FILOZOFIA I ETYKA 13.01.12 r.

Racjonalizm XVII wieku

Ogólna charakterystyka racjonalizmu XVII wieku.

1. Notuje się głęboki kryzys instytucji kościoła i autorytetu kościoła oraz autorytetu teologii. W XII w. wykształca się podstawa z krytyką autorytetu, który miał być argumentem i uzasadnieniem wiedzy. Posługiwał się ideą zaczynania się od nowa, sposób pochodzenia do zagadnień teoretycznych.

2. Dowartościowanie matematyki i uznanie matematyki za wzorzec poznania.

3. Opozycja wobec filologii jako podstawy kształcenia i badania, krytyka erudycji i erudycyjnego modelu wychowania.

W XVII w. był spór starożytników z nowożytnikami. Starożytnicy bronili zasad ery starożytności. Nowożytnicy zapowiadają nową erę, głoszą postulat zerwania z autorytetem starożytnych i teologicznym.

Racjonalizm w XVII w. jest podstawą z zakresu teorii poznania. Za sprawą Kartezjusza zaczyna się uznawać teorie epistemologiczne. Epistemologia staje się nauką bazową w XVII w.

Racjonalizm to pogląd dotyczący natury poznania, który głosi że podstawowym źródłem treści naszej wiedzy jest rozum, który będzie przeciwstawiał się empiryzmowi.

Empiryzm-jedynym i podstawowym źródłem naszej wiedzy jest doświadczenie. Racjonaliści i empiryści będą reprezentować racjonalizm szeroko pojęty.

Racjonalizm w dwóch znaczeniach:

przeciwstawia się

Racjonalizm epistemologiczny (natywizm) --------------------- empiryzm (brytyjski)

Rene Descartes J. Locke

B. Spinoza J. Berkeley

Leibniz D. Hume

przeciwstawia się

Racjonalizm----------------------- irracjonalizm

opiera swoją wiedzę na uzasadnionych twierdzeniach.

Empiryści-źródłem wiedzy jest tylko doświadczenie. Dyskusja miedzy racjonalistami a empirystami polegała na tym, że zadawano pytanie czy rozum sam z siebie jest w stanie wygenerować wiedzę? Racjonaliści-rozum jest źródłem takiej wiedzy. Racjonaliści podkreślali duchową naturę człowieka, człowiek jest istotą duchową, nie da się go sprowadzić, że odbiera tylko wrażenie zmysłowe. Empiryści- konsekwentnie człowiek jako element przyrody, jest istotą zmysłową, rozum przerabia doświadczenia. W uznaniu racjonalistów empiryści redukowali człowieka do istoty zmysłowej, zwierzęcej.

Racjonalizm XVII w.

Napędem racjonalizmu jest eskalacja sceptycyzmu. W XVI w. dochodzi do odkrycia i tłumaczenia książki ,, Zarysy pirońskie” –Sykstus Empiryk. Rozwój sceptycyzmu w XVI w.- wątpienie w wartość wiedzy ludzkiej. Przykład- ,,Próby” Montaigne, świadectwo przełamywania sceptycyzmu F. Bacon na przełomie XVI/XVII w. pisze dzieło ,,Novum organum” (czyli ,,Nowe narzędzie”) –Analizuje przyczyny błędów naszej wiedzy, teoria idol. 4 przyczyny błędów ludzkich nazywa idolami. Są to:

1. idole plemienne-błędy spowodowane niedoskonałością natury człowieka (np. mamy oczy które widzą tak a nie inaczej)

2. idole jaskini- nawiązuje do Platona- ,,Metafora jaskini” niedoskonałości związane z indywidualnym istnieniem człowieka.

3. idole rynku- związane z komunikacją, błędy z posługiwaniem języka, język- narzędziem niedoskonałym, występuje wiele pojęć wieloznacznych, charakteryzują się nieostrością. Pojawia się idea sztucznego języka w XVII w. Matematyka posługuje się językiem sztucznych liczb, jest jednoznaczny. Leibniz-,, Matematyka język uniwersalny” (tzn. wszystko podciągnąć pod wzorzec matematyki). Spinoza- ,,Etyka realizowana na wzór geometryczny”.

4.idole teatru- błędy spowodowane naszymi światopoglądami, ogólnymi przekonywaniami na temat świata. (Później pojawia się metoda która uwalnia od błędów- jest to metoda empiryczna, eksperymentalna).

