PRACA SEMESTRALNA Z TEORETYCZNYCH PODSTAW WYCHOWANIA
„Uzależnienia i sposoby rozpoznawania uzależnień
u uczniów klasy VI szkoły podstawowej”
Magdalena Winiarek
Pedagogika resocjalizacyjna, II rok
PWSZ w Nowym Sączu
Rok akademicki 2012/2013
Witam Państwa bardzo serdecznie, rodziców uczniów klasy VI szkoły podstawowej. Jestem studentką II roku pedagogiki resocjalizacyjnej na PWSZ w Nowym Sączu i chciałam Państwu dzisiaj przedstawić zarys problemu uzależnień u uczniów w wieku, w którym są teraz Wasze dzieci, oraz o sposobach ich rozpoznawania.
Zacznę od tego, co to w ogóle jest uzależnienie, a więc UZALEŻNIENIE to choroba. Osoba uzależniona od alkoholu, narkotyków, papierosów lub innej substancji sięga po używkę dlatego, że organizm potrzebuje jej w sposób fizyczny i psychiczny, a nie dlatego, że jest ona atrakcyjna. Szczególnie silne są potrzeby psychiczne. Alkohol czy narkotyki pozwalają zapomnieć o złej sytuacji, niepowodzeniach, smutku. Wprowadzają złudne poczucie szczęścia i przyjemności, które trwają chwilowo.
Uzależnienie to proces rozpoczynający się w chwili, kiedy osoba dzięki kontaktowi z pewnym wyjątkowym przedmiotem odbiera siebie w sposób inny niż dotychczas i postrzega zmianę wizerunku samej siebie jako coś pozytywnego lub lepiej odpowiadającego swoim potrzebom. Jest to przekonanie o znalezieniu w jakimś miejscu czy przedmiocie i tylko w nim podstawowego zaspokojenia swoich potrzeb i pragnień.
Uzależnienie dotyka człowieka na wielu poziomach: na poziomie behawioralnym ujawnia się poprzez poszukiwanie pewnych substancji czy powtarzanie określonych zachowań. Jednocześnie uzależniony jest tak pochłonięty przedmiotem uzależnienia, że nie może się bez niego obejść i zaniedbuje inne sprawy, od relacji uczuciowych, po kwestie zawodowe. Negatywne skutki takiej sytuacji wpływają na całe jego życie i stają się przyczyną cierpienia, również w kontekście przynależności do określonych grup.
Jak pisze Bateson „Uzależnienie jest wynikiem nałożenia mocy substancji uzależniającej oraz mocy, jaką jednostka jest skłonna jej przypisać”.
NOWE UZALEŻNIENIA to natomiast wszelkie istniejące obecnie uzależnienia, w których substancje chemiczne nie odgrywają żadnej roli. Ich przedmiotem są zachowania lub działania akceptowane społecznie. Pośród nich możemy wyróżnić m.in. uzależnienie od gier hazardowych, Internetu, telefonu komórkowego, zakupów, pożywienia, więzi emocjonalnych itp. W przypadku większości osób czynności te są wkomponowane w codzienność, w przypadku niektórych jednak mogą przyjmować formy patologiczne i powodować groźne skutki.
Mówiąc o uzależnieniu warto również wspomnieć o WSPÓŁUZALEŻNIENIU, które jest formą zaburzonych relacji interpersonalnych między dwiema żyjącymi ze sobą osobami, którego przyczyną jest uzależnienie jednego z członków i skutków jakie ono wywiera na cały system rodzinny. Pojęcie to powstało w odniesieniu do współalkoholików, dla określenia osób zbyt silnie związanych i nadmiernie uzależnionych od cierpiącego na chorobę alkoholową. Wszelkie uzależnienia, zarówno od substancji jak i od zachowań tworzą podobne relacje. Pomiot współuzależniony rozwija w sobie szczególną formę uzależnienia, przejawiającego się w niepohamowanej potrzebie kontrolowania i sprawowania opieki nad osobą uzależnioną, wobec której formułuje nieustanne oskarżenia, śledzi jej wszystkie kroki, by wykryć jej ewentualne kłamstwa. Osoba dotknięta współuzależnieniem wyrzeka się życia osobistego, zaniedbuje swoje sprawy oraz tłumi własne uczucia, skupiając całą uwagę na uzależnionym. Jej przestrzeń psychologiczną wypełnia całkowicie troska o dobre samopoczucie osoby uzależnionej, za której postępowanie czuje się odpowiedzialna. W takiej dopełniającej się relacji obie strony podlegają uzależnieniu, a to zwiększa szanse na dalsze jego trwanie.
