Prawa człowieka – prawa przysługujące każdemu człowiekowi niezależnie od jego przynależności państwowej oraz statusu społecznego.
Rodzaje praw człowieka:
- do życia
- do wolności słowa
- do wolności sumienia
- do poszanowania godności
- do wyboru wolnego zawodu
Cechy praw:
Powszechne – obowiązuje na całym świecie i przysługują każdemu człowiekowi
Przyrodzone – godność człowieka od momentu narodzin (Art. 30 Konstytucji RP)
Podstawa międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 10.grudnia 1948r.
(godność osobista – jak jesteśmy oceniani przez innych)
Niezbywalne – nie można tych praw nikomu odebrać, ani nikt nie może skutecznie się ich zrzec
Nienaruszalne – istnieją niezależnie od władzy i nie mogą być przez nią dowolnie regulowane
Niepodzielne – wszystkie stanowią integralną i współzależną całość
Obowiązki państwa:
- nie ingerować w strefę wolności jednostki
- stworzyć warunki do przestrzegania praw jednostki
- stworzyć warunki do przestrzegania praw jednostki przez podmioty prywatne
Katalog praw człowieka
Wolności i prawa człowieka
- prawo do prawnej ochrony życia
- wolność od tortur i nieludzkiego oraz okrutnego traktowania i karania
- wolność i bezpieczeństwo osobiste
- swoboda poruszania się
- swoboda wypowiedzi
- wolność sumienia i wyznania
- prawo do sądu
Wolności i prawa polityczne
- prawo do pokojowych zgromadzeń
- prawo do zrzeszania się (partie polityczne, grupy)
- prawo do informacji publicznej
- prawo do udziału w referendum i wyborach
Wolności i prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne
- prawo do własności
- wolność wyboru zatrudnienia
- prawo do pracy w odpowiednich warunkach
- prawo do zabezpieczenia społecznego
- prawo do ochrony zdrowia
-prawo do nauki
Wolność i prawa osobiste + polityczne = I generacji
Wolność i prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne = II generacji
Prawa solidarnościowe = III generacji
Ograniczenia praw człowieka
Wolności i prawa absolutne
(te które w żaden sposób i w żadnych okolicznościach nie mogą być ograniczane):
- wolność sumienia
- wolność od tortur
- prawo do sądu
Wolności i prawa, które mogą być ograniczone
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolnosci:
a) w aspekcie formalnym – ograniczenia te mogą być ustanowione tylko w ustawie
b) w aspekcie materialnym – mogą być ustanowione tylko dla ochrony jednej z 6-ciu wartości:
- bezpieczeństwa państwa
- porządku publicznego
- środowiska
- zdrowia publicznego
- wolności
- praw innych osób
Ograniczenia ograniczeń:
a) zasada proporcjonalności – mogą być wprowadzone tylko w koniecznym zakresie, nie mogą przekraczać zakresu niezbędnego. Konieczne jest określenie istoty państwa demokratycznego prze dokonaniu oceny.
b)koncepcja istoty praw i wolności – w ramach każdego konkretnego prawa można wyodrębnić pewne elementy bez których prawo czy wolność nie będzie mogła istnieć oraz jawne dodatkowe elementy, które mogą być ujawnione i modyfikowane w różny sposób bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności.
Funkcjonariusz porządku publicznego – urzędnik państwowy, który ma do czynienia z osobami zatrzymanymi, aresztowanymi i osadzonymi (Kodeks funkcjonariusza porządku prawa – Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1979r.)
Prawna ochrona życia:
- Kara śmierci
- Użycie środków przymusu
- Odpowiedzialność państwa za życie człowieka izolowanego
Kara śmierci:
- Protokół nr 6 do Europejskiej Konwencji Ochrony Praw Człowieka i Podstawowych Wolności → zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci w warunkach pokojowych – Polska ratyfikowała w 2000 roku
- Protokół nr 13 do EKOPCz i PW
- 2-gi protokół fakultatywny do Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych → całkowity zakaz kary śmierci → polska ratyfikowała 27.08.2013r
Wolność od tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania. Zakaz stosowania kar cielesnych.
