Uczenie się

• Zmiana zachowania lub potencjału (możliwości) zachowania

• Względnie trwała zmiana

• Proces oparty na doświadczeniu

Uczenie się zakłada konieczność istnienia pamięci - czyli zdolności układu nerwowego do tworzenia się i magazynowania śladów uprzednich doznań i reakcji.

Warunkowanie klasyczne (pawłowskie)

Iwan Pawłow (1849-1936) - rosyjski fizjolog

Badał układ pokarmowy psów: wydzielanie śliny w reakcji na pojawienie się pożywienia

• bodziec bezwarunkowy - wywołujący automatyczną reakcję, nie-wymagającą uczenia się

• bodziec warunkowy - wywołujący automatyczną reakcję, nie-wymagającą uczenia się

• reakcja bezwarunkowa - odruchowa, automatyczna, wywołana przez specyficzny bodziec

• reakcja warunkowa - uzależniona od związków łączących bodziec bezwarunkowy i bodziec warunkowy

BB (bodziec bezwarunkowy) –> RB (reakcja bezwarunkowa, reakcja odruchowa, nie wymagająca uczenia się)

BW (bodziec warunkowy) -> brak reakcji (bezwarunkowej)

• bodziec pierwotnie obojętny

• uzyskuje znaczenie przez warunkowanie, czyli powtarzające się łączenie go z bodźcem bezwarunkowym

BB + BW -> RB

BW -> RW

• reakcja uzależniona od związków łączących BW z BB

• kiedy zostanie wyuczona, do jej wywołania wystarcza działanie BW

• Przed warunkowaniem BB w naturalny sposób wywołuje RB.

• Bodziec obojętny, taki jak ton, nie wywołuje tej reakcji. Podczas warunkowania zestawia się bodziec obojętny z BB.

• Wskutek skojarzenia bodziec obojętny staje się BW i wywołuje RW, która jest podobna do RB.

Procesy podstawowe:

• Wygaszanie - proces prowadzący do wyeliminowania RW w wyniku powtarzającego się prezentowania BW bez BB

• Samorzutne odnowienie - proces prowadzący do tego, że po okresie wygaszenia RW, BW ponownie uzyskuje zdolność jej wywoływania

• Generalizacja (uogólnianie) - proces prowadzący do tego, że RW jest wywoływana przez bodźce neutralne, które przypominają BW, lecz nie są z nim identyczne (rozszerzanie RW na bodźce podobne do BW). Im bardziej bodziec przypomina BW, tym silniejszą wywołują reakcję, co jest związane z istnieniem gradientu generalizacji.

• Różnicowanie bodźców - zdolność odróżniania podobnych bodźców i reagowania wyłącznie na właściwy BW

Brak

Reakcji

Warunkowej

BW – dzwonek

BB – jedzenie

Terapia awersyjna - Zjawisko awersji pokarmowej wykorzystywano do terapii awersyjnej alkoholizmu.

Disulfiram – lek stosowany w leczeniu alkoholizmu, którego działanie polega na wpływie na metabolizm alkoholu etylowego.

Disulfiram (BB) + alkohol (BW) -> nieprzyjemna reakcja (RB)

alkohol (BW) -> nieprzyjemna reakcja (RW)

Przykłady zastosowań warunkowania klasycznego:

Zastosowanie „sztucznego śmiechu” w serialach telewizyjnych (sitcom)

• śmiech (BB) -> rozbawienie (RB)

• serial (BW) + śmiech (BB) -> rozbawienie (RB)

• serial (BW) -> rozbawienie (RW)

Zastosowanie erotyki w promocji towaru (np. dezodorantu)

• seks(BB) -> podniecenie (RB)

• dezodorant (BW) + seks (BB) -> podniecenie (RB)

• dezodorant (BW) -> podniecenie (RW)

Dowolny bodziec można połączyć z dowolną reakcją warunkową, a zatem uwarunkować co się zechce. - FAŁSZ

Biologiczna gotowość:

• „wbudowana” w organizm skłonność do wywoływania określonych RW przez specyficzne BW

• krótki czas uczenia się

• np. awersja smakowa, reakcja strachu na szczególne obiekty (wąż>kwiat)

Przeciwgotowość:

• „wbudowany” w organizm brak skłonności do wywołania określonych RW przez specyficzne BW

• np. strach był bardziej kojarzony z BW ożywionymi niż nieożywionymi

Kiedy warunkowanie klasyczne się dokona, związek łączący bodziec warunkowy i bodziec bezwarunkowy nigdy nie zanika całkowicie. –PRAWDA

Warunkowanie sprawcze = instrumentalne

• proces prowadzący do skojarzenia danego zachowania z jego konsekwencjami

ZACHOWANIE + KONSEKENCJE

E.L.Thorndike (1874-1949)

PRAWO EFEKTU

• zachowania prowadzące do „zadawalającego stanu rzeczy” (tu: wyjścia z klatki) będą z większym prawdopodobieństwem powtarzane

S (naciśnięcie dźwigni) -> R (wydostanie się)

B.F.Skinner (1904-1990)

Szczur uczy się kojarzyć naciśnięcie dźwigni z prawdopodobieństwem pojawienia się pokarmu.

