Związki miedzy rodziną a zdrowiem

Związki miedzy rodziną a zdrowiem najczęściej rozpatruje się w 3 wymiarach:

1. „ znaczenie rodziny dla zdrowia jej członków;

2. znaczenie rodziny w sytuacji choroby któregoś z jej członków;

3. znaczenie choroby któregoś z członków rodziny dla jej funkcjonowania

Mówiąc o wzajemnych relacjach pomiędzy rodziną , a stanem zdrowia i występowaniem chorób mamy na myśli:

• wpływ rodziny na powstawanie i rozwój różnych chorób;

• wpływ choroby na funkcjonowanie rodziny.

• Choroba dla poszczególnego członka rodziny (innej grupy społecznej) może oznaczać:

• zagładę- dla osób nadmiernie obciążonych zobowiązaniami społecznymi;

• wyzwolenie- dla osób nadmiernie obciążonych zobowiązaniami społecznymi;

• zawód, zajęcie- dla tych, którzy akceptują chorobę i dążą do uzyskania związanych z nią przywilejów.

Funkcje rodziny w 4 podstawowych kategoriach zadania rodziny

I Funkcje biopsychospołeczne:

• funkcja prokreacyjna- rodzina zaspokaja rodzicielskie i emocjonalne potrzeby współmałżonków (potrzeba ojcostwa i macierzyństwa). Funkcja ta ma określone znaczenie społeczne, stanowi bowiem podstawę realizacji populacyjnych potrzeb społecznych i jednocześnie stanowi podstawę zapewnienia biologicznej ciągłości narodu. Może być ona również przedmiotem zainteresowania i szczególnej polityki państwa, której założenia powinny wynikać z oceny sytuacji.

• funkcja seksualna- małżeństwo jest najbardziej akceptowaną społecznie formą realizacji potrzeb seksualnych.

II Funkcje ekonomiczne:

funkcja materialno- ekonomiczna- rodzina jest utożsamiana z aktywnością mającą na celu zabezpieczenie materialnych i bytowych potrzeb.

funkcja opiekuńczo- zabezpieczająca- obejmuje zakres materialnego, fizycznego i psychicznego wsparcia w realizacji ról oraz w sytuacji choroby, bezradności oraz trudnych wydarzeń życiowych.

III Funkcje społeczno - wyznaczające:

funkcja strategiczna- polega na nadawaniu pozycji, miejsca w strukturze społecznej dzieciom, czyli określa „ status pochodzenia”. Funkcja ta również może być analizowana w kontekście statusu zdrowotnego rodziny.

funkcja legalizacyjno- kontrolna- polega na sankcjonowaniu, „regulowaniu” zachowań członków rodziny zależności od obowiązujących norm prawnych, obyczajowych, religijnych. Legalizuje takie zachowania jak: współżycie płciowe i fakt posiadania dzieci.

• Funkcje społeczne i psychologiczne:

funkcja socjalizacyjno- wychowawcza- rodzina kształtuje osobowość oraz przygotowaniu dziecka do samodzielnego pełnienia ról społecznych. Poprzez socjalizację, rodzina przekazuje podstawowe wartości i normy współżycia. W obszarze tej funkcji zawiera się kształtowanie zwyczajów zdrowotnych.

funkcja kulturalna- pozostaje w ścisłym związku z socjalizacją i polega na przekazaniu dziedzictwa kulturowego. Rodzina wprowadza dziecko w świat kultury materialnej i niematerialnej, ludzkich wytworów i zasobów kulturowych. Kształtuje też hierarchię wartości, aspiracje i cele życiowe młodego pokolenia. W obszarze zdrowia funkcja ta kształtuje wartości, wzory i przekonania zdrowotne.

funkcja religijna- realizowana jest tylko przez rodziny wierzące. Rozwija rodzinny system wartości i przekonań etycznych.

