Rafał Wiszniowski

Wielki Sfinks w Gizie

Sfinks obok piramid z nekropoli w Gizie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych symboli Egiptu.

Kosmogonia pochodzenia Sfinksa jest najprawdopodobniej związana z pierwotnymi wierzeniami. W których lew posiadał funkcje strażnika, a w samej mitologii egipskiej pilnował wejścia do świata zmarłych i nekropoli królewskiej. Egipcjanie byli „pionierami” w tych wierzeniach. Na Bliskim Wschodzie, z którym Egipcjanie mieli bardzo szerokie kontakty, analogiczne bóstwo tj. posąg byka z głową En i ze skrzydłami powstało dopiero w okresie staro asyryjskim, czyli ok. XIX w. p.n.e. natomiast sfinks gizański pochodzi z wieku XXVI.

Równie ciekawa jest teoria jakoby to wcale nie miało być przedstawienie lwa lecz szakala którego głowę posiadał egipski bóg Anubis, który przeprowadzał zmarłych na drugą stronę życia. Spór wydaje się nierozstrzygalny gdyż łapy Sfinksa były mocno zniszczone i zostały zrekonstruowane jako łapy lwa.

Sama rzeźba została wykuta z litego bloku kamienia pozostałego z wyrobiska z czasów Chufu. Ma ona 73 m. dł. I 20 m. wys. Mniejszy postęp erozji wodnej głowy sfinksa, niż reszty ciała, wskazuje na to że pierwotnie było to przedstawienie lwa, a twarz ludzka to późniejsza przeróbka, przedstawia najprawdopodobniej faraona Chefrena. Za ponowną interwencją rzeźbiarzy przemawia również sama proporcja głowy. Między łapami sfinksa znajduje się wgłębienie, w którym zapewne kiedyś znajdował się niestety nie zachowany posążek faraona.

Pierwsze „spotkanie” ze Sfinksem miał Totmes IV (dyn. XVIII), któremu jakoby miał się przyśnić sfinks, kiedy to Totmes był na polowaniu położył się w cieniu jego głowy i zapadł w sen. Obiecał on mu koronę Egiptu w zamian za usunięcie z niego piasku. Wydarzenie to zostało opisane na steli Totmesa IV [Ryc.1]¹ i miało legitymizować jego władzę, którą przejął w dość nie jasnych okolicznościach.

Tu dochodzimy do problemu zasypywania Sfinksa przez piaski pustyni. Wystarczy przejrzeć rycin z epoki nowożytnej np. C. de Bruijn’a [Ryc.2]² by zobaczyć że wtedy wystawała znad powierzchni ziemi tylko głowa i szyja Sfinksa. Herodot w swoich „Dziejach” nie wspomina nic o Sfinksie gdyż najprawdopodobniej był przysypany przez piasek. Kolejnego odsłonięcia Sfinksa dokonano za czasow Nerona kiedy to prefektem Egiptu był Tyberius Cladius Balbillus. Wtedy też uzupełniono ubytki w rzeżbie i postawiono przed nią ołtarz.

W czasach średniowiecza Arabowie dewastowali sfinksa min. została urwana broda sfinksa, która obecnie znajduje się w British Museum[Ryc.3]³, i nos. Najlepszym dowodem jest fragment kroniki arabskiej z XVw. autorstwa Al – Makriziego:

Żył w naszych czasach człowiek imieniem Saimal al. – Dahr, był derwiszem. Człowiek ten pragnąc uzdrowić sprawy religii, udał się do piramid i oszpecił twarz Abdul - Hol⁴, która odtąd do dziś pozostaje w takim stanie. Od czasu tego oszpecenia piasek wdarł się na ziemie uprawne w Giza, a ludzie przypisują to Abdul – Hol.

Pierwsze wykopaliska Sfinksa odbyły się w roku 1816 i przeprowadził je Caviglia odkopał on brodę (fragment oreusza) i stele Totmesa IV oraz pozostałości świątyni Chefrena. Od tamtej pory rysy rzeźby wiązane są właśnie z tamtym władcą. Potem odkopywano go jeszcze w latach 1853 - 1886 - 1925 – 1936. Baraize w latach 1925-32 odkrył min. ruiny niewielkiej świątyni. Najprawdopodobniej była związana z kultem samego sfinksa - jaki i z całą nekropolią - gdyż leżała tuż przed jego łapami. Ciekawym również odkryciem było odnalezienie dzięki badaniom naukowym stwierdzono że w środku Sfinksa istnieją trzy tunele które jak stwierdzono powstały w tym samym czasie co rzeźba.

W na początku roku 1998 zakończono działania konserwatorskie przy tej monumentalnej rzeźbie Sfinksa. Trwały one 7 lat , nie objęły twarzy Sfinksa. Zostały one zainicjowane przez prezydenta Egiptu Mubaraka.

Bibliografia:

1. K. Michałowski „Nie tylko piramidy” Warszawa 1986

2. P. Bieliński „Starożytny Bliski Wschód” Warszawa 1985

3. T. Andrzejewski „Opowiadania egipskie” Warszawa 1958

4. I.E.S. Edwards „ Piramidy Egiptu” Warszawa 1995

---

1. Stela Totmesa IV fot. pl.wikipedia.org↩

2. Cornelis de Bruijn, Reizen van Cornelis de Bruyn door de vermaardste Deelen van Klein Asia(1698) fot. pl.wikipedia.org↩

3. Broda sfinksa przechowywana w B.M. fot. pl.wikipedia.org↩

4. Jedno z muzułmańskich określeń sfinksa↩