Filozofia – wykład 9 (10.12)
Etyka ogólna
Utylitaryzm
- „Maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi” – maksyma utylitarystyczna
Ze względu na sposób rozumienia każdego pojęcia ujętego w tej maksymie, różnicują się poszczególne stanowiska głoszone przez utylitarystów
Utylitaryzm nie jest jednolitą teorią etyczną. W jego ramach można sformułować wiele stanowić, które pozwalają…
Jak rozumieć szczęście?
- subiektywne pragnienia – PREFERENCJE
UTYLITARYZM PREFERENCJI
- obiektywne potrzeby – INTERES, DOBROBYT
UTYLITARYZM DOBROBYTU
Utylitaryzm interesu [dobrobytu]
- szczęście rozumie się jako zaspokajanie ludzkich potrzeb ogólnoludzki dobrobyt. Kryterium słusznoci działania nie stanowią w takiej koncepcji krótkowzroczne ludzkie pragnienia, lecz długofalowe interesy, definiowane językiem ludzkich obiektywnych potrzeb
„Maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi” - Z jakiej perspektywy oceniać dobroczynne skutki działania? Czuje interesu lub preferencje mają być pod uwagę?
Perspektywa neutralna: UTYLITARYZM GLOBALISTYCZNY – IDEALNY
- wszystkie jednostki równie ważne -> UTOPIA, schizofreniczna osobowość
Perspektywa zaangażowana: UTYLITARYZM ZAANGAŻOWANY
- znamy potrzeby naszych bliskich, grupy społecznej zawodowej, w której funkcjonujemy -> EGOIZM
Tu! Potrzeba jakiejś właściwej miary neutralności i zaangażowania. Perspektywy złotego środka.
„Maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi” – Pytanie o KONSEKWENCJALIZM
Czy w wartościowani działania w kategoriach oralnych najważniejsze są jego skutki?
Czy można pomijać środki, które pozwalają osiągać oczekiwane skutki?
KONSEKWENCJALIZM – utylitaryzm z silymi konsekwencjalistycznymi założeniami nie bierze się pod uagę podmiotowego apsketu czynu: intencji, motywów, moralnych postaw i dyspozycji
- można wyobrazić sobie działania zgodne z zasadą maksymalizacji …
„Maksymalizuj szczęście największej liczby ludzi”
- silne konsekwencjalistyczne założenia – UTYLITARYZM BEZPOŚREDNI – CZYNU – liczą się tylko skutki konkretnego czynu
- słabe konsekwencjalistyczne założenia – UTYLITARYZM POŚREDNI – REGUŁ, MOTYWÓW, CNÓT; liczą się skutki, ale już nie partykularnego czynu, tylko reguł, motywów, cnót, wg których danego czynu dokonano
| Maksymalizuj | szczęście | największej liczby ludzi |
|---|---|---|
u. bezpośredni (aktów) U. pośredni reguł, motywów, cnót |
u. preferencji U. dobrobytu |
U. neutralny (idealistyczny) U. Zaangażowany |
Różne interpretacje utylitaryzmu:
Od skrajnie subiektywistycznej i konsekwencjalistycznej po obiektywistyczną niemal formalistyczną
Dwa typy teorii etycznych:
Teleologiczne
- hedonizm etyczny
- utylitaryzm
Deontologiczne
- etyka Kanta
- etyka kantowska – deontologia kantowska
- etyka obowiązków prima facie
Immanuel Kant
- krytyka empirycznego punktu wyjścia w etyce
- etyka oparta na ludzkich pragnieniach i inklinacjach jedynie warunkowa – hipotetyczna a nie kategoryczna. Model: „o ile chcę…’x’…, powinienem czynić ‘y’…”
- projekt tzw. czystej etyki – źródło normatywności nie jest empiryczne tylko aprioryczne. Punkt wyjścia” pojęcie czystego rozumu praktycznego
- punkt wyjścia filozofii Kanta, tak jak estetyki transcendentalnej (teorii poznania zmysłowego) i etyki, stanowi podział zdań na:
Analityczne – walor: konieczne i prawdziwe („Kawale to jest mężczyzna nieżonaty”); Prawdziwość oczekiwana na podstawie analizy samych pojęć użytych w zdaniu
Syntetyczne – walor: są wiedzo twórcze, dostarczają wiedzy; nie są z konieczności prawdziwe (stół x jest zielony); Prawdziwość: odwołanie do doświadczenia
Analityczne – wada: nie są wiedzotwórcze
Synt: wada: nie są z konieczności prawdziwe („stół x jest zielony”)
- może by połączyć walory obu zdań?
- Zdania
Syntetycznie -> wiedzotwórcze
A priori -> …
- powszechność (prawa kantowskiego)– każda istota racjonalna jest podporządkowana prawu moralnemu, bez wyjątku (także anioły choć im prawo nie jest potrzebne, bo ich pragnienia są zawsze dobrze ukierunkowane)
- kategoryczność – bezwzględność – prawo obowiązuje bez względu na osoby, ich aktualne pragnienia, chcenia
- Zdania
Syntetyczne – TREŚĆ PRAWA MORALNEGO
A priori – Co stanowi istotę prawa moralnego? UNIWERSALNOŚĆ
- Kant formułuje imperatyw kategoryczny:
Postępuj wedle takich tylko zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć, żeby stały się prawem powszechnym (prawem przyrody)
FORMA PRAWA MORALNEGO - Materia?
