów,

—      ankiety telefoniczne, tj. wywiady telefoniczne na podstawie kwes­tionariusza,

—      ankiety pocztowe, polegające na rozsyłaniu kwestionariuszy pocztą pod wybrane adresy,

—      ankiety prasowe, publikowane w postaci kwestionariusza na łamach prasy lub dołączane w postaci ulotki do dzienników lub tygodników,

1. Społeczeństwo wiedzy.

2. Typy kapitału w koncepcji P. Bourdieu.

- EKONOMICZNY: bieda…..bogactwo

- SPOŁECZNY(SIEĆ): mało znajomych…… dużo znajomych)

- KULTUROWY: „gust i smak” to są nasze umiejętnośi i zdolności nas określające (sport, języki itp.)

21. Typologia działań według Habermasa.

1. Reprodukcja ludności.

2. Migracje i ich rodzaje.

3. Etyczna odpowiedzialność badacza.

4. Urbanizacja.

5. Główne kierunki w socjologii miasta.

6. Charakterystyka wsi i miasta jako dwóch rodzajów zbiorowości.

Pomiędzy mieszkańcami miast i wsi występują różnice o charakterze materialnym a także cywilizacyjnym, a więc dotyczące poziomu życia. Raport „o rozwoju społecznym Polska 2000. Rozwój obszarów wiejskich” pokazuje nam właściwie dwie Polski- Polska miejska, należąca do obszarów wysoko rozwiniętych i Polska wiejska, która jeszcze tej bariery nie pokonała. Do takiego wnisku upoważnia wskaźnik rozwoju społecznego (ważona średnia z następujących, znormalizowanych zmiennych: przeciętna oczekiwana długość życia w momencie urodzenia, solaryzacja na poziomie wykształcenia wyższego, analfabetyzm oraz dochód narodowy brutto na głowę wg parytetu siły nabywczej.) w 1997 ten wskaźnik dla całej Polski wynosił 0,809 co dawało Polsce miejsce w grupie krajów rozwiniętych, graniczną wartością wskaźnika jest 0,8 (miasta w Polsce miały wskaźnik 0,828, a wieś 0,794, a więc wieś należała do terenów nierozwiniętych).

Na wsi mniej się zarabia- dochody gospodarstw domowych są o 30% mniejsze, gdy porównujemy je z dochodami gospodarstw miejskich. Wpływ wielkości miejsca zamieszkania na zarobki wzrósł i stale wzrasta po przemianach ustrojowych

Wieś jest biedna- stopa ubóstwa relatywnego ( ma zmienną wartość i odnosi się do przeciętnego poziomu życia w danym kraju, mierzonego na ogół wysokością przeciętnych dochodów (wydatków) ) jest na wsi dwukrotnie większa niż w miastach

Wieś jest gorzej wykształcona- wykształcenie wyższe ma znacznie mniejszy odsetek niż ma to miejsce u mieszkańców miast. Ma to związek z nierówną dostępnością i nierównością szans edukacyjnych

Badania antropologów pokazują, że upośledzająco działa sama „wiejskość”. Wieś zamieszkują nie tylko rolnicy i osoby żyjące z roli. Pozostałe osoby utrzymują się z pracy poza sektorem rolnym oraz z tzw. Dochodów transferowych (emerytury, renty, zasiłki). To właśnie dochody transferowe są źródłem utrzymania znacznej części ludności wiejskiej (nawet 37.3%) podczas Gd z rolnictwa utrzymuje się „tylko” 53 % ludności. Konsekwencją polskiej transformacji ustrojowej była zmiana modelu wsi: przybyło gospodarstw domowych utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych, przy jednoczesnym zmniejszeniu się liczby gospodarstw domowych, dla których jedynym źródłem utrzymania była rola. Ponad połowa mieszkańców wsi nie jest już tak bardzo zależna od gospodarki rolnej państwa, a od sytuacji na lokalnym rynku pracy i polityki socjalnej państwa.