Dźwignia (bodziec) -> naciśnięcie (reakcja) -> jedzenie (następstwa)

WZMOCNIENIE

• proces, dzięki któremu konsekwencje danej reakcji prowadzą do zwiększenia prawdopodobieństwa jej ponownego pojawienia się

CZYNNIK WZMACNIAJĄCY

• każdy bodziec pojawiający się po reakcji i zwiększający prawdopodobieństwo jej powtarzania (np.pokarm w skrzynce Skinnera)

CZYNNIK KARZĄCY

• każdy bodziec, który zmniejsza z czasem prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji

WZMOCNIENIE (wzmocnienie zwiększa prawdopodobieństwo zachowania)

POZYTYWNE

• pożądany pokarm

• nagroda pieniężna

• pochwała

NEGATYWNE

• uniknięcie klapsa

• ochrona przed deszczem za pomocą parasola

• uniknięcie rażenia prądem

KARANIE (karanie zmniejsza prawdopodobieństwo zachowania)

POZYTYWNE

• klaps

• porażenie prądem

• dotknięcie czegoś gorącego

NEGATYWNE

• odebranie kieszonkowego

• brak oczekiwanej pochwały

• brak uśmiechu

Czym się różni wzmocnienie negatywne od kary?

• wzmocnienie negatywne - zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia danego zachowania

• kara - zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia danego zachowania

Rozkłady wzmacniania

• stałych odstępach czasowych

• zmiennych odstępach czasowych

  • Według stałych proporcji

  • Według zmiennych proporcji

Porównanie warunkowania klasycznego i instrumentalnego

	Warunkowanie klasyczne	Warunkowanie instrumentalne
Podobieństwa	Podstawą uczenia się jest kojarzenie bodźców.
	Zjawisko wygaszania, samorzutnego odnawiania, generalizowania, różnicowania.
Różnice	Organizm jest pasywny.	Organizm jest aktywny, jest „sprawcą” podejmującym działania.
	Reakcje są odruchami.	Reakcje są zachowaniami dowolnymi.
	Liczba możliwych reakcji jest ograniczona.	Liczba możliwych reakcji jest nieograniczona.
	Reakcje są wywoływane	Reakcje są emitowane.

Uczenie się przez wgląd

• Wolfgang Köhler

• Umieścił szympansa imieniem sułtan w dużej klatce , u sufitu której zwisał banan, a wewnątrz klatki leżał jeden kij.

• Na zewnątrz poza zasięgiem łapy szympansa znajdowały się dwa inne kije, które mogły zostać przyciągnięte za pomocą kija leżącego w klatce.

• Kij znajdujący się w zasięgu ręki szympansa byt krótki i nie nadawał się do strącenia banana, co początkowo próbował uczynić szympans.

• Kiedy okazało się , że próba była nieudana szympans zdecydował się na przyciągnięcie kijów znajdujących się poza klatką za pomocą kija będącego w jego posiadaniu .

• Sułtan za pomocą nowo zdobytych kijów próbował strącić wiszącego banana, jednak również te były zbyt krótkie by go strącić. Dopiero gdy szczepił dwa kije szczepił razem , udało mu się osiągnąć cel.

• Przy kolejnych powtórzeniach Sułtan od razu powtarzał pierwotne zachowanie bez błędnych prób.

• Po wykonaniu szeregu bezowocnych prób z pojedynczymi kijami szympans ten usiadł w kącie, pozostał tam jakiś czas był bez ruchu, nagle wstał, szczepił dwa kije i dosięgnął owocu. Właściwe rozwiązanie więc zostało osiągnięte nagle a nie przez próby i błędy.

• Na początku zwierzę wykorzystywało dotychczasowe umiejętności. Jednak były one nieefektywne i dlatego zostały zastąpione przez wgląd w sytuację problemową, który daje natychmiastowe rozwiązanie.

• Wgląd - nagłe zrozumienie problemu i sposobu jego rozwiązania.

• ZJAWISKO A-HA!

Uczenie się przez obserwację:

• Wykorzystywanie obserwacji zachowania innej osoby i ich konsekwencji do kierowania swoimi przyszłymi zachowaniami.

Modelowanie będzie najsilniejsze, gdy:

• widać nagradzające konsekwencje obserwowanego zachowania

• model jest oceniany pozytywnie (lubiany i szanowany)

• istnieje jakieś podobieństwo między modelem i obserwatorem

• obserwator nagradzany jest za zwracanie uwagi na model

• zachowanie modela jest widoczne i wyróżniające się

• naśladowanie zachowania mieści się w zakresie umiejętności obserwatora

Wyuczona bezradność

• Martin Seligman

• Pies zostaje umieszczony w klatce i jest rażony prądem.

• Początkowo próbuje uciekać, nie może jednak ani uniknąć porażenia prądem, ani mu zapobiec.

• W końcu zwierzę poddaje się.

• Nawet wtedy, gdy umieszczony jest w innej klatce, w której niewielka bariera oddziela część rażenia prądem od części od niego wolnej, nie próbuje uciekać przed rażeniem.

Wyuczona bezradność u ludzi

• Osoba uczy się, że nie ma kontroli nad skutkami zdarzeń

• Jeżeli człowiek nie odnosi sukcesów przez dłuższy okres czasu, obawia się porażki niejako „na zapas” - w przyszłości, nie podejmuje działań w określonym kierunku.

Konsekwencje wyuczonej bezradności

• Deficyty motywacyjne – bierność, brak inicjatywy

• Deficyty poznawcze – przekonanie o tym, że „nie ma takich sytuacji, w których możliwe jest odpowiednie działanie i kontrola”

• Deficyty emocjonalne – apatia, lęk, smutek, brak chęci do konstruktywnego działania