Teraz opowiem państwu pokrótce o uzależnieniach od papierosów, alkoholu, narkotyków, telefonów komórkowych i Internetu, ponieważ są to nałogi, które najbardziej zagrażają wychowankom mniej więcej w wieku od 13 roku życia, a więc obejmują Państwa pociechy oraz o ich cechach charakterystycznych pomocnych przy rozpoznaniu problemu.
PAPIEROSY - uzależniają dużo silniej niż narkotyki i alkohol. Uzależnienie od nikotyny to przede wszystkim uzależnienie psychiczne. Gdy nikotyna zawarta w dymie papierosowym dostaje się do mózgu, palący odczuwa przyjemność w trakcie palenia, po czym następuje ożywienie i pobudzenie organizmu. W momencie przerwania palenia następuje brak przyjemności oraz doznaje się przykrych objawów abstynencji, powstaje wówczas „głód nikotynowy”. Aby złagodzić nieprzyjemne doznania, sięga się po następnego papierosa. Z czasem mózg przyzwyczaja się do stałej obecności nikotyny i następuje uzależnienie.
Nikotynizm charakteryzuje się:
nieprzyjemnym zapachem wydobywającym się z jamy ustnej
nieprzyjemnym zapachem dłoni
nerwowym zachowaniem po posiłku, kiedy nie ma możliwości zapalenia lub wychodzeniem przed dom po posiłku na kilka-kilkanaście minut pod byle pretekstem
bawieniem długopisem, trzymaniem go jak papierosa, przykładaniem go do ust gdy następuje chęć zapalenia
ALKOHOLIZM - to taka sama choroba przewlekła jak inne. Osoba uzależniona nie ma kontroli nad ilością spożywanego alkoholu, nie potrafi przerwać i nie kontroluje czasu picia. Alkoholik nie jest w stanie wytrzymać dłuższej abstynencji, odczuwa fizyczny i psychiczny przymus napicia się i zdobycia środków na ten cel za wszelką cenę, nawet dopuszczając się przestępstwa. Niektóre osoby uzależniają się bardzo szybko i w bardzo młodym wieku, czasami od pierwszego kieliszka. Znane są nawet przypadki ośmioletnich alkoholików.
Alkohol wraz z kilkoma innymi substancjami należy do najstarszych narkotyków uzależniających świata. Zapiski o zamiłowanie do jego przyjmowania jako substancji odurzającej jest tak dawne, jak stara jest historia ludzkości. Skłania to niektórych specjalistów do twierdzenia, że ekspozycja człowieka na alkohol poprzez wieki spowodowała podatność mózgu na uzależnienie alkoholowe. Nie ma na to jednak żadnych dowodów.
Jeśli chodzi o alkoholizm, którego badania genetyczne prowadzone są od lat 70, to już dawno stwierdzono, że choroba ta występuje „rodzinnie”. Tak jak w innych obszarach medycyny, analiza uwarunkowań genetycznych obejmuje badania rodzin.
Jednym z największych problemów w uzależnieniu alkoholowym jest nierozpoznanie go i brak interwencji lekarskiej.
Alkoholizm charakteryzuje się:
późnymi powrotami do domu i kładzeniem się spać od razu po powrocie w celu uniknięcia kontaktu z domownikami aby ukryć stanu upojenia
zaburzeniami pamięci i świadomości
przerwa w piciu wywołuje m.in. niepokój, drażliwość, poty, nudności
Mimo zakazów sprzedaży alkoholu i papierosów dzieciom i młodzieży do 18 roku życia, niepełnoletnia młodzież sięga i pije coraz więcej. Często Chcąc zaimponować rówieśnikom lub młodszym kolegom. Młodsze pokolenie obserwuje ludzi dorosłych i czerpie z ich postępowania negatywne wzorce. Ponadto podczas spotkań rodzinnych dziecko, widząc zachowanie rodziców, którzy są dla niego autorytetem chcąc upodobnić się do nich, podbiera im papierosy lub alkohol. Często prowadzi to do tragicznych skutków.
NARKOMANIA - stan, w którym silna potrzeba przyjmowania substancji dominuje nad innymi zachowaniami, jest ona trudna do kontrolowania, powoduje fizjologiczny stan abstynencyjny po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji. W konsekwencji uzależnienie prowadzi do zaniedbania lub zaniechania realizacji najważniejszych zadań życiowych.