Idea metody-metoda kluczem ,który uwalnia od błędów, pojawia się racjonalizm metodologiczny-cechy:

1.Panuje przekonanie o jedności wiedzy i wszelkich nauk, które mają być oparte na matematyce.

2. Za podstawowe operacje poznawcze uznaje się intuicję intelektualną oraz dedukcję (są istotne w odtworzeniu metod matematycznych). Podstawowe nauki dedukcyjne: matematyka i logika. Dwa obszary: twierdzenia pierwotne (aksjomaty) i twierdzenia wtórne nazywane konsekwencjami wtórnymi. Aksjomaty stanowią element w uzasadnianiu innych twierdzeń. Dzięki intuicji intelektualnej jesteśmy w stanie poznać rzeczywistość, mamy dzięki niej aksjomaty. Dzięki dedukcji na podstawie aksjomatów jesteśmy w stanie skonstruować twierdzenia wtórne.

3. Racjonalizm stawia warunki, które musi spełniać wiedza aby być uznana za pewną. Warunki stawiane wiedzy:

1. Sąd który jest bezwzględnie pewny nie może nasunąć żadnej racji do wątpienia.

2. Sposób poznania, który prowadzi do wielu prawd odnośnie tego samego przedmiotu nie może zasługiwać na zaufanie.

3. Twierdzenie sensowne nie może zawierać w sobie sprzeczności logicznej.

Kartezjusz- nie był tylko filozofem, nazywa się ojcem filozofii nowożytnej, dzieła: ,,Rozprawa o metodzie” (metoda, który gwarantuje nam prawdę, że się nie pomylimy, metoda-antidotum na ułomność), ,,Medytacje o pierwszej filozofii”. W ,,Rozprawie o metodzie” -3 podstawowe punkty metody kartezjańskiej:

1. ,,Nie przyjmować żadnej rzeczy za prawdziwą dopóki w sposób oczywisty nie poznam jako takiej własnej”.

2. ,,Dzielić każdą trudność, którą mam sprawdzić na tyle części ile to tylko możliwe by ja lepiej rozstrzygnąć”. (Analizować problem do jego najmniejszych składowych).

3. ,,Wszędzie przeprowadzać wyliczenia tak wyczerpujące i przeglądy tak ogólne bym miał pewność, że niczego nie pominąłem”.

Problem prawdy

Klasyczna definicja prawdy- sformułował ją Arystoteles, wg św. Tomasza- ,,Prawda to jest zgodność myśli z rzeczywistością”. Na gruncie epistemologii to prawda jako wartość poznawcza. Św. Tomasz- myśli to jest to co da się ująć w zadania.

W epoce nowożytnej-definicja prawdy nie nadaje się do tego aby sformułować kryterium prawdziwości, bo jest fałszywe a co prawdziwe. Poszukiwano innych kryteriów prawdziwości, które są w stanie upewnić, że myśl jest prawdziwa.

Nieklasyczne definicje prawdy:

1. Kartezjusz- Pewne kryterium prawdy to intelektualna oczywistość, jest to ewidencjonistyczna definicja prawdy: utożsamianie prawdy z oczywistością.

2. Kryterium koherencyjne (koherencja-zgodność w obrębie sytemu). Koherencyjna teoria prawdy -,,Prawda to jest nic innego jak zgodność twierdzeń w obrębie danego systemu twierdzeń.”

3. W XIX w.- filozofowie pragmatyści –Charles Peirce, W. James. Jeśli chce zobaczyć, czy coś jest prawdziwe to muszę zobaczyć czy w obrębie tego twierdzenia będę działać skutecznie.

,,Medytacje o pierwszej filozofii”- niezbyt długie dzieło, składa się z 6 medytacji, 3 pierwsze są rozstrzygające:

1. Kartezjusz zdaje sobie sprawę z tego, że wiele rzeczy które uważał za niewątpliwe okazały się fałszywymi, doświadczenie błędu, czasami się mylimy. Musze stać się najbardziej radykalnym sceptykiem, sceptycyzm metodologiczny (radykalny)- kartezjański element dochodzenia do prawdy.

2. Próba przełamania tego sceptycyzmu. Nawet jeśli istnieje taki duch zwodziciel, nie może oszukać w tym że ten który wątpi istnieje. Cogito ergo sum- ,,Myślę jestem”. Czym jest owo ,,ja”? ,,Ja”= oczywistość, świadomość. Punkt wyjścia wszelkiego idealizmu. Idealizm epistemologiczny- powątpiewanie w to czy mogę poznać świat taki jaki jest.