1. Społeczeństwo obywatelskie.

2. Funkcjonalizm – główne założenia i przykłady.

3. Teorie konfliktów – główne założenia i przykłady.

4. Teorie wymiany– główne założenia i przykłady.

5. Interakcjonizm symboliczny – główne założenia i przykłady.

George Herbert Mead, Earving Goffman. Człowiek posługuje się symbolami (język, ciało itp) innymi w zależności od kultury i miejsca (człowiek w teatrze życia codziennego). Mead uważał, że największym przywilejem człowieka jest komunikowanie się (IS gdzie symbol oznacza język), a więc ludzie są niezbędni, abym ja mógł się rozwijać. są to koncepcje procesualne, które zwracają uwagę na codzienność
koncepcje różnią się tym, ze u Goffmana wszystko sie zmienia, dzieje. U IS jest założenie pewnego rdzenia trwałego, uniwersalne porządki interakcji nie zmieniające się z interakcji na interakcję. Sedno problemów społecznych jest w tym, że wyobrażamy sobie inaczej ( przykład- 2 osoby w związku). Interakcja uwspólnia te wyobrażenia. Budujemy te wszystkie obrazy i “pokazujemy” je sobie uwspólniając wizje.

W interakcjonizmie odrzucamy istnienie gotowych ról. Przyjmowanie ról polega na grupowaniu zachowań w znaczące całości, czyli rola nie jest przypisana, ani nie jest wcześniej znana.Przykłady ról konstruowanych w procesie interakcji:

1. Role zadaniowe (inicjator, opiniodawca, krytyk)

2. Role społeczne (szef klakierów, błazen grupowy)

3. Role indywidualne: osiąganie indywidualnego celu bez zważania na dobro grupy (agresor, łowca uznania itp.)

Dla Meada podstawowym pojęciem jest jaźn jest to produkt interakcji pomiędzy I i ME

„I”- wyobrażenie pewnego porządku społe., które to wyobrażenie każdy z nas nosi w sobie

„ME”- wszystko to co czyni nas wyjątkowymi, niepowtarzalnymi itp.

Jaźń wyrasta z doświadczenia społecznego, a więc nabywamy ją z biegiem czasu, uczymy się obserwować siebie z perspektywy innych

Mead wprowadził pojęcie ZGENERALIZOWANEGO UOGÓLNIONEGO INNEGO

To pojęcie oznacza, że dzieci potrafią spojrzeć na siebie i swoje zacowanie nie tylko z perspektywy jednej jednej osoby, ale z perspektywy całej konkretnej grupy osób. Zaczynają dostrzegać że każdą grupa osób rządzą pewne reguły i zasady, które trzeba brać pod uwaę.

1. Społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne.

2. Charakterystyka demograficzna współczesnego społeczeństwa polskiego.

3. Społeczeństwo konsumpcyjne.

Społeczeństwo konsumpcyjne termin określający cechy charakteryzujące globalne trendy społeczne, w których:

• potrzeby oceniane jako podstawowe są zaspokajane w odniesieniu do znacznej części ludzkości (potrzeba wyżywienia się, potrzeba posiadania miejsca zamieszkania, potrzeba posiadania odzieży, potrzeba dostępu do minimalnego poziomu wykształcenia oraz służby zdrowia), a trwale dobra konsumpcyjne są powszechnie dostępne, pomimo ze pewna część ludności może nie posiadać zasadnych dóbr i usług, to obserwuje się pewne upodobnienie sposobów konsumpcji

• istnieją liczne zachęty do konsumpcji, codzienne zdarzenia przekształcane są w okazje konsumpcji, producenci zrozumieli juz korzyści wynikające poświecenia ciągłej uwagi konsumpcji, w konsekwencji, czego mamy do czynienia z ciągłymi zmianami w istniejących produktach, rozszerzaniem się zasięgu reklamy

• gospodarstwa domowe coraz bardziej zależne są od rynku, prawdziwymi beneficjentami społeczeństwa konsumpcyjnego są te osoby, które dysponują dostateczna siłą nabywcza.