Narkotyki to substancje, które działają na układ ośrodkowo-nerwowy, przez co są w stanie zmieniać nastroje, uczucia oraz odbieranie rzeczywistości. Wszystkie narkotyki mają zdolność uszkadzania najważniejszych narządów wewnętrznych jak mózg, serce, wątroba oraz wywoływania uzależnień. Długotrwałe zażywanie narkotyku powoduje, że zmniejsza się wrażliwość organizmu na jego działanie. Organizm szybko uczy się tolerować coraz większe dawki trucizny, co może doprowadzić do przedawkowania i śmierci. Na świecie istnieje ogromna ilość różnych związków chemicznych. Każdy normalny człowiek pragnie czuć się dobrze, więc gdy zwyczajne codzienne czynności przestają go satysfakcjonować, sięga po to, co sprawi, że poczuje się lepiej. Pod wpływem stresu ludzie mogą sięgać po narkotyki częściej albo przyjmować go w większych dawkach. Im większa ilość zażywanego narkotyku, tym zwykle więcej związanych z nim problemów.
Narkomania charakteryzuje się:
Stopniowym rozpadem relacji społecznych, emocjonalnych, zawodowych i rodzinnych osoby uzależnionej, spowodowany zdominowaniem różnych dążeń przez jedno główne – zdobycie danej substancji psychoaktywnej
Zmianami nastrojów od euforii po gniew i depresję
Różnego rodzaju paranojami, stanami lękowymi
Przekrwionymi oczami, zwężonymi lub nadmiernie rozszerzonymi źrenicami
Nadmiernym poceniem się
Zaburzeniami snu
Brakiem apetytu lub objadaniem się
Posiadaniem różnego rodzaju opakowań, pudełeczek, fifek, bibułek i innych przedmiotów służących do przechowywania i zażywania środków psychoaktywnych
FONOHOLIZM - uzależnienie od telefonu komórkowego. Może być formą fobii społecznej lub obawą przed samotnością objawiającą się unikaniem kontaktów wybierając połączenia telefoniczne czy sms-y.
Komórki stały się nieodłącznym atrybutem współczesnego człowieka. Posiadanie go daje poczucie wolności, niezależności, bezpieczeństwa. Z telefonów komórkowych korzysta 90% społeczeństwa, od przedszkolaka do seniora.
Fonoholizm charakteryzuje się:
Przywiązaniem wielkiej wagi do posiadania telefonu i nie rozstawania się z nim ani na chwilę, nawet w nocy
Odczuwaniem głębokiego dyskomfortu, niepokoju, paniki z powodu braku naładowanego aparatu telefonicznego
Odczuwaniem przymusu nieustannego kontaktowania się z kimś, wykonywania dużej liczby bezproduktywnych połączeń
INTERNET - jest nie tylko przydatnym narzędziem komunikacji, ale dla poszczególnych osób może pełnić nieskończenie wiele funkcji. Może być po prostu narzędziem pracy, rozrywki, podtrzymywania kontaktów międzyludzkich, ale też stanowić - świat równoległy czy alternatywny dla rzeczywistego - w którym podmiot ma okazję doświadczyć nowych form komunikacji czy więzi, często wzmacniających jego osobiste zaburzenia. Nietrudno zrozumieć, że nasza złożona rzeczywistość, pod której powierzchnią, w ciszy nabrzmiewają problemy, może stać się przedmiotem uzależnienia.
Patologiczne wykorzystywanie Internetu może uszkodzić funkcje poznawcze, zaburzyć zachowanie i różne sfery zdrowia jednostki, w dodatku naraża ją na stres psychologiczny i zubożenie codziennej działalności powodując trudności w sferze społecznej i szkolnej.
Istnieje konieczność, by wraz z nabywaniem kompetencji technicznych równocześnie rozwijała się umiejętność odpowiedzialnego korzystania z Sieci.
Uzależnienie od Internetu charakteryzuje się:
Utratą zdolności odróżnienia świata realnego od rzeczywistości wirtualnej
Niemożliwością sprawowania kontroli nad tą czynnością przez jednostkę
Łączeniem z Internetem częściej i na dłużej niż planowane
Widocznym zmniejszeniem się efektu oddziaływania tej samej ilości czasu spędzanego na surfowaniu po Internecie
Surfowaniem po Internecie mimo świadomości trwających czy narastających dolegliwości fizycznych, problemów społecznych czy psychologicznych
Zamykaniem się w sobie w sytuacji ograniczonego korzystania
To by było na tyle o konkretnych uzależnieniach i oznakach ich występowania, teraz chciałam Państwu powiedzieć coś na temat dobrego kontaktu z dziećmi. Rozmowa jest podstawą dobrych kontaktów z dzieckiem, a podstawą rozmowy jest uważne słuchanie.