funkcja rekreacyjno- towarzyska- wynika z potrzeby utrzymywania różnorodnych osobistych kontaktów z kręgiem osób wewnątrz domu rodzinnego, jak i poza nim. Ma sprzyjać integracji rodziny oraz wzbogacać doświadczenia społeczne, przez kontakty nieformalne, towarzyskie z innymi osobami. Jest ona pomocna w rozładowywaniu stresów rodzinnych i napięć wynikających z aktywności społecznych. Chroni ona więc człowieka przed osamotnieniem lub izolacją społeczną.

funkcja emocjonalno- ekspresyjna- ma zaspokajać potrzebę miłości, akceptacji i innego współżycia oraz potrzebę wyrażenia osobowości, swoich uczuć, obaw. Brak realizacji tej funkcji wywołuje uczucie osamotnienia, izolacji, sprzyja powstawaniu chorób

Życie rodzinne

Rodzina przechodzi przez różne stadia rozwojowe. Szereg naturalnych procesów rozwojowych kształtuje dynamikę jej życia. Są one nazywane cyklem życia rodzinnego.

System rodzinny ciągle rozwija się i zmienia, ale z tendencją do zachowania pewnej równowagi tzw. homeostazy. Przejście z jednej fazy do następnej występuje tylko wtedy jeśli zadania i funkcje wcześniejszego etapu zostały już zrealizowane Każda z faz rozwoju rodziny rządzi się swoimi prawidłowościami, w każdej mogą pojawiać się specyficzne problemy. Każda wymaga od członków rodziny innych umiejętności i realizacji innych zadań. Stanowią swojego rodzaju konfrontację z różnorodnymi trudnościami, jakie napotyka rodzina w trakcie ich trwania.

Opierając się właśnie na tym kryterium E. Duval wyróżniła osiem faz cyklu życia rodziny:

1. tworzenie pary małżeńskiej ( bez dzieci).

2. małżeństwo mające małe dziecko;

3. rodzina z dziećmi w wieku przedszkolnym;

4. rodzina z dziećmi w wieku szkolnym;

5. rodzina z dziećmi nastoletnimi;

6. rodzina z dziećmi w okresie ich usamodzielnienia i opuszczenia domu;

7. stadium pustego gniazda ( rodzina postparenteralna);

8. starzejący się rodzice

Prawidłowo funkcjonująca rodzina to taka, której członkowie:

• wspierają się emocjonalnie, fizycznie i finansowo;

• dzięki otwartej i jasnej komunikacji potrafią ze sobą współdziałać;

• uznają i szanują swoje psychologiczne granice i dzięki temu budują indywidualną tożsamość;

• przyjmują i stosują wspólne normy i zasady postępowania oraz realizują cele życiowe.

Wskaźniki zdrowia rodzinnego

Wskaźnik zdrowia demograficznego

wykształcenia, płci, wieku, zawodów
płeć – kobieta ma inne choroby niż mężczyzna

• choroby – inne są w wieku dziecięcym inne w wieku starczym)

• zawody – choroby zawodowe

• wykształcenie – jest związane z wykonywanym zawodem

Wskaźnik zdrowia somatycznego
umieralność noworodków

• przyczyny

• umieralności noworodków i dzieci starszych
  zachorowanie dzieci i przyczyny

• zapadalność na choroby zakaźne

• prawidłowość rozwoju fizycznego i psychicznego
  czy występują wady wrodzone i genetyczne

• liczba ciąż, porodów, poronień
  występowanie chorób przewlekłych

Wskaźniki zdrowia psychicznego

• istnienie czynników ryzyka ( czy - występowała choroba psychiczna w rodzinie, alkoholizm, i inne zaburzenia)

• wychowywanie w rodzinie niepełnej

• rozwody

• osoby niepełnosprawne lub przewlekle chore

• jedynacy

• przestępczość

Wskaźniki zdrowia społecznego
zdrowie społeczne rodziny – jak spostrzegana jest cala rodzina,