Społeczeństwo konsumpcyjne to takie, w którym konsumpcja stała się zjawiskiem masowym, nie zaś tylko domeną bogatych i klasy średniej. Społeczeństwo dopiero wtedy staje się konsumpcyjne, gdy konsumeryzm jest fenomenem na skalę światową. Społeczeństwo konsumpcyjne oparte jest na ustawicznym wzroście wydatków konsumenckich, a wzrost ten jest zasadniczy dla ekonomicznego funkcjonowania systemu. Co więcej, kultura, ideologia i moralność rozwijają się zgodnie z tym systemem ekonomicznym. Nienasycenie staje się tu powszechną normą. Stabilizacja społeczna i polityczna pozostają uzależnione od dostarczenia dóbr konsumenckich. Tomasz Szlendak pisze o supermarketyzacji ludzkich zachowań w późno nowoczesnym społeczeństwie, co oznacza, że w sferze zachowań społecznych, zaczynamy zachowywać się jak w supermarkecie, czyli spacerujemy wśród przeładowanych półek, które syca nasze oczy, podziwiamy, czerpiemy niemalże zmysłową przyjemność z obcowania a przede wszystkim z nabywania towarów

1. Władza (w koncepcji Bourdieu)

2. Cechy społeczeństwa ponowoczesnego

3. Przyczyny i skutki migracji zagranicznych Polaków.

Przyczyny:
a) dobrowolne:
- ekonomiczne
- zdrowotne
- społeczne
- religijne
b) przymusowe:
- ekologiczne
- polityczne

Skutki:
PAŃSTWO EMIGRACYJNE
pozytywne:
- zmniejszony przyrost naturalny, a wraz z nim mniejsza liczba ludności 
- niższy poziom bezrobocia
- mniejsze wydatki państwa na zasiłki i doraźną pomoc społeczną
- napływ dewiz
negatywne:
- odpływ dobrze wykształconych ludzi
- zachwianie struktury wieku
- ponoszenie kosztów kształcenia kadr dla państw imigracyjnych
- rozbicie rodzin
- trudności w regulacji kwestii majątkowych
PAŃSTWO IMIGRACYJNE
pozytywne
- napływ taniej siły roboczej
- mniejsze wydatki na kształcenie wykwalifikowanych pracowników
- zwiększony przyrost naturalny - zmianie ulega struktura wieku
- zmniejszenie liczby ludności w wieku produkcyjnym
- zmiana struktury narodowościowej, co wzbogaca rodzimą kulturę
negatywne
- narastajace konflikty między ludnością napływową a miejscową
- powiększenie się liczby bezrobotnych i bezdomnych, co doprowadza do zwiększenia wydatków państwa na cele socjalne

1. Socjometria.

Najbardziej atrakcyjna jest jednostka najbardziej lubiana. Ta struktura tworzy się po 48 godz, a po 6 dniach można ją badać

Spójność grupy (kohezja): brak wew. podziałów, brak barier bliskość członków.

Czynniki spójności:

1. atrakcyjność interpersonalna

2. identyfikacja z celem grupy

3. realizacja potrzeb ulokowanych poza grupą (przynależność jako prestiż)

4. struktury punitywne (karzące): specyficzna etyka pracy, język, idiomy, filozofia stosunków

- ekstrapunitywne: kozioł ofiarny poza grupą (Hitlerjugend)

- intrapunitywne: kozioł ofiarny wew. grupy sekty, bo każdy szuka zła w sobie-masowe samobójstwa.