Imperatyw kategoryczny jest jedynie formalnym warunkiem prawa moralnego. Tu nie ma możliwości różnorakiej jego interpretacji4
- Zdania
Syntetyczne – MATERIA PRAWA (przekonania moralne żywione w naszej grupie społecznej: rodzinie, szkole, pracy); maksymy moralne – subiektywne zasady woli
A priori – FORMA PRAWA MORANEGO; imperatyw kategoryczny, zasada uniwersalizacji
Tylko przekonania moralne, które zdają test zasady uniwersalizacji mogą stać się przepisami prawa moralnego.
- Zasada uniwersalizacji nakazuje postawić się w sytuacji nie tyle sprawcy (tego, kto dokonuje czynu), co adresata działania.
Nie mogę chcieć być okłamywany, oszukiwany, lekceważony by inni składali mi kłamliwe obietnice, nie mogę też chcieć by inni byli egoistami
Ergo: nie powinienem kłamać, oszukiwać, lekceważyć itd.
Przykłady Kanta:
Samobójstwo (maksyma: kiedykolwiek przyszłość obiecuje więcej zła niż dobra, zabij się)
Kłamliwa obietnica spłaty pożyczki (destrukcja instytucji obietnicy jako takiej)
Utalentowany leń (niemożliwe jest pragnienie takiego świata, w którym każdy zaprzepaszcza swoje talenty)
Niedbający o los biednych bogacz (każdy może zbankrutować)
- Co jest wg Kanta RACJONALNE?
Egoizm:
- egoizm racjonalny – racjonalne działanie to takie, które zaspokaja moje indywidualne potrzeby
- egoizm motywacyjny – przewidywanie ich zaspokojenia może mnie jedynie zmotywować do działania
Dla Kanta racjonalne to to, co da się pomyśleć jako UNIWERSALNE. Da się pomyśleć jako uniwersalne prawo przyrody.
Gdybyśmy był czysto rozumnymi istotami to działalibyśmy zawsze z obiektywnym prawem moralnym (a nie pod wpływem emocji itd.)
Człowiek obdarzony wolną wolą może działać niezgodnie z tym, co podpowiada mu rozum
- Element aprioryczny – forma prawa moralnego – gwarant prawdziwości (poprawności) prawa moralnego.
Formuły imperatywu kategorycznego* EGZAMIN
Postępuj tylko wg takiej maksymy, co do której mógłbyś chcieć, by stała się ogólnym prawem
Postępuj tak jak gdyby maksyma twego postępowania, przez wolę twą miała stać się ogólnym prawem przyrody
ZASADA UNIWERSALIZACJI
Postępuj tak, być człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy tylko (wyłącznie) jako środka
ZASADA CELU
Nie jest jedynie formalna zawiera silnie wartościujące pojęcie – osoby. Kto jest osobą?
Czy zasada cel jest formą prawa moralnego? Dyskusyjne
- Działanie zgodne z przepisami prawa moralnego – OBIEKTYWNYCH ZASAD WOLI – są jedynie SŁUSZNE. Są one co najwyżej legalne, ale jeszcze nie są moralne.
- Co jest warunkiem DOBREGO MORALNIE DZIAŁANIA? – Przez co działanie staje się nie tylko moralnie…
- Dobra wola? – to właściwa intencja działania
wg Kanta liczy się dobra wola, be względu na skutek
- UTYLITARYZM – konsekwencje określają wartość czynu
- ETYKA KANTA – intencja określa wartość moralną czynu
- O jaką intencję chodzi? SZACUNEK DLA PRAWA MORALNEGO
Wg Kanta należy działać nie tylko zgodnie z prawem moralny, ale też ze względu na obowiązek moralnego prawa, z samego szacunku dla prawa
To nie jest takie niedorzeczne, jakby się wydawało:
Dobra wola, oznacza zdolność w…
Przykłady Kanta:
- przykład kupca (działa zgodnie z prawem moralny, ponieważ wie, że to leży w jego długofalowym interesie – utylitaryzm interesu)
* motywacja moralna – szacunek dla prawa moralnego, bez względu na to, czy mu się to opłaci czy nie
- przykład filantropa, który pomaga cierpiącym, potrzebującym ponieważ kocha ludzi, ze współczucia, miłości, sympatii
* motywacja moralna - szacunku dla prawa moralnego
- Szacunek dla prawa gwarantuje kategoryczność – bezwarunkowość- obligatoryjności norm moralnych – bez względu na interes, pozytywne czy negatywne uczucia.
- Legalność nie stanowi żadnej alternatywy dla moralności, moralność nie konkuruje legalnością tylko ją dopełnia, zaostrza jej rygory.
- Krytyka etyki Kanta:
Etykę Kanta krytykuje się za formalizm: imperatyw kategoryczny jest pusty, trywialny, czysto formalny, nie określa żadnych zasad. Skądś trzeba czerpać treść moralnego prawa
- Odpowiedź obrońców:
- w imperatywie są już zapisane pewne treści:
Konieczność otwierania się na społeczny wymiar ludzkiego życia
Niedopuszczalność czynienia z siebie wyjątku
Podana formuła wyklucza natomiast maksymy przymusu, szkodzenia, kontrolowania czy zniewalania innych
- wiele krytyki budzi miejsce skłonności i uczuć w etyce Kanta (Czy ja mam działać ze względu na mego przyjaciela czy jakiś abstrakcyjny obowiązek względem moralnego prawa)
- Zarzut ślepego posłuszeństwa prawu. Przykład Eichmanna (zbrodniarza hitlerowskiego zaangażowanego eksterminatora narodu żydowskiego, schwytanego po wojnie i osądzonego w Jerozolimie, który bronił się odwołując się do etyki Kanta)
- twierdził, że postępował zgodnie ze wskazówkami Kanta. Dowodził, że w czasie ‘państwa legalizującego przestępstwa’ nie tylko nie porzucił …
- H. Arendt: Eichmann zdeformował formułę Kanta