• status rodziny. czy rodzina liczy się w środowisku społecznym

• stosunek do tradycji, religii, kultury w rodzinie

• wywiązywanie się z roli społecznej

• stosunek do zdrowia i choroby ( odpowiedzialność za zdrowie swoje i najbliższych)

• satysfakcja z pracy

• występowanie konfliktów w małżeństwie

Czynniki warunkujące zdrowie rodziny

Uwarunkowania makro społeczne

• polityka społeczna państwa

• ( becikowe, próby zatrudniania kobiet)

• warunki ekonomiczne

• czynniki kulturowe
  - uwarunkowania mezo społeczne
  - stosunek do instytucji, zawodów medycznych

• - uwarunkowania mikro społeczne
  - prospołeczne- określają stosunek pacjenta do ludzi
  - moralne

Biologiczne
-genetycznie zdrowe potomstwo, zabezpieczenie płodności, opieka po porodzie
-ochrona w okresie rozwoju, opieka fizyczna, żywienie
-dostępność pożywienia, utrzymanie tradycji i obyczajów
-ochrona zdrowia, leczenie infekcji zakażeń pasożytniczych, urazów oraz ochrona przed ryzykiem środowiskowym
-warunki do rekreacji

Psychologiczne
-zdrowie emocjonalne członków rodziny
-wzajemna miłość i szacunek wśród członków rodziny
-umiejętność tolerowania sytuacji stresowych i adaptacji w warunkach kryzysu
-umiejętność niesienia wzajemnej pomocy
-umiejętność nawiązania kontaktów poza rodziną

Czynniki warunkujące zdrowie rodziny -

• Społeczno – Kulturowe
  -zachowanie tradycyjnych wzorców kulturowych, społecznych i religijnych
  -zrozumienie przez rodziną potrzeb społecznych dzieci w różnym wieku
  -posiadanie koncepcji norm zachowań oraz chęć nauczania i manifestowania tych norm pozostałym członkom rodziny
  
  Ekonomiczne
  -posiadanie umiejętności zawodowych i ich wykorzystanie
  -umiejętność wykorzystania zasobów rodzinnych celem zaspokojenia innych potrzeb
  -pomoc finansowa wśród członków rodziny
  
  Wychowawcze
  -posiadanie odpowiedniego poziomu inteligencji w wykształcenia w celu wypełnienia stosownej roli związanej z innymi funkcjami rodziny
  -kształcenie odpowiednie do pełnienia roli człowieka dorosłego
  -wykorzystanie umiejętności wykształcenia i innych cech osobowości

Rodzaje niepełności rodzinnej. M. Trawińska zaliczaj do kategorii niepełnych układów rodzinnych następujące grupy

• rodziny matek-nastolatek i rodziny małoletnich (różniące się między sobą wiekiem i sytuacją prawną),

• rodziny młodych matek dorosłych samotnie wychowujących dzieci w wyniku podjęcia takiej decyzji przed zawarciem małżeństwa (matki stanu wolnego),

• rodziny niepełne w związku z decyzją o rozwodzie,

• rodziny dotknięte sytuacją losową – śmiercią ojca lub trwałym porzuceniem przez niego rodziny (wdowy lub porzucone matki z dziećmi),

• rodziny ojców samotnie wychowujących dzieci w wyniku śmierci żony lub powierzenia im władzy rodzicielskiej.

Rodzina:

• Przekazuje, kształtuje wzory, motywuje do przestrzegania właściwych zachowań zdrowotnych

• Stwarza warunki ich realizacji

• Zabezpiecza w trudnych sytuacjach życiowych

• Wspomaga emocjonalnie i opiekuńczo w sytuacji choroby

• Pozwala na odreagowanie silnych napięć niekorzystnych dla zdrowia

• Realizuje pełna opiekę, pomoc w samoobsłudze i innych czynnościach (gotowanie, sprzątanie, załatwianie spraw poza domem) w stosunku do osób wymagających takich działań (małe dzieci, osoby starsze, chore, niepełnosprawne)

Zdrowie rodziny to nie tylko prosta suma stanu zdrowia jej poszczególnych członków.