Skutki bycia w grupie spójnej:

1. konformizm dający bezpieczeństwo

2. ujednolicenie postaw: podobnie myślę, czuję… MY jako wspólnota

3. nasilenie interakcji: integracja

4. wielkość grupy: czym większa tym mniej atrakcyjna

5. środowisko pracy: atrakcyjna jest współpraca a nie konkurencja

1. Metoda biograficzna.

Specjalizacja: Socjologia problemów społecznych

1. Pojęcie kontroli społecznej.

2. Instytucje kontroli społecznej.

3. Zachowania autodestrukcyjne.

4. Problem społeczny. Problemy społeczne we współczesnej Polsce.

5. Problemy społeczne kwalifikujące do korzystania z pomocy społecznej.

6. Przejawy dysfunkcjonalności w społeczeństwie.

7. Zjawiska patologiczne.

8. Sposoby definiowania subkultury w naukach społecznych.

9. Tożsamość społeczna pokolenia.

10. Etapy postępowania w badaniach diagnostycznych.

11. Cele i metody pracy socjalnej.

12. Praktyka pracy socjalnej w domach pomocy społecznej.

13. Stare i nowe obszary pracy socjalnej.

14. Teorie wykluczenia społecznego.

15. Socjalizacja i wychowanie jako procesy społeczne.

16. Wpływ społeczny: konformizm informacyjny i normatywny.

17. Stereotypy i uprzedzenia.

Stereotyp: komponent poznawczy

Stereotyp (stereotype) – jest swoistym „chodzeniem na skróty” przy poznawaniu osób nasz system poznawczy nie jest w stanie ogarnąć całej rzeczywistości, wszystkich zawartych w niej informacji, systemów wiedzy, stąd są one koniecznością

Uprzedzenie: komponent afektywny (emocjonalny)

Uprzedzenie (prejudice) – jest to coś, co wpływa na nasze poznanie, zanim zetkniemy

się z obiektem, którego dotyczy (osobą, ideą, przedmiotem) wymagającym naszego

ustosunkowania - podstawą uprzedzenia jest posiadanie stosunku emocjonalnego przed

zetknięciem się z obiektem uprzedzenia.

Uprzedzenie – (najczęściej) wroga bądź negatywna postawa dotycząca wyróżniającej się grupy ludzi oparta wyłącznie na ich przynależności do tej grupy

Uprzedzenia mogą być pozytywne lub negatywne (mogą mieć różne natężenie), ale w potocznym rozumieniu częściej mamy na myśli uprzedzenia negatywne • jeśli jesteśmy uprzedzeni negatywnie, dostrzegamy przede wszystkim to, co owo uprzedzenie uzasadnia

Źródła stereotypów i uprzedzeń:

1) Psychologiczne źródła stereotypów

• hipoteza kozła ofiarnego

o źródło frustracji jest niemożliwe do zaatakowania

o rodzą się negatywne emocje, rozładowywane przez atak na inne, łatwiej dostępne obiekty

• konformizm

o skłonność członków grupy do podporządkowywania się normom grupowym dotyczącym pożądanych postaw i zachowań

• teoria atrybucji

o uzasadnienie nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych cechami osobowościowymi – „Każdy dostaje w życiu to, na co zasłużył”

• czynniki stricte osobowościowe:

o teoria osobowości autorytarnej wychowanie oparte na karze i bezwzględnym posłuszeństwie

wypieranie negatywnych impulsów i przemieszczanie ich na grupy mniejszościowe

o teoria dogmatyzmu (umysłu zamkniętego)

skłonność do „czarno-białego” postrzegania świata i zamykanie się na nowe informacje

2) Podejście indywidualne

Stereotyp jako schemat poznawczy – reprezentacja określonych elementów rzeczywistości

• budowa stereotypu

o cecha kategorialna – określa przynależność człowieka do danej kategorii (grupy) społecznej, np. kolor skóry, narodowość

o inne cechy skojarzone z cechą kategorialną dotyczą cech wyglądu, właściwości intelektualnych czy cech charakteru

• stereotyp działa na zasadzie samospełniającej się przepowiedni

• stereotyp a kategoryzacja społeczna

o kategoryzacja (my a oni) w znaczący sposób ułatwia ukształtowanie się negatywnego stosunku – czy to w drodze bezpośrednich kontaktów, czy też w procesie socjalizacji.

o stereotypy i uprzedzenia odnoszą się przede wszystkim do tych,

którzy są łatwo rozpoznawalni. Dzięki konkretnym cechom łatwo jest stworzyć kategorię, która następnie przeradza się w stereotyp. Cechy, pozwalające na szczególne wyróżnienie grupy osób pozwalają ponadto na dość szybkie ukształtowanie się uprzedzenia.