Rozmawiaj ze swoim dzieckiem zawsze, wszędzie i o wszystkim, bez względu na to czy jest to temat dla Ciebie kłopotliwy, czy jest to podzielenie się swoimi marzeniami, planami, radościami i sukcesami.
Staraj się zawsze znaleźć czas na rozmowę z dzieckiem, ponieważ pomaga ona pozbyć się przykrych uczuć. Gdy czuje się bezradne i skrzywdzone, pozwól mu się wygadać, wypłakać i wyzłościć. Postaraj się je zrozumieć i mądrze mu doradzić. W żadnym wypadku nie bagatelizuj jego problemów.
Okazuj zainteresowanie jego sprawami, ale nie wypytuj natarczywie. Poczekaj, aż samo zacznie mówić o tym, co się u niego dzieje. To ono decyduje, ile chce nam o sobie powiedzieć. Uszanuj to.
Rozmawiaj też o tym, co się u Ciebie obecnie dzieje, o swoich kłopotach i planach. Pytaj je o zdanie w różnych sprawach i pokazuj, że liczysz się z jego opinią.
Zadbaj o to, żeby w waszym domu nie było tematów tabu. Rozmawiaj także, o tym, czego się obawiasz. Bądź bardziej doradcą niż ekspertem.
Rozmowa jest podstawą dobrych kontaktów z dzieckiem, bo pozwala lepiej poznać jego świat, oczekiwania, marzenia, ale też różnorodne problemy. Nie bójmy się rozmawiać także na trudne tematy. Wiedza o alkoholu, narkotykach i innych nałogach pomaga przełamać opory przed rozmową z dzieckiem na te trudne tematy. Im więcej wiemy na temat używek, tym łatwiej przekonamy dziecko o ich szkodliwości. Używajmy rzeczowych argumentów.
Co warto wiedzieć i robić, aby chronić dziecko przed nałogami:
Znać prawa rządzące rozwojem dziecka
Wiedzieć jak budować dobry kontakt z dzieckiem
Znać powody, dla których młodzi sięgają po używki
Być konsekwentnym w przestrzeganiu zasad
Mieć rzetelną wiedzę na temat uzależnień
Powinieneś wiedzieć, gdzie zwrócić się o pomoc dla siebie i dla dziecka, kiedy pojawi się problem. Wiedz, że nie jest to żadnym wstydem, ale wykazaniem się mądrością i miłością. W każdej księgarni i większej bibliotece można znaleźć wiele pozycji na temat środków uzależniających i uzależnień, a także poradników dotyczących problemów wychowawczych. Warto czytać i poszerzać swoją wiedzę w tym zakresie.
Na koniec chciałabym powiedzieć, że nie ma prostych i skutecznych recept na to, jak całkowicie uchronić dziecko przed używkami, ale jedno jest pewne im lepszy mamy kontakt z dzieckiem, tym łatwiej ustrzeżemy je przed nałogami.
Dorastające dzieci potrzebują naszej dyskretnej obecności, dostępności i gotowości do udzielania im pomocy. Wierzą, że w porę zareagujemy, gdy dzieje się coś niedobrego i znajdziemy sposób, aby rozwiązać problem. Chcą widzieć w nas swoich sojuszników, na których mogą liczyć w trudnych momentach.
Dzieci zawsze potrzebują autorytetu rodziców. Dziecko musi mieć świadomość, że choć rodzice są dla niego dobrzy i kochają je, jednak mają prawo coś mu nakazać czy zakazać, potrafią okazać stanowczość, gdy zachodzi taka potrzeba. Dziecko przy takich rodzicach czuje się bezpieczniejsze.
PYTANIA DLA RODZICÓW: (aby każdy rodzic sobie na nie odpowiedział w swoim sumieniu)
Czy mam dobry kontakt ze swoim dzieckiem?
Czy i jak często spędzam czas ze swoim dzieckiem?
Czy i jak często rozmawiam z dzieckiem o jego smutkach i radościach, problemach i powodzeniach?
Czy wiem w jakim towarzystwie moje dziecko spędza czas wolny, czy znam jego znajomych i czy kiedykolwiek dziecko zaprosiło swoich znajomych do domu?
Czy znam zainteresowania mojego dziecka?
BIBLIOGRAFIA:
Cesare Guerreschi „Nowe uzależnienia”, wyd. SALWATOR Kraków, str. 19-25, 33, 38, 42
Carlton K.Ericson „Nauka o uzależnieniach” wyd. WUW str. 95, 243, 244, 251, 253
Serwis informacyjny NARKOMANIA nr 4, 2008r.