Tortury:
- zadawanie cierpień psychicznych lub fizycznych
- bardzo intensywne lub dotkliwe
- zamierzone działanie
- celowe, uzyskiwanie informacji, przyznanie się do winy, zastraszanie
- działanie funkcjonariusza publicznego lub osoby działającej na jego polecenie
Nieludzkie traktowanie:
- zadawanie cierpień psychicznych lub fizycznych
- mniej dotkliwe niż tortury
- trwające nieprzerwanie przez dłuższy czas
- przede wszystkim zamierzone
- cel: zastraszenie
- działanie funkcjonariusza publicznego
Traktowanie poniżające:
- zamierzone działanie
- cel: poniżenie, wywołanie poczucie bezpieczeństwa
- cierpienie psychiczne
- działanie funkcjonariusza publicznego
Niezamierzone nieludzkie traktowanie to np. umieszczenie w celi przeludnionej w więzieniu.
Wnioski z eksperymentu prof. Zimbardo:
1. Łatwość wchodzenia w wyznaczone role
2. Chęć zaspokojenia oczekiwań (organizator eksperymentu) wydającego polecenia
3. Utrata poczucia bezpieczeństwa (piramida Maslowa degradacja systemu wartości) (argument równi pochyłej)
4. Wpływ środowiska (otoczenia) na zachowanie człowieka
5. Izolacja (odosobnienie) brak kontroli zewnętrznej sprzyja zachowaniom patologicznym niezgodnym z prawem
Mechanizm prewencyjny (zachowawczy) sprzyjający torturom (nieludzkiego zachowania):
1. Kontrola zewnętrzna miejsc izolacji
2. Świadomość praw i obowiązków osób w instytucjach izolacyjnych
ONZ:
Komitet ds. zapobiegania torturom (protokół fakultatywny z 2002r. [Polska ratyfikowała w 2007r.] do konwencji ONZ w sprawie zakazu tortur)
Rada Europy:
Europejski Komitet ds. zapobiegania tortur (powstał na podstawie Europejskiej Konwencji w sprawie zapobiegania torturom)
Konwencja ONZ w sprawie zakazu tortur (Podstawowe zakazy)
1. Wolność od tortur = wolność absolutna (nie podlega ograniczeniom) (żadne okoliczności, wojna, zamieszki – nie usprawiedliwiają stosowania tortur, polecenie przełożonego także ie)
2. Tortury powinny być określone jako PRZESTĘPSTWO w prawie wewnętrznym
3. Powinny istnieć procedury pomagające wyjaśnić podejrzenie stosowania tortur.
4. Funkcjonariusz publiczny powinien zostać odsunięty od zadań w realizacji których istnieje prawdopodobieństwo, że mógł by zastosować tortury.
5. Istnienie procedur umożliwiających osobie będącej ofiarą tortur na wymierzenie sprawiedliwości.
6. Zeznania uzyskane w wyniku stosowania tortur nie mogą być użyte przeciwko osobie wobec której stosowano te tortury.
Wolność i bezpieczeństwo osobiste:
Wolność osobista – możliwość decydowania o swoim postępowaniu, zachowaniu, swoboda poruszania się, wolność od izolacji.
Bezpieczeństwo osobiste – bezpieczeństwo przed arbitralnym (nieuzasadnionym) oraz niezgodnym z prawem ograniczeniem lub pozbawianiem wolności.
Zasada domniemania niewinności
Każdy do momentu prawomocnego wyroku skazującego w obliczu prawa jest niewinny.
Praktyczne konsekwencje:
- osoba podejrzana (oskarżona) musi być traktowana przez organy państwa, przez cały czas postępowania jako osoba niewinna
- nikt nie ma obowiązku udowadniania swojej niewinności
- prawo do nieoskarżania (prawo do milczenia)
- IN DUBIO PROREO = w razie pozostających w procesie wątpliwości nie mogą być one wykorzystane niekorzyść oskarżonego
Trybunał Praw Człowieka w 2007r. skierował tzw. Tymczasową rezolucję do rządu polskiego w sprawie długości stosowania tymczasowego zatrzymania w Polsce:
- zbyt częste stosowanie tymczasowego aresztowania
- kolejne przedłużenie tymczasowego aresztowania wynikało z dynamiki śledztwa (pojawienia się nowych dowodów)
- areszt wydobywczy (zatrzymanie osoby na którą się jeszcze nie ma żadnych przesłanek do zatrzymania, tylko dopiero będzie się wydobywać zeznania)
Międzynarodowa konwencja (ONZ) w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem (Polska podpisała 25.06.2013r.)
Wymuszone zaginięcie - zatrzymanie, aresztowanie uprowadzenie lubjakakolwiek inna forma pozbawienia osoby wolności, dokonane przez przedstawicieli Państwa lub przez osoby działające z upoważnieniem, pomocą lub milczącą zgodą Państwa, po którym następuje odmowa przyznania faktu pozbawienia wolności lub ukrywania losów lub miejsca poytu takiej osoby, co powoduje, że znajduje się ona poza ochroną prawa.