• tendencja do dzielenia się na „MY” i „ONI”

o grupa własna – grupa, z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej członkiem; stronniczość wobec grupy własnej – szczególnie pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi z własnej grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie tych, których należą go grupy obcej; faworyzowanie własnej grupy – podwyższanie wartości grupy, do której się należy, lepsze traktowanie członków własnej grupy

o grupa obca – grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje; jednorodność grupy obcej – spostrzeganie tych, którzy należą do grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych niż jest to w rzeczywistości; ujednolicanie się obrazu członków innych grup – „oni są do siebie podobni, my jesteśmy zróżnicowani”

o grupa minimalna – nie nieznacząca grupa utworzona na podstawie trywialnych kryteriów, jednak owo minimalne członkowstwo przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej

o inny przebieg procesów myślowych

„my” – wokół kategorii konkretnych osób (indywidualizowanie)

„oni” – wokół kategorii cech ogólnych (zbiorowość)

• odporność na argumentację przeciwko stereotypom i uprzedzeniom –

występowanie błędu logicznego nie wpływa na nasze przekonania

• dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów

o proces automatyczny – kiedy nie mamy kontroli nad procesem przetwarzania informacji; stereotypy uruchamiane automatycznie;

o kontrolowane przetwarzanie – pojawia się przy udziale świadomości - jeśli ludzie nie są głęboko uprzedzeni – mogą kontrolować tego rodzaju procesy, tłumić bądź pominąć stereotypy

• korelacja pozorna – tendencja do spostrzegania związków pomiędzy zdarzeniami, które nie są powiązane

• krańcowy błąd atrybucji – skłonność do wyjaśniania zachowania własnej grupy w kategoriach pozytywnych, zaś zachowań członków innych grup w kategoriach negatywnych

3) Społeczno-kulturowe źródła stereotypów i uprzedzeń - doświadczenia społeczne

• teoria realnego konfliktu - rywalizacja między grupami o pewne ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzeczności interesów

– odczuwanie zagrożenia – wrogość wobec grupy zagrażającej

– tworzenie stereotypów i uprzedzeń

• teoria tożsamości społecznej - dążność do zachowania pozytywnej tożsamości społecznej (poczucia przynależności do określonej zbiorowości); kiedy spada poczucie własnej wartości – ratujemy się obniżeniem wartości innej osoby (bądź grupy); niestety – kiedy zwiększa się poczucie własnej wartości, nie stajemy się mniej uprzedzeni…

• teoria społecznego uczenia się (działania rodziców, rówieśników, środków masowego przekazu). Uprzedzenia takie przejawiają się za pośrednictwem charakterystycznych uogólnień: „nikt” ich nie lubi, „wszyscy ich podziwiają”. Przykład może stanowić podział ról ze względu na płeć.

Vivan i Brown dzielą wyjaśnienia dotyczące powstawania uprzedzeń na:

• sięgające do prawidłowości, o których mówi psychologia jednostki (właściwości osobowości, pojawianie się agresji, w odpowiedzi na niemożność osiągnięcia tego, co pożądane tzw. koncepcja frustracji-agresji)

• odwołujące się do stosunków międzygrupowych (porównanie standardu własnego życia z inną grupą, różniącą się pod wzgl. narodowościowym, wyznaniowym, rasowym etc.)

• przynależność do grupy (uprzedzenie jako jeden z aspektów takiej przynależności).