Jeżeli „TAK”, to rodzina wydolna, pełna, funkcjonalna, potęgująca zdrowie swoich członków

Jeżeli „NIE”, to rodzina niewydolna, niepełna, dysfunkcjonalna, stanowiąca źródło zagrożenia zdrowia swoich członków

Wskaźniki zdrowia rodziny stosowane w medycynie rodzinnej

Wskaźniki zdrowia somatycznego

• Umieralność noworodków

• Przyczyny umieralności niemowląt i dzieci starszych

• Zachorowalność dzieci i jej przyczyny

• Częstość zachorowań na choroby przewlekłe

• Liczba ciąż i porodów, poronień sztucznych i samoistnych, przerwy między porodami lub poronieniami

• Rozwój fizyczny i psychiczny dzieci

• Częstość i struktura zachorowań rodziny

• Reakcja rodziny na chorobę jednego z jej członków

• Sposób w jaki rodzina opiekuje się swoich chorym

O prawidłowym funkcjonowaniu rodziny świadczą (bezpośrednio lub pośrednio):

• Obniżenie liczby przerwań ciąży i wynikających z tego stanu następstw zdrowotnych

• Ograniczenie liczby ciąż niepożądanych i tym samym liczby „niechcianych dzieci”

• Obniżenie liczby zgonów kobiet z powodu ciąży, porodu i połogu

• Rozwój diagnostyki prenatalnej

• Poprawa opieki nad ciężarną

• Podniesienie kultury zdrowotnej.

Wskaźniki zdrowia psychicznego

• Brak choroby psychicznej

• Uczucie zadowolenie

• Efektywne branie udziału w życiu społecznym

Czynniki zwiększające ryzyko natury psychiczno-psychologicznej:

• Rozwody

• Wychowywanie dziecka w rodzinie niepełnej

• Wychowywanie dziecka niepełnosprawnego

• Wychowywanie jedynaka

• Alkoholizm i inne postacie uzależnień

• Choroba psychiczna

• Ciężka choroba jednego z członków

• Przestępczość

• Wskaźniki zdrowia społecznego

Oceny dokonujemy na podstawie takich cech rodziny:

• Statusu społecznego, ekonomicznego

• Reakcji na różne sytuacje (stres, kryzys, trudności, powodzenia, zachowanie się poszczególnych członków rodziny względem siebie, ich solidarność

• Stosunku do tradycji, religii i kultury

• Wypełnianie podstawowych funkcji społecznych (wychowanie dzieci)

• Stosunku do zdrowia i choroby

• Odpowiedzialności za swoje zdrowie i zdrowie najbliższych

• Występowania objawów dysharmonii małżeńskiej lub innych trudności wewnątrzrodzinnych

W medycynie rodzinnej ważna jest identyfikacja:

1. Rodzin wysokiego ryzyka (we wszystkich obszarach zdrowia) Należą do niej:

• Rodziny, w których jeden lub więcej członków jest poważnie chorych

• Rodziny ryzyka genetycznego

• Rodziny poniżej minimum socjalnego

• Rodziny z tzw. marginesu społecznego

• Rodziny zamożne, ale popełniające zasadnicze błędy wychowawcze (ich następstwem jest np. nieprzystosowanie , nerwica, uzależnienia dzieci)

2. Rodziny przechodzące przejściowy kryzys. Należą do nich:

• Rodziny ,w których zmarł ktoś z członków lub jest bardzo ciężko chory (złe rokowanie)

• Rodziny z niepożądana ciąża

• Rodziny w okresie rozwodu

• Ponowne małżeństwo rodzica