Nikt nie będzie poddany wymuszonemu zaginięciu. Żadne okoliczności wyjątkowe nie są usprawiedliwieniem wymuszonego zaginięcia.
Prawo do prywatności
Prywatność - strefa chroniona pozostawiona samodzielnym decyzjom jednostki, wolna od arbitralnej (nieuzasadniony) ingerencji z zewnątrz.
Prawo do samostanowienia
(Right to be let alone) - prawo do pozostawienia samemu sobie w decyzjach o najważniejszych sprawach:
- prawo do decydowania o życiu osobistym, rodzinnym
- prawo do ochrony czci i dobrego imienia
- autonomia stosunków rodzinnych, w tym prawo rodziców do wychowywania dzieci, zgodnie z własnymi przekonaniami (ingerencja możliwa jest tylko w przypadkach przewidzianych przez prawo i tylko na mocy orzeczenia sądu)
- mir domowy (nienaruszalność mieszkania)
- wolność (tajemnica) komunikowania się
- swoboda poruszania się (decydowania o miejscu swojego pobytu)
Autonomia informacyjna
Swoboda decydowania, jakie informacje na nasz temat zostaną upublicznione
- nikt nie może być zobowiązany do udzielania informacji na swój temat bez podstawy prawnej (ustawy)
- władze mają prawo gromadzić (pozyskiwać) informację na temat swoich obywateli, konieczne w demokratycznym państwie prawnym
- każdy ma prawo dostępu do zbioru informacji gromadzonych na jego temat (ograniczenia możliwe w ustawie)
- każdy ma prawo do sprostowania (jeżeli wie, że informacje na jego temat są nieprawdziwe)
- każdy ma prawo sprostowania informacji zgromadzonych na jego temat
- ochrona danych osobowych
Ochrona prawa do prywatności
Ochrona cywilno prawna w ramach ochrony dóbr osobistych:
- zaprzestania naruszenia prywatności
- przeprosiny od osoby naruszającej prywatność
- zadośćuczynienie
- odszkodowanie
- nawiązka na cele społeczne
Ochrona prawno-karna oskarżenie prywatne:
- przestępstwo zniesławienia bądź zniewagi
Ochrona z tytułu ustawy o ochronie danych osobowych
Ochrona z tytułu prawa prasowego
Art. 14 ust. 6 ustawy o prawie prasowym
„Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia, chyba, że wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby”
Osoba publiczna – to zarówno funkcjonariusz publiczny jaki i osoby uczestniczące w działalność publicznej w tym wynagrodzone ze środków publicznych.
Prawa człowieka (prawo do prywatności)
W powiązaniu z zasadą demokratycznego państwa prawa (zasada zaufania obywateli do państwa i do stanowionego przez nie prawa = zasada lojalności państwa wobec obywatela) / (stają w konfrontacji) walka z przestępczością uprawnienia służb (wykorzystywany zgodnie z prawem czyli niearbitralnie (w sposób nieuzasadniony))
Istota państwa demokratycznego:
- jawność + cywilna kontrola nad służbami
Zasada zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa
art. 256 Kodeksu Karnego
&1. Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość
art. 257
Kto publicznie znieważa grupę ludności albo poszczególną osobę, z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości lub z takich powodów narusza nietykalność cielesną innej osoby.
Mowa nienawiści:
1. Skierowana przeciw jednostce lub zbiorowości
2. Przedmiotem są cechy, co do których zaatakowani nie mają wyboru
3. Przedmiotem zbiorowości rzeczywiste i wyobrażone
Wolność wypowiedzi (wolność słowa)
Prawo do prezentowania (wyrażenia) swoich poglądów + prawo do otrzymywania oraz rozpowszechniania informacji bez ingerencji państwa i bez względu na granice.
Poglądów:
- wszelkiej treści (polityki, gospodarki, spraw społecznych)
- kontrowersyjne (np. nie podzielane przez większość społeczeństwa)
Prezentowania (wyrażania)
- każda forma
Bez ingerencji państwa i bez względu na granice:
- zakaz cenzury prewencyjnej
- zakaz limitowania działalności wydawniczej
Prawo do otrzymywania oraz rozpowszechniania informacji:
- rola środków społecznej komunikacja (PUBLIC WALCHDOG)
Prawne ograniczenia swobody wypowiedzi
- Tajemnica (państwowa, służbowa, handlowa, lekarska itd.)