Konsekwencje uprzedzeń:

• uprzedzenia mają wpływ nie tylko na osoby, które je tworzą, ale także na ich adresatów (obiekt uprzedzeń). Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do samooceny obiektu uprzedzenia – ludzie ci mają zwykle zaniżoną samoocenę

• uprzedzenia nie dotyczą zazwyczaj jednej osoby, lecz grupy osób. Może to być mała grupa (kilka osób), ale i naród, określona płeć czy grupa etniczna.

1. Rodzina jako grupa społeczna i instytucja społeczna.

2. Funkcje rodziny.

3. Patologia rodziny.

4. Tendencje przemian rodziny współczesnej

5. Grupa rówieśnicza i jej cechy.

Typ grupy społecznej, to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku. Czynnikami wiążącymi w grupie rówieśniczej są oprócz wieku, przynależności do wspólnej struktury organizacyjnej, występowanie określonych kontaktów, brak istotnych różnic w poziomie wiedzy i rozwoju intelektualnym jej członków. Grupy dzielimy według różnych kryteriów, z których najczęściej brane są pod uwagę wielkość i więzi emocjonalne. Charakteryzuje się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna, tworzona jest spontanicznie lub celowo. Istotna jest ze względu na proces socjalizacji jednostki. W grupach rówieśniczych kształtują się także subkultury.

Grupy rówieśnicze są ze względu na sposób powstawania grupami nieformalnymi . Tworzą się spontanicznie z chęci do wspólnego przebywania w określonym i akceptowanym przez wszystkich celu.

Grupy te charakteryzują się
- mało stabilną strukturą wyrażającą się w sieci powiązań i kontaktach interpersonalnych , 
- względną spójnością będącą wyrazem wewnętrznych więzi określanych dość często w silnym poczuciu „ my „ , 
- określonym statusem czyniącym grupę atrakcyjną dla jej członków , 
- odrębnością wyrażającą się w wyraźnie określonym celu działania , 
- widocznym podziałem ról społecznych , 
- określoną i możliwą do przewidzenia długotrwałością funkcjonowania .

1. Marginalność społeczna.

2. Subkultury i kontrkultury.

3. Dewiacja społeczna i anomia.

Dewiacja społeczna: odstępstwo od normy. Dewiacja tyczy się też norm prawnych, dewiacja jest też naruszenie instytucji społecznych. Dziś wiele osób twierdzi, że dewiacją jest to, co za dewiację uznaje opinia publiczna.

Ujęcia dewiacji

• Dewiacja jako konsekwencja zakłócenia ładu społecznego

• Dewiacja jako wynik negatywnej socjalizacji

• Dewiacja jako konsekwencja konfliktu społecznego

• Dewiacja jako konsekwencja reakcji społecznej. Stygmatyzacja

Dewiacja może być zaczynem zmiany społecznej. Typy zachowań dewiacyjnych:

Dewiacje In Plus i Dewiacje In Minus

Dewiacje niezamierzone (nieznajomość reguł)

Dewiacje zamierzone (celowość)

Merton twierdzi, że dewiacje mogą by c bardziej funkcjonalne niż funkcjonalny porządek. Dla społeczeństwa dewiacje mogą być dobre. Dewiacja to nie patologia, a rezultat napięć w strukturze. Dewiacji można oczekiwać, więc dewiacja może być racjonalna.

Anomia społeczna: załamanie podstawowych norm społecznych. Poczucie niezwiązania normami, brak świadomości co istotne, a co nie. Jest to nieświadomość społeczna.

Formy przystosowania do anomii wg Mertona

	WARTOŚĆI (cele)	NORMY (środki)
KONFORMIZM	+	+
INNOWACJA	+	-
RYTUALIZM	-	+
WYCOFANIE	-	-
BUNT	- (+)	- (+)

(+) akceptacja wartości bądź norm a (-) brak tej akceptacji

Wg Mertona anomia to rozbieżność pomiędzy normami a zmiennymi, które proponują

niektóre jednostki.