- Określane treści (propagowanie systemów totalitarnych, nawoływanie do przemocy, mowa nienawiści, negowanie Holocaustu)
- ochrona praw innych osób
Warunki wolności zgromadzeń
(zgromadzenie jest powyżej 15 osób).O zgromadzeniu mówimy wtedy, gdy jest ono celowe dla zamanifestowania określonych poglądów.
Aby zgromadzenie mogło się odbyć (zostać zorganizowane), muszą być spełnione 2 warunki:
1. Musi mieć charakter pokojowy
- nie może istnieć zagrożenie życia, zdrowia ludzi, zniszczenia mienia w znacznych rozmiarach
- zakaz używania materiałów pirotechnicznych, broni itd.
- zakaz zachowań niezgodnych z prawem
2. Musi być legalne
- Organizator zgromadzenia zgłasza zamiar zorganizowania zgromadzenia publicznego (podaje czas, spodziewaną liczbę uczestników, temat zgromadzenia)
Zasada subsydialności (pomocniczości) – określone sprawy powinny być załatwiane, rozpatrywane jak najbliżej podmiotu.
Porównanie wnoszenia skargi indywidualnej w dwóch systemach:
| ONZ (uniwersalny) | Rada Europy |
|---|---|
- Komitet Praw Człowieka (Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych) - osoba fizyczna - przeciwko państwu, które ratyfikowało dany pakt lub konwencję (daną umowę międzynarodową) - brak terminu - komitet wydaje obserwacje, wnioski Odmowa rozpatrzenia skargi: - gdy skarga jest anonimowa |
-Trybunał Praw Człowieka (Strasburg) (powstał na podstawie Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności) - osoba fizyczna + osoba prawna - przeciwko państwu, które ratyfikowało dany pakt lub konwencję - 6 miesięcy od ostatecznego orzeczenia w danej sprawie - wyrok przyznający naruszenie prawa + zadośćuczynienie ( rękopensata pieniężna za poniesioną krzywdę) Odmowa rozpatrzenia skargi: - gdy skarga jest anonimowa |
| - wnieść skargę mogą nie wyłącznie obywatele państwa, ale osoby, których prawa zostały naruszone na terytorium danego państwa (pod jurysdykcją danego państwa) - naruszenie prawa wolności musi mieć miejsce po ratyfikacji umowy międzynarodowej - wystąpić ze skargą może osoba, która osobiście i bezpośrednio doznała naruszenia praw wolności - konieczność wykorzystania wszystkich przysługujących w prawie krajowym środków prawnych (wszystkie instancje w postępowaniu sądowym) |
|---|
Prawo do sądu (prawo do rzetelnego procesu sądowego)
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy, bez nieuzasadnionej zwłoki przez niezależny, niezawisły, bezstronny, właściwy sąd (art. 45 Konstytucji RP)
Niezależny = nikt oprócz sądu nie może wydawać wyroku.
Niezawisły = sędzia podlega wyłącznie Konstytucji i ustawie
Bezstronny = sędzia nie może być po jednej ze stron, jego uprzedzenia nie mogą mieć wpływu na wyrok
Sprawiedliwy = pod względem merytorycznym, pod względem formalnym
Jawny = co do zasady postępowanie jest jawne (z dostępem publiczności)
wyjątki:
- na żądanie strony uczestniczącej w procesie
- z mocy prawa
nawet jeżeli jest wyłączona jawność, sam wyrok musi być ogłoszony publicznie.
Prawo do rzetelnego procesu sądowego:
1. Dostęp do sądu
2. Pomoc prawna (pomoc bezpłatna)
3. dwuinstancyjność postępowania sądowego
4. zasada domniemania niewinności
5. zasada odpowiedzialności karnej – nie ma zbrodni bez ustawy. Odpowiedzialności karnej podlega osoba, która popełniła czyn zagrożony karą przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
6. zakaz ponownego karania – za ten sam czyn nie można być dwukrotnie karanym
7. sprawa powinna być rozpatrzona bez nieuzasadnionej zwłoki
Zakaz dyskryminacji
Zakaz dyskryminacji = zasada równości
Zasada równości – wszyscy są równi w prawie i wobec prawa
Zakaz dyskryminacji – zakaz arbitralnego traktowania ze względu na posiadaną cechę chronioną podmiotów znajdujących się w podobnej sytuacji
Cecha chroniona: płeć, wyznanie, rasa, wiek, narodowość, orientacja seksualna, niepełnosprawność
Formy dyskryminacji:
- dyskryminacja bezpośrednia
- dyskryminacja pośrednia
- molestowanie (szykanowanie)
- molestowanie seksualne