Od czego zależy uznanie zachowanie za dewiację?:

1. Moment naruszenia- w danym momencie dane zachowanie jest dewiacją, a w innym nie

2. Kto naruszył/ kto jest ofiarą?- łagodniej traktuje się dewiantów „dobrych domów” a także nie jednakowo traktuje się ofiary dewiacji (pobity poseł vs pobity pijak)

3. Skutki danego zachowania- jak silne są skutki danego zachowania dewiacyjnego?

Dewiacja pierwotna- zachowanie, na podstawie którego ktoś zostaje uznany za dewianta (słusznie lub nie)

Dewiacja wtórna- efekt akceptacji etykiety (podporządkowanie się wtykiecie może nawet dawać korzyści)

1. Przyczyny i skutki bezdomności.

2. Główne teorie wyjaśniające istotę dewiacji i patologii.

3. Przemoc i jej typy.

Definicja Pawła Sztompki:

Władza oparta na „nagiej sile ,przewadze fizycznej, bez akceptacji drugiej strony

Definicja Bogdana Walczaka:

Siła przeważająca czyjąś siłę, fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych

dokonywanych na kimś; narzucona bezprawnie władza; panowanie

Przemoc fizyczna

wszelkiego rodzaju działanie wobec drugiej osoby powodujące nieprzypadkowe urazy.

czynne nadużycie

bicie, szarpanie, popychanie, przypalanie papierosem, podstawianie nogi, bicie z użyciem narzędzi, szarpanie za włosy, ciągnięcie za uszy, i inne),

zaniedbywanie bierne

(nieudzielanie pomocy, brak reakcji na przemoc, słaba opieka zdrowotna, głodzenie itp).

przemoc psychiczno emocjonalna

rozmyślne zachowania, bez aktów przemocy fizycznej, powodujące obniżenie samooceny osoby doświadczającej tego rodzaju przemocy, często prowadzi do zaburzeń osobowości, powoduje niskie poczucie własnej wartości, stany nerwicowe, lękowe

czynne nadużycie (szantażowanie, krzyk, moobing, poniżanie, izolowanie, nadmierne krytykowanie, wymuszanie, manipulowanie i inne),

zaniedbywanie bierne (nieokazywanie uczuć, ignorowanie, zaniedbywanie emocjonalne, zaniedbywanie materialne i inne).

przemoc ekonomiczna

Sprawia, że ofiara staje się zależna od partnera i szczególnie podatna na przemoc. Przykłady tej przemocy obejmują ograniczenie dostępu ofiary do pieniędzy czy do informacji o stanie finansowym rodziny, zmuszanie ofiary do proszenia o każdy grosz, kłamanie na temat zasobów rodziny, wykradanie pieniędzy ofiary, niedopuszczanie ofiary do pracy zarobkowej

przemoc seksualna

zachowanie osoby zazwyczaj silniejszej, które prowadzi do seksualnego zaspokojenia tylko jej potrzeb

czynne nadużycie (gwałt, molestowanie, czyny lubieżne, kazirodztwo, napaść, pedofilia itp.),

zaniedbywanie bierne (oglądanie filmów porno, rozmowy o seksie przy dziecku, prostytucja, zmuszanie do prostytucji itp.).

1. Zachowania autodestrukcyjne jako zjawiska patologiczne.

2. Praca socjalna jako zawód.

3. Teoretyczne modele pracy socjalnej z grupą.

4. Interwencja kryzysowa jako forma pracy socjalnej.

5. Świadczenia socjalne jako narzędzia działania pracownika socjalnego.

6. Główne problemy społeczne w Polsce.

Obszary patologii społecznej:

dezorganizacja ekonomiczna i ubóstwo

• przestępczość

• występki i rozpusta (w tym hazard, prostytucję)

• samobójstwa

• psychiczna nienormalność / zaburzenia psychiczne

• dezorganizacja rodziny / konflikty w małżeństwie i rodzinie

• rozwody

• dezorganizacja instytucji religijnych

• dezorganizacja polityczną i korupcja

• zaburzenia zachowań masowych

• narkomania

• alkoholizm

• dewiacje seksualne i przestępczość seksualna

• dyskryminacja i przesądy

• społeczne niedostosowanie dzieci, nieletnich młodzieży

Główne obszary problemów społecznych w Polsce:

• bezrobocie;

• niedostatki infrastruktury społeczności lokalnych;

• pijaństwo, nadużywanie alkoholu;

• ubóstwo;

• brak warunków do uczestnictwa w kulturze, rekreacji i wypoczynku;

• przestępczość i poczucie zagrożenia przestępczością;

• trudności mieszkaniowe;

• niedostatki systemu oświaty, kształcenia;

• słaby i źle funkcjonujący samorząd lokalny;

• brak opieki nad ludźmi starymi i chorymi;

• niedostateczna opieka zdrowotna, źle funkcjonująca służba zdrowia;

• zanieczyszczenie środowiska;

• narkomania;

• kradzieże;

• znieczulica społeczna, obojętność wobec kłopotów innych;

• niesprawiedliwość;

• bezdomność;

• żebractwo;

• kłopoty wychowawcze z dziećmi;

• korupcja, nadużywanie stanowisk przez urzędników;

• apatia społeczna;

• palenie tytoniu.

1. Bezrobocie jako problem społeczny. Rodzaje bezrobocia.

2. Niepełnosprawność jako problem współczesnych społeczeństw.

3. Sieroctwo społeczne jako problem społeczny.

sieroctwo społeczne, stan, w którym dziecko jest pozbawione opieki rodzicielskiej z innych powodów niż śmierć rodziców;

przyczynami sieroctwa społecznego mogą być: dezintegracja rodziny (w wyniku rozwodu lub braku związków emocjonalnych), niewłaściwa atmosfera wychowawcza, brak jednolitego kierunku w wychowaniu, zjawiska patologii społecznych (jak prostytucja, przestępczość, narkomania, alkoholizm), choroby psychiczne lub somatyczne rodziców, albo ubóstwo; sieroctwo społeczne nie musi być związane z pobytem dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej — może ono formalnie mieszkać z rodzicami i jednocześnie być sierotą społeczną, gdy rodzice nie wywiązują się z podstawowych obowiązków opiekuńczych; sieroctwo społeczne może mieć wymiar subiektywny — oznaczać stan psychiczny dziecka, które odczuwa odtrącenie emocjonalne ze strony rodziców, dbających wyłącznie o jego potrzeby bytowe; w sensie prawnym sieroctwo społeczne oznacza sytuację dziecka, którego rodzice zostali sądownie pozbawieni władzy rodzicielskiej; w Polsce rozwiązywaniem problemów związanych z sieroctwem społecznym zajmują się ministerstwa: Zdrowia i Opieki Społecznej, Oświaty i Wychowania oraz Sprawiedliwości.

W sieroctwie społecznym możemy wyróżnić trzy stopnie osierocenia:

• stopień najwyższy: całkowite opuszczenie dziecka przez rodziców, czego konsekwencją jest zupełny brak kontaktów z naturalnymi rodzicami; w takim przypadku losem dziecka kierują obcy ludzie

• stopień średni: dziecko ma bardzo sporadyczny kontakt z rodzicami, np. jedno z rodziców odwiedza dziecko w placówce opiekuńczo - wychowawczej, jednak te odwiedziny są rzadkie i nieregularne

• stopień najniższy: rodzice dziecka wykazują pewne zainteresowanie jego losem, odwiedzają go w placówce, robią sporadyczne zakupy, organizują dziecku wypoczynek; jednak wychowanie i opieka nad dzieckiem nadal jest sprawowana przez obce osoby

1. Samotność i poczucie osamotnienia jako problem społeczny.

2. Starość jako faza życia i problem społeczny.

3. Subkultury o skłonnościach kryminogennych.